DE TIJD ZATERDAG 7 JULI 2012 45

Apart

niet hervallen, los van wat het buikgevoelvande publieke opinie voorschrijft.’

Dedamesmerkten inhun jarenlangeer-varingmetgedetineerdenenex-gedetineer-dendat de cel als schokeffect zeldenwerkt.‘Natuurlijk is iedereendieooit ‘binnen’heeftgezetendaarzwaardoorgetekend.Demees-tenzijnalsdedoodomopnieuwindecel tebelanden.Alleenhebbenzevaakdecapaci-teiten nog niet om zichzelf op de rails tehouden.Omuitdeproblementeblijven.Zehebbendatgewoonnooitgeleerd.Alleenalhet feitdat zoveelgedetineerden feitenple-gen tijdens hun gevangenschap, waardoorhun termijn almaar langer wordt, bewijstdat het afschrikeffect nietwerkt.’

Helaas torsenwij alsmaatschappij nogeen erg 19de-eeuwse visie op ‘de straf’mee.Iemand is stoutgeweest, enmoetdusopaf-zondering. ‘Het is een normale emotionelereactie’, zegt Gryson. ‘Maar ze is verkeerd ofopz’nminstontoereikend.Onsgevangenis-wezen is nog altijd eenzijdig opdie repres-sievepijlergebouwd. In150 jaar isdatamperveranderd. Terwijl intussen duidelijk is dat

je daders niet alleenmoet opsluiten,maardat je vooralmet hen aan de slagmoet.’ Zeglimlacht. ‘Ik besef: het is een moeilijkeboodschap. Verkoop datmaar eens alsmi-nister van Justitie.Maarwemoeten ophou-denonszelf eenradvoordeogentedraaien.Onsgevangenissysteem is er vooral een vanzelfbedrog. Eenheel duur ooknog.’

Zelfs massaal overschakelen op enkel-bandenalsalternatief voorcelstraffenklinkteenvoudig,maar is het niet. De Justitiehui-zen die datmoeten begeleiden, verzuipennu al in hetwerk. En ook hierweer: zonderbegeleiding heeft het geen zin. ‘Een enkel-band enhet extreemgestructureerde levendat daarbij hoort, is stressvol’, zegt KatrienDalle van touché. ‘Je verwachtergveeldisci-pline van iemanddie dat niet gewoon is.’

De opdracht is dus niet alleen omcellenbij tebouwen,maarvooralookomte inves-terenindehulpverlening.Zonderdat laatsteheeft het eerste geen zin, zegt ook rechterDangreau. ‘Ikvindweldatkorte straffeneenessentieelonderdeelvandestrafrechtsketenzijn.Endatwezeeffectiefmoetenuitvoeren.

Maar liefstals stokachterdedeur, alsultiemmiddel voor als de rest is uitgeput.’

In het ideale scenario slagenwe erin da-ders vast te pakken vooraleer ze, zoals Said,de kans krijgen van het hellend vlak af teglijden. Crimineel gedrag komt zelden uitde luchtgevallen.Het is vaakeengevolgvaneencumulatievanproblemen:eenmoeilijkethuissituatie, tuchtproblemen op school,slechte vrienden, drugsgebruik, alcoholis-me. ‘Als iemanddiefstallenpleegtomdathijgeld nodig heeft om drugs te kopen,’ zegtDangreau, ‘ga je daar niets aan veranderendoordiepersoonindegevangenis te steken.Het enige wat echt zal helpen, is een ont-wenningskuur. Je spreektdanbetereenstrafmet uitstel uit,met als voorwaarde een op-name in een ontwenningscentrum.’

Inprincipegebeurt dat nual. Alleen: hetduurtmeestalmaanden voor je eenbehan-deling kan opstarten. De wachtlijsten zijnlang, net zoals voor andere interessante al-ternatievenzoalswerkstraffen.Envooral:destokachterdedeurwerktniet.Diedrugsver-slaafdemoetervanovertuigdzijndathijook

echt de cel in gaat als hij zijn ontwennings-kuur niet volgt. ‘Vandaagweten zemaar altegoeddatdatniet zalgebeuren’, zegtDan-greau. ‘Dus haken ze binnen de kortste ke-ren af en zijn zeweer vertrokken.’

Omkorteropdebal tespelen, lanceerdenDangreauenzijncollega’s inGenteenproef-projectmeteen ‘drugsbehandelingskamer’,waarzeproberenhetprobleemopte lossenvoor de straf wordt uitgesproken. Demos-terdhaalden ze indeVS. ‘We zorgen ervoordat iemanduit de hulpverlening aanwezigis opdezitting. Een soort casemanager, diesamenmetdebeklaagdeeenplanopsteltenhelpt zoeken naar de meest geschikte be-handeling. Dat gebeurt onder toezicht vande rechtbank. Pas aanhet einde vanhet tra-ject sprekenwe een eindvonnis uit, waarbijwe rekening houdenmet het parcours datzo iemand heeft afgelegd. Is dat bemoedi-gend,dan isdekanskleindathijnogeenef-fectieve gevangenisstraf krijgt opgelegd.’

Hetverschil inaanpakwerptvruchtenaf,zegtDangreau. ‘Zo had ik iemanddie sinds1996constantmethetgerecht inaanrakingkwam. Sindswedeze strategie toepassen, ishij al negenmaanden in een ontwennings-centrum. Jeherkenthemnietmeer.Datwasde voorbije 16 jaar nog nooit gelukt. Onsproject krijgt veel erkenning. Van overal indewereldkomenrechtersen justitie-expertskijkenhoewehet hier aanpakken.’

VergeetputTot zover het succesverhaal. Naar onze ge-vangenissendieblijvensteken ineen filoso-fie van twee eeuwen geleden en kampenmet eenmensonwaardige overbevolking -met 11.300gevangenenvoor9.300plaatsenzit er ongeveer 20procent te veel volk in decellen - komtniemandkijken.

Hoe voelt het om aan het roer te staanvanzo’nvergeetput?Hoeblijft eengevange-nisdirecteur gemotiveerd?Hans Claus, di-recteur inOudenaarde,geeft toedatveelvandeenergieuitgaatnaardeboel zogoedmo-gelijkberedderen.Teveel. Brandjesblussen,spanningen in overbevolkte cellenwegne-men,demachinerie rechthouden.Vierpsy-chologenendriemaatschappelijk assisten-tenheeft hij. Voor 150gevangenen.Het eni-gewat zijdoen, ismensenscreenenmethetoogop(vervroegde)vrijlating.Aanbegelei-den komen ze amper toe.

Moedeloosmaakthemdatniet. 26 jaar ishijgevangenisdirecteur.Het is juistdatvech-ten voor verandering dat het vuur in hemwakker houdt. ‘Het is tijd om radicaal hetroer om te gooien en ons hele systeem terdiscussie te stellen. Verder aanmodderenheeft geen zin.’ Sinds twee jaarwerkt Clausachterde schermenmeteen teamacademi-ci, magistraten, architecten en advocatenaaneenrevolutionairprojectvoordegevan-genis vande toekomst.Opde tekentafel ligteensysteemvandetentiehuizen,waarmen-sen verblijven in kleine groepen vanmaxi-maal tiengedetineerden. Enwaar je eenge-differentieerdregimehebtvanheelgeslotenen beveiligd tot relatief open, afhankelijkvanhet profiel en de behoeften.

‘In zo’n systeem kan je wel doelgerichtwerkenop re-integratie inde samenleving’,zegt Claus. ‘Mensen kunnen er opgeleidworden, en ze kunnenwerken - al dan nietbinnen de muren van de instelling. Naaranalogiemet de psychiatrie, inderdaad. Inhetonderwijs endezorgzijnweerallemaalvan overtuigd vanmaatwerk.Waaromblij-venwevooronzestrafuitvoeringdanstekenin archaïsche principes?’

Claus kent het antwoord zelf ook wel.Omdat het volk nu eenmaal vasthoudt aanhet archetype van het gevang als symbool.Misdaadenstraf,ookal isheteenillusie.Dusgaatdebouwvanmastodontgevangenissenonverminderd voort. Op de planning staateen twaalftalnieuwegevangenissendieon-geveer 3.500 cellenmoeten opleveren. ‘Eenanachronisme’, schokschoudert Claus. Hijkijkt door het raam van zijn kantoor in degevangenisvanOudenaarde,diealeeneeuwbovendeoeversvandeScheldeuittorent.Enzucht. ‘Dithier, isnietwat je inde21steeeuwzou verwachten.’

Was het niet zo dat je de graad van be-schavingkanafleidenuitdemanierwaaropeen landzijngevangenenbehandelt?Clausglimlacht. ‘Misschienwordt het tijd datweeindelijk eens eenbeschaafd landworden.’

* Said is een fictieve naam.

Jorn Dangreau, rechter in Gent. © JEF BOES

uwse visieaffenmeerdoetnonderdrie jaarerd’, zegt een strijd-Justitie. ‘Eindelijk’,o eenvoudig ishetrmendoorgaans eenmaatschappijwanneerneer zebinnengaan.onze strafuitvoeringchter, degevangene,gevangenisdirecteur.

daadeusievanraf

Nahunvonniswandelennogalwatveelplegersde rechtbankuitmethetgevoeldatzeonaantastbaarzijn.Jorn Dangreau