1

2

Voorwoord

De plannen voor de Reformatieherdenking in Wezep zijn ontstaan tijdens het Interkerkelijk overleg over Vorming & Toerusting (mei 2017). In de brief aan de kerken hebben we onze motivatie hiervoor verwoord:

“500 jaar reformatie: een indrukwekkend deel van onze kerkgeschiedenis met verstrekkende gevolgen. En een geschiedenis die ons dierbaar is. Tegelijk weten ook van de pijn van latere scheuringen.Hoe goed kan het zijn om als kerken van Wezep hier anno 2017 samen bij stil te staan. Wellicht mogen we tegelijk bij elkaar proeven hoe de door Luther verworven en verspreide inzichten ons vandaag nog inspireren en verbinden aan elkaar.”

De Lutherroos (zie voorpagina) is door Maarten Luther zelf ontworpen en geeft een mooie samenvatting van zijn inzichten. Luther heeft in een brief van 8 juli 1530 aan Lazarus Spengler de toelichting gegeven:

“Het is een merkteken van mijn theologie. Het laat zien wat ik geloof en waar ik voor sta. Het begint in het midden met een zwart kruis. Dat staat in een hart dat zijn natuurlijke kleur heeft, rood. Zo herinner ik mijzelf eraan dat het geloof in de Gekruisigde ons zalig maakt. Want als je met je hart gelooft, word je rechtvaardig verklaard. En weliswaar is het kruis zwart, dat is de kleur van de dood, en het doet ook pijn, maar het hart houdt wel z'n kleur; het kruis vernietigt onze natuur niet, dat wil zeggen: het doodt ons niet, maar houdt ons juist in leven. Dit hart moet midden in een witte roos staan, om te laten zien dat het geloof vreugde, troost en vrede geeft. Daarom moet de roos wit zijn, en niet rood; want wit is de kleur van de geesten en alle engelen. Deze roos staat in een hemelsblauw veld, omdat in de Geest en in het geloof deze vreugde het begin is van de toekomstige, hemelse vreugde. Daar leven wij nu al in, en de hoop ervaart haar al, maar de vreugde is nog niet openbaar. En om dat blauwe veld heen is een gouden ring, omdat deze zaligheid in de hemel eeuwig zal blijven en geen einde heeft, en ook kostbaarder is dan alle vreugde en alle bezit, zoals goud het hoogste en kostbaarste metaal is."

Het was een mooi programma op 31 oktober in Noorderlicht in Wezep. We hebben het verzoek gekregen om de uitgesproken teksten (digitaal) toegankelijk te maken. We voldoen bij deze daar graag aan. Onder dank aan allen die hieraan een bijdrage hebben geleverd.

Arriën Bergkampeindredactie

3

Programma Herdenking 500 jaar Reformatie in Wezep31 oktober 2017

M.m.v. een gelegenheidskoor o.l.v. Diddy van der StouweOrganist: Jan Buma

Welkom en gebed (Irma Jansen)

Zingen: Lied 670 (Kom Schepper God, o heilige Geest)

Sola Fide (Dolf te Velde)

Zingen: psalm 27 (GKV berijming) vers 3, 6 en 7

Sola Gratia (Arjan Oosterwijk)

Zingen: Evang. Liedbundel 203 (Genade, zo oneindig groot/Amazing Grace)

Schriftlezing: Romeinen 5: 1-11 (Lutherse bijbelvertaling)

Sola Scriptura (Han Wilmink)

Zingen: Lied 722 (Uw stem, Heer, hebben wij gehoord)

Solus Christus (John Bassie)

Zingen: gezang 402 (Verheugt u, christenen, tesaam)

Soli Deo Gloria (Jan Michiel de Groot)

Zingen: Lied 898 (Een vaste burcht is onze God)

Avondgebed van Luther

Zegen: Lied 414 (Geef ons genadig, goede God)

4

Welkom en gebed (Irma Jansen, Pauluskerk)

Van harte welkom hier in het Noorderlicht, voor de interkerkelijke viering –herdenking- van 500 jaar Reformatie. Mijn naam is Irma Jansen, predikant in de Pauluskerk.

Deze dienst is georganiseerd door een groep mensen uit de verschillende kerken, vanuit de commissies Vorming en Toerusting en het Leerhuis. Met Arriën Bergkamp en Albert van de Streek hebben wij de verschillende activiteiten rond Refo 500 in Wezep opgezet, zoals zaterdag de kerkproeverij en vanavond deze bijeenkomst. Fijn dat u gekomen bent!

Het is vandaag 31 oktober 2017; precies 500 jaar geleden timmerde Maarten Luther zijn 95 stellingen aan de deur van de Slotkapel in Wittenberg. Tenminste, zo gaat het verhaal.

Of hij dat echt gedaan heeft, is maar de vraag; veel historici twijfelen daar tegenwoordig aan. In ieder geval heeft Luther een brief met 95 stellingen naar de bisschop gestuurd.

Luther wilde terug naar de basis, de kern van het geloof: Het woord van God, de genade, het geloof in Jezus Christus. U kent wellicht zijn vijf sola’s:

1. Sola Scriptura: alleen de Schrift2. Sola Gratia: alleen uit genade3. Sola Fide: alleen door geloof4. Solus Christus: alleen Christus5. Soli Deo Gloria: alleen God de eer

Vanavond zullen vijf voorgangers uit de verschillende kerken elk kort wat zeggen over één Sola. Verder is er is een interkerkelijk gelegenheidskoor gevormd dat voor en met ons Lutherliederen zal zingen, onder leiding van Diddy van der Stouwe en orgelbegeleiding van Jan Buma. Heel fijn dat jullie dat willen doen.

En zo zijn wij hier bij elkaar met mensen uit tenminste 5 kerken: het Noorderlicht, de Morgenster, Vredeskerk en Hoeksteen, Kruiskerk en Pauluskerk. En daar zijn we blij mee.

Want we weten hoe het gegaan is na de Reformatie. Maarten Luther heeft nooit uit de kerk willen stappen, hij wilde deze enkel hervormen en terugbrengen bij haar oorsprong.

Maar er is een scheuring gekomen. En daarna nog vele. De Reformatie heeft veel goeds maar ook veel scheiding heeft gebracht. Daarom zijn we dankbaar dat we hier vanavond samen 500 jaar Reformatie kunnen gedenken. Eén kerk mist nog in ons midden: dat is de Rooms-Katholieke kerk. Zaterdag hing een bezoeker vanuit een andere kerk in onze kerk een stelling op: de Reformatie is pas voltooid als we weer met onze Rooms-Katholieke broeders en zusters in één kerk zitten. Zover is het hier en nu nog niet. Maar we weten ons wel verbonden met elkaar, en om éen te zijn hoeven we het ook niet over alles eens te zijn.

We hebben éen Heer: Jezus Christus.

Zullen we ons nu tot Hem richten, en bidden om een zegen over deze dienst.

5

Gebed

Heer, hier zijn wij, Uw kerk, mensen uit verschillende kerken, gemeenschappen, samengekomen onder dit dak.

Wij zijn hier gekomen met verschillende gedachten en gevoelens; dank en spijt, vreugde en berouw.

We beseffen allereerst met vreugde dat wat ons verbindt groter is dan wat ons scheidt. We danken u voor het wederzijdse begrip en vertrouwen, steeds meer.

Wij danken u, God, voor de vele richtinggevende theologische en geestelijke inzichten die wij door de Reformatie hebben ontvangen.

Wij danken u voor de goede veranderingen en hervormingen die tot stand kwamen door de Reformatie.

Dank u voor de verkondiging van het evangelie dat plaatsvond tijdens de Reformatie en die sindsdien zoveel mensen heeft gesterkt in een leven van geloof in Jezus Christus.

Barmhartige God, wij komen ook met verdriet en spijt. We betreuren het dat goede daden van hervorming en vernieuwing soms onbedoelde negatieve gevolgen hadden.

Wij leggen aan u voor de lasten van de schuld uit het verleden.

Wij belijden onze eigen wijze van denken en doen, waardoor de verdeeldheid uit het verleden wordt voortgezet. Vergeef ons, Heer.

Barmhartige God, uw goedheid heeft door heel de geschiedenis heen overwonnen.

We bidden: Open nu het hart van alle mensen opdat wij uw genade zullen ervaren.

Genees pijnlijke herinneringen, ervaringen, verander alle zelfgenoegzaamheid, onverschilligheid en onwetendheid, muren die ons scheiden, overtuigingen, en schenk ons een geest van verzoening. Keer ons naar u en naar elkaar toe.

God van vrede: Breng vrede in deze wereld. Herstel de heelheid onder ons en wees ons genadig!

God van liefde, uw zoon Jezus onthult onder ons het geheim van de liefde: versterk die eenheid die u alleen in stand kunt houden bij onze verdeeldheid. Uw barmhartigheid heeft geen einde!

Jezus Christus, Heer van de kerk, zend ons uw heilige Geest! Help ons blij te zijn met de gaven die de kerk heeft ontvangen door de Reformatie, maak ons bereid tot berouw om de scheidingsmuren die wij en onze voorvaderen hebben opgetrokken, en rust ons toe voor gemeenschappelijk getuigenis en dienst in de wereld.

Zegen zo deze dienst, laat deze zijn tot opbouw van uw gemeente en tot eer van Uw grote naam!

6

Sola Fide (Dolf te Velde, Noorderlicht)

Het is een bekend verhaal: Maarten Luther die worstelde met de vraag: “Hoe krijg ik een genadig God?” Als jonge monnik pijnigde hij zichzelf met de hoge eisen die Gods gerechtigheid aan hem stelde, en waaraan hij nooit kon voldoen. Zo wanhopig werd Luther er van, dat hij – zoals hij zelf vertelt – “het woord ‘gerechtigheid’ ging haten. Ja, ik hield niet van God, maar ik haatte deze rechtvaardige God die zondaars straft.” Na lang zoeken beleeft Luther de ommekeer als de betekenis van Romeinen 1:17 tot hem doordringt: “Het Evangelie openbaart de gerechtigheid Gods, namelijk de passieve, waardoor God de Barmhartige ons door het geloof rechtvaardigt, zoals geschreven staat: ‘De rechtvaardige leeft uit geloof.’” Het was voor Luther alsof de poorten van het paradijs voor hem opengingen. Nu kon hij God liefhebben, omdat Gods gerechtigheid niet als eisend en veroordelend, maar als geschonken en reddend naar hem toe kwam.

Zijn leven lang is Luther er over blijven spreken. Eén voorbeeld geef ik vanavond door, een korte tekst die aan Luther wordt toegeschreven:

“Wat is mijn geloof?

Door mijn aangeboren boosheid en zwakheid is het mij onmogelijk geweest om aan Gods eisen te voldoen. Als ik niet mag geloven, dat God mij om Christus’ wil dit tekortschieten, waarover ik dagelijks moet wenen, vergeeft, dan is het met mij gedaan. Dan raak ik vertwijfeld. Maar dat laat ik achter me. Zoals Judas mij ophangen aan de boom, dat doe ik niet. Ik hang Christus om de hals of om de voet zoals die zondares. Al ben ik ook nog slechter dan zij, ik houd mijn Heer vast. Dan spreekt hij tot de Vader: dit aanhangsel moet er ook door. Hij heeft er weliswaar niets van gemaakt en al uw geboden overtreden, Vader, maar hij hangt aan mij. Wat moet ik? Ik stierf voor hem. Laat hem er doorglippen.

Laat dat mijn geloof zijn!”

Dit is – vijf eeuwen later - nog altijd wezenlijk voor ons geloof. Wij gaan het zelf niet redden bij God. Met prestaties of verdiensten bij God aankomen is kansloos, wij schieten altijd tekort. Je zou er wanhopig van worden, zoals Judas die in bittere spijt zichzelf verhing. Maar Luther weet nog iets anders: de uitweg uit zijn wanhoop. Met ons geloof mogen we Christus om de hals hangen. Geloven is niet iets van onszelf, niet een daad waarop wij ons kunnen beroemen. Geloof zoekt redding buiten zichzelf. Alleen om de gerechtigheid van Christus is het dat wij – om zo te zeggen – met Hem meeglippen de hemel in.

Zo radicaal als Luther spreekt, maken wij dat nog mee? Geloof alleen, is dat niet te karig? Ook al zijn wij niet rooms zoals dat ging aan het einde van de Middeleeuwen, er kan op verschillende manieren ook bij ons van alles bij komen. Wanneer ben je een goed christen? Voor de een zijn daarbij tradities van groot belang, Psalmen uit de oude berijming en het klassieke Avondmaalsformulier. De ander kijkt vooral naar levensstijl, dan meten we elkaar af aan een morele code over vegetarisch eten en milieubewust leven, wel of niet op zondag werken, kleding die wel of niet gepast is, en noem de

7

voorbeelden maar op. We kunnen ons richten op bijzondere ervaringen of bevindingen, als kenmerk van de ware christenen. Of dat nu de ‘zware’ kenmerken zijn uit de traditie van de Nadere Reformatie, of de ‘vrolijke’ kenmerken van evangelischen en charismatischen. Extra dingen waar je aan moet voldoen om als christen mee te tellen – dat heeft ook vandaag het risico dat je als gelovig mens op jezelf wordt teruggeworpen om tot zekerheid van het heil te komen. Luthers spreken over geloof dat Jezus Christus om de hals hangt blijft ons eraan herinneren dat ons behoud van buiten komt, niet uit de innerlijkheid van onze ziel, maar uit de belofte van Gods genade. Geloof alleen – dat is: vertrouw op God alleen, op Christus alleen, die alles voor ons volbracht.

8

Sola Gratia (Arjan Oosterwijk, Pauluskerk)

Sola Gratia. Zonder twijfel mijn favoriet. ‘Alleen door genade’

Favoriet omdat onze dochter zo heet: Gracia, zonder de harde Latijnse t,maar wel met de Spaanse warme c: Gracias, dank U!Ons genade-kind, net als overigens de andere drie.

Maar zij mag, in het dragen van die naam, dagelijks de genade van God weerspiegelen in ons leven.Dat is nodig, want voor je het weet wordt genade gewoon.

Zonder de Reformatie tekort te doen, denk ik dat het teveel eer isom het ‘sola gratia’ als een uitvinding van de Reformatoren te bestempelen.

Paulus en Augustinus, dat zijn de mannen die de diamant van genade geslepen hebben. De Reformatoren hebben die hooguit afgestoft.

Ergens vind ik de viering van de Reformatie dan ook gênant.Kun je een kerkscheuring vieren?Misschien voel ik me toch meer verwant met de verzoeningsgezinde Erasmus, die hervorming van binnenuit zocht, dan de vechtjas Luther. Of is dat vloeken in de protestantse kerk?

Terug naar de genade.Want het is en blijft geweldig dat dit afgestoft werd.

Er schijnt toentertijd, 500 jaar geleden, veel werkheiligheid te zijn geweest. De Roomsen wilden de zaligheid verdienen door goede werken, maar de reformatoren leren ons dat wij alleen door genade zalig worden. Zo leerden we tenminste tijdens godsdienst en catechisatie. De werkelijkheid was waarschijnlijk veel genuanceerder.

Genade. Wat is het eigenlijk?Je ontvangt iets voor niets, dat is misschien de kortste samenvatting. Het meest wezenlijke in je leven, de redding door Jezus, ontvang je uit genade. Voor niets.

Maar genade vertakt zich tot in de kleinste dingen van het leven:Het meest waardevolle is gratis. Tenminste: het is niet gratis, maar je ontvangt het gratis.Tja, gratis is het magere restant van gratia in onze taal.

Achteloos op een papiertje gekalkt, naast oude rommel aan de kant van de weg: Gratis mee te nemen.

Als we zo naar God kijken krijgen we wel een vreemd beeld:God als een koopman in oud roest, die leurt om van zijn liefde af te komen.

Gratis…Een slap aftreksel van het gracieuze Gratia, of het intieme Hebreeuwse chesed.

O ja, we hebben ook nog gratie. Wat we reserveren voor criminelen.

Eén ding is duidelijk:

9

Gratia is in onze wereld, onze taal, helemaal uit de gratie.We kunnen het zelfs niet meer benoemen, laat staan beleven.Het idee dat het meest waardevolle kosteloos geschonken wordt,we kunnen het niet meer verwoorden.

Maar, gelukkig zijn de protestanten er nog. De schatbewaarders van de opgepoetste diamanten.

Zij hebben genade geleerd en geleefd…Ja, natuurlijk, wie anders als Bach:In Jesu Gnade wird allein der Trost vor uns und die Vergebung sein.

Maar, de protestanten zijn ook zo ongenadig geweest,in ieder geval vaak voor elkaar, of hun eigen kinderen…Waar was de genade toen mensen knielden op een bed violen,toen kinderen hun ouders verloren en een vlucht regenwulpen hen troost bood, maar niet de genadeloze ouderlingen.

God. Wees ons, en onze kerken, genadig.

10

Schriftlezing

Luthervertaling Romeinen 5: 1-11

1.Nu wij dan rechtvaardig zijn geworden door het geloof, hebben wij vrede bij God door onzen Heere Jezus Christus,2. door wien wij ook den toegang hebben in het geloof tot deze genade, in welke wij staan, en wij beroemen ons vanwege de hoop der heerlijkheid, die God geven zal.3. En niet alleen dit, maar wij beroemen ons ook vanwege de verdrukkingen, dewijl wij weten, dat verdrukking lijdzaamheid voortbrengt,4. en lijdzaamheid ervaring, en ervaring hoop;5. en de hoop beschaamt ons niet, omdat de liefde Gods uitgestort is in onze harten door den Heiligen Geest, die ons gegeven is.6. Want Christus, toen wij nog zwak waren, is op den bestemden tijd voor goddelozen gestorven.7. Nu sterft nauwelijks iemand voor een rechtvaardige; voor den goede echter zal misschien iemand sterven.8. Daarom bewijst God zijne liefde jegens ons, dat Christus voor ons gestorven is, toen wij nog zondaars waren.9. Zo zullen wij immers veelmeer door hem behouden worden van den toorn, naardien wij door zijn bloed rechtvaardig geworden zijn.10. Want zijn wij met God verzoend door den dood zijns Zoons, toen wij nog vijanden waren, hoeveel te meer zullen wij zalig worden door zijn leven, daar wij nu verzoend zijn;11. en niet alleen dit, maar wij beroemen ons ook in God door onzen Heere Jezus Christus, door wien wij nu de verzoening ontvangen hebben.

Titelblad Lutherbijbel 1582

11

Lied 898 Een vaste burcht is onze God

1 Een vaste burcht is onze God,een wal die 't kwaad zal keren;

zijn sterke arm houdt buiten schotwie zich niet kan verweren.

De vorst van het kwaad,de aartsvijand staatgeharnast in 't veld;in list en in geweld

kan geen hem evenaren.

2 Al onze macht is ijdelheid:wij gaan terstond verloren,

wanneer de held niet voor ons strijdt,die God heeft uitverkoren.

Zo gij 't nog niet wist;Jezus Christus is 't,

de Heer van 't heelal,die overwinnen zal, -

God zelf staat ons terzijde.

3 Al wordt de wereld ook een helen 't leven niets dan lijden,wij vrezen niet, - Immanuël

zal stellig ons bevrijden.Hoe satan ook woedten wat hij ook doet,

't is macht'loos geweld, -zijn vonnis is geveld.

Een woord, en hij moet vallen.

4 Gods heilig woord alleen houdt stand,Gods waarheid zal ons staven.

Hij leidt ons en met milde handschenkt Hij zijn geestesgaven.

Al rooft de tiranons wat hij maar kan,

ons goed en ons bloed,laat hem zijn overmoed!

Gods rijk blijft ons behouden.

Uit Liedboek 2013Tekst Martin Luther, bij Psalm 46 – ‘Ein feste Burg ist unser Gott’Vertaling Ad den Besten en Jan WitMelodie Wittenberg 1533

12

Sola Scriptura (Han Wilmink, Kruiskerk)

De Bijbel is niet het boek voor een paar uitverkorenen van de clerus van de kerk, maar de Bijbel is het boek van God voor alle mensen!

De Bijbel is voor iedereen…. Dat was de overtuiging van Luther “De Schrift geven aan de mensen…” Dat was Luthers missie als het over “Sola Scriptura” gaat.

Volgens de Reformator was de Bijbel het belangrijkste boek ooit geschreven. ‘Homerus en Vergilius uit de Oudheid hebben ons mooie boeken achtergelaten, maar die zijn nietszeggend vergeleken met de Bijbel.’ Luther beargumenteerde dat er geen twijfel over bestond dat de Bijbel het Woord van God is. Hoewel talloze vorsten probeerden verspreiding van het boek tegen te gaan, zijn deze allemaal verdwenen, maar de Bijbel bleef bestaan en zal altijd blijven bestaan. Dat het boek overleefde zonder steun van machtige personen, was volgens Luther hét bewijs hoe bijzonder de Bijbel wel niet was als Woord van God.

In het jaar onzes Heren 2017 gaan er van die Bijbel zo’n 150.000 exemplaren per dag over de toonbank! Dat zijn verkoopaantallen waar Adèle een puntje aan kan zuigen. Dat is pas “Hello from the other side!” Als alle versies hetzelfde ISBN-nummer zouden hebben, dan stond de Bijbel al jaren op nummer 1 van de bestsellerlijsten… Maar is het best verkochte boek ter wereld ook het best gelezen boek?

Gisteren kocht ik hier in Wezep een nieuwe printer en de verkoper en ik raakten in gesprek, toen hij door had dat ik dominee was. “Ik ben kerkelijk opgevoed maar ik kom er niet meer. Ik ben atheïst” zei hij. “Dat de aarde in zes dagen geschapen is, Adam en Eva de eerste mensen waren en God in de tijd van Noach de hele aarde onder water zette, dat maak je mij niet meer wijs. De Bijbel is een onmogelijk boek!”

Zoals hij zijn er veel…. Staan wij in 2017 niet voor dezelfde taak als Luther 500 jaar geleden: “De bijbel teruggeven aan de mensen?” Is de Bijbel voor velen nu niet louter een kerkelijk boek geworden soms ook overgoten met zware dogmatische sauzen….? Ligt er geen prachtige uitdaging om opnieuw de ontdekkingstocht in dat machtige boek te beginnen…lezenderwijs…verhalenderwijs . ? Opnieuw ontdekken hoe verrassend en anders de Bijbel wel niet is!

De bijbel ging voor mijzelf open toen ik ontdekt dat de bijbel een boek is “waar veel meer staat dan er gedrukt staat.” Joodse vertelkunst nam mij mee naar een wereld die achter de plaatjes van de Bijbelse geschiedenis schuilgaat. Ik ontdekte dat Bijbeltaal een andere taal is dan de taal van de krant. De krant doet mededelingen van feiten, informeert. De Bijbel is van een ander niveau, Bijbeltaal is verwijzende taal, de taal van beelden en symbolen, die komen niet binnen via onze ogen maar via ons hart. Door die ontdekking werd de bijbel voor mij een razend spannend boek.

Ik kwam erachter dat mijn vragen ook de vragen waren die de schrijvers van de bijbel zich al stelden: “Waar komen we uiteindelijk vandaan, uit chaos of uit liefde? Wie ben ik en wie mag ik zijn? Waarvoor en waarom leef ik? Waarom is er zoveel ellende op deze wereld? Waar moet dat heen en gaat het wel ergens heen? Wat mag ik hopen? Is er een God? Waar is God, Wie is God…?” Gaandeweg ging dat dikke weerbarstige Boek voor mij open. Ik ontdekte dat de mensen in de bijbel mij heel dicht op de huid geschreven waren, en dat door de verhalen God glinstert , zoals de zon zijn

13

stralen door de wolken laat vallen. Een God, die anders is dan mijn verbeelding, ongrijpbaar hoog maar soms ook rakelings nabij… De Bijbel weer ontdekken als geloofsboek… de bijbel niet letterlijk lezen… maar wel serieus… woordelijk… woord voor woord…want ieder woord doet er toe… Zo kan het grote verhaal wat God met de mensen schrijft ook jouw verhaal worden , his-story wordt my story. Het verhaal van Adam, meneer de mens en Eva mevrouw het leven blijkt dan ineens over ieder mens te gaan, niet langer toen, maar hier en nu. En dan kan het zomaar zijn, zo is ook mijn eigen ervaring, dat God niet alleen lang geleden tot een paar uitverkorenen sprak maar ook hier en nu tot jou. Dat was toch ook de intentie van Luther… God ervaren door zijn Woord? Ik moet denken aan die dichtregel van Nijhoff: “Want ieder blijven Gods woorden vreemd, behalve die ze van God zelf verneemt.”

14

Solus Christus (John Bassie, Vredeskerk)

Met gemengde gevoelens kijk ik naar de viering van de Reformatie. Ik zie in de kerk zoveel menselijk onvermogen en menselijke onmacht terug. Ik denk aan: machtsmisbruik, verval van de geestelijkheid, drammerig aandringen op geestelijke vernieuwing, opkomend individualisme, heilsonzekerheid, traditionalisme, het opnieuw willen beginnen los van de traditie, conflicten over macht en autoriteit, onmacht om elkaar te bereiken, scheuringen en conflicten. Goed en kwaad liggen vaak zo dicht bij elkaar. Hetzelfde geldt voor het mooie wat God geeft en de ontaarding ervan wanneer mensen doorslaan. Ik merk bij mezelf geen sterke neiging tot het vieren van de Reformatie, zeker niet wanneer de verschillen met de Rooms-Katholieke Kerk worden uitvergroot en op de spits gedreven en de stellingen weer worden betrokken.

Dat neemt niet weg dat ik me wel diep verbonden weet met waar het Luther en Calvijn om ging: solus Christus, Christus alleen. Helaas vergeten veel protestanten dat zo maar. Dan gaat de Reformatie over sola gratia, sola fide, en sola scriptura. Maar die drie kunnen niet op zichzelf staan. Je kunt ze alleen begrijpen vanuit het solus Christus. Christus redt van zonde, kwaad en dood. Die redding is er alleen door genade (sola gratia) omdat Christus ons wordt geschonken. Redding is er alleen door geloof (sola fide) omdat we in geloof Christus ontvangen en hem aantrekken. Het goede nieuws over onze redding vinden we alleen in de Schrift (sola Scriptura) omdat Christus daar het hart van is. M.a.w. onze identiteit vinden we alleen in Christus. Het gaat erom in Hem te zijn, één met Hem te zijn, te delen in wie Hij is. De (her)ontdekking van solus Christus is een viering waard. Van harte hoop ik dat met de herdenking van de Reformatie die concentratie op Christus opnieuw in de breedte van de kerk onder de aandacht gebracht wordt. Want het is in de kerk een probleem dat die concentratie op Christus steeds weer verdwijnt.

Het is mooi om te merken dat die concentratie op Christus verbindend kan werken tussen protestanten van allerlei snit en rooms-katholieken. Daarom is het waardevol dat protestanten en rooms-katholieken elkaar tegenwoordig tegenkomen, elkaar spreken en samenwerken. Dan merk je ook dat aanduidingen als ‘protestants’ of ‘rooms-katholiek’ soms niet meer het belangrijkste zeggen. Een protestant die weinig met Jezus Christus heeft, staat verder van mij af dan een rooms-katholiek bij wie ik die concentratie op Christus herken.

Ik ben blij met de gegroeide herkenning tussen rooms-katholieken en protestanten op het punt van Christus, rechtvaardiging en geloof.

Wanneer de herdenking van 500 jaar Reformatie gezamenlijk plaatsvindt en zich richt op de herontdekking van het solus Christus, is samen herdenken heel waardevol. Herdenken in gezamenlijkheid is natuurlijk altijd zinvol. Samen terugkijken kan niet leiden tot slechts een bevestiging van het eigen gelijk. Ontmoeting rond een herdenking kan ook ingewikkeld zijn, wanneer er verschillen aan de dag komen die niet zomaar overbrugd kunnen worden. Verschillen ontkennen heeft geen zin, omdat ze in de christelijke en kerkelijke praktijk van alledag zich toch laten gelden, of ze nu benoemd worden of niet.

Het belang van de eenheid van de kerk wordt vaak onderschat. Protestanten praten dat vaak goed door te zeggen dat we in Christus toch allemaal een zijn. Maar het gemak waarmee protestanten soms uit hun kerk stappen of een eigen denominatie beginnen, is onrustbarend. Dat eenheid een van de eigenschappen van de kerk is, zijn veel protestanten vergeten. In het gebrek aan eenheid van de kerk ligt mijns inziens een van de belangrijke oorzaken van de ontkerkelijking en de-christianisering

15

van Europa. Juist de eenheid van de kerk zou moeten laten zien dat God een God is die blokkades opruimt, vrede sticht, gastvrij is, gemeenschap uitbreidt en relaties herstelt. En dat God mensen verandert in mensen die liefdevolle verbinders zijn en juist daardoor op God lijken.

Het zou mooi zijn als Rome en Reformatie elkaar steeds meer kunnen vinden. Hier is nog veel te winnen. Dat kan alleen, wanneer we in Christus blijven en wanneer Christus in ons blijft en ons vervult met zijn Geest.

16

Soli Deo Gloria (Jan Michiel de Groot, Morgenster)

Laat ik beginnen met een de schroom die ik heb om te gedenken. 500 jaar reformatie. Er is wel een scheuring ontstaan. Als God ergens en hekel aan heeft dan is het wel met scheuringen. Eén kerk zijn twee kerken geworden. De rooms-katholieke kerk aan de ene kant en de protestantse kerk aan de andere kant.En toch gedenk ik van harte.

En waarom? Omdat 500 jaar geleden een beweging in gang werd gezet die ons weer terug heeft gebracht bij de kern ven het evangelie. En dat was nodig. Ik mag spreken over Soli Deo Gloria. Alleen God de eer. Eén van de vijf sola’s.

Het is de vraag of deze sola direct van Luther afkomstig is. Toch past het bij hem en bij de hele reformatie, het past bij 500 jaar reformatie, het past bij ons leven.Waarom deze sola?

In de rooms katholieke kerk speelden denk ik twee gedachten. De ene gedachte dat heiligen vereerd konden worden. Er werden beelden gemaakt en ze konden worden aanbeden, Maria voorop. Eer voor mensen, overleden mensen, want dat waren toch de heiligen. En in het verlengde daarvan werd ook de geestelijke leiding geëerd en vereerd. Er werd opgekeken tegen de paus, de plaatsvervanger van Christus hier op aarde. Verering van mensen en dat kwam naast of in plaats van de verering van de HERE. God kreeg niet alle eer.Nog een andere gedachte sloop de kerk binnen: je kon zelf aan je redding werken. Je kon betalen voor je zonden en de zonden van overledenen. De aflaathandel bedoelt voor de Sint Pieter in Rome. Als je zelf voor je redding kunt zorgen wie zou je dan de eer moeten geven? God krijgt dan niet alle eer.

Alleen God de eer. Soli deo gloria. Dat is weer terug naar hoe de HERE het zelf bedoeld had. Hoeveel Psalmen getuigen daar niet van. Zo was de reformatie in het begin een beweging waarin God alle eer moeten krijgen en waar je af moet zien van welke menselijke inbreng dan ook. Juist Luther had die strijd ervaren. Hoe krijg ik een genadig God? Niet door werken of aflaat, maar door het kruis van Christus. Aan Hem alle eer.

Hoe is het verder gegaan. Alleen God de eer mag je leven bepalen. Ik wil in mijn dagelijks leven Hem eren, omdat Hij mij het leven en de redding geeft. Elke kerkdienst mag ook het eren van de HERE centraal staan. Het Soli Deo Gloria komt ook naar voren in zang en muziek. Bach die zo’n 200 jaar later leefde liet dat in veel van zijn cantates uitkomen: Alleen God eer. Hij ondertekende zijn muziekstukken met de initialen SDG. Ook vandaag is nog steeds SDG in zang en muziek aanwezig. Een heel aantal muziekgezelschappen heet SDG. En wat te denken van een muzieklabel dat SDG heet. Gardiner heeft onder dat label alle cantates uitgegeven.Wat zijn valkuilen vandaag? Dat we onszelf centraal stellen, dat we denken onszelf te kunnen redden. Alles is te danken aan onze hemelse Vader. Dat hebben de reformatoren goed gezien en daar mogen wij dagelijks uit leven. Leven en zingen tot eer van God. Soli Deo Gloria.

17

Avondgebed van Luther (Irma Jansen, Pauluskerk)

Heer, blijf bij ons, want het is avonden de nacht zal komen.Blijf bij ons en bij uw ganse Kerkaan de avond van de dag,aan de avond van het leven,aan de avond van de wereld.Blijf bij onsmet uw genade en goedheid,met uw troost en zegen,met uw woord en sacrament.Blijf bij onswanneer over ons komtde nacht van beproeving en van angst,de nacht van twijfel en aanvechting,de nacht van de strenge, bittere dood.Blijf bij onsin leven en in sterven,in tijd en eeuwigheid. Amen.

Zegen: Lied 414

Geef ons genadig, goede God,dat wij nu gaan in vrede.Geen ander is aan onze zijeen licht, een schild, een God als Gij!Ga met ons op onze wegen.Amen.

18

Na de viering was er tijd voor ontmoeting:

19

20