Cyberpesten: ‘het probleem is groter dan men zich realiseert’

Door: Birgit van Rooij

Ruzies onder jongeren werden voorheen ‘in het echt’ uitgevochten, nu vinden ze steeds vaker plaats op internet. Op sociale netwerken als Facebook en Hyves maken kinderen elkaar het leven zuur. “Jongeren maken zelfs naaktfoto’s van medeleerlingen tijdens het douchen na de gym en sturen deze rond om te pesten.”

Foto’s delen, Tweets versturen, video’s posten en reacties versturen op Facebook. Vanwege het grote aanbod technologische middelen, kiezen jongeren er steeds vaker voor om online ruzie te maken en te pesten. Ruim één op de vijf jongeren tussen de veertien en zeventien jaar heeft te maken met cyberpesten concludeert de Europese Unie in een onderzoek. Het is natuurlijk een erg makkelijke manier om iemand te belagen, veilig achter je computerscherm. Je kunt de ander makkelijk onderuit halen zonder hem of haar onder ogen te hoeven komen. Er wordt meestal niet bij stilgestaan dat cyberpesten het leven van het slachtoffer kan verzieken. Uit onderzoek van de Europese Unie blijkt dan ook dat 53,5 procent van de jongeren die online gepest wordt een zeer negatief zelfbeeld ontwikkeld heeft.

Uit onderzoek is gebleken dat…

- Jongeren in Roemenie, Spanje en Polen zich het vaakst verkeerd gedragen op internet. In Duitsland en IJsland gedragen de kinderen zich online het beste.

- Jongens en jongeren met ouders met een laag opleidingsniveau meer kans hebben om verkeerd computergedrag te ontwikkelen.

- Meiden vaker digitaal gepest worden dan jongens.- Bijna zestig procent van jongeren tussen de veertien en zeventien jaar op internet

blootgesteld wordt aan seksueel getinte afbeeldingen.- Gokken, gamen en sociale netwerken sterk worden geassocieerd met verkeerd

internetgebruik. Het bekijken van video’s en films niet.- 63 Procent van de jongeren tussen de veertien en zeventien jaar contact heeft met

vreemden op het internet. Bijna drie kwart van deze jongeren spreekt ‘in het echt’ af met onbekenden.

- Ongeveer tien procent van dit aantal geeft aan dat online contact met een vreemde onprettig was of zelfs schade aangericht heeft.

Auteur Anja Vereijken (45), moeder van twee kinderen van zes en acht jaar oud, is gegrepen door de problematiek rond cyberpesten onder jongeren. Om die reden schrijft ze jeugdromans over dit onderwerp en geeft ze lezingen op basisscholen.

Hoe ben je op het idee gekomen om te schrijven over cyberpesten?

“Na mijn boek ‘De Koningin van 1b’, dat gaat over meidenvenijn, zocht ik een onderwerp dat hierbij aansloot. Cyberpesten werd op dat moment een steeds actueler probleem, maar tot mijn verbazing kon ik maar heel weinig romans vinden over dit onderwerp. Wel waren er boeken met informatie voor ouders hierover, maar ik wilde juist de jeugd zelf door middel van een beklemmende thriller laten zien hoe ernstig de gevolgen kunnen zijn.”

Op wat voor manier merkte je dat dit speelt in de samenleving?

“In een heleboel dingen waaronder op het internet zelf. Ik hoefde maar in te loggen op Hyves om in de ‘krabbels’ het probleem al te zien. Het taalgebruik in cyberspace is harder en brutaler dan in real life. Tijdens mijn gastlessen op scholen merk ik telkens weer dat het probleem in elke klas speelt of heeft gespeeld. Tijdens de workshops die ik verzorg voor ouders en leerkrachten komen ook iedere keer verhalen naar voren.”

Vind je cyberpesten een groot probleem?

“Ja, zeker. De technologie wekt de indruk dat je onzichtbaar bent. Anoniem. Daardoor overschrijden kinderen en jongeren op internet sneller grenzen. Daarnaast is er geen non-verbale communicatie wat vaak tot misinterpretatie leidt. Ik zie ook heel duidelijk de leeftijdsgrens dalen. Toen ik research deed voor ‘De Koningin van het web’ lag de grens bij de leeftijd van elf. Nu speelt het zelfs al bij kinderen van zeven jaar oud!”

Waarom vind je het belangrijk om over dit onderwerp te schrijven?

Anja’s tips aan ouders

- Praat met uw kind over de gegevens die hij/zij openbaar maakt. Het is verstandig om zo weinig mogelijk persoonlijke informatie te delen op internet.

- Maak duidelijk dat uw kind beter zijn of haar hart kan luchten door te praten dan door het posten van een status op een sociaal netwerk.

- Maak uw kind ervan bewust dat veel informatie een lange tijd bewaard blijft. Een simpele woordenwisseling op internet kan lange tijd na het voorval nog terug te lezen zijn.

- Zorg ervoor dat uw kind nooit zijn of haar inloggegevens aan iemand anders geeft.

- Leg uit hoe een slachtoffer zich voelt wanneer hij of zij online gepest wordt. Maak duidelijk dat het slachtoffer zich bedreigd voelt, onzeker is geworden door de pesterijen en zich niet gelukkig voelt.

- Stel voor aan uw kind om de berichtgeschiedenis van gesprekken te bewaren. Als er dan iets

“De gevolgen van digitaal pesten kunnen enorm zijn. Helaas werd dat pijnlijk duidelijk met de twee zelfmoorden die vorig jaar plaatsvonden in ons land. Kinderen doen alles via internet. Ze chatten, delen foto’s en filmpjes en pesten of worden gepest. De jeugd is zich lang niet altijd bewust van hun online gedrag en daarom moet het onderwerp bespreekbaar gemaakt worden.”

Wat wil je bereiken met je boeken?

“Ik wil kinderen en jongeren laten inzien wat er kan gebeuren op het internet. Daarnaast wil ik laten zien dat internet geweldig is, maar er gelden wel regels en je moet blijven opletten. Net als in het verkeer. Ik probeer kinderen ervan bewust te maken dat de eventuele vervelende gevolgen van handelingen lastiger te bestrijden zijn. Hiermee bedoel ik bijvoorbeeld een foto die op internet geplaatst is en nog jarenlang overal opduikt. Ook cyberpesten is onomkeerbaar: het is erg moeilijk het pestgedrag op het web ongedaan te maken. In de klas leg ik ze de vraag voor: ‘Zou je deze informatie delen met een voetbalstadion vol mensen die je niet of nauwelijks kent? Nee? Doe het dan ook niet!”

Ghostbuster is een nieuw softwareprogramma ontwikkeld door Erik Backer om cyberpesten aan te pakken. Met een muisklik kunnen kinderen en jongeren die het programma gebruiken melden wanneer er sprake is van misbruik. Een screenshot wordt dan als bewijs naar de onderwijsinstelling gestuurd waar het kind les heeft.

“Het idee van dit programma is ontstaan toen een school in Rotterdam contact met me opnam omdat ik software ontwikkel en dus handig ben met computers. Een leerling had namelijk iets naars over een docent geschreven en de leiding van de school vroeg aan mij of ik de informatie kon verwijderen uit de zoekmachine. Dat kon ik natuurlijk niet, dat kan alleen Google. Ik heb toen aangeboden om een workshop te geven over de gevaren van social media en het gebruik van internet. Dit was een enorm succes. Mijn collega’s maakten me erop attent dat ik goed bezig was, maar dat ik het probleem niet aanpakte. Zo ontwikkelden we de software in de hoop pestgedrag aan te kunnen pakken.”

Dat cyberpesten een steeds groter probleem aan het worden is binnen de maatschappij, onderschrijft Backer volledig. “De problematiek is groter dan de meesten zich realiseren. Veel docenten zijn zich helemaal niet bewust van wat er zich afspeelt op internet tussen leerlingen.” De oprichter van Ghostbuster geeft aan dat er met het programma kleine pesterijtjes worden gemeld, maar ook serieuze bedreigingen.

“Meestal gaat het om identiteitsfraude. Een kind pikt dan de identiteit van bijvoorbeeld een ander kind in de klas en doet zich voor als die persoon. Hij of zij maakt dan een account aan op Facebook en doet dan net of de persoon in kwestie uit de kast komt. Ook worden er wel eens met een mobiele telefoon naaktfoto’s van een medeleerling gemaakt tijdens het douchen na de gym. Dit valt onder kinderporno en het is dus zeer strafbaar wanneer deze content online doorgestuurd wordt. Het is daarom erg belangrijk dat kinderen een melding kunnen maken van ongepast gedrag.”

Jongeren zijn volgens Backer doorgaans niet gecharmeerd van Ghostbuster. “Ze willen niet gecontroleerd worden. Het programma is het meest effectief bij kinderen tussen de elf en vijftien jaar. Dit is de leeftijd waarop ze zich in de meeste gevallen nog niet verzetten tegen de software. Gebruikers kunnen namelijk zelf aanklikken bij welke internetsites en programma’s ze de software willen gebruiken. Oudere kinderen willen vaak niet dat Ghostbuster betrokken is bij wat zij doen op sociale netwerken als Facebook.”

Backer geeft aan dat de software juist niet bedoeld is om te spioneren. Alleen de docenten hebben nameljik de mogelijkheid om meldingen van cyberpesten binnen hun school te bekijken. “Voor andere scholen en zelfs voor ons is alles afgeschermd. We hebben er doelbewust voor gekozen om privacygevoelige informatie beperkt beschikbaar te stellen. Om die reden kan ik ook niet zeggen hoeveel meldingen er dagelijks gedaan worden, simpelweg omdat ik het niet weet.” Backer vertelt dat de software nu in Nederland, België, Engeland en Canada gebruikt wordt en dat het voor ouders en leerlingen gratis is. “We willen dat er geen drempel is om misbruik te melden. Alleen wanneer digitaal pesten gemeld wordt, kan het probleem aangepakt worden.”

Wat te doen wanneer uw kind digitaal wordt gepest?

- Neem uw kind en het probleem serieus.

- Wanneer er signalen zijn van cyberpesten, handel dan snel. Ga in gesprek met uw kind en zoek samen naar oplossingen.

- Probeer erachter te komen wie betrokken is bij de pesterijen en wie welke rol speelt.

- Breng leerkrachten, ouders en andere betrokkenen op de hoogte van dit probleem.- Zorg voor ‘bewijs’ van dit pestgedrag. U kunt bijvoorbeeld een chatgesprek kopiëren

of een printscreen maken op de computer.

- Wanneer het online pesten steeds erger wordt (denk aan bedreigingen, doodswensen en dergelijke) neem dan contact op met de politie.

- Installeer software op de computer om cyberpesten aan te pakken.