Psychopathologie

PsychopathologieIn coaching richt je je altijd op de mogelijkheden van de mens. Psychopathologie remt de ontwikkeling van de menselijke mogelijkheden en beïnvloedt het functioneren en leren en het veroorzaakt lijden en beperkingen in het persoonlijk en sociaal functioneren. Coaching bij echte psychopathologie is in principe niet mogelijk. De reden: Als je kijkt naar het verandermodel (zie afbeelding X) werk je in coaching altijd met een ontwikkeldoel, iets waarnaar iemand zich naartoe wil ontwikkelen. Meer nog dan ergens vanaf willen. In coaching functioneer je redelijk tot goed.

Bij psychopathologie wil de persoon van zijn stoornis afkomen. Hij wil de klachten verminderen, die hij ineens gekregen heeft(bijvoorbeeld depressie) of al langere tijd heeft (bijvoorbeeld gegeneraliseerde angst). Daarnaast heb je voor coaching een voldoende mate van sociaal en persoonlijk functioneren nodig, een volwassen stuk waarop de coachee in de tussentijd actiestappen kan zetten en de discipline heeft iets te doen met de gesprekken. En de coachee moet ook kunnen verdragen dat daar soms een aantal weken tussen zitten. In coaching is reflectie ook heel belangrijk. Als je kijkt naar bijvoorbeeld persoonlijkheidsproblematiek is het reflectievermogen over het algemeen vertroebeld. Ook discipline is van belang voor het reflecteren.

Een groot verschil tussen coaches en psychiaters en psychotherapeuten is datCoaches

1. Behandelen geen psychiatrische stoornissen 2. Stellen geen diagnoses.

Coaches moeten psychopathologie wel kunnen herkennen en zo nodig doorverwijzen. Zij kunnen wel binnen de beperkingen kijken wat er wel mogelijk is. Wat je kan doen is scherp zijn of mensen ontwikkeldoelen hebben of doelen waarbij ze van bepaalde klachten af willen. Dus willen ze ergens naar toe of ergens vandaan? Ook kan je bij vermoeden van psychopathologie aanbieden te kijken hoever je komt. Vaak is wat je doet is eerst kijken of klachtreductie werkt.

Dit hoofdstuk gaat over de kenmerken van psychopathologie waarmee je als coach te maken kan krijgen. Op basis van mijn ervaring als coach heb ik de stoornissen beschreven die ik (vaker) tegengekomen ben. Ik ben niet uitsluitend. Ik raad je bij vermoeden van een stoornis ook aan de patiëntinformatie te lezen van de Nederlandse vereniging van psychiatrie. (https://www.nvvp.net/) Ook houd ik de uitleg beknopt, ook hierin adviseer ik de uitgebreide uitleg te lezen. Ook geef ik tips wat je wel kan doen en wanneer je door moet verwijzen. Aan het einde van het hoofdstuk ook nog tools hoe je kan doorverwijzen.

DepressieBelangrijke kenmerken van een depressie zijn een Depressieve stemming gedurende een groot deel van de dag en Interesseverlies, dus nergens meer plezier in hebben. Wat er ook vaak speelt zijn: afname van gewicht en eetlust, motorische onrust, slecht slapen (moe wakker worden), vermoeidheid, gevoelens van waardeloosheid en schuldgevoel, concentratieverlies, besluiteloosheid en suïcidale gedachten, plannen, of pogingen

Wat kan je als coach doen bij een (lichte) depressie:• Depressiecirkel doorbreken

De cirkel van depressie is dat je geen zin hebt dingen te doen, daardoor lamlendig voelt en nog minder zin hebt dingen te doen en daardoor je nog lamlendiger voelt. Wat je kan doen als coach is: Sociale en fysieke activatie. Dus de coachee steunen

sociaal en fysiek dingen te gaan ondernemen(met tegenzin onder zijn arm). Hierdoor wordt de cirkel doorbroken en kan hij minder somber worden.

• PERMA, interventies uit de positieve psychologie

• Cognitieve interventies: ACT/RET en Beck Je kan de gedachten dan schuld en waardeloosheid uitdagen door gebruik te maken van RET of cognitieve therapie van Beck. Ook kan je ACT inzetten als techniek. Waarbij je defuseert van het deel dat zo somber maakt.

• Mindfulness Mindfulness is een techniek die ook ingezet wordt bij depressie. Je leert in het nu te blijven en niet terug te kijken of vooruit te kijken.

Hierboven staan suggesties die een coach kan inzetten. Afhankelijk van je expertise kan je ook andere technieken inzetten. Als je het vermoeden hebt van een depressie kan je de coachee altijd aanbieden om te kijken of je met drie gesprekken enige verbetering ziet. Als dat zo is kan je doorgaan. Zo niet kan je doorverwijzenBij zwaardere depressies verwijzen naar therapeut(therapie) en psychiater(medicatie)

Depressie en impact op veranderen(verandermodel)Doelen: Is zeker van invloed zijn op het stellen van doelen. Als iemand somber of zelfs

depressief is kan een ontwikkeldoel niet haalbaar zijn. Iemand wil van het sombere gevoel af, maar heeft ook geen fiducie in een goede afloop.

Contact Als iemand somber of zelfs depressief is, is de energie laag en kan je als coach ook ongeduldig worden. Het lijkt of iemand niet wil. Alleen kan hij het niet.

Reflectie: Als iemand somber of zelfs depressief is, is de energie laag kan iemand ook geen puf hebben om te reflecteren of ze zien het nut hiervan niet in.

Actie: Als iemand somber of zelfs depressief is kunnen stappen zetten heel lastig zijn. Dat is juist het hele probleem.

Angststoornissen

Belangrijke kenmerken van angststoornissen zijn angsten en vermijding. Het kan specifieke angst zijn of gegeneraliseerde angst. Je hebt verschillende angststoornissen die je kan tegenkomen in de coachpraktijk:1. PaniekstoornisAngststoornis waarbij paniek en vermijding op de voorgrond staat2. Fobieën: Agorafobie(pleinvrees), Sociale fobie en Specifieke fobieOok hier staat angst en vermijding op de voorgrond3. Obsessief-compulsieve stoornis(OCD) Dwangmatig denken en handelen. Je hebt deze in meer en in mindere mate. Soms is iemand zo gecontroleerd en perfectionistisch dat er sprake is van een lichte vorm van OCD..4. Gegeneraliseerde angst stoornisOvermatig piekeren en veel angsten5. Acute stressstoornis en PTSS Angsten na een trauma

Wat kan je als coach doen bij (lichte) angststoornissen:

• Rationale over angsten

Uitleg geven over hoe angsten versterken en wat je kan doen om deze te stoppen. De lange termijn consequenties van vermijden uitleggen. En Ook het principe van exposure, dus dat het gaan doen, het blootstellen aan de gevreesde situatie het enige is wat je kan doen. En patiëntfolder laten lezen.

• Exposure/exposurelijst maken(kaartje en uitleg) Je kan met de coachee een exposurelijst maken, oftewel een angsthiërarchie. Samen met je coachee stel je ook op wat het makkelijkst is en wat oplopend steeds moeilijker is. De coachee kan deze allemaal gaat uitvoeren, actie voor actie, van makkelijk naar moeilijk.

• OBA oefening Je kan de coachee helpen met acceptatieoefening uit ACT. Waarbij je de oefening met de coachee voordoet. Je helpt de coachee met de vechtschakelaar uitzetten, de dat iemand accepteert dat hij bang is en toch gaat doen wat hij heeft te doen. In plaats van accepteren.

• Cognitieve interventies: ACT/RET en Beck Je kan de gedachten dan schuld en waardeloosheid uitdagen door gebruik te maken van RET of cognitieve therapie van Beck. Ook kan je ACT inzetten als techniek. Waarbij je defuseert van het deel dat zo somber maakt.

Hierboven staan suggesties die een coach kan inzetten. Afhankelijk van je expertise kan je ook andere technieken inzetten. Als je het vermoeden hebt van een angststoornis kan je de coachee altijd aanbieden om te kijken of je met drie gesprekken enige verbetering ziet. Als dat zo is kan je doorgaan. Zo niet kan je doorverwijzenBij zwaardere angstenverwijzen naar therapeut(therapie) en psychiater(medicatie)

Angststoornissen en impact op veranderenDoelen: Als iemand last heeft van angsten is een doel soms ook niet haalbaar, net als

bij een depressie. Bij bijvoorbeeld paniekstoornis wil je ook van de paniek af. Sociale fobie wil je misschien wel meer contact maar de angst zal ook het vervangen overheersen.

Contact: Als iemand last heeft van angsten is contact ook lastig. Omdat angsten soms minder invoelbaar zijn als je niet doorhebt dat iemand last heeft van een angststoornis.

Reflectie: Als iemand last heeft van angsten is in de helikopter kijken naar de angst ook moeilijk. Juist omdat je zo overgenomen wordt door je angst.

Actie: Als iemand last heeft van angsten is vermijding wat mensen doen. Stappen zetten is ook hier het probleem.

ADD

ADD Is een stoornis die effect heeft op aandacht en concentratie. Mensen met add hebben moeite met het afmaken van dingen, het plannen en hebben vaak geen overzicht over hoofd- en bijzaken. Je hebt ADHD als er ook sprake is van Hyperactiviteit en Impulsiviteit.

Wat kan je als coach doen bij ADD:

• Psycho-educatie over ADD Uitleg geven over hoe ADHD werkt en patiëntfolder laten lezen

• Time-management; Helpen met plannen en timemanagement principes

Hierboven staan suggesties die een coach kan inzetten. Afhankelijk van je expertise kan je ook andere technieken inzetten. Als je het vermoeden hebt van een ADHD kan je de coachee altijd aanbieden om te kijken of je met drie gesprekken enige verbetering ziet. Als dat zo is kan je doorgaan. Zo niet kan je doorverwijzenBij zwaardere angstenverwijzen naar therapeut(therapie) en psychiater(medicatie)

ADD en veranderen(verandermodel) Doelen: Kenmerken hiervan zijn weinig focus, weinig concentratie en niet plannen.

Vaak worden ze in coaching gestuurd om dit gedrag op te lossen. Doelen verschuiven ook vaak.

Reflectie: Ook hier is tijd nemen voor reflectie lastig. Contact En je kan als coach ongeduldig worden of juist in de mamarol gaan.Actie: Het gebrek aan concentratie en focus maakt ook dat de stappen weinig consequent worden gezet.

Persoonlijkheidstoornissen

Persoonlijkheidsstoornissen kenmerken zich door een duurzaam patroon van na de puberteit van afwijkende gedragingen die duidelijk afwijken. Het patroon wordt zichtbaar op twee of meer van de volgende terreinen: wijze van waarnemen, gevoelens, sociaal contact en beheersing van impulscontrole.

Twee vormen van persoonlijkheidsstoornissen kan je in de coachpraktijk tegenkomen. Maar ze komen niet met dit probleem. Ze komen met andere vragen.

Bij echte persoonlijkstoornis horen niet bij een coach.

Borderline: relaties, impulsiviteit, emotieregulatie. Narcisme conflicten omgaan met feedback en worden ook gestuurd

BorderlineEen diepgaand patroon van instabiliteit in intermenselijke relaties, zelfbeeld enaffecten en van duidelijke impulsiviteit. Dit kan zich uiten in krampachtig proberen te voorkomen om in de steek gelaten te worden, een patroon van instabiele en intense intermenselijke relaties, duidelijk en aanhoudend onstabiel zelfbeeld of zelfgevoel, Impulsiviteit, recidiverende suïcidale gedragingen, dreigingen of automutilatie, Affectlabiliteit, Chronisch gevoel van leegte, Inadequate intense woede en voorbijgaande, aan stress gebonden paranoïde ideeën

Narcisme

Een diepgaand patroon van grootheidsgevoelens (in fantasie of gedrag), behoefte aan bewondering en gebrek aan empathie. Dit kan zich uiten in diverse situaties zoals blijkt uit 4 of meer van de volgende: Heeft een opgeblazen gevoel van eigen belangrijkheid, Is gepreoccupeerd met fantasieën over onbeperkte successen, macht, genialiteit, schoonheid of ideale liefde, Gelooft dat hij heel speciaal/unieke is en alleen begrepen kan worden door of hoort om te gaan met andere heel speciale mensen of mensen met een hoge status, Verlangt buitensporige bewondering, Heeft een gevoel bijzondere rechten te hebben, Exploiteert anderen, dat wil zeggen maakt misbruik van anderen voor eigen doeleinden, Heeft gebrek aan empathie, Is vaak afgunstig op anderen of meent dat anderen afgunstig zijn op hem/haar, Is arrogant of toont hooghartig gedrag

Wat kan je doen als coach bij persoonlijkheidsproblematiek?Mensen met een persoonlijkheidsprobleem komen niet hiermee in coaching, en als ze hiervoor komen kan je ze niet coachen vanwege de hardnekkigheid van de stoornis. Ze komen vaak met vragen rondom relaties en interactie.Wat kan je wel doen als coach:

1.Uitleg gevenJe kan uitleg geven hoe interactie werkt. Hoe bepaald gedrag overkomt op anderen.2.VaardighedenJe kan met ze oefenen, dus omgaan met feedback, zaken bespreekbaar maken, kwetsbaarheid uiten etc.3.Actiestappen Je kan kijken welke kleine stappen ze kunnen zetten richting doel.

Persoonlijkheidsproblematiek en veranderenDoelen: Vaak is het de omgeving die last heeft en wil dat degene veranderd.

Externaliseren is inherent aan de problematiek.Contact Persoonlijkheidsproblematiek is een interactiestoornis en twee stoornissen

kan je tegenkomen in de coachpraktijk. Narcisme en borderline. Beide ga je voelen. Narcisme kunnen slecht tegen kritiek en moet je met egards coachen. Borderline is fan totdat je ze in de steek laat of niet beschikbaar bent.

Reflectie Narcisme en borderline. Beide kunnen zo verkleven met de situatie dat reflectie uitermate moeizaam gaat.

Actie: Ook het zetten van stappen is lastig omdat vaak de schuld ligt bij de ander. Die moet veranderen.

Stress overspanning en burnout

Drukte en af en toe wat stress is normaal en zelfs wel goed voor je. Heel belangrijk is het dat je van tijd tot tijd van deze stress kan herstellen. Dus als je drukke weken hebt gehad dat je lichaam helemaal tot rust komt.

Werking brein en zenuwstelsel

Voor ik verder uitleg ga geven over stress en burnout een kort intermezzo naar het brein.

1.Eerste brein(reptielenbrein) bevat de instincten. Het denkt niet bewust maar reageert automatisch (zoals je hand terugtrekken bij iets heets). Ook regelt dit deel alle basisbehoeften (honger, dorst etc) en automatische lichamelijke functies (ademhaling, hartslag etc)2. Tweede brein(zoogdierenbrein) regelt onder andere emoties in sociale situaties, liefde, motivatie en emotioneel geheugen. Blikt terug en onthoudt wat prettig en minder prettig was. Dit deel is ook betrokken bij emotionele informatieverwerking bij stress angst en bedreiging.

3. Het derde brein (menselijk brein) stuurt cognitieve processen als taal denken en logica aan. Het stelt ons in staat rationeel te denken, bewust te leren ons eigen gedrag te observeren en relativeren. Je kan hierdoor plannen en consequenties inschatten. Je kan hier bedenken dat het niet handig is iemand te slaan die jou dwarszit ook al voel jij je vanbinnen boos. Het derde brein is alleen wel een zwak systeem en legt het af tegen het eerste en tweede brein. Dus dat verklaart dat je af en toe dingen doet waar je later spijt van hebt.

Zeker onder stress wint het emotionele brein, tweede brein vaak van het rationele brein, omdat situaties sneller als gevaarlijk worden geïnterpreteerd. En omdat je vermoeid raakt word je sneller geraakt in je tweede brein.

ZenuwstelselOok van belang bij stress is het zenuwstelsel met name het autonome zenuwstelsel waarbij twee soorten stresshormonen afgescheiden worden:1.Situatie wordt als gevaarlijk geïnterpreteerd en adrenaline en noradrenaline worden afgescheiden en stelt je lichaam in staat van paraatheid (fight, flight). 2.stresshormoon cortisol(freeze) komt vrij welke een rol speelt in slaap waak ritme en spijvertering. In eerste instantie helpt dit hormoon je maar na langdurige stress tast het immuunsysteem, geheugen. En kan je problemen krijgen met slapen.

Overspanning

Wat is overspannenheid?Overspannenheid is een klinisch beeld dat wordt gekenmerkt door aspecifieke spanningsklachten met aanzienlijke beperkingen in het sociaal en/of beroepsmatig functioneren. Patiënten zijn moe, gespannen, prikkelbaar en emotioneel labiel. Zij lijden aan concentratieverlies of slapen slecht. Overspannenheid wordt gezien als het gevolg van een relatieve overmaat aan stress, waardoor iemand controleverlies en demoralisatie ervaart.

Verschil met stress: langer dan drie maanden klachten

Burn-outBurn-out is een relatief ernstige vorm van overspannenheid met een langduriger beloop. Het wordt ook wel chronische overspanning genoemd. Kenmerkend voor een burn-out is een lange voorgeschiedenis met spanningsklachten en lichamelijke en emotionele uitputting. Ook hebben patiënten vaak een gevoel van verminderde competentie en een cynische houding ten opzichte van het werk.

Verschil met overspanning: klachten duren langer dan een jaar

Stappenplan overspanning en burnout

Een deel van het traject is het coachen zoals we dat gewend zijn. Maar er komen dingen bij, wat maakt dat een burnout traject langer kan duren en complexer is.

Wat is anders? Intake Klachtreductie Bedrijfsarts en andere verzuimspelers Werkhervatting

1.Intake, vraag meer dan in een normale intake!Als je te maken hebt met een coachee die veel spanningsklachten heeft zijn een aantal zaken van belang (boven wat je sowieso al vraagt in een intake)

1.Vraag wanneer de laatste keer was dat de persoon klachtenvrij was. Hoe lang bestaan de klachten al?Met welke klacht is het begonnen en hoe is het verlopen met de klachten. Wat zijn de klachten precies? Vraag door en ga in op details: op lichamelijk en psychisch niveau en op het niveau van het gedrag. Zijn de klachten er continu of soms ook niet?

2.Vraag goed door naar het beginpunt, was er een aanleiding? Of was het het lang uitrekken van een elastiek? Is er sprake van onbillijkheid (wat vaak het geval is bij burnout)

3.Navragen van stressbronnen, privé en werk en energiegevers.

4. Vraag na hoe er op het werk gereageerd word. Zijn ze bezorgd of wordt de coachee juist verwaarloosd. Vraag na of en hoeveel de coachee nog werkt. Hier hoor je hoe de bedrijfscultuur van de coachee is maar ook hoe deze mogelijk gewaardeerd en serieus genomen wordt.

5. Vraag na of je contact op mag nemen met bedrijfsarts als deze in het spel is.

6.Doet iemand sommige dingen niet meer, die hem voorheen energie/ontspanning/plezier gaven?

2.Klachtreductie en vitaliteit, doen voordat je gaat coachenBij forse klachten is je prioriteit klachtreductie en vitaliteit; pas daarna ga je meer inzichtgevend coachen. De coachee moet zich eerst wat beter voelen. Als coach zet je je eigen Zorgende Ouder een beetje meer in. Je kunt de coachee de volgende opdrachten geven. Wissel elke dag rust en activiteit af. Blijf actief, maar stop voordat je moe bent. Maak een lijst van vijftig dingen die je leuk vindt om te doen en doe er een aantal

van. Pak weer op wat je hebt laten liggen: ga bijvoorbeeld weer sporten, investeer meer

tijd in sociale contacten of een verwaarloosde hobby.

Wanneer de klachten minder overheersend zijn geworden, ga je over op een regulier coachingstraject gericht op balans, assertiviteit of een betere omgang met perfectionisme. Als er sprake is van forse klachten, duurt een traject doorgaans langer dan een regulier coachingstraject.

3.Bedrijfsarts en andere verzuimspelers

Vaak is er overleg gewenst met de bedrijfsarts en de personeelsafdeling of hrm van het bedrijf van de coachee. Zij zullen willen weten hoe de voortgang van het traject is en als er sprake is van werkhervatting, wanneer en hoe dat kan gebeuren. Jij bent adviserend aan de bedrijfsarts en hij adviseert de organisatie.Ik probeer altijd frequent en goed contact te krijgen met de bedrijfsarts. Zodat je goede samenwerking krijgt wat de coachee weer ten goede komt. Niets is hinderlijker dan verschillende mensen om de coachee heen die verschillende adviezen geven, zeker in deze periode waar je de regie toch al kwijt bent.

4.WerkhervattingAls een coachee helemaal is uitgevallen adviseer jij bedrijfsarts en bespreek jij met de coachee de werkhervatting. Je vraagt de coachee hoe de opbouw optimaal zou zijn en of hij zelf projecten kan bedenken die op het werk liggen die heel fijn zijn dat ze gedaan worden maar geen deadline hebben. Niets is erger dan klussen moeten doen tijdens de werkhervatting waar je het nut niet van inziet. Je helpt de coachee met regie nemen.Belangrijk bij werkhervatting zijn de volgende zaken, deze vertel ik de coachee ook:

1.Je begint met taken die afgebakend zijn en geen deadline hebben (maar het liefst wel nuttig zijn)

2.Je begint met een aantal uren, je houdt je aan deze afspraak (want dat is ook precies wat een coachee te leren heeft) Dus niet smokkelen

3.In eerste instantie zullen de klachten toenemen. Als ze weer minder worden kan er verder in tijd OF complexiteit opgebouwd worden. Soms wordt een stap te groot omdat het tegelijk gaat, en uren erbij en ook oude taken.

4. Het begin is vaak makkelijker dan halverwege de werkhervatting. De reden is dat in het begin alle collega’s rekening met de coachee houden. Halverwege is iedereen het vergeten en krijgt de coachee zijn eigenlijke taak vaak weer terug. Dan moet de coachee nieuwe skills als bijvoorbeeld assertiviteit gaan inzetten.

Overspanning en burnout en het verandermodel Doelen: Ook hier is vaak het doel: weer beter worden. Pas als de klachten

verminderd zijn kan de eigenlijke coaching beginnen waarbij je coacht op het feit dat iemand zo grenzeloos ver is gegaan dat hij zich uitgehold heeft.

Reflectie: Vaak wordt er zeer goed gereflecteerd. Of men is te moe hiervoorContact: Ook hier is de kans groot dat je in de mama-rol gaat of ongeduldig

wordt als het niet opschiet.Actiestappen: Ligt eraan. Soms wil iemand te snel. Of iemand is uitgehold.

Tools hoe door te verwijzen:Verwijzen is nog zo makkelijk niet. Als er geen verandering is na 3 keer en je hebt het vermoeden van psychopathologie of zware burnout of vermoeidheidsproblematiek moet je verwijzen. Het is niet makkelijk omdat de coachee je vaak al veel verteld heeft, je in vertrouwen heeft genomen en niet verwezen wil worden. Of therapie een blamage vindt en coaching beter vindt klinken.

Hoe toch te verwijzen:1.Maak het eerlijk bespreekbaar. Noem de klachten of stagnatie die je ziet. Laat eventueel een patiëntfolder lezen.2. Heb begrip voor de weerstand of verdriet3. Help hem met het tot stand laten komen van de verwijzing. Als coach is het goed in jouw omgeving een psychotherapeut te kennen en een psychiater. Om warm door te kunnen verwijzen in plaats van via een huisarts met kans op een lange wachtlijst.4. Eventueel spreek je af dat je de persoon blijft begeleiden totdat hij terecht kan bij nieuwe behandelaar. Of dat de coachee terugkomt als er sprake is van werkhervatting