Literatuurstudie

Zo lang mogelijk optimaal thuis blijven wonen binnen de Egelantier Behoefteonderzoek naar het bevorderen van welzijn, wonen en zorg

Versie: 1.0 versieStartdatum: 26-11-2015Einddatum: 04-01-2016Plaats: Breda

Lieke van Bakel, 2054873, 2011Angela van den Berg, 2048755, 2011Amy van Breugel, 2030750, 2013

Inhoudsopgav

Deze literatuurstudie biedt passende, haalbare, realistische en wenselijke oplossingen om welzijn, wonen en zorg te optimaliseren binnen de Egelantier. Hierbij wordt uitgegaan van de resultaten van de vragenlijsten en de verdiepende focusgroep.

eSamenvatting..........................................................................................................................................4Inleiding..................................................................................................................................................5Hoofdstuk 1 Sociale participatie..........................................................................................................7

1.1 Factoren.......................................................................................................................................71.2 Outreachend werken....................................................................................................................71.3 Meer bewegen voor ouderen.......................................................................................................81.4 Het aanbod...................................................................................................................................81.5 Bewonerscommissie.....................................................................................................................91.6 Dialoogmethode.........................................................................................................................101.7 Technologie................................................................................................................................101.8 Conclusie....................................................................................................................................10

Hoofdstuk 2 Brandveiligheid.............................................................................................................112.1 Brandveiligheid.....................................................................................................................112.2 Certificering en inspectie......................................................................................................122.3 Classificatie van brandveiligheidinstallaties..........................................................................132.4 Conclusie..............................................................................................................................14

Hoofdstuk 3 Veiligheid in en rondom de woning..............................................................................173.1 Veiligheidsgevoel..................................................................................................................173.2 Camerabewaking..................................................................................................................173.3 Onderhoud en vernieuwing verwarmingsketel..........................................................................183.4 Onderhoud en vernieuwing hang- en sluitwerk.........................................................................183.5 Betere verlichting.......................................................................................................................183.6 Toezicht en preventie.................................................................................................................193.7 Omgeving onderhouden.............................................................................................................193.8 Bewonerscommissie...................................................................................................................203.9 Conclusie....................................................................................................................................20

Hoofdstuk 4 Zorg...............................................................................................................................214.1 Zorgvraag en thema’s gekoppeld met langer thuis wonen.........................................................214.2 Geen thuiszorg vanwege bevorderende factoren......................................................................224.3 Mantelzorg.................................................................................................................................224.4 Techniek in de zorg.....................................................................................................................234.5 Samenwerking in de zorg...........................................................................................................234.6 Overige punten van zorg............................................................................................................244.7 Conclusie....................................................................................................................................24

Hoofdstuk 5 Financiering..................................................................................................................265.1 Financiering in de databanken....................................................................................................265.2Algemene achtergrond informatie van subsidies in Etten-Leur...................................................275.3 Subsidie ouderenwerk................................................................................................................275.4Subsidieregeling Sporten voor Senioren 50+...............................................................................275.5Subsidieregeling Informele Zorg..................................................................................................28

5.6Subsidieregeling Sociaal Cultureel Werk.....................................................................................285.7Subsidieregeling Maatschappelijke Hulpverlening......................................................................285.8Doe-Budget.................................................................................................................................295.9 Boodschappen PlusBus...............................................................................................................295.10 Nationaal Ouderenfonds..........................................................................................................295.11Huishoudelijke Hulp Toelage.....................................................................................................295.12Beleidsplannen van de gemeente Etten-Leur............................................................................305.13 Conclusie..................................................................................................................................30

Conclusie..............................................................................................................................................32Discussie...............................................................................................................................................33

Belangrijkste bevindingen................................................................................................................33Validiteit...........................................................................................................................................33Beperkingen.....................................................................................................................................34Resultaten en aanbevelingen...........................................................................................................34

Bronnenlijst..........................................................................................................................................35Bijlage I: Leveranciers Etten-Leur wijkgebouwen en ontmoetingscentra.............................................41Bijlage II: Checklists..............................................................................................................................45Bijlage III: Maatregelen brandveiligheidinstallaties..............................................................................47Bijlage IV: Bouwbesluit 2012 en NEN-normen.....................................................................................49

SamenvattingHet doelvan deze literatuurstudie is om mogelijke oplossingen (alternatieven) te bieden om welzijn, wonen en zorg te optimaliseren binnen de Egelantier. De voorwaarde is dat deze oplossingen passend, haalbaar, realistisch en wenselijk zijn. De oplossingen zijn gebaseerd op de resultaten van de vragenlijsten en de verdiepende focusgroep. De hoofdvraag die in deze literatuurstudie wordt behandeld is:

‘Wat zijn de passende, haalbare, realistische en wenselijke oplossingen om welzijn, wonen en zorg te optimaliseren binnen de Egelantier uitgaande vanuit de resultaten die voortgekomen zijn uit de

vragenlijsten en de verdiepende focusgroep'?

De reikwijdte van de literatuurstudie zijn alle stakeholders die inbreng hebben op welzijn, wonen en zorg binnen de Egelantier:de senioren, Avoord Zorg en Wonen en woningcorporatie WEL.

De informatie is gebaseerd op wetenschappelijke literatuur uit medische databanken, informatie van verschillende instanties en wet- en regelgeving. De oplossingen die worden uitgewerkt zijn gefocust op sociale participatie, brandveiligheid, veiligheid in en rondom de woning, zorg en financiën.

Geconcludeerd kan worden dat verschillende oplossingen kunnen bijdragen aan het optimaliseren van welzijn, wonen en zorg. De oplossingen rondom sociale participatie zijn gericht op outreachend werken door middel van het inzetten van sleutelfiguren, het bezoeken van een gemeenschappelijke ruimte in de buurt en het toepassen van technologie.De bijdrage van het brandveiligheidsgevoel is onderverdeeld in drie partijen: bewoners, overheden en de organisatie. Oplossingen om de brandveiligheid te verbeteren zijn: risicobewustzijn van senioren creëren, handhaven van de wet- en regelgeving, de woningcorporatie neemt zijn verantwoordelijkheden en het inzetten van bepaalde aspecten voor brandveiligheid, bijvoorbeeld brandblussers. Binnen de Egelantier kan de veiligheid worden verbeterd dooroplossingen in en rondom de woning. De senioren kunnen tevens gratis workshops omtrent veiligheid in huis volgen. Een hulpmiddel voor de uitvoering van veiligheid is een bewonerscommissie. De persoonlijke zorgvraag en thema’s gekoppeld met langer thuis wonen, de Comprehensive Geriatric Assessment toepassen, geen thuiszorg ontvangen vanwege bevorderende factoren, techniek in de zorg, en samenwerking in de zorg zijn oplossingen op het gebied van zorg. Met betrekking tot het financieren van de verkregen oplossingen zijn de subsidies via de gemeente Etten-Leur, het DOE-budget, de PlusBus, Nationale Ouderenfonds en de Huishoudelijke Hulp Toelage inzichtelijk gemaakt.

Inleiding

In zorgland zijn een aantal ontwikkelingen gaande. Ingrijpende wijzigingen vinden plaats in de publieke financiering van zorg, wonen en welzijn. Om deze ontwikkelingen te faciliteren, is het van belang dat een organisatiestructuur ontwikkeld wordt die adequaat op deze ontwikkelingen inspeelt.Avoord Zorg en Wonen is op zoek naar een manier om beter in te kunnen spelen op de wensen en behoeften van de cliënt, zodat cliënten tot het eind van het leven zelfstandig bij Avoord Zorg en Wonen kunnen blijven wonen.Het doel van de literatuurstudie is om passende, haalbare, realistische en wenselijke oplossingen te vinden, om de senioren zo lang mogelijk zelfstandig te laten wonen binnen de Egelantier. Hieruit is de volgende hoofdvraag geformuleerd:

‘Wat zijn de passende, haalbare, realistische en wenselijke oplossingen om welzijn, wonen en zorg te optimaliseren binnen de Egelantier uitgaande van de resultaten die voortgekomen zijn uit de

vragenlijsten en de verdiepende focusgroep?’

De hoofdvraag wordt onderbouwd door de volgende deelvragen: Wat zijn de mogelijke oplossingen om de sociale participatie onder de bewoners van de

Egelantier te bevorderen? Wat zijn de mogelijkheden om de brandveiligheid binnen de Egelantier te bevorderen,

voornamelijk gezien vanuit de wet- en regelgevingen? Wat zijn de mogelijkheden om veiligheid in en rondom de woning te bevorderen om het

veiligheidsgevoel van bewoners te optimaliseren? Wat zijn de mogelijke oplossingen om de zorg te bevorderen, om de bewoners van de

Egelantier zo lang mogelijk zelfstandig te laten wonen in het seniorenappartementencomplex?’

Wat zijn de mogelijkheden om deze oplossingen te financieren?

De uitgangspunten van de literatuurstudie zijn de resultaten van de vragenlijsten en de verdiepende focusgroep. De resultaten zijn geanalyseerd, en aan de hand van meest genoemd topics is de doelstelling opgesteld. Door de resultaten uit de meetinstrumenten is de literatuurstudie voornamelijk gericht op het bevorderen van de sociale participatie, het verbeteren van de brandveiligheid in de Egelantier, het verbeteren van de veiligheid in en rondom de woning, zorg en financiën. De onderzoekers hebben bewust gekozen om financiën mee te nemen in deze literatuurstudie, met als achterliggende gedachte om de adviezen haalbaar en realistisch te maken voor de opdrachtgevers. Deze literatuurstudie is tot stand gekomen door te zoeken naar wetenschappelijke literatuur in medische databanken, informatie te zoeken van verschillende instanties via het internet en betrokkene contactpersonen. Een voorbeeld van een instantie die aan bod komt is de gemeente Etten-Leur. Hieruit is de beschikbare informatie gebruikt voornamelijk voor de financiën, met als uitgangspunt een zo concreet mogelijk advies te geven.

Deze literatuurstudie is in vijf hoofdstukken opgebouwd. Hoofdstuk 1 bespreekt de sociale participatie. Hoofdstuk 2 richt zich op brandveiligheid. In hoofdstuk 3 komt het aspect veiligheidin en

rondom de woning aan bod. Hoofdstuk 4 gaat in op de zorg. Hoofdstuk 5 beschrijft de financiering. De studie wordt afgesloten met de conclusie en een discussie.

Hoofdstuk 1 Sociale participatieIn dit hoofdstuk wordt de volgende deelvraag uitgewerkt: ‘Wat zijn de mogelijke oplossingen om de sociale participatie onder de bewoners van de Egelantier te bevorderen?’ In dit hoofdstuk wordt toegelicht op welke manier senioren bereikt kunnen worden, wat technologie hierin kan betekenen, hoe het aanbod van voorzieningen en activiteiten verbeterd kan worden en hoe de gemeente en bewoners hierop in kunnen spelen.

1.1 FactorenSenioren die deelnemen aan sociale activiteiten zijn over het algemeen gezonder en ervaren een hogere mate van welbevinden dan zij die niet of weinig sociaal actief zijn. Deelname aan activiteiten heeft veelal een groter sociaal netwerk als gevolg. Hierdoor zijn senioren minder kwetsbaar en lopen zij minder kans op sociaal isolement. Dit laatste ontstaat vaak wanneer de partner wegvalt (Boluijt, de Rover &Lezwijn, 2012).Cramm, van Dijk en Nieboer (2013) stellen dat effecten van het verlies van de partner en financiële tekortkomingen worden gecompenseerd door buurtvoorzieningen, het sociaal kapitaal van de buurt en de sociale cohesie tussen buurtgenoten. Deze drie factoren kunnen een buffer vormen tegen nadelige situaties. Dit wetende kunnen bijvoorbeeld de gemeente, woningcorporaties of zorg- en welzijnsinstellingen gerichte interventies toepassen in de betreffende buurten.

In Nederland zijn voornamelijk de laatste jaren projecten opgezet en onderzoeken uitgevoerd die zich richten op de sociale participatie rondom senioren. Onder andere het onderzoek van AGORA (een samenwerkingsverband tussen GGD Gelre-IJssel en Wageningen Universiteit), waarin factoren zijn weergegeven die samenhangen met de sociale participatie van senioren (zie figuur 1). Gesteld kan worden dat er meer kans is op sociale participatie van de oudere, wanneer deze over een goede gezondheid beschikt, steun ontvangt, contacten heeft in de sociale omgeving en wanneer voldoende voorzieningen (dichtbij) in de fysieke omgeving aanwezig zijn (Boluijt, de Rover &Lezwijn, 2012).

1.2 Outreachend werkenNiet alle senioren hebben de beschikking over zaken als een goede gezondheid, voldoende steun en contact uit de sociale omgeving. Vaak zijn een aantal van deze factoren niet toereikend. Hiervoor bestaan projecten en programma’s die inspelen op deze (missende) factoren met als doel de kwetsbare senioren te bereiken. Dit kan gedaan worden door outreachend werken. Dit houdt in dat de professional proactief contact maakt met de burgers en een vertrouwensrelatie opbouwt met wijkbewoners. De professional is alert op signalen en onderneemt actie waar dit nodig is (Kluft, 2012).

Een bekend project in Nederland waarbij outreachend wordt gewerkt, is ‘Even Buurten’. Dit project is in 2011 in Rotterdam geïnitieerd. Hierbij werken verschillende partners uit zorg en welzijn

(gemeente(n), zorg- en welzijnsorganisaties en informele zorg) samen om de beschikbare zorg en ondersteuning in de wijk te coördineren. Het doel is een ondersteunend klimaat te creëren waarin kwetsbare senioren zelfstandig kunnen blijven wonen en daarmee de formele en informele buurtnetwerken rond de senioren te verstevigen. Het project richt zich op sleutelfiguren in de wijk (zoals bewoners, verpleegkundigen, vrijwilligers, welzijnswerkers, huismeesters, wijkagenten) die door hun vertrouwde gezicht een signalerende functie oppakken. Met hun signalen kunnen zij terecht bij een zogenoemde ‘Spil’ van het Even Buurten project; dit is een professional met een zorg- of welzijnsachtergrond die bekend is in de wijk. Naar aanleiding van de signalen bezoeken deze Spillen de senioren thuis, inventariseren hun behoeften en in overleg met de senioren wordt gezocht naar passende ondersteuning binnen het (bij voorkeur) informele netwerk (van Dijk, Cramm, Lötters & Nieboer, 2015). Een vergelijkbaar project in de regio Etten-Leur is ‘de Schapenweide’. Dit is een appartementencomplex in Etten-Leur waar senioren wonen en waar nodig zorg inkopen bij verschillende zorgaanbieders. Twee appartementen van dit complex zijn omgebouwd tot een gemeenschappelijke ruimte, de Schaapskooi. Zowel senioren die woonachtig zijn in de Schapenweide, als buurtbewoners bezoeken deze gemeenschappelijke ruimte. Bij de Schaapskooi zijn vrijwilligers aangesloten die er vrijwel de hele week voor zorgen dat de ruimte bezocht wordt. Zij bieden activiteiten aan zoals bloemschikken, bingo, bewegen en biljarten. De vrijwilligers hebben naast het beheren van de gemeenschappelijke ruimte een hele belangrijke signaleringsfunctie. Afhankelijk van het gesignaleerde probleem wordt de desbetreffende senior doorverwezen, bijvoorbeeld naar de huisarts of een zorgaanbieder. De vrijwilligers worden ondersteund door een contactpersoon van een zorgaanbieder die het onderhouden van vrijwilligerswerk als taak heeft (E. Lauwen, persoonlijke communicatie, 1 oktober 2015).

Zowel bij het project Even Buurten als de Schaapskooi, kan gesteld worden dat outreachend gewerkt wordt. De sleutelfiguren in de wijk (Even Buurten) en in de gemeenschappelijke ruimte (de Schaapskooi) nemen de signalerende rol op zich en trachten de senioren te bereiken die normaliter zelf niet snel om hulp zullen vragen.

1.3 Meer bewegen voor ouderenEen programma dat inspeelt op een goede gezondheid en het vergroten van sociale contacten, is het programma ‘meer bewegen voor ouderen’ in Etten-Leur. Dit biedt een mogelijkheid om regelmatig in groepsverband, onder deskundige leiding te bewegen, met als doel de gewrichten en spieren zo lang mogelijk soepel te houden. Het programma richt zich op senioren van 55 jaar en ouder, mensen met een handicap of chronische ziekte. De senioren hebben geen indicatie nodig. De leveranciers voor meer bewegen voor senioren zijn Stichting Welzijn Zundert en Loket Surplus welzijn (Elz, 2014a).

1.4 Het aanbodHet is een pré als voorzieningen en activiteiten in de buurt zijn. Dit verlaagt de drempel voor de senioren om deel te nemen aan de activiteiten. Elke persoon definieert het begrip ‘in de buurt’ anders, het is een gevoelskwestie. Verder doen senioren eerder mee aan een activiteit wanneer zij vooraf weten dat zij daar andere mensen tegenkomen en wanneer zij weten wat de activiteit precies inhoudt. Het hanteren van vaste tijden voor het laten plaatsvinden van activiteiten werkt ook positief (Boluijt, de Rover & Lezwijn, 2012). Het hebben van een gemeenschappelijke ruimte in de Egelantier zou een hulpmiddel zijn om sociale participatie te bevorderen. Dit maakt dat bewoners geen verre

afstand af hoeven te leggen voor het samenkomen met anderen. Daarnaast vormt het een basis om sociale contacten op te doen met andere bewoners in de Egelantier. Ook hierbij zouden senioren een signalerende functie kunnen oppakken, zoals de vrijwilligers dat bij de Schaapskooi doen. Wanneer dit niet gerealiseerd kan worden, zullen oplossingen moeten worden gezocht in een andere richting. In Etten-Leur is hiervoor Activiteiten Buitenshuis een alternatief, dit is speciaal gerealiseerd voor iedereen die iets wil ondernemen buitenshuis. De wijkgebouwen in Etten-Leur die senioren kunnen bezoeken zijn ’t Praotuis, De Vogelaar, De Gong, ’t Palet, Den Drempel, De Linde, Inlooppunt Amarant, Het Anbarg, De Kloostergaard en De Schaapskooi. Voor deelneming aan activiteiten is geen indicatie nodig, enkel een kleine bijdrage. Voor relevante gegevens en het uitgebreide programma, zie bijlage 1 (Elz, 2015a). Senioren die deze wijkgebouwen niet zelfstandig kunnen bereiken, kunnen ten eerste geholpen worden door mede bewoners die beschikken over een auto. Uit de focusgroep is gebleken dat deze mogelijkheid er zeker is, maar dat sommige senioren moeite lijken te hebben met het afhankelijk zijn van anderen (Focusgroep, persoonlijke communicatie, 24 november 2015). Een ander alternatief is de Deeltaxi West-Brabant. Iedereen met of zonder beperking, kan als openbaar vervoer reiziger gebruik maken van het West-Brabantse Deeltaxi systeem. Voornamelijk 65 plussers kunnen erg voordelig met de Brabantse bussen reizen. De leeftijdskorting bedraagt 34% en als men reist in de daluren loopt het op tot 60%. Vrije reizigers hebben geen indicatie vanuit de Wmo nodig om te kunnen reizen. Zij kunnen zonder pas reizen. Wel biedt een Deeltaxi-pas voordelen, zoals het sneller inboeken van de rit. Deze pas kan telefonisch (013-5499954) of via de mail (info@pzn-bv.nl) aangevraagd worden via Personen en Zorgvervoer Nederland (Elz, 2014b). Om een goed aanbod van voorzieningen en activiteiten tot stand te brengen, is het tot slot raadzaam om de inbreng en mening van senioren zelf mee te nemen en doelgroepgericht te werk te gaan. Op die manier zullen senioren meteen in staat worden gesteld om ‘sociaal te participeren’ (Boluijt, de Rover & Lezwijn, 2012). Hierin kunnen zowel de bewoners als de gemeente een rol spelen. Dit wordt in de volgende twee kopjes toegelicht.

1.5 BewonerscommissieBewoners kunnen hun ideeën en meningen toegankelijker maken voor partijen als WEL en de gemeente Etten-Leur, door een bewonerscommissie op te starten, bestaande uit een groep huurders die de belangen van bewoners op formele wijze vertegenwoordigt. Ook organiseren bewonerscommissies vaak activiteiten gericht op dagbesteding, en op het mooier en gezelliger maken van de buurt. De bewonerscommissie stelt vragen aan WEL en draagt onderwerpen en initiatieven aan en wordt op haar beurt door WEL op de hoogte gehouden over zaken betreffende het wooncomplex en de woonomgeving. Elke bewoner kan het initiatief nemen om een bewonerscommissie op te starten. Het is wel belangrijk dat een bewonerscommissie voldoende draagvlak heeft. Daarom moet minimaal 70 procent van de bewoners in het complex instemmen met het realiseren van de bewonerscommissie. Dit percentage moet bij oprichting kunnen worden aangetoond door een enquête of handtekeningenlijst. Het minimale aantal leden van de bewonerscommissie hangt verder af van de grootte van het appartementencomplex. Bij 21 tot 50 huishoudens, zoals in de Egelantier het geval is, geldt dat er vier leden moeten zijn. De leden behartigen de gemeenschappelijke belangen van alle huurders in het complex (Viveste, 2015). Uit de focusgroep is gebleken dat er senioren zijn die interesse hebben in het opzetten van zo’n bewonerscommissie (Focusgroep, persoonlijke communicatie, 24 november 2015).

1.6 DialoogmethodeEen andere manier om de inbreng van bewoners mee te nemen, is het aanbieden van de Dialoogmethode door de gemeente. Deze methode is speciaal ontwikkeld om gemeenten te ondersteunen bij de Wmo. Een focusgroep, bestaande uit bewoners, stelt belangrijke aandachtpunten vast, die worden voorgelegd aan wijkprofessionals en de gemeente. Deze partijen gaan na wat zij nu al doen met de aandachtspunten en hoe hun inzet beter aan kan sluiten bij de ervaringen van bewoners. Tijdens een gezamenlijke bijeenkomst presenteren de wijkprofessionals en de gemeente het toekomstplan aan de bewoners. Wanneer het toekomstplan, aangevuld met suggesties van bewoners, de steun krijgt van de focusgroep, worden de gemaakte afspraken geconcretiseerd in een wijkagenda (NJI, z.d.).

1.7 TechnologieIn het behoefteonderzoek wordt niet ingegaan op technologie om de sociale participatie te vergoten. Toch wordt deze optie meegenomen in deze literatuurstudie, omdat oplossingen op dit gebied mogelijk bij kunnen dragen aan het vergroten van de sociale participatie. Een voorbeeld van een online platform om de sociale participatie te verbeteren en hulp aan te vragen en te bieden, is de website ‘Zorg voor elkaar’. Hulpvragen kunnen variëren van hulp met een klusje in huis tot het zoeken naar een maatje. Vrijwilligers kunnen contact opnemen door te reageren op de hulpvraag (Zorg voor elkaar, z.d.). Silverfit, Fietslabyrint, tovertafel, wearables. Wellicht niet toepasbaar, toch meenemen.

1.8 ConclusieOnderzoek wijst uit dat er meer kans is op sociale participatie van de senior, wanneer deze over een goede gezondheid beschikt, steun ontvangt, contacten heeft in de sociale omgeving en voldoende voorzieningen (dichtbij) in de fysieke omgeving aanwezig zijn (Boluijt, de Rover &Lezwijn, 2012). Om senioren te bereiken die niet over deze zaken beschikken, bestaan er een aantal programma’s: de gezondheid van ouderen verbeteren (‘meer bewegen voor ouderen’), sleutelfiguren met een signalerende functie inzetten in de wijk (‘Even Buurten’) en het realiseren van gemeenschappelijke ruimtes (‘Activiteiten Buitenshuis’) die bereikbaar zijn met het openbaar vervoer (‘West-Brabantse Deeltaxi’). Om het aanbod van dit soort voorzieningen en activiteiten tot stand te brengen en te verbeteren, is het van belang om de inbreng en mening van senioren mee te nemen. Deze rol zou de gemeente op zich kunnen nemen door de Dialoogmethode in te zetten. Burgers zouden een bewonerscommissie kunnen starten om hun mening toegankelijker te maken voor de gemeente. Technologie kan de participatie vergroten door online hulp aan te vragen en te bieden, een voorbeeld is ‘Zorg voor elkaar’. Verder kan techniek ingezet worden om de gezondheid te bevorderen en daarmee de sociale participatie door onder andere: Silverfit, Fietslabyrint, tovertafel, wearables.

Hoofdstuk 2 BrandveiligheidIn dit hoofdstuk wordt de deelvraag brandveiligheid beantwoord en geeft antwoord op de vraag 'Wat zijn de mogelijkheden om de brandveiligheid binnen de Egelantier te bevorderen, gezien vanuit bewoner, overheden (wet- en regelgevingen) en organisatie' (WEL). Dit hoofdstuk is enkel gebaseerd op literatuur. Deze informatie is verder niet toegespitst op de Egelantier zelf, door gebrek aan informatie over de huidige brandveiligheid situatie.

2.1 BrandveiligheidWie wil weten welke eisen de wetgever in de wet aan brandveiligheid stelt, zal tevergeefs zoeken (Smith, z.d). De definitie voor brandveiligheid die door het Brandweer Kennisnet wordt gebruikt is ‘een toestand van een acceptabel risico met betrekking tot het uitbreken en de gevolgen van brand, die ook door betrokkenen als zodanig wordt ervaren’.

Brandveiligheid is in het Bouwbesluit en Gebruiksbesluit geregeld, die hun wettelijke basis in de Woningwet kennen (Smith, z.d.). In de Visie op brandveiligheid van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties wordt het in Nederland beoogde brandveiligheid niveau beschreven. Deze visie ligt ten grondslag aan de functionele eisen en prestatie-eisen in het Bouwbesluit 2012. Het besluit verwijst naar NEN-normen en andere documenten (Berghuis, 2014 p. 235). Deze normen zijn opgenomen in bijlage 4.

De literatuur die geraadpleegd is voor de deelvraag brandveiligheid, richt zich enkel op hoofdstuk 2 (technische bouwvoorschriften vanuit het oogpunt van veiligheid) en hoofdstuk 6 (voorschriften inzake installaties). Dit, omdat uit de focusgroep naar voren is gekomen dat de bewoners binnen de Egelantier zich enkel zorgen maken om onderstaande aspecten van brandveiligheid. De specifieke voorwaarden en eisen per deelaspect, die van toepassing zijn op literatuurstudie, worden verder besproken in bijlage 3.

In hoofdstuk 2 van hetBouwbesluit 2012 wordt onderscheidt gemaakt in voorschriften (zie begrippenkader voor verdere uitleg);

1. Ter beperking van uitbreiding van brand (afdeling 2.10, artikel 2.81 – 2.90)2. Ter beperkingen van de verdere uitbreiding van brand en verspreiding van rook (afdeling

2.11, artikel 2.90 – 2.100)3. Over vluchtroutes (afdeling 2.12, artikel 2.101 – 2.118)4. Over hulpverlening bij brand (afdeling 2.13, artikel 2.119 – 2.126).

In hoofdstuk 6 van het Bouwbesluit 2012 wordt bij de brandveiligheidinstallaties onderscheid gemaakt in voorschriften voor (zie begrippenkader voor verdere uitleg);

1. Verlichting (afdeling 6.1, artikel 6.1 – 6.6)2. Installaties voor het tijdig vaststellen van brand (afdeling 6.5, artikel 6.19 – 6.21)3. Vluchten bij brand (afdeling 6.6, artikel 6.22 – 6.26)4. Installaties voor het bestrijden van brand (afdeling 6.7, artikel 6.27 – 6.34)5. De bereikbaarheid van hulpverleningsdiensten bij brand (afdeling 6.8, artikel 6.35 – 6.40)

Om dit te kunnen bereiken gelden brandveiligheidsvoorschriften (zie paragraaf 2.3). Het doel van deze voorschriften is het voorkomen van slachtoffers (doden of gewonden) en het voorkomen dat een brand zich uitbreidt naar een ander perceel (Bouwbesluit 2012, 2012). Daarbij wordt uitgegaan van de volgende uitgangspunten:

- Binnen vijftien minuten na het ontstaan van een brand moet die brand zijn ontdekt en moeten de door die brand bedreigde personen en de brandweer zijn gealarmeerd.

- Binnen vijftien minuten na die alarmering moeten de door de brand bedreigde personen zonder hulp van de brandweer kunnen vluchten.

- De brandweer is aanwezig en operationeel binnen vijftien minuten na het melden van de brand.

- De brandweer moet de brand binnen 60 minuten na het ontstaan onder controle hebben, wat inhoudt dat voorkomen wordt dat de brand verder uitbreidt. Op dat moment moeten de laatste door de brand bedreigde personen met behulp van de brandweer gered zijn.

Om voorgaande doelstellingen te kunnen behalen, kan gebruik gemaakt worden van:Brandbeheersingssystemen (zoals (sub)brandcompartimenten), brandblussystemen (zoals droge blusleiding, brandslanghaspels, automatisch blussysteem, sprinklers, bluswatervoorziening en blustoestellen), brandmeldinstallaties (zoals brandmelders en handmelders), ontruimingsinstallaties (zoals handmelder en brandweerlift), rookbeheerinstallaties en vluchtroutes.

2.2 Certificering en inspectieTer uitvoering van de richtlijn bouwproducten is het gebruik verplicht van bouwmaterialen en bouwdelen die zijn voorzien van een CE-markering (Berghuis, 2014, p. 235). Opgemerkt moet worden dat een opdrachtgever of gemeente geen kwaliteitsverklaring of keurmerk mag eisen of verplicht stellen die betrekking heeft op de door de fabrikant bij een CE-gemarkeerd bouwproduct verstrekte technische specificaties. Deze fabrikantenverklaring biedt voldoende bewijs dat het betreffende CE-gemarkeerd product aan de eisen voldoet (Berghuis, 2014, p. 235).

Het Centrum voor Criminaliteit en Veiligheid (CCV) is een maatschappelijke (overkoepelende) instantie die zich bezighoudt met certificeringen van brandinstallaties en inspecties van brandveiligheid. Bij de certificering van installaties gaat het om de controle of ontworpen en geïnstalleerde brandblussers, ontruimingsinstallaties en dergelijke voldoen een bepaalde norm. Inspectie heeft als doel om de installaties en daarmee samenhangende voorzieningen en organisatorische maatregelen gezamenlijk te controleren. Hierbij wordt onderzocht of het geheel voldoet aan de algemene en specifieke eisen.

Het is de verantwoordelijkheid en verplichting van zowel de bouwer als de eigenaar om het gebouw brandveilig te houden. Dit is bepaald in artikel 1avan de Woningwet. Hierin wordt beschreven dat zowel de bouwer als eigenaar, worden verplicht de nodige zorg te betrachten, zodat gevaar voor gezondheid of veiligheid wordt voorkomen (Smith, z.d.). Indien hier niet aan kan worden voldaan, kunnen er straffen opgelegd worden die beschreven worden in artikel 6 lid 1 onder 2 (Smith, z.d). In geval van een misdrijf (opzet) gaat het om maximaal twee jaar gevangenisstraf, een taakstraf of een geldboete (van de vijfde categorie, maximaal € 76.000,-). In het geval van overtreding gaat het om

maximaal zes maanden gevangenisstraf, een taakstraf of geldboete (van de vierde categorie, maximaal € 19.000,-).

2.3 Classificatie van brandveiligheidinstallatiesVoor het seniorencomplex De Egelantier te Etten-Leur hebben de appartementen de gebruiksfunctie ‘woonfunctie’ (gebruiksfunctie van dezelfde soort), de eerste verdieping de gebruiksfunctie ‘bijeenkomstfunctie’ en de bergruimten de ‘overige gebruiksfunctie’ (gebruiksfunctie van dezelfde soort). Met ‘gebruiksfunctie van dezelfde soort’ worden twee of meer dezelfde hoofdgebruiksfuncties bedoeld, die bij de toepassing van een voorschrift worden betrokken (van Overveld, 2011, p. 29). Deze voorschriften zijn enkel toegepast voor drie verschillende woonfuncties, namelijk de woonfunctie (appartementen zelf als geheel), bijeenkomstfunctie (begane grond van De Egelantier) en overige gebruiksfunctie (berging, ingang, hal).

In onderstaande tabellen wordt per gebruiksfunctie weergegeven of brandveiligheidsinstallaties verplicht zijn en wat hier de geldende eisen voor zijn.

Tabel: Classificatie aanwezigheid van installatie bij bestaande bouw gebruiksfunctie ‘woonfunctie’(appartementen)

WoonfunctieAndere woonfunctie, geen woonwagen zijnde

Verplicht (wel/niet)

Eisen indien verplicht

Artikel uit BB 2012

Brandweerlift Niet 6.39Droge blusleiding Wel > 20 m 6.29Brandslanghaspel Niet 6.28Rookmelder als bedoeld in NEN 2555 in de vluchtroute

Niet 6.21

Vluchtrouteaanduiding Niet 6.24Verlichting- In beschermde vluchtroute en- in beschermde route

Wel

1 lux

6.2

Noodverlichting Niet 1 lux 6.3

Tabel: Classificatie aanwezigheid van installatie bij bestaande bouw gebruiksfunctie ‘bijeenkomstfunctie’ (bijeenkomstplaats op de begane grond)

BijeenkomstfunctieAndere, maar niet voor aanschouwen van sport

Verplicht (wel/niet)

Eisen indien verplicht

Artikel uit BB 2012

Brandweerlift Niet 6.39Droge blusleiding Wel > 20 m 6.29Brandslanghaspel Niet 6.28Brandblussystemen Wel 6.31Brandmeldinstallatie Hoogste

vloer > 13 m < 50 m

6.20

Ontruimingsinstallatie Niet 6.23Vluchtrouteaanduiding Niet 6.24Verlichting Wel 1 lux 6.2

- in een besloten ruimte waardoor een beschermde vluchtroute of beschermde route voert Noodverlichting Niet 1 lux 6.3

Tabel: Classificatie aanwezigheid van installatie bij bestaande bouw gebruiksfunctie ‘overige gebruiksfunctie’ (bergingen, hal en ingang)

Overige gebruiksfunctieAndere, maar niet voor aanschouwen van sport

Verplicht (wel/niet)

Eisen indien verplicht

Artikel uit BB 2012

Brandweerlift Niet 6.39Droge blusleiding Wel > 20 m 6.29Brandslanghaspel Niet 6.28Brandblussystemen Wel 6.31Brandmeldinstallatie Niet 6.20Ontruimingsinstallatie 6.23Vluchtrouteaanduiding (**) Wel 6.24Verlichting- In een verblijfsruimte- in een besloten ruimte waardoor een beschermde vluchtroute of beschermde route voert

Wel 1 lux 6.2

Noodverlichting Wel 1 lux 6.3

2.4 ConclusieDe mogelijkheden om de brandveiligheid te bevorderen worden beschreven in respectievelijk, bijdrage van burger, overheden en organisatie. Met organisatie wordt WEL bedoeld.

SeniorenDe bewoners spelen zelf ook een rol bij brandveiligheid. Om het risicobewustzijn van de burgers tevergroten en de rol in brandveiligheid te verhogen, zijn de checklists van de brandweer Groningenin de literatuurstudie opgenomen. Het betreft een checklist voor het herkennen van de signalen entien brandveiligheidseis. Deze checklists zijn opgenomen in bijlage 2.

Verder kan de Woningcheck-app 'Maak je woning brandveiliger' gedownload worden. Onder hetmotto‘Brandveiligheid heeft u (letterlijk) zelf in de hand’! moet de applicatie hetbrandveiligheidsbewustzijn van gebruikers vergroten. De app is beschikbaar in de App Store voorApple-apparaten en in Google Play voor Android. Daarnaast kan de app gedownload worden via delandelijkebrandweerwebsite op http://brandweer.nl/woningcheck-app. Het doel van deze applicatie is mensen ondersteunen om de juiste maatregelen te treffen om het huis brandveilig te maken.Mocht het toch misgaan, dan voorziet deze applicatie burgers van maatregelen om de gevolgen van brand te beperken.

OverhedenOverheden spelen bij deze deelvraag geen rol. Zij vormen enkel de wettelijke kaders waaraan debrandveiligheid van een gebouw moet voldoen. Het is de verantwoordelijkheid en verplichting vanzowel de bouwer als de eigenaar om het gebouw brandveilig te houden. Dit is bepaald in artikelIa van de Woningwet. Daarin wordt beschreven dat zowel de bouwer als eigenaar worden verplicht de

nodige zorg te betrachten, zodat gevaar voor gezondheid of veiligheid wordt voorkomen (Smith,z.d.). De rol van de overheden zijn dus wet- en regelgeving, normen, maatstaven, maatregelen e.d. kunnen opstellen, het toezicht houden hierop en goedkeuren of bestraffen.

OrganisatieHet gebrek aan veiligheid binnen de Egelantier komt voort uit het idee dat de bewoners hebben over de brandveiligheid. De bewoners hebben namelijk het idee dat de brandveiligheid niet in orde is en dat niet wordt voldaan aan wettelijke verplichtingen. Dit komt met name voort uit de onwetendheid over maatregelen betreffende brandveiligheid.

De volgende oplossingen kunnen helpen om de onwetendheid af te nemen:

- Risicobewustzijn creëren door zelfmanagement Factsheets van de brandweer Groningen verspreiden onder de bewoners

(zie bijlage 2). Deze tevens ophangen op het prikbord bij de voordeur. Woningcheck applicatie van de brandweer introduceren bij bewoners.

- Het zichtbaar maken voor bewoners dat het gebouw brandveilig is brandveiligheidinstallaties duidelijk voorzien van certificeringen (controle en

onderhoud). Zichtbaar maken dat aan de zorgplicht voldaan is. Verklaring/certificaat van de brandveiligheidsinspectie op het prikbord in de

overloop presenteren.- (Eventueel) bewoners op de hoogte stellen van de wet- en regelgeving betreffende

brandveiligheid Factsheet of folder maken waarin de wetten en regels die van toepassing zijn op de

Egelantier worden gepresenteerd. Deze verstrekken onder de bewoners of presenteren op het prikbord, zodat het voor de bewoners duidelijk is dat het gebouw aan alle verplichtingen voldoet.

Om het veiligheidsgevoel van bewoners van De Egelantier toe te laten nemen, is het advies ombepaalde aspecten van brandveiligheid in te zetten binnen de Egelantier, ondanks dat het niet wettelijk verplicht is om deze maatregelen te voeren. De bewoners maken zicht met name druk om de volgende punten:

- Geen brandblussers en brandslangen- Geen brandmelders in de gangen, enkel in de appartementen- Lift wordt buiten gebruik gesteld in tijden van brand (waarbij geen

glijsystemen/evacuatiestoelen aanwezig zijn voor mensen die niet op de begane grond wonen). Deuren sluiten in tijden van brand, waardoor de trappen überhaupt niet toegankelijk zijn. Voor bewoners die via het trappenhuis moeten vluchten, bestaat er geen vluchtroute.

- Geen aanduiding van vluchtroute- Geen brandtrappen- Geen protocol voor brand uitbraak. Mensen worden enkel verzocht om te blijven wachten

tot de brandweer ter plaatse is.

Mogelijke oplossingen voor deze punten:- Brandveiligheidsinspectie door inspectie-instellingen die gecertificeerd zijn door de CCV. Met

name dient aandacht besteed te worden aan de vluchtroute. Bewoners hebben het idee niet weg te kunnen in tijden van brand. De te informeren instanties zijn:

Bureau Veritas (Amersfoort) Brand Veiligheid Inspecties (Etten-Leur) Nederlandse Inspectie Maatschappij (Groningen) Bosro (Utrecht) R2B (Zaltbommel) Kiw BSPI (Zaltbommel)

- Aanschaf van 4 brandmelders voor in de gangen, 1 per verdieping. Voor aanbevelingen over de

inrichting en de plaatsing van rookmelders, zie bijlage 3. 4 brandblussers voor in de gangen, 1 per verdieping. Voor aanbevelingen over de

inrichting en de plaatsing van brandblussers zie bijlage 3.- Opstellen van een evacuatie/ontruimingsplan (indien niet aanwezig)

Hoofdstuk 3 Veiligheid in en rondom de woningIn dit hoofdstuk wordt de volgende deelvraag uitgewerkt: ‘Wat zijn de mogelijkheden om veiligheid in en rondom de woning te bevorderen, zodat het veiligheidsgevoel van bewoners toeneemt’? Deze deelvraag bestaat uit het verhogen van het veiligheidsgevoel, uitgewerkt in camerabewaking bij de deur, onderhoud en vernieuwing, toezicht en preventie, betere verlichting, het onderhouden van de omgeving en het oprichten van een bewonerscommissie om concrete afspraken te kunnen maken met WEL.

3.1 VeiligheidsgevoelUit de Veiligheidsmonitor van het CBS blijkt dat over de periode 2008–2013 de ingeschatte kans op woninginbraak met 44 procent is toegenomen. Van de personen die in 2013 slachtoffer zijn geweest van een woninginbraak of een poging daartoe, achtte maar liefst 52 procent de kans (heel) groot om in de komende twaalf maanden opnieuw slachtoffer te worden (CBS, 2014a). Dergelijke percentages laten zien dat een woninginbraak een grote invloed heeft op de veiligheidsbeleving. Als de persoonlijke levenssfeer wordt aangetast of als mensen de indruk krijgen dat de orde in hun omgeving onder druk staat, dan is het voor hun veiligheidsbeleving belangrijk om dit direct aan te pakken (Politiekeurmerk Veilig Wonen, 2015).

Gemeenten kunnen in samenwerking met politie, brandweer, woningcorporaties, zorgaanbieders en vrijwilligersorganisaties samenwerken om senioren voor te lichten over onderwerpen als inbraken, babbeltrucs en woonoverlast. Deze professionele partijen kunnen senioren ervan doordringen dat ze zelf veel aan hun eigen veiligheid kunnen bijdragen. Een integrale ketenaanpak vormt de basis voor een goede aanpak van overvalcriminaliteit. Het is van belang om de wijkbewoners hierbij te betrekken, met name als het gaat om preventie. Senioren worden hierdoor bewust van het feit hoe zij dienen te handelen als zij met dergelijke situaties in aanraking komen (Politiekeurmerk Veilig Wonen, 2015).Op initiatief van WEL en de gemeente worden regelmatig workshops 'Woon morgen zonder zorgen' georganiseerd. In die bijeenkomsten krijgen deelnemers uitleg over de mogelijkheden en het omgaan en oplossen van problemen in en rond de woning. Deze workshops zijn gratis te bezoeken. Bij interesse kan gemaild worden naar wmzz.etten-leur@hotmail.com. Mensen die geen beschikking hebben over een computer, kunnen bellen naar (076) 502 46 00. Daarnaast adviseert de organisatie Wonen met Gemak senioren onder andere over comfortverbetering, veilig wonen en woningaanpassing. Meer informatie is beschikbaar op www.wonenmetgemak.nl (WEL, 2015).

De mogelijkheden om veiligheid in en rondom de Egelantier te verbeteren, zijn in dit hoofdstuk verder gebaseerd op de meest voorkomende behoeften van de senioren die in de vragenlijst en de focusgroep naar voren zijn gekomen.

3.2 CamerabewakingUit de vragenlijst is gebleken dat ongeveer een derde (34%) van de senioren in de Egelantier ’s avonds liever niet meer de deur open doet. Camerabewaking bij de voordeur van het complex zou een oplossing zijn om het veiligheidsgevoel te verbeteren. Op die manier zouden ongewenste personen niet de Egelantier binnen kunnen komen. Voor het aanschaffen van camerabewaking bij de voordeur geldt echter de voorwaarde dat minimaal 70 procent van de bewoners dit op eigen kosten

wil doen. Uit de praktijk is eerder gebleken dat het behalen van dit minimum percentage moeilijk blijkt (Focusgroep, persoonlijke communicatie, 24 november 2015). Leverancier (afwachting mail WEL)Oplossingen om personen voor de voordeur van het appartement te herkennen, zijn een raam of spion in de deur of een strook helder glas naast de deur. Binnen het Politiekeurmerk Veilig Wonen is dit tevens een verplichting. Met de beschikking over dit keurmerk neemt de kans op een geslaagde inbraak af met 95 procent (Politiekeurmerk Veilig Wonen, 2015).

3.3 Onderhoud en vernieuwing verwarmingsketelSommige senioren blijken niet genoeg duidelijkheid te hebben over het onderhoud en vernieuwing van de verwarmingsketel. Er heerst angst voor een koolmonoxide vergiftiging bij te lang uitstel van het onderhouden van de verwarmingsketel (Focusgroep, persoonlijke communicatie, 24 november 2015). WEL heeft met drie onderhoudsbedrijven contracten afgesloten voor onderhoud en het oplossen van storingen bij installaties. Bewoners kunnen de betreffende gegevens vinden op de sticker bij de verwarmingsketel. Op die manier kan tevens direct melding worden gemaakt van een storing. De gemiddelde levensduur van een verwarmingsketel ketel is twintig jaar. De Nefit Thurbo ketels in de Egelantier staan in planning om in het jaar 2018 vervangen te worden. Mocht in dat jaar vastgesteld worden dat de ketels allemaal nog zeer goed functioneren, dan kan dit ook uitgesteld worden. Huurders kunnen aan deze planning dus geen rechten ontlenen (M. van de Kerkhof, persoonlijke communicatie, 15 december 2015).

3.4 Onderhoud en vernieuwing hang- en sluitwerkHet onderhoud en de vernieuwing van het hang- en sluitwerk heeft een relatie met de veiligheid, omdat overvallers onder andere proberen binnen te dringen via deuren en ramen, bijvoorbeeld als een bewoner niet opendoet. In het Politiekeurmerk wordt ervan uitgegaan dat bereikbare ramen en deuren minimaal drie minuten inbraakwerend moeten zijn. De meest gehanteerde inbraaktechnieken gelden daarvoor als uitgangspunt. In die drie minuten is de bewoner in staat om alarmnummer 112 te bellen en de buren te alarmeren (Politiekeurmerk Veilig Wonen, 2015).Hoewel bewoners over het algemeen tevreden zijn over hun woning, blijkt er wel onduidelijkheid te heersen over het onderhoud en de vernieuwing van het hang- en sluitwerk (Focusgroep, persoonlijke communicatie, 24 november 2015).Om het veiligheidsgevoel in de woning te vergroten, biedt WEL de mogelijkheid om tegen een huurverhoging de woning extra veilig te maken. Hierbij kunnen nieuwe sloten geplaatst worden volgens het PolitiekeurmerkVeilig Wonen. Bewoners kunnen ervoor kiezen om meerdere onderdelen in één keer af te nemen, of elk onderdeel persoonlijk. Meer informatie hierover is te vinden op de website van WEL (WEL, 2015).

3.5 Betere verlichtingBewoners van de Egelantier geven verder aan dat met name de verlichting bij de ingang van de flat en op de parkeerplaats verbeterd kan worden. De slechte verlichting op deze plaatsen heeft er mee te maken dat bewoners’s avonds liever niet de deur open doen. Daarnaast voelen verschillende bewoners zich met name in de avonduren onveilig op deze plekken. Ook heerst het vermoeden dat er criminele activiteiten plaatsvinden op de parkeerplaats (Focusgroep, persoonlijke communicatie, 24 november 2015).

Het is voor bewoners belangrijk om te weten wie er voor de deur staat, voordat zij de deur opendoen. Het licht moet zo bevestigd worden dat het gezicht van de bezoeker goed zichtbaar is. Bij pogingen tot inbraak vergroot openbare verlichting ook de kans dat passanten de dader zien (Politiekeurmerk Veilig Wonen, 2015). Bovendien kan een deel van de valongevallen door onvoldoende zicht voorkomen (Dijkgraaf & Panneman, 2011). WEL biedt tevens de mogelijkheid om, tegen huurverhoging, betere buitenverlichting te plaatsen. Onderhoud is voor de rekening van WEL, het vervangen van lampen en batterijen is voor rekening van de huurder. Meer informatie hierover is te vinden op de website van WEL (WEL, 2015).(leverancier afwachting mail WEL)

3.6 Toezicht en preventieOm de criminaliteit in buurten terug te dringen en de leefbaarheid te vergroten, is in Etten-Leur buurtpreventie van kracht. Bij buurtpreventie werken bewoners nauw samen met het buurtpreventieteam, gemeente, politie, woningbouwcorporaties, welzijnsorganisaties en met de wijkverengingen. De buurtpreventisten lopen, met of zonder hun gele hesjes, in tweetallen door de buurt. Om de buurtpreventie nog beter te laten verlopen, is het van belang dat de wijkbewoners ook een rol vervullen hierin. Bij het zien van een verdacht voertuig of een onbetrouwbaar figuur in de straat kan gebeld worden naar de politie via 0900 - 8844. Op de meterkastkaart staan tevens de telefoonnummers en e-mailadressen van de instanties die voor ieder van belang kunnen zijn (Buurtpreventie Etten-Leur, z.d.). Daarnaast zet Burgernet zich in voor een veilige buurt. Wanneer iemand deelnemer is van Burgernet, ontvangt die persoon een spraak- of sms-bericht met het verzoek in de buurt uit te kijken naar een persoon of voertuig. Verdachte situaties kunnen bijvoorbeeld te maken hebben met een beroving of het doorrijden na een aanrijding. Bij nuttige informatie kan rechtstreeks met de meldkamer gebeld worden via het gratis Burgernetnummer 0800-0011. Daarnaast heeft Burgernet een app beschikbaar. Als iemand geen deelnemer is van Burgernet, kan informatie door worden gegeven via het algemene politienummer 0900-8844 of bij spoed met 112 (Etten-Leur, 2015).Sinds september 2015 is wijkagent Richard Konings is sinds september 2015 wijkagent in Etten-Leur voor de wijken Centrum-Oost, Centrum-West en Banakkers. De Egelantier valt onder de wijk Banakkers. Konings is regelmatig aanwezig in deze wijken en spreekt met bewoners en bezoekers over onder andere het verbeteren van de leefbaarheid en veiligheid. Ook woont de wijkagent bijeenkomsten bij over de wijk. Konings is iedere woensdag met het mobiele politiebureau van 10.00-12.00 uur op de weekmarkt op het Raadhuisplein voor vragen, opmerkingen of meldingen (Gemeente Etten-Leur, 2015).

3.7 Omgeving onderhoudenOok geven de bewoners aan dat er ontevredenheid is betreft het onderhoud van de directe woonomgeving, met name gericht op viezigheid en onkruid op de stoep en gras bij de ingang. Dit gras zou vaak blijven liggen na het maaien. Sommige bewoners zijn bang om hierdoor te vallen (Focusgroep, persoonlijke communicatie, 24 november 2015). Een goede toegang tot de woning is echter belangrijk om valongevallen op het pad, in de tuin en bij deuren en drempels te voorkomen. Door het maken van en begaanbaar vlak pad en het verwijderen van drempels wordt de woning veiliger gemaakt (Dijkgraaf & Panneman, 2011). De gemeente is verantwoordelijk voor zaken omtrent het onderhoud van de omgeving. Bij het zien van kapotte straatverlichting, kapot straatmeubilair, scheve stoeptegels of andere zaken die de gemeente regelt, kunnen bewoners

ook bij de buurtpreventie terecht. Er kan een melding worden gemaakt via www.etten-leur.nl of bij het gemeentelijk Servicepunt, telefoon 14 076 (Buurtpreventie Etten-Leur, z.d.).

3.8 BewonerscommissieEen bewonerscommissie, al eerder benoemd bij het bevorderen van de sociale participatie,kan tevens een grote rol vervullen bij het verbeteren van het veiligheidsgevoel van de bewoners. Met name in de focusgroep kwam naar voren dat bewoners onduidelijkheid ervaren omtrent het onderhoud in en rondom de woning. Dit lijkt samen te hangen met ontoereikende communicatie tussen bewoners en WEL (Focusgroep, persoonlijke communicatie, 24 november 2015). Gezien dit gegeven zou het opstarten van een bewonerscommissie een eerste stap zijn om de communicatie tussen huurders en verhuurders te verbeteren. Hierbij kunnen concrete afspraken worden gemaakt omtrent de veiligheid in en rondom de woning en andere onderwerpen die van toepassing zijn. Als verhuurder weet WEL immers ook graag wat er leeft in een appartementengebouw en de directe woonomgeving hiervan. WEL vindt het dan ook belangrijk dat bewoners bereid zijn om een bewonerscommissie te vormen en samen te werken aan een fijn wonen voor iedereen. Minimaal eenmaal per jaar moet een overleg plaatsvinden tussen de bewonerscommissie en WEL (WEL, 2015).

3.9 ConclusieSenioren kunnen gebruik maken van de gratis workshops van ‘woon morgen zonder zorgen’ en de organisatie ‘wonen met gemak’ om meer informatie in te winnen omtrent het verbeteren van hun woning. Binnen de Egelantier zijn verder verschillende mogelijkheden zichtbaar om veiligheid in en rondom het gebouw te verbeteren. Naar aanleiding van signalen van de bewoners en literatuuronderzoek zijn de volgende punten naar voren gebracht:

- Camerabewaking- Onderhoud en vernieuwing verwarmingsketel- Onderhoud en vernieuwing hang- en sluitwerk- Verlichting- Onderhouden van de omgeving

Om bovenstaande zaken aan het licht te brengen, is het raadzaam om een bewonerscommissie te starten. Op die manier kunnen bewoners concrete afspraken maken met WEL omtrent deze en andere zaken betreffende de Egelantier. Verder kunnen bewoners zelf een rol vervullen in het terugdringen van de criminaliteit en het bevorderen van de leefbaarheid in de directe omgeving, namelijk door gebruik te maken van de buurtpreventie, burgernet en de wijkagent.

Hoofdstuk 4 ZorgIn dit hoofdstuk wordt de volgende deelvraag uitgewerkt: ‘Wat zijn de mogelijke oplossingen om de zorg te bevorderen, om de 55+ senioren zo lang mogelijk zelfstandig te laten wonen in het seniorenappartementencomplex De Egelantier te Etten-Leur?’ Dit hoofdstuk is opgedeeld in de volgende paragrafen:zorgvraag en thema’s gekoppeld met langer thuis wonen, geen thuiszorg vanwege bevorderende factoren, techniek in de zorg, samenwerking in de zorg en overige punten van zorg.

Uit de resultaten van de vragenlijsten en de verdiepende focusgroep komen summiere behoeften aan het optimaliseren van zorg naar voren. Dit is voortkomend uit de privacy gevoeligheid, tevredenheid met de huidige situatie en geen zorgbehoevende senioren. Desalniettemin is voor de volledigheid van de literatuurstudie gekozen om dit aspect toch uit te werken. Deze deelvraag wordt uitgewerkt door middel van kennis uit de literatuur vanuit de databanken. De informatie is niet ontvangen van zorgaanbieders en andere betrokken bij de zorg binnen de Egelantier. Hieruit resulterend is dat ondersteunende punten mogelijk al (deels) worden toegepast.

4.1 Zorgvraag en thema’s gekoppeld met langer thuis wonenHet is belangrijk om de zorg af te stemmen op de persoonlijke zorgvraag van de senior, want tussen geheel zelfstandig wonen en een intramuraal verblijf bevinden zich veel mogelijkheden van zorg. Senioren die ook sterker afhankelijk worden van zorg, willen toch zo lang mogelijk zelfstandig thuis blijven wonen. Als senioren een complexere zorgvraag krijgen, werken de volgende voorwaarden ondersteunend om zo lang mogelijk thuis te blijven wonen (Naafs & Bakker, 2010):

• Het aanbieden van een grote variatie en flexibiliteit aan zorg vanuit de zorgaanbieder• Zorg moet stapsgewijs opgebouwd kunnen worden• Verschillende soorten zorg moeten gezamenlijk uitvoerbaar zijn• Zorg dient oproepbaar en 24 uur bereikbaar te zijn• Er moeten in de buurt mogelijkheden zijn voor andere zorgsettings, zoals dagopvang,

nachtopvang en tijdelijke opname.Bovenstaande voorwaarden kunnen mee worden genomen door de zorgaanbieder, waaronder Avoord Zorg en Wonen. Dit kan in de zin van voorwaarden gebruiken in het beleid van de zorg, voorwaarden gebruiken als uitgangspunten en voorwaarden laten terugkomen in overlegvormen. Tevens kan de zorgaanbieder de zorg optimaliseren door de gezondheidsrisico’s in kaart te brengen met het gebruik van meetinstrumenten. Een voorbeeld van een meetinstrument is: ‘De Comprehensive Geriatric Assessment’, afgekort de CGA. Het meetinstrument staat stil bij de volgende behoeften: medisch, psychologisch, sociaal en functionele behoeften. Aan de hand van de resultaten is het mogelijk om een plan op te stellen voor een passende behandeling met follow-up. Ook worden bovenstaande ondersteunende voorwaarden van langer thuis wonen direct aangepakt door het toepassen van de CGA. Het meetinstrument heeft een klein, positief effect op het zelfstandig en kwalitatief thuis wonen van senioren. Echter zijn er nog veel onzekerheden over het succes van het meetinstrument (van Mulligen-van de Belt, Smalbrugge& Depla, 2013). Extra

informatie over het bovenstaande meetinstrument is terug te vinden in de Richtlijn ComprehensiveGeriatricAssesment van Nederlandse Vereniging voor Klinische Geriatrie (2010). Daarnaast is het belangrijk om aandacht te geven aan de volgende thema’s: veilig wonen, sociaal contact en dagelijkse bezigheden. Door aandacht te geven aan de thema’s wordt de zorg gericht op het langer zelfstandig thuis wonen verbeterd. Voorbeelden van aangewezen personen die kunnen stilstaan bij deze thema's, zijn: zorgaanbieders, mantelzorgers, de woningcorporatie en contactpersonen van de gemeente. Deze thema’s komen voort uit een onderzoek onder 1637 senioren van 45 jaar en ouder. Daarnaast is het ook nuttig om goed te luisteren naar senioren, in de zin van ervaringsdeskundigen, vooral geldend voor de doelgroep senioren die al veel zorg nodig hebben(Bergsma, de Vocht &Uitdehaag, 2015).

4.2 Geen thuiszorg vanwege bevorderende factorenIn een onderzoek onder 310 zelfstandig wonende kwetsbare senioren van 65 jaar en ouder zijn bevorderende factoren van geen gebruik van thuiszorg overzichtelijk gemaakt. De kwetsbare senior is gedefinieerd als een senior met meervoudige problematiek die daardoor een hoog risico loopt binnen enkele jaren geheel zorgafhankelijk te worden, en zelfstandig wonen te verliezen. De helft van de kwetsbare senioren ontving geen thuiszorg, hierbij werkten de volgende factoren bevorderend (den Draak & van Campen, 2012):

• Minder ernstige beperkingen van de gezondheid• Minder vaak in het voorgaande jaar een opname in het ziekenhuis• Geen voorkeur voor professionele zorg• Huisgenoot die kan helpen of samenwonend met partner• Gemiddeld hoger inkomen• Beschikken over informele zorg, zoals mantelzorgers• Jonger van leeftijd• Recent contact gehad met (para)medische zorg professionals, zoals de huisarts of de

fysiotherapeutVoor het optimaliseren van de zorg kan rekening worden gehouden met bovenstaande bevorderende factoren. Niet alleen in de zin van thuiszorg gebruik te voorkomen, maar ook met behulp van thuiszorggebruik kan het zelfstandig wonen geoptimaliseerd worden. Bovendien kan de thuiszorgmedewerker medicatie gerelateerde problemen vroegtijdig observeren door middel van gestandaardiseerde observatielijsten bij de senioren. Het gevolg is dat preventieve effectieve interventies toegepast kunnen worden aan de hand van de problemen dat kan bijdragen aan langer zelfstandig wonen (Sino, 2014).

4.3 MantelzorgHet beschikken over informele zorg, zoals mantelzorgers is een bevorderende factor om thuiszorggebruik te voorkomen of uit te stellen. Verschillende bewoners in de Egelantier ontvangen hulp in de vorm van mantelzorg. Als gevolg van de bezuinigingen in de zorg krijgt de mantelzorger het echter steeds zwaarder. Een mantelzorger moet hierdoor van tijd tot tijd ontlast kunnen worden, om overbelasting te voorkomen. Dit kan in de vorm van respijtzorg: het door beroepskrachten of vrijwilligers tijdelijk overnemen van de zorg ter ontlasting van de mantelzorg, bijvoorbeeld in de vorm van oppas thuis (Naafs et al., 2010). In Etten-Leur is Stichting HOOM (Hulp & Ondersteuning op maat) er voor de ondersteuning van mantelzorgers. De gemeente Etten-Leur investeert in mantelzorg en is sinds 2014 samen met

Stichting HOOM bezig om mantelzorg meer bespreekbaar te maken. Dit resulteert in het stimuleren van werkgevers om hun personeelsleden te ondersteunen om werk en zorg goed te kunnen combineren (Vermunt, 2014). Daarnaast biedt Stichting HOOM praktische en emotionele steun, in de vorm van bijeenkomsten waar mantelzorgers ervaringen kunnen uitwisselen of geïnformeerd worden over vergoedingen en bemiddeling in vervangende zorg. Een voorbeeld hiervan is de subsidie informele zorg, waarbij mantelzorgers mogelijk een vergoeding kunnen ontvangen. Verder helpen themabijeenkomsten en cursussen de mantelzorger bij het invullen van zijn of haar taak, en de consulent kan verwijzen en bemiddelen en behartigt de belangen van mantelzorgers (Stichting HOOM, 2015).Om mantelzorgers te ontlasten, kunnen senioren ook gebruik maken van de Huishoudelijke Hulp Toelage (HHT). Hiermee kunnen zij extra hulp inkopen die bestaat uit het verrichten van huishoudelijke taken (Elz, 2015b). Meer informatie hierover is te vinden in hoofdstuk 5.

4.4 Techniek in de zorgDoor de demografische veranderingen wordt het toepassen van techniek in de zorg steeds belangrijker om senioren zo lang mogelijk zelfstandig te laten wonen. Techniek biedt mogelijkheden wat betreft oplossingen, voor de optimaliserende effecten op de behoeften van de senioren. Ook leent techniek voor de zorgaanbieder de mogelijkheid om de zorg nog meer af te kunnen stemmen op de behoeften en problemen van de senioren. Dit heeft in het bijzonder betrekking op de volgende technieken: eenvoudige technische hulpmiddelen, telemedicine, smart home technologieën en telecar (Siegel, Hochgatterer&Dorner, 2014).In de toekomst zullen steeds meer senioren de vraag krijgen zorg via internet te laten verlenen. Het NIVEL probeerde inzicht te krijgen in de intenties van 57-plussers om zulke e-health toepassingen te gebruiken. Voor het onderzoek vulde een random steekproef van ruim duizend mensen tussen de 57 en 77 jaar een vragenlijst in. De meerderheid van de senioren (63,1%) is positief over zorg op afstand. Ze verwachten dat e-health helpt om langer zelfstandig thuis te blijven wonen. Wel twijfelen ze soms of contact via het internet wel prettig is en of de toepassingen goed werken (de Veer, Peeters, Brabers, Schellevis, Rademakers & Francke).

4.5 Samenwerking in de zorgEen goede samenwerking tussen de betrokkenen van de desbetreffende senior en de senioren zelf is gewenst. Samenwerking wordt gesteld als randvoorwaarde om het doel optimaal zelfstandig wonen te bereiken. Hierbij is inzicht in elkaars belangen en ambities een voordelig onderdeel. Enkele voorbeelden van betrokkenen in de samenwerking zijn zorgaanbieders, woningcorporaties, en contactpersonen van de gemeenten (van den Beld& van Zalk, 2010). Bovendien kan onderstaande situatie uit het onderzoek van, van Hees et al., (2013) ook direct worden aangepakt en mogelijk deels worden opgelost.Van Hees, Horstman, Jansen & Ruwaard (2015) suggereren dat de seniorenzorg verbeterd kan worden door senioren te activeren om verantwoordelijkheden te nemen om de omgeving te helpen. De senioren geven zelf in het onderzoek aan dat het vanzelfsprekend is om verantwoordelijkheden te nemen om iets voor een ander te doen, en zijn van mening dat ze al voldoende verantwoordelijkheden nemen en niet gehoord worden in hun situatie. Dit kan voortkomen uit het arbeidsverleden, rechten van de senioren en de afstand tussen de professionals en de senioren. Het activeren om verantwoordelijkheden te nemen overlapt met de Wmo.Hierin komt namelijk naar voren dat zorg gericht dient te zijn op het uitstellen van opname in een verblijf. Dit fungeert door de

zelfredzaamheid en maatschappelijke participatie van senioren te bevorderen, te behouden of te compenseren. Hiervoor is het nemen van verantwoordelijkheden door de senioren een capaciteit (Etten-Leur, 2014).

4.6 Overige punten van zorgVoor de doelgroep senioren met dementie wordt aanbevolen om in het beginstadium van de dementie, bij voorkeur na het stellen van de diagnose, al te beginnen met de organisatie van de zorg. Dit resulteert in gezamenlijke betrokkenheid, bieden van mogelijkheden voor de persoonlijke wensen en behoeften van de desbetreffende senior te integreren, en voordelen voor de mantelzorgers (Vermeulen, 2010). Wanneer de zorg wordt geboden door hooggeschoolde verpleging kan het overgrote deel van de senioren zelfstandig blijven wonen, zelfs geldend voor senioren met een relatief slechte gezondheid. Het niveau van de gezondheid van de senioren wordt behouden of kan zelfs verbeteren. Echter dient vermeld te worden dat het vooral geldt voor weduwen, en minimaal voor getrouwde, samenwonende ouderen (Engelhardt&Greenhalgh-Stanley, 2010).Tot slot kan het programma valpreventie bijdragen aan het langer zelfstandig wonen voor senioren. Valpreventie is bedoeld voor thuiswonende senioren met een verhoogd valrisico, waarbij het behouden van de dagelijkse handelingen centraal staat. De uitvoering wordt verricht door een ergotherapeut vanuit de leverancier Avoord Zorg en Wonen, gevestigd in gemeente Etten-Leur. De ergotherapeut staat stil bij het uitvoeren van betekenisvolle activiteiten, in eigen omgeving, waar de senioren problemen ondervinden, en rekening houdend met de risicofactoren van een valincident. De desbetreffende senior heeft geen indicatie nodig en kan zichzelf aanmelden bij de ergotherapeut. Daarnaast valt ergotherapie binnen het basispakket, in de zin van maximaal 10 behandeluren per kalenderjaar, en het is mogelijk om een aanvullend pakket aan te vragen voor ergotherapie bij de zorgverzekeraar (Elz, 2015c).

4.7 ConclusieHet is belangrijk om de zorg af te stemmen op de persoonlijke zorgvraag van de senior, en als de zorgvraag complexer wordt werken verschillende voorwaarden ondersteunend, waaronder het aanbieden van een grote variatie en flexibiliteit aan zorg en zorg moet stapsgewijs opgebouwd kunnen worden. Bovendien is het belangrijk om aandacht te geven aan de thema’s veilig wonen, sociaal contact, en dagelijkse bezigheden. De zorg kan ook geoptimaliseerd worden door de gezondheidsrisico’s in kaart te brengen met het gebruik van ‘De Comprehensive Geriatric Assessment’. Voorbeelden van bevorderende factoren van geen thuiszorg ontvangen bij kwetsbare senioren zijn minder vaak in het voorgaande jaar een opname in het ziekenhuis, geen voorkeur voor professionele zorg en een huisgenoot die kan helpen of samenwonend met partner. Daarnaast is het beschikken over informele zorg, zoals mantelzorgers, een bevorderende factor om thuiszorggebruik te voorkomen of uit te stellen. Techniek gebruiken in de zorg biedt de volgende mogelijkheden: optimaliserende effecten op de behoeften van de senioren, de zorgaanbieder krijgt de mogelijkheid om de zorg nog meer af te kunnen stemmen op de behoeften en problemen van de senioren, en senioren kunnen zorg ontvangen via het internet.Een goede samenwerking tussen de betrokkenen van de desbetreffende senior en de senioren zelf is een randvoorwaarde voor het bereiken van optimaal zelfstandig wonen. Rondom het activeren van de senioren om verantwoordelijkheden te nemen om de omgeving te helpen bestaan meningsverschillen. Voor de doelgroep senioren met dementie wordt aanbevolen om in het beginstadium van de dementie al te beginnen met de

organisatie van de zorg, voor een beter zorgresultaat. Als de zorg wordt geboden door hooggeschoolde verpleging kan het overgrote deel van de senioren zelfstandig blijven wonen. Tot slot kan het programma valpreventie vanuit de leverancier Avoord Zorg en Wonen bijdragen aan het langer zelfstandig wonen voor senioren.

Hoofdstuk 5 FinancieringIn dit hoofdstuk wordt de volgende deelvraag uitgewerkt: ‘Wat zijn de mogelijkheden om de gevonden oplossingen te financieren?’. De informatie wordt in de volgende paragrafen uitgewerkt: financiering in de databanken, algemene achtergrond informatie van subsidies in Etten-Leur, subsidie ouderenwerk, subsidieregeling sporten voor senioren 50+, subsidieregeling informele zorg, subsidieregeling sociaal cultureel werk, subsidieregeling maatschappelijke hulpverlening, DOE-budget, boodschappen PlusBus, Nationaal Ouderenfonds, Huishoudelijke Hulp Toelage en beleidsplannen van de gemeente Etten-Leur.

5.1 Financiering in de databankenFinancieringen van preventieve faciliteiten kunnen curatieve zorg uitstellen en afhankelijkheid van senioren uitstellen of zelfs voorkomen. Enkele voorbeelden van preventieve faciliteiten zijn gericht op sport en recreatie (Verenigde Senioren Partij, 2002). Dit wordt ondersteund uit een andere publicatie, want Otten & van Hespen (2013) stellen dat deelname aan sport- en beweegactiviteiten voor individuele senioren te duur kan zijn. Deze financiën van deelname wordt beïnvloed door de volgende factoren:

Sommige zorgverzekeraars vergoeden (deels) een aantal activiteiten, zoals medische fitness. De gemeente of andere organisaties verlenen subsidies om deel te nemen. Locatie waar de activiteit plaatsvindt. Hogere personeelskosten bij kwalitatief betere, geschoolde begeleiding. Opvattingen van de senioren, bijvoorbeeld niet gewend om te betalen voor deelname aan de

activiteiten en een zuinige leefstijl.Oplossingen om de deelname aan sport- en beweegactiviteiten te vergroten bij senioren zijn:

Gereduceerde tarieven aanbieden om deel te nemen voor de ouderen, aangeboden door subsidies van de gemeente, lidmaatschap vanuit een zorgorganisatie, of via uitbetaling vanuit de zorgverzekeraar.

Marketing technieken toepassen, een voorbeeld is twee keer voor de prijs van één keer. Personeelstaken laten uitvoeren door vrijwilligers die mogelijk een achtergrond hebben met

sport- en beweegactiviteiten. Naar aanleiding van een behoefteonderzoek onder meer dan 70.000 Belgische senioren is ook gebleken dat een slechte financiële situatie een belemmerende factor is om deel te nemen aan verenigingen. Het gaat om de kosten van een activiteit, lidmaatschap, vervoer, nuttigen van een drankje op de locatie en de bijbehorende kleding. Een slechte financiële situatie heeft betrekking op de gehele levenssituatie van de senioren. Uit het onderzoek van Verté (2011, zoals beschreven in Kardol, 2012) komt naar voren dat een (te) laag inkomen uitwerkt tot de woonsituatie, gezondheid, en de mogelijkheid tot maatschappelijke participatie van de senioren (Kardol, 2012). De armoede onder Nederlandse senioren van 65 jaar en ouder is bij paren 2,6% en bij alleenstaande senioren 6,4% in 2013 (CBS, 2014b).Om senioren langer zelfstandig te laten wonen is het aan te bevelen dat betrokkene partijen afspraken maken over woningaanpassingen. Enkele voorbeelden van betrokkene partijen zijn woningcorporatie en de gemeente. Subsidies kunnen worden gebruikt bij het uitvoeren van de woningaanpassingen, resulterend in een prettiger wooncomfort voor de senioren (Kreeft, 2015).

5.2 Algemene achtergrond informatie van subsidies in Etten-LeurSubsidies kunnen worden aangevraagd voor verschillende doeleinden, per subsidie bestaat een bijbehorende subsidieregeling. De regeling omvat de begripsbepaling, doelgroep, doelstelling en nadere criteria van de subsidieregeling. Binnen de gemeente Etten-Leur worden twee typen subsidies gehanteerd, namelijk structurele subsidie en eenmalige subsidie. Het kan voorkomen dat niet beide soorten aansluiten op een subsidieregeling. Een structurele subsidie is kenmerkend door doorlopende- of terugkerende aspecten, en kan jaarlijks uiterlijk 1 september voor het jaar daarop worden aangevraagd. De eenmalige subsidie is eenmalig of omvat een experimenteel karakter, en dient uiterlijk acht weken voor uitvoering van de activiteit ingediend te zijn. Binnen de gemeente Etten-Leur zijn verschillende subsidieregelingen van toepassing voor verschillende doelgroepen. Er wordt een subsidieplafond gemaakt voor de subsidieregelingen, en de eenmalige subsidie en mogelijk structurele subsidie aanvragen worden behandeld op volgorde van binnenkomst, tot zover het subsidieplafond bereikt is. De aanvragen voor de subsidies behoren volledig ingevuld te worden. De indiening van de subsidies gaat door middel van een aanvraagformulier, dat beschikbaar is via de volgende website: http://www.etten-leur.nl/. Ook is op deze website het overzicht van de verschillende subsidieregelingen terug te vinden. Subsidies binnen de gemeente Etten-Leur die betrekking hebben tot senioren zijn de subsidie ouderenwerk, sporten voor senioren 50+ en Informele Zorg. Hierbij is stilgestaan bij het uitgangspunt zo lang mogelijk zelfstandig thuis wonen (Etten-Leur, 2015).

5.3 Subsidie ouderenwerkBinnen de gemeente Etten-Leur is een subsidieregeling vastgesteld die gericht is op ouderenwerk. De subsidie is gericht op alle senioren van 55 jaar en ouder die woonachtig zijn in de gemeente Etten-Leur. De subsidie kan in de vorm van een structurele- of eenmalige subsidie worden uitgevoerd, met als doel senioren zo lang mogelijk zelfstandig te laten functioneren en wonen in Etten-Leur. De onderstaande activiteiten kunnen in aanmerking komen voor de subsidie:

Het geven van informatie, advies en cliëntondersteuning Signalerende en adviserende huisbezoeken Ondersteuning van ouderenorganisaties en hun adviseurs Uitvoering, c.q. voortzetting van het project Blijvend Thuis in Eigen Huis Het bieden van mogelijkheden voor ontmoeting Belangenbehartiging Het gevraagd en ongevraagd geven van advies aan gemeente en instellingen Meer bewegen voor ouderen Educatieve en recreatieve activiteiten Onderzoek haalbaarheid consultatiebureau voor ouderen Deelname aan ketenoverleg

De resultaten van de subsidie wordt in zo ver als mogelijk in prestatieafspraken genoteerd, op de wijze van SMART-formulering (Burgemeester en wethouders van Etten-Leur, 2015c).

5.4 Subsidieregeling Sporten voor Senioren 50+De gemeente Etten-Leur heeft een subsidieregeling voor sporten voor senioren 50+, met als doel sportverenigingen stimuleren om aan te knopen met senioren van 50+. De subsidie kan eenmalig worden aangevraagd door een sportvereniging die liggend is in de gemeente, niet een bedrijfsorganisatie of jeugdorganisatie is, en de mogelijkheid heeft om sport- of lichamelijke

oefeningen uit te voeren. Daarnaast moet de vereniging aangesloten zijn bij een landelijke, provinciale of regionale rechtspersoonlijkheid bezittende overkoepelende organisatie. De subsidie beslaat 50% van de subsidiabele projectkosten en kan oplopen tot een maximum van € 500 per project. Als de verenging na afloop van het project een overzicht over de ledenlijst kan overdragen, kunnen ze een extra subsidie verkrijgen van € 25, - tot een maximum van € 500, -, voor leden van 50 jaar en ouder (Burgemeester en wethouders van Etten-Leur, 2015e).

5.5 Subsidieregeling Informele ZorgDe subsidieregeling voor informele zorg is voor de zorg die onbetaald en niet beroepshalve wordt uitgevoerd, in de volgende vormen: vrijwilligerszorg, mantelzorg, vrijwillige terminale zorg en Buddyzorg. De doelstelling is gericht op het ondersteunen, faciliteren, ontlasten en stimuleren van aanbieder van de informele zorg, bijvoorbeeld van de vrijwilligerszorg. Het is mogelijk om de subsidie in structurele- of eenmalige vorm aan te vragen. De resultaten van de subsidie wordt in zo ver als mogelijk in prestatieafspraken genoteerd, op de wijze van SMART-formulering. De subsidies zijn afhankelijk van de gemeentebegrotingen middelen voor dit doel. Er is eventueel een mogelijkheid om de subsidie in de vorm van een voorschot te ontvangen dat wordt betaald in vier gelijke termijnen (Burgemeester en wethouders van Etten-Leur, 2015a).

5.6 Subsidieregeling Sociaal Cultureel WerkBinnen de gemeente Etten-Leur is een subsidieregeling vastgesteld die gericht is op sociaal cultureel werk. Het is mogelijk om de subsidie in structurele- of eenmalige vorm aan te vragen. De doelstelling van de subsidieregeling is het bevorderen van de sociale samenhang en de leefbaarheid in de wijken. De volgende activiteiten kunnen in aanmerking komen voor de subsidie:

Het bieden van structuur en kaders bij het organiseren van activiteiten Vrijwilligers ondersteunen bij het organiseren van activiteiten Organiseren van deskundigheidsbevordering Het organiseren van activiteiten gericht op deelname door wijkbewoners van allochtone

afkomst Het mede uitvoeren van projecten ouderparticipatie in de wijken Het ondersteunen bij het realiseren van ontmoetingsmogelijkheden voor

eenzame/kwetsbare ouderenDe resultaten van de subsidie wordt in zo ver als mogelijk in prestatieafspraken genoteerd, op de wijze van SMART-formulering (Burgemeester en wethouders van Etten-Leur, 2015d).

5.7 Subsidieregeling Maatschappelijke HulpverleningDe doelstelling van de subsidieregeling maatschappelijk hulpverlening is psychosociale ondersteuning leveren aan personen die tijdelijk niet zelfredzaam zijn. Daarbij behoort de zelfredzaamheid te verbeteren door middel van beschikbare professionele psychosociale hulp in de directe leef- en woonomgeving. Deze subsidie is uitvoerbaar in het structurele- of eenmalige type. De resultaten van de subsidie wordt in zo ver als mogelijk in prestatieafspraken genoteerd, op de wijze van SMART-formulering. Daarnaast dient de subsidieontvanger een inhoudelijk verslag in volgens de voorwaarde van een subsidiebeschikking (Burgemeester en wethouders van Etten-Leur, 2015b).

5.8 Doe-BudgetHet Doe-budget beoogt de leefbaarheid te verbeteren in de wijk, buurt, dorp, en staat open voor een grote diversiteit aan ideeën. Verenigingen of stichtingen met maatschappelijke doelstellingen die gelegen zijn in de provincie Noord-Brabant komen in aanraking met het budget, en dienen alleen aan de voorwaarde van een gericht idee op het verbeteren van de leefbaarheid te voldoen. Het budget bestaat uit kleine subsidies die dienen als ondersteuning bij de procedure om een idee tot realisatie te brengen op het gebied van leefbaarheid. Het bijbehorende project van de aanvrager behoort het algemeen belang te dienen, een lokaal draagvlak te omvatten. De subsidie omvat 50% van de subsidiabele projectkosten, en kan oplopen tot een maximum van€ 5.000. Dit betekent dat het project gefinancierd wordt met minimaal één andere betrokkene. De provincie verdeelt het budget op in tenderperiodes, en het aanvragen is alleen binnen deze periode mogelijk De aanvraagprocedure van het budget is terug te vinden op de volgende website: https://www.brabant.nl//doebudgetten (Etten-Leurse Bode, 2015; Provincie Noord-Brabant, 2015).

5.9 Boodschappen PlusBusDe boodschappen PlusBus is er voor iedereen vanaf 55 jaar uit de gemeente Etten-Leur. Met de PlusBus kunnen senioren samen boodschappen doen. Na het boodschappen doen, wordt er samen nog een kopje koffie gedronken. Daarnaast worden wekelijks leuke uitstapjes georganiseerd, bijvoorbeeld het bezoeken van een winkelcentrum of een museum. Senioren worden thuis opgehaald en weer thuis afgezet. In de bus is plaats voor rollators en rolstoelen. Ook wordt altijd gezorgd voor voldoende begeleiders die de senioren kunnen helpen waar het nodig is. In Etten-Leur kunnen senioren zich van tevoren opgeven via 076-5325042 (maandag tot en met vrijdag van 9.00-17.00 uur) of via plusbus@avoord.nl. Deelname bedraagt een kleine eigen bijdrage van € 3 (Elz, 2015d).

5.10 Nationaal OuderenfondsHet Nationaal Ouderenfonds organiseert regelmatig uitjes waar senioren, al dan niet gratis, aan kunnen deelnemen. Elke inwoner van Nederland vanaf 60 jaar kan deelnemen aan één of meerdere activiteiten. Hiervoor moet eerst een profielpagina aangemaakt worden, hier zitten geen verdere kosten aan verbonden. Via www.ouderenfonds.nl/evenementen kunnen senioren online reserveren. Telefonisch reserveren is ook mogelijk via de reserveerlijn op 0900-60 80 100. Het toegangsbewijs voor de betreffende activiteit wordt vervolgens per mail of post opgestuurd. Voor senioren die over onvoldoende financiële middelen beschikken om deel te nemen aan activiteiten, is de kortingsregeling vanuit het Suppletiefonds van toepassing. Voor het gebruik maken van deze kortingsregeling kan gebeld worden naar 0900-6080100 (lokaal tarief) (Nationaal Ouderenfonds, z.d.).

5.11 Huishoudelijke Hulp ToelageVanaf 23 maart 2015 verstrekken gemeente Etten-Leur en Zundert de dienstencheque voor huishoudelijke hulp. Dankzij de inzet van de Huishoudelijke Hulp Toelage (HHT) blijft deze hulp voorlopig betaalbaar. Met dienstencheques kunnen eenvoudig en tegen een lage prijs uren huishoudelijke hulp worden ingekocht, denk aan het stofzuigen van het huis of een stevige schoonmaak. Deze cheques zijn beschikbaar voor extra uren hulp, dit kan eenmalig zijn of periodiek. In 2016 kost een uur extra hulp € 12,50. Vanuit de HHT vergoedt de gemeente het overige deel van

de kosten. Dit doet de gemeente tot een maximum van 104 uur per jaar, per gebruiker. Deze regeling geldt voor twee jaar en hiervoor geldt: op is op. De dienstencheques zijn voor de volgende mensen bedoeld:

Mensen die een indicatie hebben in het kader van Wmo. Mensen die mantelzorg ontvangen. Mensen die mantelzorger zijn. Mensen uit Etten-Leur moeten hiervoor geregistreerd staan

als mantelzorger bij HOOM. Mensen die uren hulp inkopen moeten bij een door de gemeente gecontracteerde zorgaanbieder een beschikking van hun Wmo-voorziening of registratie als mantelzorger laten zien van het mantelzorgpunt in de eigen gemeente. Zij nemen dan de dienst af bij de zorgaanbieder waarna het gebruikerstarief aan de aanbieder wordt betaald (Elz, 2015b).

5.12 Beleidsplannen van de gemeente Etten-LeurBinnen de gemeente Etten-Leur sluiten de volgende beleidsplannen aan op de Egelantier: beleidsplan sociaal domein en Wmo beleidsplan. Deze beleidsplannen zijn beschikbaar via de website van gemeente Etten-Leur.Op basis van de Wmo komen alle verantwoordelijke taken op het gebied van maatschappelijke ondersteuning bij de gemeente. De senioren die zelfstandig wonen, kunnen bij de gemeente beroep doen op de Wmo, bij het Wmo-loket elz kan samen met de senior gekeken worden naar mogelijkheden. De verantwoordelijkheden van de Wmo komen overeen met de vorm begeleiding, ondersteuning en dagbesteding, op individueel of groepsgericht niveau. De determinanten die binnen de Wmo vallen zijn:

Ondersteuning zelfredzaamheid Ondersteuning participatie Beschermd wonen en opvang Ondersteuning mantelzorg Cliëntondersteuning

Het uitgangspunt van de Wmo is begeleiding bieden om verblijf in een instelling zo lang mogelijk uit te stellen. Hierbij is het van belang om de zelfredzaamheid van mensen te bevorderen, te behouden of te compenseren (Etten-Leur, 2014).De Gemeente Etten-Leur heeft en krijgt te maken met een sterke vergrijzing. Het aantal senioren (65 jaar en ouder) stijgt fors met 60%, van 6.044 in 2010, naar 7.517 in 2015, naar 9.669 in 2025. Het aantal 75-plussers in Etten-Leur groeit nog harder, namelijk met 80%, van 2.496 in 2010 naar 2.999 in 2015, naar 4,504 in 2025. De gemeente Etten-Leur is erop gericht om de vergrijzing en de druk die dat op de individuele voorzieningen zal hebben, op te vangen met een optimale uitvoering van het compensatiegericht werken. Hiermee wordt een groter beroep gedaan op de eigen kracht. Diverse partners, zoals zorgpartners, welzijnsorganisaties, woningcorporaties en vrijwilligersorganisaties hebben een verantwoordelijkheid en rol in het laten meedoen van de Etten-Leurse burgers. Dit vereist een goede en heldere regie van de gemeente (Gemeente Etten-Leur, 2015).

5.13 ConclusieBinnen de gemeente Etten-Leur zijn verschillende subsidies mogelijk voor de doelgroep senioren, met bijbehorende algemene achtergrond informatie. De volgende subsidies kunnen van toepassing zijn voor de senioren:

subsidie ouderenwerk, denk hierbij aan het geven van informatie, advies en cliëntondersteuning, het bieden van educatieve en recreatieve activiteiten en belangenbehartiging

subsidieregeling sporten voor senioren 50+, sportverenigingen kunnen hiermee aanknopen met senioren van 50 jaar en ouder

subsidieregeling informele zorg, gericht op vrijwilligerszorg, mantelzorg, vrijwillige terminale zorg en Buddyzorg. De doelstelling is gericht op het ondersteunen, faciliteren, ontlasten en stimuleren van aanbieder van de informele zorg

subsidieregeling sociaal cultureel werk, gericht op het bevorderen van de sociale samenhang en de leefbaarheid in de wijken

subsidieregeling maatschappelijke hulpverlening, gericht op het leveren van psychosociale ondersteuning aan personen die tijdelijk niet zelfredzaam zijn

Daarnaast komen andere voorzieningen en/of mogelijkheden naar voren voor de financiering met betrekking tot de senioren van de Egelantier, namelijk:

DOE-budget, gericht op het vergroten van de leefbaarheid in de wijk boodschappen PlusBus, hiermee kunnen senioren van 55 jaar en ouder samen

boodschappen doen en andere activiteiten ondernemen. nationaal ouderenfonds, organiseert regelmatig uitjes (soms gratis) voor alle senioren van 60

jaar en ouder huishoudelijke hulp toelage, senioren die mantelzorg ontvangen kunnen in 2016 voor 12,50

een uur extra huishoudelijke hulp inkopen. De rest wordt vergoed vanuit de gemeente.De beleidsplannen, Wmo beleidsplan en sociale domein beleidsplan van de gemeente Etten-Leur zijn voor deze literatuurstudie gebruikt. Vooral voor de vergrijzing met de benodigde statistieken, de Wmo inclusief de achtergrondinformatie.

ConclusieDe hoofdvraag van deze literatuurstudie is: ‘Wat zijn de passende, haalbare, realistische en wenselijke oplossingen om welzijn, wonen en zorg te optimaliseren binnen de Egelantier uitgaande van de resultaten die voortgekomen zijn uit de vragenlijsten en de verdiepende focusgroep?’Samengevat kan de hoofdvraag als volgt beantwoord worden: de senioren, de opdrachtgever Avoord Zorg en Wonen, woningcorporatie WEL en andere betrokkenen kunnen verschillende oplossingen uitvoeren om welzijn, wonen en zorg te optimaliseren binnen de Egelantier.

Om de sociale participatie te bevorderen is het van belang om outreachend te werken in de vorm van het inzetten van sleutelfiguren in de wijk. Daarnaast moeten senioren gestimuleerd worden om een gemeenschappelijke ruimte en activiteiten in de buurt te bezoeken. Enige kennis betreffende het omgaan met een computer op iPad biedt de senioren mogelijkheden om gebruik te maken van online platforms die het bevorderen van de sociale participatie makkelijker maken. Om een goed aanbod van voorzieningen tot stand te brengen, kan de inbreng van senioren meegenomen worden door het opstarten van een bewonerscommissie.Om het brandveiligheidsgevoel van de bewoners van de Egelantier te vergroten, is de bijdrage hieraan onderverdeeld in drie partijen: bewoners, overheden en de organisatie. Het verbeteren van de brandveiligheid komt door de volgende acties tot stand: risicobewustzijn van senioren creëren, handhaven van de wet- en regelgeving, de woningcorporatie neemt zijn verantwoordelijkheden en kan bepaalde aspecten inzetten voor brandveiligheid, zoals brandblussers.Bewoners kunnen gratis workshops volgen om meer inzicht te krijgen in het omgaan met problemen in en rond de woning. In de Egelantier zelf zijn daarnaast nog meer mogelijkheden zichtbaar om de veiligheid te verbeteren. Hulpmiddelen voor het optimaliseren en handhaven van veiligheid, zijn buurtpreventie, burgernet, de wijkagent en het opstarten van een bewonerscommissie.De oplossingen van de zorg zijn gericht op: persoonlijke zorgvraag en thema’s gekoppeld met langer thuis wonen, de Comprehensive Geriatric Assessment toepassen, geen thuiszorg ontvangen vanwege bevorderende factoren, techniek in de zorg en samenwerking in de zorg.Rekening houdend met de financiering van de gevonden oplossingen zijn subsidies via de gemeente Etten-Leur inzichtelijk gemaakt, en daarbij aansluitend het DOE-budget, de PlusBus, Nationale Ouderenfonds en de Huishoudelijke Hulp Toelage.

DiscussieBinnen deze literatuurstudie is de volgende hoofdvraag uitgewerkt: ‘Wat zijn de passende, haalbare, realistische en wenselijke oplossingen om welzijn, wonen en zorg te optimaliseren binnen de Egelantier uitgaande van de resultaten die voortgekomen zijn uit de vragenlijst en de verdiepende focusgroep?

Belangrijkste bevindingenOm de hoofdvraag te onderzoeken is de volgende methode doorlopen: resultaten analyseren van de meetinstrumenten, de hoofd- en deelvragen opstellen, literatuur zoeken in de databanken en op internet, contact leggen met verschillende instanties en het uitwerken van de beschikbare informatie. Deze gebruikte methode heeft op een stapsgewijze manier de mogelijkheid geboden om een overzichtelijke literatuurstudie te ontwikkelen. De belangrijkste bevindingen van deze literatuurstudie zijn:

Het inzetten van sleutelfiguren in de wijk en het outreachend werken, kan de sociale participatie bevorderen bij kwetsbare senioren. Bovendien zijn het programma ‘meer bewegen voor ouderen’ en een gemeenschappelijke ruimte hulpmiddelen voor sociale participatie.

Om het brandveiligheidsgevoel van de bewoners van de Egelantier te vergroten, is de bijdrage hieraan onderverdeeld in drie partijen: bewoners, overheden en de organisatie. Daarnaast is het advies om bepaalde aspecten van brandveiligheid in te zetten binnen de Egelantier, ondanks dat het niet wettelijk verplicht is om deze maatregelen te voeren.

Veiligheid rondom de woningen kan verbeterd worden door betere verlichting en het onderhouden van de omgeving. Verder bieden buurtpreventie en burgernet van de gemeente Etten-Leur mogelijkheden om de veiligheid en leefbaarheid in de wijk te verbeteren.

Als senioren een complexere zorgvraag krijgen, werken diverse voorwaarden ondersteunend om zo lang mogelijk thuis te blijven wonen, onder andere verschillende soorten zorg moeten gezamenlijk uitvoerbaar zijn.

De kwetsbare senioren die geen thuiszorg ontvangen, zijn het resultaat van verschillende bevorderende factoren.

Binnen de gemeente Etten-Leur zijn verschillende subsidies beschikbaar voor de senioren. Daarnaast komen andere voorzieningen en/of mogelijkheden naar voren voor de financiering met betrekking tot de senioren van de Egelantier.

Bij het opstellen van de hoofd- en deelvragen is opgevallen dat de senioren de volgende punten van belang vinden:

Brandveiligheid; Sociale participatie; Woonaspecten; Zorg; Geen extra financiën beschikbaar stellen voor aanpassingen in en rondom de woning.

Deze bovenstaande aspecten zijn zover mogelijk uitgewerkt in deze literatuurstudie.

ValiditeitVoor het veldonderzoek van deze literatuurstudie zijn meningen en emoties van bewoners van de Egelantier gemeten. Dit is moeilijk, omdat dit subjectieve begrippen zijn. Dit is aangepakt door het verspreiden van een vragenlijst onder de bewoners van de Egelantier, waarin de respondenten cijfers konden aanvinken om aan te geven in hoeverre ze het met iets eens of oneens zijn. Op die manier waren de projectmedewerkers in staat om de resultaten meetbaar te maken. De vragenlijsten zijn door 30 van de 50 respondenten ingevuld, wat neerkomt op een respons van 60 procent. Ter verdieping van de vragenlijsten is een focusgroep gehouden met zes senioren van de Egelantier.

Hierdoor is gebruik gemaakt van twee, elkaar aanvullende meetinstrumenten, wat de validiteit van dit onderzoek bevordert.

BeperkingenDe literatuurstudie is uitgewerkt door middel van het verdelen van de deelvragen onder de projectmedewerkers. Resulterend hiervan komen de verschillende delen van de literatuurstudie deels niet overeen wat betreft schrijfstijl, manier van zoeken naar informatie en kwaliteit van de informatie. Ook de keuzes die de projectmedewerkers individueel hebben gemaakt, kunnen belemmerend werken voor de literatuurstudie. Echter zijn de concept stukken meerdere keren voorzien van feedback.Voor het zoeken naar informatie over subsidies binnen de gemeente Etten-Leur is gebruik gemaakt van diverse bestanden die beschikbaar zijn via de site van de gemeente. Toch zijn de bestanden summier van inhoud en toepassingen. Hieruit voortvloeiend is het gegeven dat de bestanden van de gemeente deels letterlijk overeenkomen met het stuk financiering en de subsidies niet concreter gemaakt konden worden.Verder bestaat de verkregen informatie uit de focusgroep enkel uit de inbreng van senioren die woonachtig zijn in het gebouw Oostpoort, vanwege een gebrek aan interesse van de senioren uit het gebouw Parkzicht. Tot slot hebben de projectmedewerkers bij het verspreiden van de vragenlijsten geen rekening gehouden met tweepersoonshuishoudens. Hierdoor is per woning maar één vragenlijst verspreid. Vanuit enkele bewoners van de Egelantier kregen de projectmedewerkers feedback om hier in het vervolg rekening mee te houden.

Resultaten en aanbevelingenOp grond van de literatuurstudie kunnen toepasbare aanbevelingen worden beschreven op micro-, meso- en macroniveau. De toepasbare aanbevelingen op microniveau zijn:

De senioren bezoeken de gemeenschappelijke ruimte en maken gebruik van andere voorzieningen met als resultaat het vergroten van de sociale participatie.

WEL voert de volgende acties uit: installaties duidelijk voorzien van certificeringen, een geldige verklaringen/certificaat van de brandveiligheid inspectie op het prikbord in de overloop presenteren en eventueel bewoners informeren over het wettelijke kader van de brandveiligheid. Evenzeer maken senioren zelf hun woning zo brandveilig mogelijk.

De senioren starten een bewonerscommissie, en voeren de bijbehorende taken uit, waaronder afspraken met de woningcorporatie WEL omtrent veiligheid.

Betrokkenen nemen de persoonlijke verantwoordelijkheden bij het uitvoeren van de zorg. Een voorbeeld hiervan is dat de zorgaanbieder de zorg afstemt op de persoonlijke zorgvraag van de desbetreffende senior.

Senioren, Avoord Zorg en Wonen en WEL verdiepen zich in de mogelijkheden van subsidies binnen de gemeente Etten-Leur. Als de subsidie van toepassing is, vragen zij het aan. Bovendien bestuderen bovenstaande partijen andere voorzieningen en/of mogelijkheden voor de financiering, en maken hier mogelijk gebruik van.

De eerste toepasbare aanbeveling op mesoniveau is dat de betrokkenen van de Egelantier onderling samenwerken voor het optimaliseren van het zelfstandig wonen van de senioren. Verder is het aan te bevelen dat de gemeente de senioren financieel ondersteunt bij het uitvoeren van de oplossingen. Deze financiën kunnen gebruikt worden voor onder andere het vergroten van de sociale participatie en het ontvangen van informele zorg.Op macroniveau is aan te bevelen dat de overheden wet- en regelgeving, normen, maatstaven, maatregelen en dergelijke actueel houden rondom veiligheid. Indien sprake is van aanpassingen is het gewenst dat de resultaten overgedragen worden naar de instellingen, senioren etc. Bovendien dient de overheid toezicht te houden op de brandveiligheid. Een andere aanbeveling op macroniveau is dat overheden financiën beschikbaar blijven stellen voor de gemeente en de senioren, om het langer zelfstandig wonen te optimaliseren.

BronnenlijstBeld, van den H. K, & van Zalk, D. (2010). Essenties voor samenwerking in wonen en zorg :

Realiseer meer en beter woonzorgvastgoed. Houten: BohnStafleu van Loghum.

Berghuis, ing. M.I., Graaf, ing. P.J. van der, Overveld, dr. ir. M. van, (2014) Reeks bouwbesluit praktijk.Bouwbesluit 2012 met toelichting en commentaren (editie 2014). Den Haag: BIM Media B.V.

Bergsma, A., de Vocht, H., &Uitdehaag, M. (2015). Voorlichting over langer thuis wonen. wat vinden ouderen ervan? Geron, 17(2), 21-24.

Boluijt, P.R., de Rover, C.M. &Lezwijn, J. (2012). Sociale participatie bij ouderen in de regio Gelre-IJssel. Apeldoorn: GGD Gelre-IJssel, Kennis- en Expertisecentrum.

Burgemeester en wethouders van Etten-Leur (2015a). Subsidieregeling Informele Zorg. Geraadpleegd op 11 december 2015, van file:///C:/Users/Gebruiker/Downloads/Subsidieregeling%20Informele%20Zorg.pdf

Burgemeester en wethouders van Etten-Leur (2015b). Subsidieregeling Maatschappelijke Hulpverlening. Geraadpleegd op 11 december 2015, van file:///C:/Users/Gebruiker/Downloads/Subsidieregeling%20Maatschappelijke%20Hulpverlening.pdf

Burgemeester en wethouders van Etten-Leur (2015c). Subsidieregeling Ouderenwerk. Geraadpleegd op 10 december 2015, vanhttp://www.etten-leur.nl/PDF_formulieren_en_bijlagen/QRST/Subsidie/Subsidieregeling_Ouderenwerk.org

Burgemeester en wethouders van Etten-Leur (2015d). Subsidieregeling Sociaal Cultureel Werk. Geraadpleegd op 11 december 2015, van file:///C:/Users/Gebruiker/Downloads/Subsidieregeling%20Sociaal%20Cultureel%20Werk.pdf

Burgemeester en wethouders van Etten-Leur (2015e). Subsidieregeling Sporten voor Senioren 50+. Geraadpleegd op 11 december 2015, van file:///C:/Users/Gebruiker/Downloads/Subsidieregeling%20Sporten%20voor%20Senioren%2050plus.pdf

CBS (2014a). Veiligheidsmonitor 2014. Geraadpleegd op 3 december 2015, van http://download.cbs.nl/pdf/veiligheidsmonitor-2014.pdf

CBS (2014b). Armoedesignalement 2014: Armoede in 2013 toegenomen, maar piek lijkt bereikt. Geraadpleegd op 11 december 2015 van, http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/inkomen-bestedingen/publicaties/artikelen/archief/2014/2014-086-pb.htm

Centrum voor criminaliteitspreventie en veiligheid (2015a) CCV Inspectieschema Brandveiligheid. Inspectie brandbeveiligingssysteem (VBB-BMI-OAIRBI) op basis van afgeleide doelstellingen Utrecht: Auteur

Centrum voor criminaliteitspreventie en veiligheid (2015b) CCV Inspectieschema Brandveiligheid. Inspectie basisontwerp brandbeveiligingssysteem (VBB-BMI-OAI-RBI) op basis van afgeleide doelstellingen.Utrecht: Auteur

Cramm, J.M., van Dijk, H.M. & Nieboer, A.P. (2013). Het belang van sociale cohesie en sociaal kapitaal in de buurt voor het welzijn van ouderen. Tijdschrift gerontologie en geriatrie, nummer 44.

Dijk, van H.M., Cramm, J.M., Lötters, F.J.B. & Nieboer, A.P. (2015). Even Buurten: Een wijkgerichte aanpak voor thuiswonende ouderen in Rotterdam. Geraadpleegd op 2 december 2015, van file:///C:/Users/cursist/Downloads/Metis_194882.pdf

Dijkgraaf, M. &Panneman, M. (2011). Kosten besparen door woningaanpassingen.Geraadpleegd op 9 december 2015, van file:///C:/Users/cursist/Downloads/factsheet%20Kosten%20besparen%20door%20woningaanpassingen.pdf

Dorrestijn, van M. (2015). Ouderen worden totaal verkeerd benaderd. Geraadpleegd op 8 december 2015, van http://www.zorgvisie.nl/ICT/Nieuws/2015/2/Ouderen-worden-totaal-verkeerd-benaderd-1700841W/

Draak, den M., & van Campen, C. (2012). Kwetsbare ouderen zonder thuiszorg. Tijdschrift Voor Gezondheidswetenschappen, 90(4), 237-244.

Eggink-Eilander, ing. S. (2013) brandveiligheidinstallaties in gebouwen (3e druk). Den Haag: Sdu uitgevers bv

Elz (2014a). Meer bewegen voor ouderen. Geraadpleegd op 9 december 2015, van https://www.etten-leur.nl/Inwoner/Alle_onderwerpen/Wmo_Zorg_en_gezondheid/Voorzieningengids/Meer_bewegen_voor_ouderen.org+&cd=1&hl=nl&ct=clnk&gl=nl

Elz (2014b). Vervoersvoorziening Deeltaxi. Geraadpleegd op 19 december 2015, van https://www.etten-leur.nl/Inwoner/Alle_onderwerpen/Wmo_Zorg_en_gezondheid/Voorzieningengids/Vervoersvoorziening_Deeltaxi.org.

Elz (2015a). Activiteiten Buitenshuis. Geraadpleegd op 19 december 2015, van https://www.etten-leur.nl/Inwoner/Alle_onderwerpen/Wmo_Zorg_en_gezondheid/Voorzieningengids/Activiteiten_Buitenshuis.org+&cd=1&hl=nl&ct=clnk&gl=nl

Elz (2015b). Dienstencheques (huishoudelijke hulp). Geraadpleegd op 15 december 2015, van file:///C:/Users/cursist/Downloads/DIENSTENCHEQUES%20(1).pdf

Elz (2015c). Valpreventie. Geraadpleegd op 11 december 2015, van

http://www.etten-leur.nl/Inwoner/Alle_onderwerpen/Wmo_Zorg_en_gezondheid/Voorzieningengids/Valpreventie.org

Elz (2015d). De Boodschappen PlusBus Etten-Leur en Zundert. Geraadpleegd op 15 december 2015, van file:///C:/Users/cursist/Downloads/Boodschappen%20Plus%20Bus.pdf

Engelhardt, G. V., &Greenhalgh-Stanley, N. (2010). Home health care and the housing and living arrangements of the elderly.Journal of Urban Economics, 67(2), 226-238.

Etten-Leur (2014). Beleidsplan Sociaal Domein Etten-Leur. Geraadpleegd op 11 december 2015, van http://www.etten-leur.nl/Bestuur/Alle_onderwerpen/Begroting_en_beleid/Beleidsdocumenten/Leven/Maatschappelijke_ondersteuning_Wmo/Beleidsplan_Sociaal_Domein.org

Etten-Leur (2015). Subsidie aanvragen. Geraadpleegd op 10 december 2015, vanhttp://www.etten-leur.nl/Productcatalogus/Producten/QRST/Subsidie_aanvragen

Etten-Leurse Bode (2015). DOE-budget om jouw leefbaarheidproject verder te helpen.Geraadpleegd op 10 december 2015, van http://www.etten-leur.nl/Bestuur/Alle_onderwerpen/Bekendmakingen/Gemeentepagina_s_in_E_L_Bode/September_2015/Publicaties_woensdag_30_september/DOE_budget_om_jouw_leefbaarheidproject_verder_te_helpen

Gemeente Etten-Leur (2012). Op eigen kracht. WMO-beleidsplan 2012-2015. Geraadpleegd op 12 december 2015, van file:///C:/Users/cursist/Downloads/Wmo%20beleidsplan%202012-2015.pdf

Gemeente Etten-Leur (2015). Wijkagent heeft mobiel politiebureau op weekmarkt. Geraadpleegd op 4 januari 2015, van http://www.etten-leur.nl/Bestuur/Alle_onderwerpen/Bekendmakingen/Gemeentepagina_s_in_E_L_Bode/November_2015/Publicaties_zondag_15_november_2015/Wijkagent_heeft_mobiel_politiebureau_op_weekmarkt

HU (2014). Ouderen Langer thuis door Design van ICT voor Empowerment. Geraadpleegd op 6 december, van file:///C:/Users/cursist/Downloads/codesign%20pub%202014%20OLDIE_2_LR.pdf

Hees, van S., Horstman, K., Jansen, M., & Ruwaard, D. (2015). Betekenissen van burgerschap van ouderen in de participatiesamenleving: Een analyse van ‘Voor elkaar in parkstad’.Tijdschrift Voor Gezondheidswetenschappen, 93(5), 191-196.

Jong, de D. & Feliksdal - de Jong, H. (2015). Tien tips voor het opzetten van een burgerinitiatief. Utrecht: Vilans.

Kardol, T. (2012). Armoetroef: De financiële situatie van Nederlandse en Belgische ouderen.Maatwerk, 13(3), 10-13.

Kluft, M. (2012). Zeg, bent u misschien de nieuwe professional? De omslag van de visie over welzijn naar het handelen van de nieuwe professional. Geraadpleegd op 8 december 2015, van http://www.canonsociaalwerk.eu/2009_welzijnnieuwestijl/2012%20JSI%20Kluft.pdf

Kobes, M. (2008) Zelfredzaamheid bij brand. Kritische factoren voor het veilig vluchten uit gebouwen. Den Haag: Boom Juridische uitgevers.

Kreeft, R. (2015). Huisvesting ouderen vraagt visie van gemeenten. Geron, 1 (2015), 51-53.

Maat, van de J.W. &Veldhuysen, C. (2011). Actief burgerschap. Een overzicht van interventies. Geraadpleegd op 6 december, van https://www.movisie.nl/sites/default/files/alfresco_files/Verkenning%20Actief%20Burgerschap%20[MOV-177889-0.4].pdf

Milieucentraal (z.d.). Nieuwe cv-ketel of combiketel kopen. Geraadpleegd op 9 december 2015, van http://www.milieucentraal.nl/energie-besparen/energiezuinig-huis/energiezuinig-verwarmen-en-warm-water/nieuwe-cv-ketel-of-combiketel-kopen/

Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (2015) Bouwbesluit 2012, de wijzigingen. Module 3 – Brand. Den Haag: Auteur.

Mulligen-van de Belt, E C. M, Smalbrugge, M., & Depla, M F. I. A. (2013). Bewijs voor effectiviteit van comprehensivegeriatric assessment in de thuissituatie nog mager: Een literatuurreview.Tijdschrift Voor Gerontologie En Geriatrie, 44(5), 215-227.

Naafs, J., & Bakker, M. (2010). Met zorg wonen. Houten: BohnStafleu van Loghum.

Nationaal Ouderenfonds (z.d.). Hoe werkt het. Geraadpleegd op 15 december 2015, van http://evenementen.ouderenfonds.nl/pagina/24/hoe-werkt-hetvan Nederlandse Vereniging voor Klinische Geriatrie (2010).

‘Richtlijn Comprehensive Geriatric Assessment’.Richtlijn.Geraadpleegd op 15 december 2015, van http://www.nvkg.nl/uploads/Rg/a_/Rga_aH92aybEzpQ7M-ng8w/Definitieve-richtlijn-CGA.pdf

NEN (z.d.) NEN-normen. Geraadpleegd op 8 december 2015 van, https://www.nen.nl/Normontwikkeling/Wat-is-normalisatie/Nederlandse-normen.htm

Otten, W. & Van Hespen, A.T.H. (2013). TNO-rapport: Ouderen en mensen met een chronische ziekte: doorstroom naar sport- en beweegaanbod. Verkregen op 10 december 2015, http://www.google.nl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwiNgdLMt9PJAhUChg8KHRTACysQFggcMAA&url=http%3A%2F%2Fpublications.tno.nl%2Fpublication

%2F102543%2FnpCMIP%2Fotten-2013-ouderen.pdf&usg=AFQjCNEN30YuUtn77B7nuieWXrAKMnP7mg

Overveld, dr. ir. M. van, Berghuis, ing. M.I., Graaf, ing. P.J. van der, Eggink-Eilanders, ing. S. (2011) Praktijkboek. Bouwbesluit 2012. Den Haag: Sdu uitgevers bv

PKVW (2015). Politiekeurmerk veilig wonen bestaande bouw. Geraadpleegd op 10 december 2015, van http://www.politiekeurmerk.nl/fileadmin/w/politiekeurmerk_nl/downloads/PKVW_BB_2015_online.pdf

Provincie Noord-Brabant (2015). DOE-budgetten voor Leefbaarheid. Geraadpleegd op 10 december 2015, van http://www.brabant.nl/dossiers/dossiers-op-thema/leefbaarheid/nieuws-leefbaarheid/nieuws-2015/juli/doe-budgetten-voor-leefbaarheid.aspx

Proulx, G. (2000). Why building occupants ignore fire alarms. Construction Technology. Update 42. IRC-NRCC, Ottawa, Canada.

Rijksoverheid (z.d.). Het Bouwbesluit 2012. Geraadpleegd op 8 december 2015 van, https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/bouwregelgeving/vraag-en-antwoord/wat-is-het-bouwbesluit-2012

Siegel, C., Hochgatterer, A., & Dorner, T. E. (2014). Contributions of ambient assisted living for health and quality of life in the elderly and care services--a qualitative analysis from the experts' perspective of care service professionals.BMC Geriatrics, 14(1), 112-112.

Sino, C. (2014). De rol van thuiszorg in medicatieveiligheid.Bijzijn XL, 7(6), 32-34.

Smith, R (z.d.) Zorgplicht en brandveiligheid. Geraadpleegd op 3 december 2015, van http://www.fundamentadvocatuur.nl/wp-content/uploads/Beveiliging-Totaal_Zorgplicht-en-brandveiligheid.pdf

Stichting HOOM (2015). Mantelzorgondersteuning. Geraadpleegd op 15 december 2015, van http://www.hoomondersteuning.nl/diensten/mantelzorgondersteuning/informatie-advies-en-voorlichting/420

Veer, de A.J.E., Peeters, J.M., Brabers, A.E., Schellevis, F.G., Rademakers, J.J.D &Francke, A.L. (2015). Determinants of the intention to use e-Health by community dwelling older people.Geraadpleegd op 11 december 2015, van http://www.biomedcentral.com/content/pdf/s12913-015-0765-8.pdf

Veiligheidsregio Midden- en West-Brabant (2015). Brandveiligheid app. Geraadpleegd op

11-12-2015 van, https://www.veiligheidsregiomwb.nl/nl-NL/Nieuws/2015/10/14/Veiligheidsregios-lanceren-gezamenlijke-app-brandveiligheid.aspx

Vermeulen, S. (2010). Zorg delen via internet.Denkbeeld, 22;2010;9;(1), 26-28.

Verenigde Senioren Partij (2002). Verenigde Senioren Partij: BEZINNING.Geraadpleegd op 10 december 2015, van http://pubnpp.eldoc.ub.rug.nl/FILES/root/verkiezingsprogramma/TK/vsp2002/vsp02.pdf

Vermunt, R. (2014). Maak mantelzorg bespreekbaar. Geraadpleegd op 15 december 2015, van http://internetbode.nl/etten-leur/maak-mantelzorg-bespreekbaar/

Viveste (2015). Handleiding bewonerscommissies. Geraadpleegd op 11 december 2015, van http://www.viveste.nl/fileadmin/user_upload/Ik_huur/Handleiding_bewonerscommissies.pdf

WEL (2015). Verwarming en ventilatie. Geraadpleegd op 9 december 2015, van https://www.woonwel.nl/huur-woning/Onderhoud+en+reparaties/Verwarming+en+ventilatie

Woonbond (2013). Een nieuwe cv-ketel, hoe regel ik dat? Geraadpleegd op 9 december 2015, van https://www.woonbond.nl/nieuws/nieuwe-cv-ketel-hoe-regel-ik

Zorgvoorelkaar (z.d.). Hoe werkt het? Geraadpleegd op 15 december 2015, van https://zorgvoorelkaar.com/

Bijlage I: Leveranciers Etten-Leur wijkgebouwen en ontmoetingscentraWijkgebouw ut PraotuisAdres: Achter de Molen 17 4873 GW Etten-LeurTelefoon: 076-5041628Email: banakkers@kpnmail.nlInternet: www.banakkers.nl

Maandag: 09.00-11.30 galmproject14.00-15.30 seniorenpastoraat (elke 1ste maandag van de maand)19.20-22.00 stich ‘n bitch breiclub (elke laatste maandag van de maand)

Dinsdag: 09.00-11.30 sjoelen Egelantier09.30-11.30 vrije koffie inloop12.00-13.00 tafeltje dekje13.30-16.30 kaarten20.00-22.00 repetitie koor de kerkzwervers

Woensdag: 09.30-10.30 gym les voor ouderen (2 groepen)11.00-12.00 gym les voor ouderen (2 groepen)13.30-15.30 computerlessen voor beginners/gevorderden13.30-16.30 sjoelen en kaarten

Donderdag: 09.30-11.30 computerclub geen les13.00-16.30 bridgen bankakkers Fair play19.30-22.00 bijengilde

Vrijdag: 09.30-11.30 bijeenkomst bewoners Egelantier ( elke 1ste vrijdag van de maand)12.00-13.00 tafeltje dekje13.30-16.30 hobbyclub14.00-16.00 vrije koffie inloop

Wijkgebouw De VogelaarAdres: Kraanvogel 224872 SB Etten-LeurEmail: Leman.Citak@surpluswelzijn.nlTelefoon: 06-42157177

Maandag: 10.00-13.00 kookactiviteit13.00-16.00 koersbalDinsdag: 09.00-12.00 oecumenisch inloophuis12.00-16.00 inlooppunt18.30-20.30 meidenwerk

Woensdag: 14.00-16.00 kindermiddag16.30-18.00 buurtsport in de sportzaal

Donderdag: 15.30-17.30 superkids19.30-23.00 kaartavond (om de 3 weken)

Vrijdag: 09.00-12.00 open inloop19.00-21.00 disco om de zes weken voor groep 4 t/m 8

Zaterdag: 14.00-17.00 bingo 5x per jaar

Zondag: 10.00-15.00 inlooppunt

Wijkgebouw de GongAdres: Trompetlaan 424876 XA Etten-LeurTelefoon: 076-5023065

Maandag: 09.30-11.30 koersbal (lid van KBO)19.30-21.30 computerinloop voor volwassenen

Dinsdag: 09.30-11.30 speelgroep de notenkrakertjes13.00-15.30 hobbyclub

Donderdag: 13.00-15.30 hobbyclub Bezige Handjes

Vrijdag: 13.30-16.30 koersbal (lid van KBO)

Wijkgebouw ‘t PaletAdres: Vincent van Goghplein 37 4872 BA Etten-LeurTelefoon: 076-5020166

Maandag: 13.30-16.00 3D kaarten maken voor volwassenen

Dinsdag: 13.30-16.00 koersbal

Woensdag: 13.30-16.00 Jeu de Boules en Beugelen

Donderdag:09.30-12.00 Inloopochtend

Wijkgebouw Den DrempelAdres: Halewijnstraat 474875 CT Etten-LeurTelefoon: 076-5034149

Maandag: 19.00-22.30 buurtavond

Dinsdag: 19.00-22.30 ouderenavond

Donderdag: 13.00-17.00 ouderenmiddag19.00-21.30 hobbyavond

Wijkgebouw de LindeAdres: Lambertusstraat 74872 XA Etten-LeurTelefoon: 076-5037069Email: delindebeheer@gmail.comWebsite: www.delinde-etten-leur.nl

De volgende verenigingen zijn actief in de Linde:KoersbalclubJeu de boulesclubKlaverjasclubSjoelclubTafeltennisclubFietsclubRikclubLeesclub

Inlooppunt AmarantAdres: Valpoort 1534873 BM Etten-LeurTelefoon: 076-5019107

Maandag: 14.00-16.00 inloop/biljarten/darten

Dinsdag: 12.15-14.00 eetpunt Menu Surplus (€ 7,50 vooraf geven)14.00-16.00 inloop/biljarten/darten/rikken14.00-15.00 inloopspreekuur Wijkagent

Woensdag: 13.30-16.00 inloop boekenkast13.00-15.00 inloop wijkzuster19.30-22.00 inloop/biljarten/darten/rikken/kaarten maken

Donderdag: 10.00-12.00 koffie inloop/sjoelen13.30-16.00 inloop boekenkast

Vrijdag: 10.00-12.00 koffie/inloop/darten/scrabble/biljarten12.15-14.00 eetpunt Menu Surplus (€ 7,50 vooraf geven)

Het Anbarg (Avoord)

Adres: Nassaulaan 14872 CW Etten-LeurTelefoon: 076-5135000Internet: www.avoord.nl

Donderdag: 10.00-11.00 inlooppunt Grand Café18.00-21.00 eetpunt iedere vierde donderdag van de maand in het Grand Café

Kloostergaard (Avoord)Adres: Bisschopsmolenstraat 2724876 AS Etten-LeurTelefoon: 076-5082500Internet: www.avoord.nl

Woensdag: 18.00-21.00 eetpunt eerste woensdag van de maand in het Grand Café

Donderdag: 14.00-16.00 bingo in het Grand Café10.30-11.45 inloopochtend

Zondag: Inloop iedere eerste en derde zondag van de maand

Ontmoetingsruimte De Schaapskooi (Avoord)Adres: dreef 434875 AC Etten-LeurTelefoon: 076-5035574Internet: www.avoord.nl

Maandag: 10.30-11.30 koffie inloop

Woensdag: 10.30-11.30 koffie inloop14.00-16.00 bingo (eerste woensdag van de maand)

Vrijdag: 10.30-11.30 koffie inloop12.30-14.00 eetpunt

Zondag: 10.30-11.30 koffie inloop

Bijlage II: ChecklistsIn deze bijlage zijn de checklists van de brandweer Groningen over brandveiligheid opgenomen. Het betreft een checklist voor het herkennen van de signalen en tien brandveiligheidseis.

Bijlage III: Maatregelen brandveiligheidinstallatiesIn deze bijlage zijn de maatregelen en bijbehorende eisen beschreven, waaraan installaties moeten voldoen die dienen voor het bevorderen van de brandveiligheid. Hierbij wordt verwezen naar het artikel uit het Bouwbesluit 2012, de NEN-normen en eventuele aanbevelingen. Het betreft installaties die vermeld worden in de oplossingen. De installaties die voor de bewoners de mate van veiligheidsgevoel vergroten, al dan niet wettelijk verplicht.

Rookmelders (niet verplicht)

Aanwezigheid BB art 6.21 Voor bestaande woningen geldt de verplichting van aanwezigheid van rookmelders

niet (blz 57)

Aanbeveling inrichting rookmelders (WEL)NEN 2555 - De rookmelders mogen op een aparte eindgroep worden aangesloten. Om te

worden gewaarschuwd bij een eventuele uitval van de desbetreffende eindgroep, verdient het echter de voorkeur om rookmelders aan te sluiten op een eindgroep waarop (een deel van) de verlichting van de woning wordt aangesloten.

- Een voorkeur is om de rookmelders door te koppelen. Als hiervoor wordt gekozen, dienen de rookmelders op dezelfde eindgroep aangesloten e worden.

Aanbevelingen plaatsing rookmelders (bewoners)NEN 2555 - Bij voorkeur rookmelders in het midden van het plafond projecteren. Als de

rookmelder in de nabijheid van de muur wordt geplaatst, moet deze afstand minstens 50 centimeter zijn, behalve als de kamer kleiner is dan 1 meter deze afstand kleiner zijn dan 50 centimeter, maar minimaal 10 centimeter.

- Indien rookmelders aan de wand worden geprojecteerd, dient de afstand tussen de bovenkant van de rookmelder en het plafond, tenminste 10 centimeter en maximaal 30 centimeter te zijn.

- Indien het plafond voorzien is van balken langer dan 15 centimeter worden deze balken gezien als wanden.

- Een brandmelder heeft een maximaal bewakingsoppervlak van 80 m2. - Rookmelders liever niet projecteren op de volgende plaatsen:

1. In de nabijheid van ‘harde’ luchtstromen, zoals ventilatie of luchtverwarmingsrooster, een raam of een deur.

2. Op locaties waar de luchttemperatuur hoger is dan in de rest van de ruimte, zoals boven een radiator, verwarming of lichtarmaturen.

3. Op locaties waar de temperatuur van de lucht boven de 80 C en onder de 5 C.

4. Een plafond dat onvoldoende geïsoleerd is, hierdoor bestaat de kans dat de rook het plafond niet bereikt.

5. Op vochtige locaties, zoals de douche, badkamer of te dichtbij het kooktoestel. Vet- en stofaanslag kan het functioneren van de brandmelder verlagen.

Noodverlichting (niet verplicht)

Doel Noodverlichting heeft als doel om paniek te voorkomen en het veilig kunnen verlaten van een gebouw bij stroomuitval. Om deze reden wordt in het Bouwbesluit 2012

geen relatie gelegd tussen brand en noodverlichting.

AanwezigheidBB art 6.3 Voldoet niet aan de 5 eisen om verlichtingsinstallatie aan te sluiten aan

noodstroom. De mogelijkheid tot noodverlichting is geen vereiste (navragen).

Aanbeveling aanwezigheid (WEL)NEN 1010 Aanbevolen wordt om tevens noodverlichting (minstens 10 lux) te voorzien in de

volgende ruimte:

- Ruimte waarin de hoofdschakelaar- en verdeelinrichting is opgesteld;- Ruimte waarin de schakel- en verdeelinrichting voor de

noodstroomvoorziening is opgesteld;- Lichtmachinekamer- Regieruimten- Projectieafdelingen

Verder wordt aangeraden wel een centraal gevoed noodverlichtingssysteem in functiebehoud uit te voeren, omdat het ondanks het formeel niet nodig is. Noodverlichting heeft in het beginstadium van brand een levensreddende functie (Eggink-Eilander, 2013).

Zorgplicht controle en onderhoudBB art 1.16 Noodverlichting installaties dient volgens de wet functioneren overeenkomstig met

de voorschriften en adequaat beheerd, gecontroleerd en onderhouden worden. Het gebruik van de installatie mag geen gevaar vormen voor de gezondheid of veiligheid. Incidentevaluaties hebben aangetoond dat bij stroomuitval als gevolg van brand de noodstroomvoorziening niet altijd functioneert (Proulx e.al., 2000). Dit komt veelal door schade aan de generator, het te sterk geladen zijn van de accu’s of door slecht onderhoud.

Droge blusleidingen (verplicht)

Doel Droge blusleidingen beperken het aantal aan elkaar te koppelen slangen door de brandweer, waardoor de brandweer sneller bij hoger gelegen verdiepingen kan blussen.

AanwezigheidBB. art 6.29 Dienen in bestaande gebouwen aanwezig te zijn, indien het de hoogst gelegen vloer

van het pand op meer dan 20 meter boven het meetniveau ligt (navragen). Het aantal droge leidingen wordt bepaald door de loopafstand tussen de brandslangaansluiting en een punt in een op die aansluiting aangewezen gebruisgebied: deze afstand mag maximaal 110 meter zijn.

Bijlage IV: Bouwbesluit 2012 en NEN-normenIndeling Bouwbesluit 2012 onderdeel brandveiligheid die betrekking hebben op bestaande bouw en relevant zijn voor dit literatuuronderzoek. De artikelen die gelden voor de nieuwbouw zijn in deze bijlage niet opgenomen (mits geldend voor zowel nieuw- als bestaande bouw). Verder worden in deze bijlage de NEN-normen genoemd die van toepassing zijn op de aspecten van brandveiligheid voor deze literatuurstudie (opgenomen in bijlage I van het Bouwbesluit 2012).

Het Bouwbesluit 2012

Hoofdstuk 2Afdeling 2.10 Beperking van uitbreiding van brand

§ 2.11.2 Bestaande bouw Artikel 2.87 AansturingartikelArtikel 2.88 LiggingArtikel 2.89 OmvangArtikel 2.90 Weerstand tegen branddoorslag en brandoverslag

Afdeling 2.11 Verdere beperking van uitbreiding van brand en beperkingen van verspreiding van rook

§ 2.11.2 Bestaande bouwArtikel 2.97 AansturingartikelArtikel 2.98 LiggingArtikel 2.99 OmvangArtikel 2.100 Weerstand tegen branddoorslag en brandoverslag

Afdeling 2.12 Vluchtroutes § 2.12.2 Bestaande bouw

Artikel 2.111 AansturingartikelArtikel 2.112 VluchtroutesArtikel 2.113 Beschermde routeArtikel 2.114 Extra beschermde vluchtrouteArtikel 2.115 VeiligheidsrouteArtikel 2.116 Tweede vluchtrouteArtikel 2.117 Inrichting vluchtrouteArtikel 2.118 Capaciteit van een vluchtroute

Afdeling 2.13 Hulpverlening bij brand§ 2.13.2 Bestaande bouw

Artikel 2.125 AansturingartikelArtikel 2.126 Hulppost

Hoofdstuk 6Afdeling 6.1 Verlichting, nieuwbouw en bestaande bouw

Artikel 6.1 AansturingartikelArtikel 6.2 VerlichtingArtikel 6.3 Noodverlichting Artikel 6.4 Aansluiting op voorziening voor elektriciteitArtikel 6.5 Verduisterde ruimtes

Afdeling 6.5 Tijdig vaststellen van brand, nieuwbouw en bestaande bouw Artikel 6.19 AansturingartikelArtikel 6.20 Brandmeldinstallaties Artikel 6.21 Rookmelders

Afdeling 6.6 Vluchten bij brand, nieuwbouw en bestaande bouwArtikel 6.22 Aansturingartikel

Artikel 6.23 Ontruimingsinstallatie en ontruimingsplanArtikel 6.24 VluchtrouteaanduidingArtikel 6.25 Deuren in de vluchtroutesArtikel 6.26 Zelfsluitende deuren

Afdeling 6.7 Bestrijden van brand, nieuwbouw en bestaande brandArtikel 6.27 AansturingartikelArtikel 6.28 BrandslanghaspelsArtikel 6.29 Droge blusgeleidingArtikel 6.30 BluswatervoorzieningArtikel 6.31 BlustoestellenArtikel 6.32 Automatische brandblusinstallatie en rookbeheersingssysteemArtikel 6.33 Aanduiding blusmiddelen

Afdeling 6.8 Bereikbaarheid voor hulpverleningsdiensten, nieuwbouw en bestaande bouwArtikel 6.35 AansturingartikelArtikel 6.36 BrandweeringangArtikel 6.37 Bereikbaarheid bouwwerk voor hulpverleningsdienstenArtikel 6.38 Opstelplaatsen voor brandweervoertuigen Artikel 6.39 BrandweerliftArtikel 6.40 Mobiele radiocommunicatie hulpverleningsdiensten

NEN-Normen voor brandveiligheid NEN-normen zijn normen, praktijkrichtlijnen of technische afspraken die algemeen geldend zijnbinnen Nederland. Deze normen worden opgesteld door het Nederlandse Normalisatie-instituut.NEN 1594 2006 Droge blusleidingen in en aan gebouwen, inclusief correctieblad C1:2007NEN 1594 1991 Droge blusleidingen in en aan gebouwen, inclusief wijzigingsblad A1: 1997

(bestaande bouw)NEN 2535 2009+ C1 2010

Brandveiligheid van gebouwen - Brandmeldinstallaties - Systeem- en Kwaliteitseisen en projecteringsrichtlijnenBrandveiligheid van gebouwen - Brandmeldinstallaties - Systeem- en Kwaliteitseisen en projecteringsrichtlijnen (bestaande bouw)

NEN 2555 1996 Brandveiligheid van gebouwen - Rookmelders voor woonfunctiesNEN 2555 2008 Brandveiligheid van gebouwen - Rookmelders voor woonfuncties, inclusief

wijzigingsblad A3:2009 (bestaande bouw)NEN 2559 2001 Onderhoud van draagbare blustoestellen, inclusief wijzigingsblad A3: 2009

(bestaande bouw) NEN 2575 2004 Brandveiligheid van gebouwen - Ontruimingsinstallaties - Systeem- en

kwaliteitseisen en projecteringsrichtlijnen, inclusief correctielbad C1:2006NEN 2575 2000 Brandveiligheid van gebouwen - Ontruimingsinstallaties - Systeem- en

kwaliteitseisen en projecteringsrichtlijnen (bestaande bouw)NEN 2654-1 2002 Beheer, controle en onderhoud van brandbeveiligingsinstallaties. Deel 1:

BrandmeldinstallatiesNEN 2654-2 2004 Beheer, controle en onderhoud van brandbeveiligingsinstallaties. Deel 2:

OntruimingsalarminstallatiesNEN 6068 2008 + C1 2011

Bepaling van de weerstand tegen branddoorslag en brandoverslag tussen ruimten

NEN 6075 + C1 2012

Bepaling van de weerstand tegen rookdoorgang tussen ruimten

NEN 6088 2002 Brandveiligheid van gebouwen - Vluchtwegaanduiding - Eigenschappen en bepalingsmethoden