Waterconflicten en oplossingen Waterconflicten en oplossingen daarvoor in de geschiedenisdaarvoor in de geschiedenis

L. ReijndersL. Reijnders

Wereldwaterbalans

De zee (1)De zee (1)

Romeins recht: zee gemeenschappelijk erfgoedRomeins recht: zee gemeenschappelijk erfgoedGrotius, Elisabeth Tudor: mare librumGrotius, Elisabeth Tudor: mare librum

Stuart koningen: mare clausumStuart koningen: mare clausum Nazaat daarvan: territoriale wateren/continentaal platNazaat daarvan: territoriale wateren/continentaal plat Deels gewapend conflict UK - IJsland over Deels gewapend conflict UK - IJsland over

kabeljauwvisserij (jaren 50 en 70) & lopende geopolitieke kabeljauwvisserij (jaren 50 en 70) & lopende geopolitieke conflicten over ijsvrij wordende Arctische waterenconflicten over ijsvrij wordende Arctische wateren

Pacificatie: internationale verdragenPacificatie: internationale verdragen

De zee (2)

De zee (3)

Wie regeert de golven?Wie regeert de golven? Grotius: Nederlandse kaapvaart gerechtvaardigdGrotius: Nederlandse kaapvaart gerechtvaardigd ‘‘Brittania rules de waves’Brittania rules de waves’ Recent: Israël en brekers blokkade Gaza (2010)Recent: Israël en brekers blokkade Gaza (2010) Komend: mangaanknollen?Komend: mangaanknollen?

Pacificatie: internationale verdragen

Te land. Zeer lang bron van Te land. Zeer lang bron van conflicten: waterkrapte (1)conflicten: waterkrapte (1)

Bijvoorbeeld: BijbelBijvoorbeeld: Bijbel Abraham versus koning Abimelech over Abraham versus koning Abimelech over

bronnen tussen Gaza & Beer-Shevabronnen tussen Gaza & Beer-Sheva

Te land. Zeer lang bron van Te land. Zeer lang bron van conflicten: waterkrapte (2)conflicten: waterkrapte (2)

Belangrijkste slachtoffer waterkrapte: landbouwBelangrijkste slachtoffer waterkrapte: landbouw

In oude Midden Oosten, na ontstaan landbouw. In oude Midden Oosten, na ontstaan landbouw. Bij waterkrapte:Bij waterkrapte:

Vaak: roof oogst + gewapende verhuizingen om Vaak: roof oogst + gewapende verhuizingen om tekorten aan voedsel aan te vullentekorten aan voedsel aan te vullen

Migratie nog altijd belangrijk effect waterkrapteMigratie nog altijd belangrijk effect waterkrapte recent: Darfoer, Ethiopië, ontvolking dorpen recent: Darfoer, Ethiopië, ontvolking dorpen

IndiaIndia

Oude vormen van Oude vormen van waterkraptebestrijdingwaterkraptebestrijding

Roep om bovennatuurlijke interventieRoep om bovennatuurlijke interventieAanpassen: Aanpassen:

teelt droogteresistente gewassenteelt droogteresistente gewassen verbeteren waterproductiviteit verbeteren waterproductiviteit aanleggen voedselvoorraden vgl. Jozef in Egypte: aanleggen voedselvoorraden vgl. Jozef in Egypte:

zeven vette & magere jarenzeven vette & magere jaren

Waterwerken & irrigatieWaterwerken & irrigatie

Goede arrangementen Goede arrangementen verdelingverdeling krap water belangrijk krap water belangrijk voor vreedzame oplossingvoor vreedzame oplossing

Relatief recente veranderingen in waterkrapte bestrijding

Nu: Import ‘virtueel water’Import ‘virtueel water’ Afgezien van China: vanaf 19e eeuw: Afgezien van China: vanaf 19e eeuw:

vooral vertrouwen op aanvulling vooral vertrouwen op aanvulling voedseltekorten door aankoop op voedseltekorten door aankoop op wereldmarktwereldmarkt

Irrigatie en karakter staatIrrigatie en karakter staat

Wittfogel: grootschalige irrigatiesystemen Wittfogel: grootschalige irrigatiesystemen leiden tot zeer leiden tot zeer hiërarchische hiërarchische staatsvormen staatsvormen + hydraulische bureaucratie+ hydraulische bureaucratie

Oude Egypte al zeer hiërarchisch voor Oude Egypte al zeer hiërarchisch voor opkomst farao’sopkomst farao’s

Gilgamesj-eposGilgamesj-epos BaliBali Coöperaties van irrigeerdersCoöperaties van irrigeerders

Balinese watertemnpel

Waterkrapte als wapenWaterkrapte als wapen

Onklaar maken puttenOnklaar maken putten

Bombarderen waterleiding (oorlogsvoering Bombarderen waterleiding (oorlogsvoering met Israel, Kossovo-oorlog, Irakoorlog)met Israel, Kossovo-oorlog, Irakoorlog)

Conflicten over omgang met teveel Conflicten over omgang met teveel waterwater

Rijk vertegenwoordigd in Nederlandse geschiedenis; Rijk vertegenwoordigd in Nederlandse geschiedenis; bijv. zestiende & zeventiende eeuwbijv. zestiende & zeventiende eeuw

Edam versus andere Zuiderzeesteden over waterkering Edam versus andere Zuiderzeesteden over waterkering (opgelost door Philips II)(opgelost door Philips II)

Amsterdam tegen Rijnland over het Haarlemmermeer Amsterdam tegen Rijnland over het Haarlemmermeer (onopgelost tot ver in 19e eeuw) (onopgelost tot ver in 19e eeuw)

Bestuurders waterschap Delfland tegen Bestuurders waterschap Delfland tegen ‘ambachtsbewaarders’ Maasland (opgelost door ‘ambachtsbewaarders’ Maasland (opgelost door ‘polderen’)‘polderen’)

Mijzenpolder versus Beemster (rechterlijke interventie)Mijzenpolder versus Beemster (rechterlijke interventie)

Schiller (1759-1805): ‘Nederland is waterstaat’Schiller (1759-1805): ‘Nederland is waterstaat’

Teveel water als wapenTeveel water als wapen

Nebuchadnezar: waterlinie rond Babylon Nebuchadnezar: waterlinie rond Babylon

Lage LandenLage Landen Sinds 1383, doorsteken dijken om opmars Sinds 1383, doorsteken dijken om opmars

legers tegen te gaanlegers tegen te gaan Later: ‘vaste’ waterliniesLater: ‘vaste’ waterlinies

Rivieren en rivaliteit (1)Rivieren en rivaliteit (1)

Westerschelde: Antwerpen versus Noord Westerschelde: Antwerpen versus Noord Nederlandse steden sinds 1321Nederlandse steden sinds 1321

Rivieren en rivaliteit (2)Rivieren en rivaliteit (2)

Middeleeuwen: wildgroei activiteiten op Middeleeuwen: wildgroei activiteiten op ‘gemeenschappelijk erfgoed’ ‘gemeenschappelijk erfgoed’ Vijftiende eeuw: zalm oorlog in de Rijn/ Maas Vijftiende eeuw: zalm oorlog in de Rijn/ Maas DeltaDeltaStrategische functie rivieren Strategische functie rivieren Negentiende eeuw: Mark Twain over ‘Wilde Negentiende eeuw: Mark Twain over ‘Wilde Westen’: whisky is om te drinken, water om over Westen’: whisky is om te drinken, water om over te vechten & Egypte ten oorlog om de Nijl in te vechten & Egypte ten oorlog om de Nijl in handen te krijgenhanden te krijgen

Door mens gemaakte wateren ook Door mens gemaakte wateren ook belangrijkbelangrijk

4500 jaar geleden: oorlog tussen Lagish 4500 jaar geleden: oorlog tussen Lagish & Umma over irrigatiekanaal& Umma over irrigatiekanaal

Eerste kanaal (kanaal van Corbulo) in Eerste kanaal (kanaal van Corbulo) in Nederland diende militair doelNederland diende militair doel

Meer recent:Meer recent: Albertkanaal mede tegen Duitse invalAlbertkanaal mede tegen Duitse inval Oorlogen over Suez kanaalOorlogen over Suez kanaal

Pacificatie conflicten langs Pacificatie conflicten langs waterwegenwaterwegen

Interventies ‘van bovenaf’ om conflicten tussen Interventies ‘van bovenaf’ om conflicten tussen gebruikers te beslechten (effect op staatsvorming)gebruikers te beslechten (effect op staatsvorming)

VerdragenVerdragen Eerste verdrag over rivier: Weser (1212)Eerste verdrag over rivier: Weser (1212)

Effectiviteit verdragenEffectiviteit verdragen Rijnverdrag tegen lozing chemicaliën (1870)Rijnverdrag tegen lozing chemicaliën (1870) Zalmverdrag Rijn 1885Zalmverdrag Rijn 1885 Nijlverdrag 1929 (Egypte 87% Nijlwater en veto t.a.v. Nijlverdrag 1929 (Egypte 87% Nijlwater en veto t.a.v.

bovenstroomse projecten)bovenstroomse projecten)

Grondwater (1): hydroschizofrenieGrondwater (1): hydroschizofrenie

Verbazend weinig conflictenVerbazend weinig conflicten

Lang: gebrekkig begrip grondwaterdynamiek & Lang: gebrekkig begrip grondwaterdynamiek & beperkte technische mogelijkheden beperkte technische mogelijkheden

Meer recent van groter belang vanwege:Meer recent van groter belang vanwege: Sterke toename pompmogelijkhedenSterke toename pompmogelijkheden Privaat eigendom grond versus publiek karakter Privaat eigendom grond versus publiek karakter

oppervlakte wateroppervlakte water ‘‘Uit het oog uit het hart’Uit het oog uit het hart’

Grondwater (2): 20ste eeuw

Opkomst grondwater conflicten 20Opkomst grondwater conflicten 20steste eeuw: boer eeuw: boer versus boer, beschermers natte natuur versus versus boer, beschermers natte natuur versus boerenboeren

OplossingenOplossingen Technische verbeteringen efficiency gebruikTechnische verbeteringen efficiency gebruik Heffingen op verbruik, gebruiksbeperkingenHeffingen op verbruik, gebruiksbeperkingen ‘‘Polderen’Polderen’ Internationaal: verdragenInternationaal: verdragen