Wat is taalkunde?

En wat doet taalkunde in het programma van CKI?

Inleiding op vandaagWat is taalkunde?Taal en communicatie.Geschiedenis van de taalkunde in vogelvlucht.Taal en cognitie/taalkunde in CKI.Indeling van het vakgebied.Overzicht van het college

Wat is taalkunde?Taalkunde is de wetenschappelijke studie van de natuurlijke taal van mensen.Zie: The sci.lang FAQ: 1 - 7Talen: Nederlands, Engels, Russisch, Zweeds, Chinees, Swahili, Endo, Sanskrit, …

Dus niet: dieren

CompositionaliteitFunctionaliteitConventie/natuurlijk

Zie: semiotiek

Verschillen

Dus niet: kunstmatige talenEsperanto1e orde predikatenlogicaProlog, Java

Zie: semiotiek

Gesproken taalNederlands, Engels, Russisch, etc. bestonden eerder als gesproken taal dan als geschreven taal. Schrift: afgeleide van de primaire gesproken taal.Niet altijd gesproken: doventaal, b.v. Nederlandse gebarentaal, American/British sign language.

Taal en communicatieVoornaamste functie van taal: communicatiesysteem.Intentioneel: informatie overdracht.Structuur (hoe zit het systeem in elkaar?), proces (hoe werkt communicatie via taal?), sociaal (rol van spreker en hoorder?).

Spreker en hoorder Spreker

boodschap

Formulering

Spreken

spraakklanken

Hoorder Begrip

Verstaan

Horen

Geschiedenis van de Taalkunde in vogelvlucht

Taalkunde als wetenschapsgebied heeft een lange geschiedenis: Panini ( 400 B.C), Plato ( 400 B.C).

plato

Panini

Middeleeuwen/Vroeg moderne tijd

Grammatica’s: eerste grammatica’s van Frans, Engels, volgens klassieke grammatica’s van Grieks, Latijn.1660: Grammaire générale et raisonnée de Port-Royal.Verlies van Latijn/Grieks als enige talen voor wetenschap interesse in ‘volkstaal’.

19e eeuw

Darwinistisch gedachtengoed: survival of the fittest.Speurtocht naar het begin van taal (taalgenese)Ontwikkeling van talen in de tijd; uitsterven van talen.genetische verwantschap: taalfamilies.Charles Darwin

TaalfamiliesTalen binnen één familie: onderling verwant, ontwikkeld uit één voorouder. Vaak: voorouder gereconstrueerd aan de hand van overgeleverd materiaal.Talen die niet kunnen worden ondergebracht in een familie: geïsoleerde talen of isolaten. http://nl.wikipedia.org/wiki/Taalfamilies

Begin 20e eeuwStudie van inheemse Indianentalen V.S. door Boas, Whorf en Sapir. Bewustzijn dat talen sterk verschillen. B.v. tijdssysteem Hopi vs. Engels.Sapir-Whorf hypothese: taal bepaalt hoe je de werkelijkheid ervaart. Taal is cultureel bepaald, dus cultuur van invloed op waarneming. http://en.wikipedia.org/wiki/Sapir-Whorf_hypothesis

Eskimo’s en sneeuw (1)

Boas (1911): Eskimo's hebben vier verschillende woorden voor sneeuw: aput ("sneeuw op de grond"), gana ("vallende sneeuw"), piqsirpoq ("opwaaiende sneeuw") en qimuqsuq ("sneeuwjacht"), vs. Engels.Whorf: minstens zeven woorden, sindsdien: tientallen, honderden.. Ondersteuning Sapir-Whorf hypothese?

Eskimo’s en sneeuw (2)

1. apun: sneeuw 2. aput: uitgespreide sneeuw 3. nutagak: poedersneeuw 4. aniu: samengedrukte sneeuw 5. ersertok: bewegende sneeuw 6. akeirorak: nieuwe bewegende sneeuw 7. pukak: suikersneeuw 8. pokaktok: zoutachtige sneeuw 9. ayak: sneeuw op kleren 10. apun: sneeuw 11. aput: uitgespreide sneeuw 12. nutagak: poedersneeuw 13. aniu: samengedrukte sneeuw 14. ersertok: bewegende sneeuw 15. akeirorak: nieuwe bewegende sneeuw 16. pukak: suikersneeuw 17. pokaktok: zoutachtige sneeuw 18. ayak: sneeuw op kleren

Eskimo’s en sneeuw (3)

Broodje aap verhaal: geen wezenlijk verschil Inuit/Engels.http://nl.wikipedia.org/wiki/Sneeuwwoordenverhaal Sapir-Whorf hypothese staat nog steeds ter discussie.

20e eeuwGrondleggers van de moderne taalkunde: Ferdinand de Saussure, Noam Chomsky.

Noam ChomskyFerdinand de

Saussure

Saussure ( 1920): Cours de linguistique générale.

Onderscheid diachronie – synchronie.Diachronie: ontwikkeling van talen in de tijd (b.v. Latijn – Romaanse talen).Synchronie: structuur van een taal op een bepaald moment. Taal is meer dan een woordenlijst: taal als systeem.Conventionele relatie vorm-betekenis.

Noam Chomsky (1)1956: Syntactic structures. Zinnen hebben een syntax gekarakteriseerd door een formele grammatika met een wiskundige structuur.Taal is creatief: met een beperkte verzameling grammatika regels en een eindig aantal woorden kunnen mensen een oneindig aantal zinnen produceren, ook zinnen die nooit eerder zijn uitgesproken.

Noam Chomsky (2)Kinderen hebben aangeboren kennis van de grammatikale struktuur die alle talen gemeenschappelijk hebben: universele grammatika.Anti-behaviorisme: taalkunde is onderdeel van de pschologie.Grondlegger van de generatieve grammatika.

Taalkunde anno nuVoortzetting van generatieve grammatika, maar ook andere formele en functionele theorieën. Niet alleen aandacht voor taalstructuur, maar ook leren van taal door kinderen (taalontwikkeling), gebruik van taal in sociale situaties, computationele toepassingen.

Taalkunde in Utrecht

Eric Reuland Frank WijnenMichael Moortgat

Paola Monachesi

Yoad Winter

UiL-OTS: Utrecht InstituteOf Linguistics

Taalkunde binnen cki Cognitiewetenschap bestudeert natuurlijke

intelligentie.

KI bouwt systemen die intelligent gedrag vertonen.

Cognitie

Cognitieve processen hebben te maken met kennis, denken en waarneming.Bewuste mentale processen: wiskunde, schaken.Onbewuste mentale processen: herkennen van een voorwerp, een gezicht, omgaan met taal.

Maar dat weten we toch?Kennis van taal is onbewust

(1) Er werd op straat gedanst.(2) Op straat werd er gedanst.

Mag het woordje er worden weggelaten?Representatie van taalkundige kennis in brein en computer (architecturen voor cognitie).

Taalkundige vragen (1)

Waarin bestaat onze kennis van taal? ‘Langue’ of competence

Hoe wordt onze kennis van taal gebruikt?

‘Parole’ of performanceHoe wordt kennis van taal geleerd?

taalverwerving of L1 acquisitie

CompetenceGrammatica als mentale representatie van kennis van moedertaal (‘native speaker’)Onbewuste kennis: belang van intuïties (moedertaalsprekers)Relatie tussen taalvermogen en andere cognitieve vermogens? Is taal ‘anders’?

PerformanceHaspelen, onvolledige, ongrammaticale zinnen: ‘performance errors’.Menselijke taalverwerking:

robuust (vgl: computers).Psycholinguïstiek: performance

geeft inzicht in competence Relatie taal en taalgebruik: soorten teksten, rhetorica, coherentie: communicatiekunde.

Taal en talen

Relatie tussen taal en talen (Nederlands, Engels, Chinees, Swahili, gebarentaal..)Universele grammatica en taaltypologieTaaltypologie: data! (‘bedreigde talen).Variatie tussen talen werpt licht op universele eigenschappen van taal (en menselijke cognitie).

Taal en maatschappij

Relatie tussen taal en samenleving: man/vrouw verhouding, politiek discours, sociale klassen, murks

o SociolinguïstiekTaal en cultuur

o Antropologische taalkunde

Toegepaste taalkunde Taalonderwijs, vertalenComputationele taalkunde/taal- en spraaktechnologie: representatie, verwerking, verwerving door computers (sprekende computers, automatisch vertalen, spelcheckers, kennisssytemen, corpora/databases, natuurlijke taal interfaces, etc).Klinische taalkunde (afasie, stotteren, sli)

Taalkunde in CKITaalkundige kennis.Leren van taal.Verwerking van taal.Taalvariatie, en implicaties voor cognitieNatuurlijke taal en kunstmatige taalsystemen (computationele toepassingen).

Inleiding TaalkundeWat leer je in deze cursus?Eigen maken van basisprincipes, methodes en belangrijke vragen van het vakgebied (hoorcolleges).Toepassen op taalvariatie (project).Bouwen van kunstmatige taalsystemen (praktikum).

Taalkunde in cki programmaLogisch en functioneel programmerenInleiding taalkundeNatuurlijke TaalverwerkingSemantiek, Variatie in BetekenisGrammaticamodellen in de taaltechnologie

College inleiding taalkunde (2008)

Boek: V. Fromkin (ed.) (2000). Linguistics: an introduction to linguistic theory, hfd 1.Mitkov, Ruslan ed. (1999). The Oxford Handbook of Computational Linguistics.Aantekeningen over lambda abstractie.Webpagina: http://www.phil.uu.nl/~mariekes/it08