Bestuurdersbijeenkomst TechnologieVilans/In voor zorg

Alistair Niemeijer (Vumc/UvH) en Brenda Frederiks (Vumc)19 november, Utrecht

DEEL 1: WETGEVING

3

Een casus uit de praktijk

4

Opgesloten….

5

Wat roept deze casus op?

• Zelfbeschikking van de client• Vrijheidsbeperking (benoem welke)• Reden om vrijheidsbeperking toe te passen• Beleving en betrokkenheid client • Risico’s • Inzet techniek• Techniek niet feilloos • Schijnveiligheid• Besluit (en wie besluit: de arts, de familie, verzorging)

6

Onvrijwillige zorg

• het toedienen van voeding, vocht of medicatie voor een somatische aandoening;

• het toedienen van medicatie die van invloed is op het gedrag of de bewegingsvrijheid van de client, vanwege de psychogeriatrische aandoening of verstandelijke handicap, of vanwege een daarmee gepaard gaande psychische stoornis of een combinatie hiervan;

• maatregelen die tot gevolg hebben dat de client gedurende enige tijd in zijn bewegingsvrijheid wordt beperkt;

• maatregelen waarmee toezicht op de client wordt gehouden, of • beperkingen in de vrijheid het eigen leven in te richten, die tot

gevolg hebben dat de client iets moet doen of nalaten.

7

Zorg is alleen onvrijwillige zorg als

8

De client of zijn vertegenwoordiger niet heeft ingestemd of waartegen de client zich verzet

Dus: als een client akkoord gaat met een bepaalde vorm van toezichthoudende domotica (nadat hij passend geinformeerd is) is het geen onvrijwillige zorg

Verschillende vormen van domotica

• Soms wordt een maatregel die de bewegingsvrijheid beperkt uitgevoerd met gebruikmaking van elektronische hulpmiddelen (domotica). Dat kunnen hulpmiddelen zijn die rechtstreeks en altijd vrijheidsbeperkend werken, zoals een elektronisch polsbandje dat de deur afsluit. In dat geval is het duidelijk waar het hulpmiddel toe dient: de client mag het pand niet verlaten.

• Andere hulpmiddelen zijn in zichzelf niet vrijheidsbeperkend, maar worden ingezet als hulpmiddel in het toezicht en kunnen er dan toe leiden dat een client in zijn vrijheid wordt beperkt. Een bekend voorbeeld zijn de belmatten die voor een bed op de grond worden gelegd. Stapt een bewoner op de belmat, dan gaat er een signaal af bij de verzorgende. Een zorgverlener kan een belmat bijvoorbeeld gebruiken bij een bewoner die slecht ter been is, zodat de nachtdienst even kan kijken of de bewoner hulp nodig heeft bij de toiletgang als hij weet dat die bewoner op is.

9

Wetgever maakt einde aan de discussie• Is toezichthoudende domotica nu wel of niet een

vrijheidsbeperking?• De gehele categorie toezichthoudende domotica valt onder de

definitie van onvrijwillige zorg

10

‘En stel meneer gaat zijn kamer uit en alle deuren staan open…en hij gaat lopen dwalen.. en je kan gewoon heel erg druk zijn dat je gewoon niet gelijk kan reageren en stel je voor dat iemand dan ergens ja... ergens valt! En die ligt daar dan koud op de grond.’

DEEL 2: HANDREIKING TOEZICHTHOUDENDE DOMOTICA

12

Aanleiding (1)

▪ Langdurige zorg onder druk

▪ Nieuwe technologieen veelbelovend

Exploring good care with ST

Aanleiding (2)

▪ Géén gevallen zoals ‘Brandon’ meer

▪ Beter alternatief

Exploring good care with ST

Monitorende ‘Tag’ en ‘Track’ technologie

• deze vorm van (dwaal) technologie heeft ethisch debat teweeggebracht

• stigmatises, removes personhood, infringes human rights (Astell 2006, Hughes 2008)

• ‘tagging should be reserved for criminals!’ (O’Neill 2003)

• zou ook tot veiligere omgeving leiden; zorgzwaarte/last reduceren

• Is beleid van opsluiting niet slechter? (Bail 2003, Welsh et al 2003)

Ethische invalshoek

• Ethiek verandert gedrag• Angst voor het nieuwe• Kwestie van gewenning• Technologie vormt nieuwe waarden

16

Ingebouwde norm?

Onderliggende onderzoek

Centrale vragen:Wat houdt goede zorg met ST in?Verkenning: verschillende methodieken

Verschillende methodieken

Exploring good care with ST

Bevindingen

▪ Veel debat, weinig uitdieping

▪ Terugkerend thema: veiligheid versus autonomie

▪ Voor- en nadelen van domotica weerspiegelen niet de praktijk

▪ Nieuwe én oude ‘veilige’ routines

Exploring good care with ST

• “Oh, nou de domotica werkt prima!”

|

Bevindingen

▪ Ervaringen clienten met domotica zijn ambivalent

▪ Verruimend, maar ook beperkend.

▪ Matcht niet altijd goed met daadwerkelijke behoeftes

▪ Onverwachte effecten

Exploring good care with ST

“In de gang kom ik mijnheer J. tegen die ook een polsbandje draagt. Ik kom hem hier wel vaker tegen. Mr J. zit op n plek in de uithoek van de gang aan het raam- hier zit hij vaak alleen, soms naar buiten starend, maar meestal druk te tekenen op de vensterbank, die hij als zijn canvas gebruikt. De verzorgenden staan dit toe zolang het met potlood is, en hebben hem ook speciaal kleurpotloden gegeven of brengen hem soms een stukje papier. De tekeningen zijn niet onverdienstelijk. Deze keer maak ik een kort praatje met hem.‘Dat is een mooie plek meneer J.- wat een uitzicht!’ ‘Zeker weten!’ zegt meneer J. ‘en het is ook lekker rustig.’ ‘Lekker rustig?’ vraag ik. ‘Ja weet je wel. Die anderen zijn hier niet.’”

“Verzorgende K. zegt later tegen mij dat ze blij is voor meneer J., aangezien hij zich voorheen altijd terugtrok op zijn kamer ‘en daar dan de hele dag zat te zitten’, terwijl hij nu ‘veel meer lekker buiten z’n kamer is’.”

Handreiking

•Herkennen van normatieve vraagstukken.

•Ondersteunen bij formuleren van zorgvisie

Aanbevelingen

▪ Doorgaan met het kritisch evalueren van praktijken van domotica

▪ Aanbeveling: niet wachten op komst van domoticaproducten en dan pas beoordelen

Exploring good care with ST

We moeten op design niveau al bezig zijn!!

Voor bestaande toepassing: handreiking

•Een richtinggevend kader en concrete aanwijzingen (hoofdstuk 2 en 3)

•Pdf & instructiefilm: http://www.vumc.nl/afdelingen/Amsterdam-Center-on-Aging/informatieenmaterialen

•Beleidsmedewerkers, Bopz artsen, managers en teamleiders zorginstellingen

| 27

Weging van waarden: normatieve checklist

√ 1. Wat wordt er precies beoogd met de toepassing? Veiligheid of autonomie client? Risico’s?

√ 2. Wat zijn de gevolgen voor de client: Meer/andere beperkingen? Implicaties voor

privacy? Zorgrelatie?

√ 3. Is de toepassing zelf niet (te) opdringerig of stigmatiserend?

√ 4. Hoe kan dit goed aan de client worden uitgelegd?

Begrijpt de client de implicaties?

√ 5. Tenslotte: wat vindt de client zelf van de toepassing?

Ervaart de client het als een meerwaarde?

• De meerwaarde van de toepassing voor de individuele cliënt moet altijd evident zijn.

|

Tot slot

• Begrip onvrijwillige zorg omvat ook toezichthoudende domotica• Handreiking levert bijdrage aan bewuste inzet van domotica• Clientperspectief centraal (niet alle clienten hebben domotica

nodig)

Actueel:• Actie-onderzoek vrijheidsbeperking; een nieuwe methode om

vrijheidsbeperking/onvrijwillige zorg te ontdekken, samen met begeleiders en verzorgenden (waaronder ook toezichthoudende domotica)

29

30