verslagboek symposium 22 mei 2014...Exact 5 jaar geleden (14 mei 2009) organiseerde het Steunpunt...

O Samen vermaatschappelijkenverslagboek symposium

22 mei 2014

INHOUDSTAFEL

I. Waarom dit symposium? Wat ging er aan vooraf? 4

II. Intro 8

III. Achtergrond: de geestelijke gezondheidszorg als complex adaptief systeem 143.1. Complexadaptievesystemen:complexiteitstheorieinruimezin .............................................. 143.2. DeVlaamsegeestelijkegezondheidszorggeziendoordelensvande complexiteitstheorie .................................................................................................................. 163.3. Samenwerkeninnetwerken ...................................................................................................... 18

IV. Tussen centrum en periferie 204.1. Hulpverleningsorganisatiesennetwerkengedefinieerd ............................................................ 204.2. Sleutelorganisatiesalsverklaring ............................................................................................... 22

V. Handvatten voor samenwerkers 245.1.. Enkeledefinities ........................................................................................................................ 255.2. Werktsamenwerken? ................................................................................................................ 265.3. Adviezengebaseerdopmeningenvanexperteneerderdaneffectmetingen ............................ 285.4. Bryson:successwillbeverydifficulttoachieve ......................................................................... 295.5. Conceptenenschema’s ............................................................................................................. 325.6. Drieperspectievenomnaardemotivatievoorsamenwerkingtussenorganisaties tekijken ..................................................................................................................................... 335.7. Driesamenwerkingsstrategieën ................................................................................................ 335.8. Eentypologienaardoelen ......................................................................................................... 345.9. Praktischeinstrumentenvoorhetnadenkenoversamenwerking tussenorganisaties .................................................................................................................... 37

VI. Worldcafé 466.1. Tafel1:gastheerJanVos ........................................................................................................... 466.2. Tafel2:gastvrouwLikeVandamme ............................................................................................ 476.3. Tafel3:gastvrouwKristinNuyts ................................................................................................. 486.4. Tafel4:gastvrouwHelenBlow ................................................................................................... 496.5. Tafel5:gastvrouwKrisStas ........................................................................................................ 51 6.6. Tafel6:gastvrouwEvelienDemaerschalk .................................................................................. 526.7. Tafel7:gastvrouwLifaOualdChaib ........................................................................................... 546.8. Tafel8:gastheerLudoSerrien ................................................................................................... 556.9. Tafel9:gastvrouwItteVanHecke .............................................................................................. 56

VII. Inspirerende samenwerking tussen Algemeen Welzijnswerk en Geestelijke Gezondheidszorg in de schijnwerper 587.1. CAWAntwerpen ....................................................................................................................... 587.2. CAWBrussel ............................................................................................................................. 607.3. CAWCentraalWest-Vlaanderen ................................................................................................ 617.4. CAWDeKempen ........................................................................................................................ 62

7.5. CAWLimburg ............................................................................................................................ 63 7.6. CAWOostBrabant ..................................................................................................................... 637.7. CAWOost-Vlaanderen ............................................................................................................... 687.8. CAWZuidWest-Vlaanderen ....................................................................................................... 69 VIII. Bibliografie 70

COLOFONAuteur:PeterBrepoelsCoverfoto:Brandpunt23Opmaak:secretariaatSteunpuntAlgemeenWelzijnswerk

Volgnummer:OD/2015/2Depotnummer:D/2015/11.734/2ISBN9781616271558

I InhouddetoesprakenvanLudoSerrienenKristofDesairwerdenwoordelijkweergegeven,depresentatiesvanAnjaDeclercqenPeterRaeymaeckerszijngenoteerddoordeverslaggeveropbasisvandepresentatiediedesprekersgaven.Dezepresentatieszijntebekijkenopwww.kennisplein.be.DebijdragevanPeterBrepoelsisdevolledigeliteratuurstudiediehijmaakte.Voordepresentatiegebruiktemaaktehijeenselectie.Depresentatiekanwordengedownloadopwww.kennisplein.be.

Waarom dit symposium?Deeerstelijn(waaronderhetCAW)iseenbelangrijke‘vindplaats’diemensenmetpsychischeenpsychiatrischeproblemenbereikt.OnderzoekvanChantalVanAudenhoveweesuitdatbijna¾vandemensendieaankloppenbijsociaalwerk(CAW,OCMW,ziekenfondsen)eenmanifest‘psychischonwelbevinden’ervaart,vaakinsamenhangmet‘financiëlekwetsbaarheid’.Dezeeerstelijnisdaaromeenstartpuntvoorvroegdetectieenvroeginterventie.Vermaatschappelijkinghoudtdanin:hetrealiserenvaneenoutreachendhulpaanbod,indesamenlevingenopde‘eerstelijn’.

In2013kreeghetSteunpuntdevraagvanministerVandeurzenominspirerendepraktijkenindesamenwerkingCAW-GGZinbeeldtebrengen.Hetsymposiumwaaroverwehierverslaguitbrengenkaderthierinenvertrektvanhetbredeperspectiefvande‘vermaatschappelijking’.

Wat ging er aan deze studiedag vooraf?Exact5jaargeleden(14mei2009)organiseerdehetSteunpuntAlgemeenWelzijnswerki.s.m.deFDGGenZorgnetVlaandereneentrefdagoverdesamenwerkingsprojectentussenCAWenCGG,dietoendoordeVlaamseoverheidmettijdelijkemiddelengestimuleerdwerden.

WAAROM DIT SYMPOSIUM?WAT GING ER AAN VOORAF?

LUDO SERRIEN ALGEMEEN DIRECTEUR STEUNPUNT ALGEMEEN

WELZIJNSWERK

vindplaats

inspirerende

Tweecitatenuitdezetrefdag:

Op25-26februari2011namhetSteunpuntAlgemeenWelzijnswerkdeelaaneenseminarieover‘EenfundamentelehervormingvandeGGZ’ofdestartvan‘Psy-107’.HetreferaatvanLudoSerrienopdezetweedaagsevindtuhier:‘DehervormingvandegeestelijkegezondheidszorgdoordebrilvanhetCAW’.

WezienookdatereenraakvlakistussendedoelstellingenvanPsy-07endeEuropesedoelstellingenoverthuisloosheid.Opditraakvlakkano.m.gewerktwordenaanperspectievenopbegeleidingenwonennaontslaguiteenpsychiatrischeinstelling.Velethuislozenblijkenimmerseenverledentehebbeninallerleiinstellingenenscorenvrijhoogophetvlakvanpsychischeenpsychiatrischeproblemen(thuisloosheidalsoorzaakenalsgevolgvanpsychiatrischeproblemen).

OokhierishetCAWeenbelangrijkevindplaats.Uitdeprojecten-2009herinnerenweonsnogdegetuigenisvanenkele‘outreachers’vaneenCGG,dieineeninloopcentrumvanhetCAW‘hundoelgroep’zagen.

Samen vermaatschappelijken is een opdracht‘Samenvermaatschappelijken’wijstopopdrachtvanzoweldeCGG’salsdeCAW’s.ZowerkthetCAWaaneenevolutievan‘thuislozenzorg’naarmeer‘woongerichteoplossingen’.Tegelijkishetookeenbewegingvandegeestelijkegezondheidszorgnaareenaanpakdiemeeraansluitbijdeeerstelijn,waaronderhetsociaalwerkvandeCAW’s.

“DeinbrengvanpotentieelvandeambulantegeestelijkegezondheidszorgkandehulpverlenersindeCAW’sondersteunen,zodatzehunCAW-specifiekezorgwerkzaamkunnenmakenvoordezemensenmeteenbijkomendeGGZ-problematiek.Maarookomgekeerd.Desamenwerkingkanervoorzorgendatereenmeergeïntegreerdzorgpakketwordtaangebodenvoorpsychiatrischepatiënten.”

(WouterDecat,ZorgnetVlaanderen)

“HetisduidelijkdatwehetGGZ-plaatjemetonzehuidigevoorzieningenenhethuidigeaanbodnietrondkrijgen:weontbrekeneenbijzonderbelangrijkepartnerindiereedslangopstapelstaandenetwerkenenzorgcircuits,namelijkdeeerstelijn.EndanhebbenwehethieruiteraardoverdeCAW’s,maarookdeeerstelijnsgezondheidszorg,dehuisartsen,groepspraktijken,wijkgezondheidscentra,thuiszorg,enz” (JosLievens,FDGG)

Samenvermaatschappelijken.Verslagboeksymposium I

Dezevermaatschappelijkingspeeltzichafaande‘voordeur’énaande‘achterdeur’vandegeestelijkegezondheidszorg.Aandevoordeurgaathetoverpreventie,beeldvorming,vroegdetectie,crisisinterventie,aandeachterdeuroverrehabilitatie,woongerichteoplossingen,ende(her)opbouwvannetwerken.Aanbeidedeurenhebben(generalistische)sociaalwerkersen(gespecialiseerde)geestelijkegezondheidswerkerselkaarnodig.Betergezegd:dekwetsbareburgershebbendegelijktijdigeinzetnodigvanbeideexpertises.

‘Samenvermaatschappelijken’houdthierookindatbeidesectorendehandeninelkaarslaanomsamendemaatschappijte‘bewerken’insocialenetwerkenenmetwoongerichteoplossingen,metdecomplementaireinzetvanhetbredegeneralistischesociaalwerkendegespecialiseerdeGGZ.Hetsymposiumenditverslagboekdragenalvasthunsteentjebij.

voordeur

achterdeur

ISamenvermaatschappelijken.Verslagboeksymposium

Samenvermaatschappelijken.VerslagboeksymposiumI

IIINTROKRISTOF DESAIR KABINETSMEDEWERKER MINISTER

JO VANDEURZEN, VLAAMS MINISTER VOOR

WELZIJN, VOLKSGEZONDHEID EN GEZIN

niet alleen

Vermaatschappelijking als rode draadHetbeleidvandeafgelopenlegislatuurberustopeenvisievanhetoplangetermijninstandhoudenvaneenzorgzamesamenleving.Devolgendeprincipeshebbendaarbijcentraalgestaan:meergeïntegreerdwerken,opmaatvandezorgvrager,ontkokerd,intersectoraal.Nietdelogicavandeorganisatie,maarhetperspectiefvandecliëntmoetdezorgbepalen.Hulp-enzorgaanbiedersmoetenmeerzorgopmaatencontinuïteitvanzorgmogelijkmaken.Endaarbij:zorghoortthuisindesamenleving.Hethoortbijhetlevenvanelkedag.Inhetgezin,debuurt,ophetwerk.ErisnietzoietsalsdewereldvandehardwerkendeperfecteVlamingendewereldvandemensenmetbeperkingenofkwetsbaarheden.Welevensamenenzorgispasgoedezorgalsdebetrokkeneookhetauthentiekegevoelheeftietstebetekenenvooranderen.Daarovergaatdevermaatschappelijkingvandezorg.VandaagstaatvermaatschappelijkingvoordeheleevolutiediewelzijnenzorginVlaandereninspireert.Deinspiratievandatbeleidaanhouden,isdebestegarantieopeenwarmesamenleving!

De eerste lijn speelt een sleutelrolDeeersteopvangvancliëntenmetvragenennodenophetvlakvanhunwelzijnofgeestelijkegezondheidgebeurtdoordeeerstelijn.DeCAW’sspelendaarnatuurlijkeenbelangrijkerolinhetrealiserenvaneentoegankelijk,betaalbaarenkwaliteitsvolaanbodaanhulp-endienstverleningopdeeerstelijnenindebestrijdingvankansarmoede.

Binnendecontourenvanvermaatschappelijkingvandezorgendetoenemendeuitdagingendiedesamenlevingonsstelt,staandeCAW’snietalleenopdieeerstelijnenmoetenzezorgenvooreenzomaximaalmogelijkeafstemmingensamenwerkingmetdeverschillendewelzijns-enzorgsectoren,justitie,huisvesting…Devragenennodenwaarmeemensenopdeeerstelijnhulpzoeken,latenzichooknietreducerentotéénspecifiekprobleem.Vaakgaathetomeensamengaanvannodenopvelelevensdomeinen,denkbijvoorbeeldaanhetsamengaanvanproblematischmiddelengebruik,woonproblematiek,psychischeproblemen,financiëleproblemen,mentalebeperkingenzovoort.Ikhoefzeuniettelerenkennen.Logischerwijsdringtzicheengedeeldezorgop.Zorgpartnersmoetensamenwerken,hunexpertisesamenleggenendelen,omdecliëntgepasttehelpen.Erzijneenaantalgrootschaligebewegingenopganggebrachtomdezesamenwerkinginhetwelzijns-engezondheidslandschapteverankeren.

geen doel op zich

samenwerkingmet justitie

art. 107

continuïteit

netwerken enzorgcircuits

Jeugd en gezinnenEeneersteterreindatikevenwilbelichtenbetreftonzejeugdenonzegezinnen.Opvoedingsmoeilijkheden,problemenindegezinsrelaties,problemenopschool,familiaalgeweld,gedragsproblemen,agressie,eenpsychiatrischeproblematiek,…kunneneenzodanigeimpacthebbenophetlevenvankinderenengezinnendateenvraagnaarhulpverleningzichopdringt.Indatgevalishetbelangrijkdatweinhetaanbiedenvandezehulpeengezamenlijkevisieengedeeldeprincipeshanteren.Ditkunnenwerealiserendooreengemeenschappelijkeanalysevandehulpvraag,sectoroverschrijdendesamenwerkingtussenjeugdhulpaanbiederseneenverregaandeintersectoraleafstemmingvanhetjeugdhulpaanbod.

Zowordtduidelijkdatintegralejeugdhulpgeendoelopzichismaardatalleeneenverregaandeintersectoralesamenwerkingzalleidentothetgewensteengevraagderesultaat.Wemoetendesamenwerkingtussenhetalgemeenwelzijnswerk,degeestelijkegezondheidszorgendevieranderesectoreninéénjeugdhulpverderoperationaliserenenconcretiseren.

Indezelegislatuurwerdmeteennieuwdecreetopdeintegralejeugdhulpdegrootstehervormingin20jaarjeugdzorgingezet.Daarbijdragenwedeparticipatievangebruikershooginhetvaandelenmeteenwerdookeennieuweuitdagingglashelder:desamenwerkingmetjustitie.MetdezesdestaatshervormingwordendeFederaleDetentiecentravanEverbergenTongerenVlaamseinstellingenenwordtVlaanderenbevoegdvoordemaatregelendieopgelegdwordenaanjongerendiestrafbarefeitenhebbengepleegd.Eenanderestevigeuitdagingvormtdesamenwerkingmetdegeestelijkegezondheidszorg,meerspecifiekdekinder-enjeugdpsychiatrie.

Ophetterreinvandegeestelijkegezondheidszorgiserdeafgelopenjarenvruchtbaarsamengewerkttussenhetfederaleniveauendedeelstateninhetkadervanartikel107-projecten.Deontwikkelingvaneengemeenschapsgerichtegeestelijkegezondheidszorg,doorderealisatievanzorgnetwerkenenzorgcircuits,isdedoelstellingvandezehervorming.DitbetekentdatereenvolledigGGZ-aanbodmoetzijnvoorvolwassenenmetpsychischeproblemen,metdenodigedwarsverbandennaarbelendendesectoren,nietinhetminstnaardesectorvanhetalgemeenwelzijnswerk.Centraalstaatdecontinuïteitvanzorg.ElfVlaamseprojectenwerdenopgezetvoordriejaarenzijbewijzendatbeteregeestelijkegezondheidszorgkanwordengebodendoorhetvermaatschappelijkenvandezorg.Uitdetalrijkewerkbezoekenvandeoverhedenondervondenwedatzoweldepartnersalsdeindividuelemedewerkersenthousiastmeebouwenaandeontwikkelingvanzorgcircuitseneenglobaalnetwerk,datereenpositieveevolutieisnaarhetvormenvaneenglobaalnetwerkwaarindegeestelijkegezondheidszorgsamenwerktmethetalgemeenwelzijnswerkenanderebelendendesectorenendatpatiëntenenfamilieledendaarbijbetrokkenworden.EenbelangrijkaantalCAW’sheeftditonderstreeptindeinventaris vaninspirerendesamenwerkingsinitiatievendiehetSteunpuntAlgemeenWelzijnswerkopmaakte.

Deeerstestappenzijnookreedsgezetnaarhetontwikkelenvanzorgcircuitsenzorgnetwerkenvoorkinderenenjongeren.Op24/2/14tekendendeministersbevoegdvoorVolksgezondheidengezondheidsbeleidinBelgiëeenaanvullendegemeenschappelijkeverklaringopdegemeenschappelijkeverklaringvan10december2012voorderealisatievannetwerkenenzorgcircuitsindeGGZvoorkinderenenjongeren.Daarmeezettendeministersdedeuropenomsameneenvernieuwdbeleidinzakegeestelijkgezondheidvoorkinderenenjongerenuittedenken.Deaanvullendeverklaringwildehoofdlijnenvanhetnieuwe

Samenvermaatschappelijken.Verslagboeksymposium II

eerstelijnspsycholoog

verenigingen

geestelijkegezondheidsbeleidvoorkinderenenjongerenaangeven.Ditbeleidgaatbrederdandesectorvandegespecialiseerdegeestelijkegezondheidszorg(kinderpsychiatrie,centrageestelijkegezondheidszorg).Hetbredeperspectiefvanhetnieuwebeleidgeestelijkegezondheidmoetbewaaktworden,waarbijdeGGZdesectorexternepartnersaanspreektophunverantwoordelijkhedennaardegeestelijkegezondheidvankinderen,jongerenenhuncontext.Momenteeliseenredactiecomitébezigmethetschrijvenvaneengidsdiekanvoorgelegdwordenbijdestartvaneennieuwelegislatuur.Deambitieisominhetjaar2015deeerstenetwerkenenzorgcircuitsindeGGZvoorkinderenenjongerenvanstarttelatengaan.

Opbasisvandezegidszalduseenvernieuwdebeleidsvisieuitgewerktworden.VoorVlaanderenligthetaccenteropdatdeontwikkelingenindeintegralejeugdhulpvolledigmoetensporenmethetnieuwebeleidrondgeestelijkegezondheidenomgekeerd.IndeomschrevenfunctiesindegemeenschappelijkeverklaringkanVlaanderenzijnreedsontwikkeldetroevenuitspelenenverderuitbouwenophetvlakvanvroegdetectie,screeningenoriëntatie;diagnostiek;behandelingenophetvlakvanactiviteitendietotdoelhebbenhetkindofdejongerezovolwaardigmogelijktelatenparticiperenaandesamenleving,endatvanuiteenintersectoraleinvalshoek.

Wemoetenhierbijookooghebbenvoordemeestkwetsbaregroepenenmeerspecifiek,vooreendoeltreffendeaanpakvanextremecomplexemeervoudigeproblematiekenwaarmeeeenaantalkinderenenjongereninVlaanderenkampen:jongerenmetextremegedragsproblemen,agressie,geweldplegingofinternaliserendeproblemendiefysiekautodestructiefzijn,veelalincombinatiemetverstandelijkebeperkingen,psychiatrischeproblemenofeenontoereikendegezinscontext.Bijuitstekduseenkwetsbaregroepwaarjenietanderskandanintersectoraalsamenwerkenenstappenvooruitzetten.OnlangsheefteenredactiecomitémetmensenuitJustitie,geestelijkegezondheidszorgenjongerenwelzijnhierrondeentekstmetaanbevelingenafgewerktdieeenplaatszalkrijgeninderegeringsonderhandelingenenindialoogmetallerelevantesectoren,waaronderhetalgemeenwelzijnswerk,verdergeoperationaliseerdwordt.

Meer zorg voor de geestelijke gezondheid in de eerste lijnNaastdezegrootschaligebewegingenwaseenvandedoelstellingenvandezelegislatuurommeerzorgvoordegeestelijkegezondheidindeeerstelijntekrijgen,aanvullendopdeexpertisediealaanwezigisbinnenhetalgemeenwelzijnswerk.Zokwamener7projectenvandeeerstelijnspsychologischefunctie.Zijleggendenadrukoplaagdrempelige,kortdurendezorgvoorlichteenmildepsychischeklachten.DeeerstelijnspsycholoogisbeschikbaaropplaatsenwaarburgerssowiesoalafentoeaanwezigzijnzoalshetSociaalHuis,hetOCMW,hetCentrumvoorAlgemeenWelzijnswerk,dehuisartsenpraktijkofhetwijkgezondheidscentrum.

Tijdensdezelegislatuurhebbenweookmeeringezetopdegeestelijkegezondheidvanspecifiekedoelgroepenzoalsgedetineerdeningevangenissen,personenmeteendubbelediagnoseinVAPH-instellingen,menseninarmoede…

Zohebbenweinditkaderooksamenwerkinggeïnstalleerdtussenverenigingenwaararmenhetwoordnemen,deCAW’sendeCGG’svia4pilootprojecten.Ditmetalsdoelstelling:nieuwemethodiekenontwikkelendiedetoegankelijkheidvoormenseninarmoedeindeGGZverhogen.

IISamenvermaatschappelijken.Verslagboeksymposium

Oog voor elkaar, ook met elkaarMethetproject“oogvoorelkaar,ookmetelkaar”wildenCeraendeVlaamseoverheiddeCAW’s,deCGG’sendeverenigingenwaarmenseninarmoedehetwoordnemengedurende2jaardekansgevenomin4verschillenderegio’steexperimenterenensamentewerkenomdetoegankelijkheidvanmenseninarmoedeteverhogenindegeestelijkegezondheidszorg.Uitdeevaluatievandeprojectenlerenwedathetstukvoorstukprojectenzijngewordendieeenbelangrijkhefboomeffectinzichhebben,dieeenbijdrageleverenaanhetdoorbrekenvanhettaboerondgeestelijkegezondheidendie,lastbutnotleast,vooreengroteretoeleidingvanmenseninarmoedenaardegeestelijkegezondheidszorghebbengezorgd.CGG’s,CAW’senverenigingenwaararmenhetwoordnemen,namendaartoesamendehandschoenopmeteenwijkgezondheidscentrumofmeteenlokaalOCMWofmeteeneerstelijnspsychologischefunctie.Voormenseninarmoedebleekhetbelangrijktezijndatdehulpverleninggebeurtopplaatsendievoorhenvertrouwdzijn.Opzulkeplaatsenontstaandanookmakkelijkerpreventievegroepsactiviteitenvoormenseninarmoedeofwerkensensibiliseringsactiesi.v.m.geestelijkegezondheidbeter.

WelerenechterookuitdezeprojectendaternogveelwerkaandewinkelisominzichtenoverarmoedetebevorderenbijhulpverlenersinCAW’senCGG’sendaarbuiten.CeraendeVlaamseoverheidslaandaaromdehandenverderinelkaaromeenvervolgvoorditprojectteontwikkelen.Wewillengraagdenoodaanontmoetingtussendeverenigingenwaararmenhetwoordnemen,deCAW’sendeCGG’seenverdereinjectiegeven.ViadetechniekvaneenwaarderendebenaderingtussendedriegenoemdeorganisatiesenviaeenintensvormingsprocesonderleidingvaneenprofessionelevormingsactorwillenCERAendeVlaamseregeringverschillenderegio’sdekansgevenomverdertebouwenaaneenbeteretoegankelijkheidvoormenseninarmoede.Desuccessenuithetvorigeprojectwordenmeegenomenindezewaarderendebenadering.Hetdoelvanhetvervolgproject(dattweejaarzoulopen)isdusomindiverseregio’sbrugfigurentecreërenbijverschillendeorganisaties:hulpverlenersdieviavormingendagelijksepraktijkinzichtenhebbenverworveninarmoedeendieenerzijdsdezeervaringenkunnenoverbrengennaardeanderehulpverlenersinhunorganisatiesenanderzijdsdirectiesbevoorradenenblijvendmobiliserenomvandetoegankelijkheidvoormenseninarmoedeeenspeerpunttemakeninhunbeleid.Endatlaatsteisnietonbelangrijk.WillenwedewerkvloeropdeCGG’sendeCAW’smobilisereninditsoortinitiatievendanmoetereerstwerkgeleverdwordenopdirectieniveau.Hetmanagement,demiddenkadersendedirectiesvandeCAW’sendeCGG’smoetenméézijn.Desamenwerkingoplangetermijninfunctievanlaagdrempeligezorgvoordegeestelijkegezondheidenhetwelzijnvanmenseninarmoedemoetdoorhengedragenworden.

Tot slotIkhoefjullienietmeerteovertuigenvanhetbelangvanintersectoralesamenwerking.Uzultterechtopmerkendatanderesectoren,zoalsdeOCMW’s,dewijkgezondheidscentra,buurtopbouwwerkenzovoort,hiermogelijknietaanwezig,evenwelhunroltespelenhebbenombijtedragenaaneensuccesvolintersectoraalverhaalopdeeerstelijn.Hetisdanookeenblijvendeambitieomdeschottenwegtewerkentussendeverschillendesectoren.Ditbetekentdatookdebetrokkenadministratiesendebetrokkenkabinettenoogmoetenhebbenvoorhetsuccesvandeintersectoralesamenwerking.Samenwerkentussensectorenisimmerseenuitdaging,eenkans,dievooriederebetrokkeneennietinhetminstdecliënteneenwin-winsituatieis.Detallozeinspirerendeinitiatievendiehiervandaagaanbodkomen,getuigendaarvan.Wedenkendaarbijook

hefboomeffect

nog werk aan de winkel

brugfiguren

buurtopbouwwerk

Samenvermaatschappelijken.VerslagboeksymposiumII

aandeintensesamenwerkingtussenCAW’senCGG’sbijdeverwerkingvanhetbusongevalinSierreenvandaagindeaanloopnaardebedrijfssluitingeninenrondFordGenk.

NamensdeministervanWelzijn,VolksgezondheidenGezin,dankikuallenvoordealgeleverdeentalrijkeinspanningen.Ikmagdanookhopendatualspartnersverdermeedurfttedenkenover,maarvooraldurftsamentewerkenophetniveauvandecliëntendaardeexpertisestebundelen,omééngedragenzorgvoorhetwelzijnendegeestelijkegezondheidvanonzemedemensterealiseren.

IISamenvermaatschappelijken.Verslagboeksymposium

Samenvermaatschappelijken.Verslagboeksymposium II

IIIACHTERGRONDDE GEESTELIJKE GEZONDHEIDSZORG ALS

COMPLEX ADAPTIEF SYSTEEM

ANJA DECLERCQ

AnjaDeclercqschetstedeachtergrondvoordeanderebijdragen.Zedeedditineersteinstantiedoorhetbegripcomplexadapatiefsysteemscherptestellen.Vervolgensvroegzezichsamenmetdetoehoordersafwaaromditbegriptoepasbaarzouzijnopdegeestelijkegezondheidszorg.VerslagdoorPeterBrepoels.

3.1. Complex adaptieve systemen: complexiteitstheorie in ruime zinTweemetelkaarintegenspraaklijkendeuitsprakenschetsenhoeweindedagdagelijksepraktijkaankijkentegenchaosencomplexiteit.Aandeenekantvingerwijzenwewetenschapperswant‘zijmakenhetalledaagseveelteingewikkeldmethuntheorieën’.Aandeanderekantstellenwevaakvastdatdesocialerealiteitzocomplexisdatwezeterugmoetenbrengentoteenmeerbeheersbaargeheelvandeelaspecten.Decomplexiteitstheorieinruimezinentzichopdezetweespalt.

Declercqmaakteenonderscheidtussendezecomplexiteitstheorieinruimezinencomplexiteitstheorieinengezin.Deeersteiseenbredergeheelvantheorieën,waarondero.a.detheorievandezichzelforganiserendedissipatievesystemen,dechaostheorieendecomplexiteitstheorieinengezin.Kenmerkenvandezetheorieinruimezinzijndeaandachtvoornonlineairemechanismen,voordynamiek,envoordegevoeligheidvaneensysteemvoorzijnbasiscondities.

Wanneerwededeelgebiedenvanderuimetheorienauwerbekijkenzienwedetheorievanzichzelforganiserendedissipatievesystemenalsdevraagnaardemanierwaaropordeontstaatuitchaos.Dechaostheoriesteltdeomgekeerdevraag:hoeontstaatchaosuitorde?Decomplexiteitstheorieinengezintenslotte,legtdenadrukopdedynamiekvansystemenaanderandvandechaos.Dewortelsvanditdenkenvindenwenietindesociologie,depsychologieofbestuurswetenschappenmaarindescheikunde.IlyaPrigogine,BelgenprofessoraandeVUB,kreegvoorzijndenkenin1977deNobelprijsChemie.Hijbundeldezijninzichtenin‘OrderoutofChaos’(Prigogine&Stengers,1984).

Dissipatieve systemen: orde als dood Inditwerkbesteedthijveelaandachtaancomplexeofdissipatievesystemen.Ditzijnsystemendiezichzelforganiseren.Zeverliezendoorheendetijdenergieendezeenergiekannietwordenteruggewonnen.Alsgevolghiervan

tweespalt

chaos uit orde?

Prigogine

zijndissipatievesystemenpad-afhankelijk.Wanneereendissipatiefsysteemnaverstrijkenvantijdalleenergieverloorontstaatereensituatiedieindescheikundeomschrevenwordtals‘eentoestandvanthermodynamischevenwicht”.Voorlevendesystemenisdenaamdiealgemeenvoordezetoestandgebruiktwordt‘dood’.

Wanneereendissipatiefsysteemwiloverleven,oftewegwilblijvenvandetoestandvanthermodynamischevenwicht,zalhethetverliesaanenergiemoetengoedmakendoornieuweenergieuitdeomgevingteimporterenenopgebruikteenergieteexporteren.

Chaostheorie: kleine veranderingen, grote gevolgenHetbutterflyeffectschetstgoedwaarchaostheorieovergaat.Kleineveranderingendiegrotegevolgenkunnenhebben.Eenminimaleverplaatsingvanlucht(hetflappenvandevleugelsvaneenvlinder)opdeeneplaatskanopeenandereplaatseenorkaanveroorzaken.

Declercqnuanceertdebetekenisvanchaosbinnenhetcomplexiteitsdenken.Chaosstaathiernietvoordetotalewanordeofonvoorspelbaarheid.Erspelenweldegelijkdeterministischewetten,maarhetgedragvandeelementenwaaropzeinwerkeniszoonregelmatigdatdezewettenmoeilijkteontdekkenzijn.

Complexe systemen in enge zin: tussen orde en chaosDoordelensvandecomplexiteitstheorieinengezinzienweinelksysteemvelebouwstenen.Dezebouwstenenorganiserenenreorganiserenzichvoortdurend.Daarmeebevindthetsysteemzichsteedsineentoestandtussenrigiditeitenwillekeur.Hetgaatomeendynamischetoestand,diebestaatuititeratievecycli.Indezecycliisdeuitkomstvandeenecycluselkekeerweerdeinputvooreenvolgendecyclus.

Dezetoestandvanrelatievestabiliteitspeeltzichafindebuurtvaneenaantrekkerofattractor.Zulkeattractormoetwordengezienalseensetvaneigenschappeninderichtingwaarvandeeigenschappenvaneensysteemzichontwikkelen.Dezeevolutieinderichtingvandeeigenschappenvandeattractorzalnietopgaanvoorallemogelijkverschillendestartpositiesdiedebouwstenentenopzichtevanelkaarkunneninnemen.Vooreenruimevariatievandezestartpositiesechterzaldatwelhetgevalzijn.Eensysteemdatzoevolueertdathetdeeigenschappenvandeattractordichtgenoegbenadertzaleigenschappenbehoudendiedichtliggenbijdezevandeattractor,ookwanneerhetsysteemlichtverstoordwordt.

Interneofexterneomgevingsveranderingenkunnenperturbaties,ofverstoringen,inhetsysteemveroorzaken.Dezeperturbatieskunnenwordenuitgevlakt,indatgevalsprekenwevannegatievefeedback.Zekunnenzichechterookontwikkelentotchaotischgedragvandebouwstenenopeenruimereschaal.Indatgevalsprekenwevanpositievefeedback.Wanneerditlaatstehetgevaliskanditertoeleidendathetsysteemzichontwikkeltinderichtingvandeeigenschappenvanalternatieveattractoren.Opdezemanierkunnensystemenmetidentiekebouwstenenzichontwikkeleninderichtingvanergverschillendeattractoren,ookwanneerdestartpositieserggelijkendzijn.DitbrengtDeclercqbijhetbegrip‘emergentie’,zeciteertinditverbandStacey:

vlinder

aantrekker

verstoringen

Samenvermaatschappelijken.Verslagboeksymposium III

Emergencemeansthatitisnotpossibletoforeseetheglobaloutcomeofinteractionbetweenindividualsortoreducetheglobalpatterntothebehavioroftheagents.Thisisnotsomekindofmysticism,butahard,demonstrablepropertyofinteractive,nonlinearfeedback.”

(Stacey,1996)

SamenvattendDeclercqvatmetStaceysamenwathetkijkendoordelensvandecomplexiteitstheorieinruimezinonsleertoversystemen:

■ Wemoetencomplexesystemenzienalslevendesystemen:zestaaninwisselwerkingmethunomgeving,zelerenuithunervaringenenzepassenzichalsgevolgdaarvanaan.

■ Complexeadaptievesystemenanticiperenopdetoekomst.Zeveranderenvoortdurendomdatnonlineaireprocessenopzichzelfverderbouwenendusvoorveranderingvanbinneninzorgen.

■ Complexesystemenbevindenzichineentoestandaanderandvandechaos:ditiseenzeerparadoxaalsamengaanvansimultanestabiliteiteninstabiliteit.

■ Complexesystemenzijndynamischenhebbendeneigingomtebewegeninderichtingvangroterecomplexiteit:systemenwordenzeldeneenvoudiger.

■ Jekaneencomplexsysteemniet‘dirigeren’,jekanhetenkel‘verstoren’.

3.2. De Vlaamse geestelijke gezondheidszorg gezien door de lens van de complexiteitstheorie

Een sector in veranderingHetperspectiefvandecomplexiteitstheorieleentzichvolgensDeclercqbijzondergoedomdedynamiekinbeeldtebrengenbinnendesectorendiesamendezegeestelijkegezondheidszorgvormen.Hetzorgtervoordatdefocusmeerophetprocesdanophetproductkomtteliggen.InditperspectiefzijnorganisatieszoalsCAW’s,CentraGeestelijkeGezondheidszorgofpsychiatrischeziekenhuizenopensystemendieinteragerenmethunomgeving.Zewordenbeïnvloeddoordieomgeving,maartegelijkbeïnvloedenzedieomgevingook.

Dezeprocessenvanwederzijdsebeïnvloedingkrijgtmenmindergoedinbeeldmetklassiekeanalyseszoalsinput-throughput-output-schema’s.

Vermaatschappelijking en het belang van geschiedenis: een illustratieInhetdiscoursoververmaatschappelijkingkomenenkelepuntensteedsweer:hetnogbeterluisterennaardecliënt,decliëntmeerlatenparticiperen,zorgindesamenleving,zorgmetdesamenleving,….Aldezeelementenwijzeninderichtingvaneentoenemendecomplexiteit.Deonvoorspelbaarheidvanprocessenzaldustoenemen.Dezelfdeofsoortgelijkeactieskunnendeenekeer

Stacey

open systemen

toenemende complexiteit

IIISamenvermaatschappelijken.Verslagboeksymposium

eenkleineffectveroorzakeneneenanderekeereengrooteffect.Ookzalderichtingvanheteffectnietsteedsdegewensterichtingzijn.Indezecontextisdewetenschapdatveranderinginlevendesystemennooitophoudtbelangrijk.Ditimpliceerthetstilstaanbijhetbelangvantijdengeschiedeniseneensteeds‘opzoek’zijn.Declercqillustreerdeditaandehandvandegeschiedenisdievoorafgingaanart.107enkeekmeerspecifieknaardeveranderingenindemanierwaaropnaarcliëntengekekenwordt.Ineeneersteschemabrachtzeevolutiesinhetbeleidinbeeld.

Gebruikers van voorzieningen Burgers die leerkansen ontwikkelen

vanbeddennaarstoelen eenactiefpersoonlijkbestaan

vangrootschalignaarkleinschalig keuzemogelijkhedenvanveelnaarminder ergensbijhorenvanalgemeennaarspecifiek „steppingupanddown„vanbeperkingennaarsterktes praktischesteunbijdagelijks

functionereninlevenenwerkStructureleverbeteringenKwaliteitvanzorg

AnderskijkennaardepersoonKwaliteitvanlevenenrelaties

ExternefactorendievolgensDeclercqhettrajectnaarvermaatschappelijkingversneldenzijndeeconomischeomstandighedenendegroeiendegroepvanmensenmeteenzorgnooddiestaattegenovermiddelendienietgroeien.

InternzietDeclercqhettrajectnaarvermaatschappelijkinggepaardgaanmetconflict.Veelgehoordeuitsprakenzijndan:“Hetisnietvanzelfsprekend”en“decommunicatielooptnietgoed.”Hetperspectiefvandecomplexiteitstheorieleertdatdezeconflicteneerderdanproblematisch,noodzakelijkzijnomaanderandvandechaostekunnenblijvenfunctionerenenomveranderingteweegtebrengen.

op zoek

open systemen

toenemende complexiteit

Eenandereverzuchtingdieinditverbandgemaaktwordtisdathetstoptnooit:“Telkenswanneerwedenkenallesopordetehebben,komterweerietsnieuws.”Declercqverwijsthiernaarhetconstantezoekenvanevenwichttussenaandeenekantflexibiliteitenaandeanderekantrigiditeit.Hetthemaemergentiekwamaanbodinéénvandetafelsvanhetworldcafé.Hetverslagvandezetafelvindjeoppagina56ofviadezelink.

3.3. Samenwerken in netwerkenDeclercqsteltvastdatindeveranderendecontextvandegeestelijkegezondheidszorginVlaanderenhet‘elkalleen’geenoptiemeeris.Dezeattractorheeftallekenmerkenvanthermodynamischevenwichtenisdusdood.Alsnieuweattractordientzichhetsamenwerkeninnetwerkenaan.Maarzoalsbijalleattractorenishetbelangrijkomrekeningteblijvenhoudenmetemergentie.Metdezelfdebouwstenenenzelfsmetgelijkendestartpositieskunnenimmersalsgevolgvaninterneofexterneverstoringenookandereattractorenzichaandienen.Omonsteorganiserenopdezeemergentieishetbelangrijkomdedingennietvasttezetten.Zomakenwedeopenheiddienodigisomnieuweideeën,nieuwemogelijkheden,nieuwekansentebieden.Hetexactetegenovergesteldevandezehoudingishardnekkigproberenhetoudeinstandtehouden.

emergentie

IIISamenvermaatschappelijken.Verslagboeksymposium

IVTUSSEN CENTRUM EN PERIFERIEPETER RAEYMAECKERS UNIVERSITEIT ANTWERPEN

IndevorigebijdragebekeekAnjaDeclercqdeVlaamsegeestelijkegezondheidszorgdoordelensvandecomplexiteitstheorie.Geziendoordezelensisdezesectoreencomplexadaptiefsysteem.Hetnetwerkmodelisdaneenbelangrijkeattractorindeontwikkelingvanditcomplexadaptiefsysteem.

PeterRaeymaeckers(UniversiteitAntwerpen)richttedefocusopdatnetwerkmodel.Hijbrachtverslaguitoverzijndoctoraatsonderzoeknaardeintegratievannetwerkentussenhulpverleningsorganisaties.ZijndoctoraatsonderzoekverscheenondertussenookalsboekbijAcco:Tussencentrumenperiferie:Overdeintegratievannetwerkentussenhulpverleningsorganisaties(Raeymaeckers,2014).VerslagdoorPeterBrepoels.

4.1. Hulpverleningsorganisaties en netwerken gedefinieerdRaeymaeckersontleentdedefinitievanhulpverleningsorganisatiesbijHasenfeld:Dezeorganisaties…“promotenofverdedigenhetwelzijnvandeburger.(…)enstaaninvoordeverdelingvandienstenzoalsinkomen,voeding,gezondheid,huisvestingeneducatie”(Hasenfeld,1983:2).Hijsteltdaarnavastdaterhulpverleningsorganisatiesbestaaninsoortenenmaten:socialehuisvestingsmaatschappijen,OCMW’s,woonbegeleiding,drughulpverlening,…

VooreendefinitievannetwerkenvindthijinspiratiebijProvanenMilward.Eennetwerkisvolgenshen“eensysteemvansocialedienstverleningdateenmeerwaardekanbiedenaaneenpopulatiegeconfronteerdmetdiversenoden,opeenmanierdienietkanbereiktwordendooréénenkeleorganisatie”(Provan&Milward,2001).

Raeymaeckersmerktdathulpverleningsorganisatieszichvaakorganisereninnetwerken.Mogelijkeredenenhiervoorvindthijindeliteratuur.Eeneersteisschaarste:eentekortaanhulpbronnenomhundoelstellingwaartemaken.Detweedeisonzekerheid:éénorganisatieopzichheeftvaakeentebeperktekennisoveromgevingsveranderingen.Netwerkenzijndusnodigomaanhulpbronnentegerakenenomkennistevergaren.

Wanneer werken netwerken? Het meten van integratie.Omeenzichttekrijgenopdevraagwanneernetwerkenwerkenwordtvaakgekekennaardeintegratievannetwerken.Dezeintegratiekanoptweeniveauswordengeoperationaliseerd:hetorganisatieniveauenhetcliëntniveau.Wat

hulpverleningsorganisaties

netwerken

hetorganisatieniveaubetreftiselkeorganisatiemetelkeandereorganisatieinhetnetwerkverbonden.Daarnaastverkrijgtelkeorganisatievanelkeandereorganisatievlotinformatie,kanzevlotcliëntendoorverwijzennaarelkeandereorganisatieenzietzeookmetelkeandereorganisatieinhetnetwerkmeerderemogelijkhedenomteoverleggenrondconcretecliëntsituaties.

Ophetcliëntniveaugaathetoverdecontinuïteitindehulpverleningdoorheendeverschillendeorganisatiesdiedeeluitmakenvanhetnetwerk,detoegankelijkheidvandeorganisatiesinhetnetwerkvoorcliëntendiealcliëntzijnbijéénvandeorganisatiesinhetnetwerkendehogereresponsiviteitnaarspecifiekecliëntsituaties.

Verschillen in integratieVoorzijnonderzoekrichtteRaeymaeckersdefocusopnetwerkentussenhulpverleningsorganisatiesuitdeAntwerpsedistrictendiewerkenmetcliëntenmeteenleefloonendieeenonderlingerelatiehebbenwaarinzeinformatieuitwisselen,cliëntendoorverwijzenencaseoverlegorganiseren.Hijgebruiktebijhetbestuderenvandezenetwerkeneenmixvanmethoden.Ineersteinstantiebakendehijdenetwerkenaf.Vervolgensvoerdehijeensocialenetwerkanalyseuitwaarbijhijdeintegratievannetwerkentussenhulpverleningsorganisatiesinkaartbracht.Tenslotteginghijd.m.v.kwalitatieveinterviewsmethulpverlenersencoördinatorenenverklarendesocialenetwerkanalysesopzoeknaareenverklaringvoordeverschilleninintegratiediehijvaststelde. Samengevatleverdediteenbeeldvandenetwerkenopwaarindenetwerkeninderegio’sDeurneenAntwerpen-Noordsterkwarengeïntegreerd.HetnetwerkinderegioBerchemwaszwakgeïntegreerd.HetnetwerkinderegioBorgerhoutzatopeentussenpositie.

Governance als verklaringEeneersteverklaringdieindeliteratuurwordtaangedragenvoorverschilleninnetwerkintegratieis‘governance’:oftedemanierwaaropeennetwerkbe-ofgestuurdwordt.KenisenProvan(Provan&Kenis,2008)onderscheidendriesoortengovernance.Eeneerstevormisdiewaarinéénorganisatieduidelijkkanwordenaangeduidalsdebestuurdervanhetnetwerk.Ineentweedevormdesturingvanhetnetwerkinhandenvaneennetwerkadministratieveorganisatie(NAO).Hierwordteenaparteadministratieveentiteitopgezetmetalsspecifiekdoelhetbesturenvanhetnetwerkenzijnactiviteiten.AlsderdevormwijzenKenisenProvandezelfregulerendenetwerkenaan.DeeerstetweesoortengovernancedieKenisenProvanonderscheiden,diemetéénleidendeorganisatieendeNAOzijnformelenetwerken.Tussenzulkeformelenetwerkenkanderelatieveeffectiviteitberekendwordenmetdeparametersdensiteitencentraliteit.Hetmeesteffectievenetwerkisdanhetnetwerkdateenlagedensiteitcombineertmeteenhogecentraliteit.Deachterliggendelogicaishierdathoemeergecentraliseerddeleidendeorganisatieisenhoemindercontactenerzijntussendeperifereorganisatieshoeeffectieverhetnetwerk.Inditdenkenligtdenadrukdussterkophetbelangvandeleidendeorganisatiesendeformaliseringvanrelaties.

organisatieniveau

cliëntniveau

Samenvermaatschappelijken.VerslagboeksymposiumIV

Echter,denetwerkenindevierAntwerpsedistricteninhetonderzoekwarenallevierzelfregulerendenetwerken.Governancespeeltzichinzulkenetwerkenafopmomentenvan‘sharedparticipantgovernance’.Indevierdistrictenwerdditgeorganiseerdinwelzijnsoverleg.Aanzulkoverlegnemenverantwoordelijkenvandedeelnemendeorganisatiesdeel.Zewisselenerinformatieuitenbevorderenopdiemanierdesamenwerkingtussendeorganisatiesindezedistricten.Ditroeptdevraagopnaarderelatietussenditwelzijnsoverlegendeintegratievaneennetwerktussenhulpverleningsorganisaties.Zoalsblijktuitdetabelhierondergafdesocialenetwerkanalyseopbasisvandeparametergeeneenduidigbeeld.

Netwerk Integratie GovernanceDeurne Sterk ?Berchem Zwak -Borgerhout Gemiddeld ?Antwerpen-Noord Sterk ?

4.2. Sleutelorganisaties als verklaringEenvolgendemogelijkeverklaringdieinhetonderzoekwerdgetoetstwasderolvansleutelorganisatiesofbrokers.DezetermwerdgedefinieerddoorBurt(Burt2002).Sleutelorganisatiesbevindenzichopsleutelpositiesinhetnetwerkenhebbeneensterkeinvloedopdenetwerkintegratie.MarsdenenLinwijzeneropdatnietzozeerdeaanwezigheidvandezesleutelorganisatiesmaarwelhet‘gedrag’vandesleutelorganisatiedoorslaggevendis(Marsden&Lin1982).Indezesleutelorganisatieskunnentweesoortenwordenonderscheiden:deeerstesoorthanteerteenspecialistischedomeinafbakening.Zijspecialiserenzichinéénprobleemdomeinofhulpvraag.

Detweedesoortheefteengeneralistischeterreinafbakening.Binnendezeorganisatieswordteenholistischperspectiefopcliëntengehanteerdenwerktmenopverschillendeprobleemdomeinenofhulpvragen.Kenmerkenzijneenlaagdrempeligonthaal,vraagverheldering,doorverwijzingentoeleidingnaarspecialistischeorganisaties.WanneerdezekenmerkengecombineerdwordenmetintensievebegeleidingspreektRaeymaeckersvangeneralistischeondernemendeorganisaties.Binnendezeorganisatieswordencoöperatievestrategieëningezetzoalscontextualiseren,ondersteunenvandecliëntenonderhandelen.

Wanneereenkolomoverdeaanwezigheidvangeneralistischesleutelorganisatieswordttoegevoegdaandetabeldiehierbovenwerdmeegegevenovergovernanceenintegratie,levertditonderstaandresultaat.

IVSamenvermaatschappelijken.Verslagboeksymposium

Netwerk Integratie Governance Generalistische Sleutel-organisaties

Deurne Sterk + VeelBerchem Zwak - WeinigBorgerhout Gemiddeld + WeinigAntwerpen-Noord

Sterk n.s. Veel

DitleidtRaeymaeckerstothetbesluitdatdeintegratievandenetwerkenindeAntwerpsedistrictenkanwordenverklaarddooreensamengaanvancoördinatieensleutelorganisaties.Coördinatieneemtindezespecifiekenetwerkendandevormaanvanwelzijnsoverlegwaarindienstenelkaarswerkingaanelkaarvoorstellenensamenwerkenrondstructurelethema’s.Sleutelorganisatieszijnhierdangeneralistendienetwerkenvanuitondernemendeorganisaties.

Zowelderolvanmedewerkersinsleutelorganisatiesbrokerenalshetwerkenalsgeneralistwarenhetthemavantafelsinhetworldcafétafel.Jevindthetverslagvandezetafelsoprespectievelijkpagina49,54en55.

Samenvermaatschappelijken.VerslagboeksymposiumIV

VHANDVATTEN VOOR SAMENWERKERSPETER BREPOELS

Samenwerkingtussendiensten,vaakuitverschillendesectoren,wordtdoorbeleidsmakersvaakenmeerenmeernaarvoorgeschovenalsdetevolgenweg.Indecontextvandegeestelijkegezondheidszorgzienweditbijvoorbeeldinhetkadervanart.107vandewetbetreffendedeziekenhuizenenandereverzorgingsinstellingen.IndecontextvandejeugdhulpzienweditinhetDecreetIntegraleJeugdhulp(VlaamsParlement,2014).Samenwerkenlijktwelhetnieuweantwoordvandeoverheidopiederprobleemdatzichaandient.

Maarookwanneerhetwerkveld,aldannietsamenmetuniversiteitenenhogescholenmethodiekenontwikkeltissamenwerkingvaakéénvandebestanddelen.MethodiekenzoalsAssertiveCommunityTreatment(Marx,Test,&Stein,1973),Maatzorg(Demeyer,Princen,&VanRegenmortel,1997),Casemanagement(Roovers&Wilken,2000),Bemoeizorg(vandeLindt,2000)geventelkenseenbelangrijkeplaatsaandesamenwerkingtussenorganisaties,vaakuitverschillendesectoren.EenmodelalsSharedCare(Kates&Mazowita,2011)ofgedeeldezorgzetdiesamenwerkingcentraal.

Echter,samenwerkingisvaaklastigensomsgevaarlijk.InGrootBrittanniëwerdfoutgelopensamenwerkingtussendienstenenmedewerkersuitverschillendesectorenaangeduidalsdebepalendefactorendieleiddetotdetragischeoverlijdensvanJonathonZito,VictoriaClimbiéenBabyPeter(Laming,2003).

Ooktewetenkomenofhetsamenwerkentussenorganisatiesechtwerktisnietevident.NoginhetVerenigdKoninkrijkgeefteenuitgebreidliteratuuronderzoeknaarsamenwerkingtussenorganisatiesuitdesectorengezondheidenwelzijnaandatdezekennisergbeperktblijft(Dowling,Powell,&Glendinning,2004).

Indezeintroductiewilikeentheoretischeachtergrondschetsenbijeeninventarisvangoedepraktijkenm.b.t.samenwerkingtussenCentraAlgemeenWelzijnswerkenorganisatiesuitdegeestelijkegezondheidszorg.

Dezeschetszallopenlangsvolgendegrotelijnen.Eerstgeefikeenaantaldefinitiesentheoretischeachtergrondendieindeliteratuurwordengebruiktalsachtergrondomsamenwerkingtussenorganisatiesteanalyseren.Dezedefinitiesenanalysekadersleverenenkeleconceptenopenbiedenenkeletypologieënvoorsamenwerkingsinitiatievenaan.Vervolgensstaikkortstilbijdeeffectiviteitsvraag:werktsamenwerken?Naditeerdertheoretischeluikschetsikrichtlijnenvoordepraktijkenreflectieschema’sdie,nogsteedsvanuitdevakliteratuur,uitditalleskunnenwordengedestilleerd.

Eenproces,doorhetwelkepartijendieverschillendeaspectenvaneenzelfdeprobleemzien,hunpuntenvanverschilconstructiefkunnenverkennenenzoekennaaroplossingendieverdergaandandeeigenindividuele,endusbeperkte,kijkopwatmogelijkis.

5.1. Enkele definitiesIndithoofdstukstaikstilbijdedefinitievandebegrippen‘samenwerkingtussenorganisaties’,‘alliantie’ensynergie.

Interagency collaborationMattesischenMonseygaanindeliteratuuropzoeknaardefactorendiesamenwerkingtussenorganisatiespositiefbeïnvloedenenhanteren.Hierbijvolgendewerkdefinitievansamenwerkingtussenvoorzieningen(Mattessich&Monsey,1992):Samenwerkingiseenwederzijdsgunstigeengoedgedefinieerderelatie.Indezerelatietredentweeofmeerorganisatiestoeomgedeeldedoelentebereiken.Derelatieomvateenengagementm.b.t.hetdefiniërenvanonderlingerelatiesendoelen,eengezamenlijkontwikkeldestructuurengedeeldeverantwoordelijkheid,gedeeldeautoriteitenrekenschapvoorsuccesenhetdelenvanmiddelenenbeloningen.

EenietsoudereenbrederedefinitievindenwebijBarbaraGray(Gray,1989):

AlliantieEenanderetermdieindezecontextvaakwordtgebruiktisalliantie:Zuckermandefinieerteenalliantiealsvolgt(Zuckerman,Kaluzny,&Ricketts,1995):

Alliantieskomenvoortuitwederzijdsenoodendewilvanorganisatiesomrisico’senkostentedelen,omkennisenmogelijkhedentedelenenomdevoordelenteplukkenvanwederzijdseafhankelijkhedenomgedeeldedoelentebereiken.Debasisdoelenvanalliantieszijnhetbereikenvaneencompetitiefvoordeel,hetversterkenvan,voorhettebereikendoelbelangrijkekwaliteiten,hetversnellenvaninnovatieenhetverhogenvandeflexibiliteitinresponsopveranderingenindemarktenindetechnologie.

SynergieEenderdebelangrijkbegripinditverbandissynergie.HierisdedefinitievanLasker(Lasker,Weiss,&Miller,2001)toonaangevend:

“Thepowertocombinetheperspectives,resourcesandskillsofagroupofpeopleandorganizations”.m.a.w.dekrachtomperspectieven,middelenenvaardighedenvaneengroepmensenenorganisatiestecombineren.

Wathieropvaltisdat,indecontextvansamenwerken,Laskerafwijktvandegangbaredefinitievansynergiedieverwijstnaarhet‘meerdandesomvandedelen’zijn.

samenwerking

afhankelijkheden

Samenvermaatschappelijken.VerslagboeksymposiumV

Deresultatenvanonsonderzoekbijvier,quagroottevergelijkbare,hulpsystemenindegeestelijkegezondheidszorgwijsteropdatverschillenindeeffectiviteitvanhetnetwerkverklaardkondenwordendoordestructuurvanhetnetwerkendoordecontextwaarinhetnetwerkopereert.

(Provan&Milward,2001)

5.2. Werkt samenwerken?

Een voorbeeld ter introductieUiteraardishetgoedomdevraagtestellenofalditsamenwerkenookzodenaandedijkbrengt.EenstudiedieeenantwoordprobeerttegevenopdezevraagisvanKeithProvan.Hijbestudeerdeviersamenwerkingsverbandenindesectorvandegeestelijkegezondheidszorgdooreennetwerkbril.Hijleerde:

DebelangrijkstestructuurcomponentdieProvanzietisdematewaarindeintegratievandedienstendiedeorganisatieleverencentraalwordtaangestuurd.Contextvariabelenmeteenrolvanbetekeniszijndan:dematevandirecteennietgefragmenteerdeaansturingdoordeoverheid,destabiliteitendegulheidwaarmeemiddelenwerdentoebedeeldaandesamenwerking.

Maarzovoegthijhieraantoe:Ondanksdezebevindingenisditonderzoeknietzondertekortkomingen.Dezetekortkomingenlimiterendeoverdraagbaarheidvanonzebevindingenengeventegelijkertijdderichtingaanvoorverderonderzoek.

EeneerstetekortkomingwaaropProvanwijstisdatvariabelenanderedandiegenediehierwerdenonderzochteenverklaringkunnenbiedenvoorbelangrijkeverschillenindeuitkomstenbijdecliëntendusvoordeeffectiviteitvanhetnetwerk.Bijvoorbeeld:Hetisgoedmogelijkdatdeverschillenindestructuurvanhetnetwerkeenminderzwareimpactgehadhebbendandeonderzoekersveronderstellen.Inplaatsvandestructuurvanhetnetwerkkunnenookhistorischepatroneninsubsidiestromen,evolutiesinhetsysteem,behandelingspatronen,ofdemixenverdelingvandienstenonderdeorganisatiesmeerrechtstreeksgerelateerdzijnaandeuitkomstendiewevaststelden.

BijkomendwijstProvaneropdater,ondanksinspanningenomvergelijkbarecliëntsteekproeventeselecterenopelkeonderzoekssite,erverschillendkunnengeweestzijnindemixvancasussen,hulpverleningsgeschiedenisendematewaarincliëntenpositiefreagerenopeenbehandelingwaarvanweonsnietbewustwaren.

NogvolgensProvankunnenookfactorenoporganisatieniveauzoalshogerematevanbetrokkenheidoftoewijdingbijdemedewerkersbinnenorganisatiesopsleutelpositieseenverklaringkunnenbiedenvoordeverschillendeeffectiviteitsscoresopelkesite.

DezetekortkomingenhebbenProvanniettegengehoudenomverderonderzoektedoennaarsamenwerkingtussenorganisaties.WekunneninditverbandookverwijzennaarhetonderzoekdathijdeedmetPatrickKenisdatindeuiteenzettingvanPeterRaeymaeckersalaanbodkwamwanneerhetgingoverhetbelangvangovernance(Provan&Kenis,2008).

centraal

tekortkomingen

VSamenvermaatschappelijken.Verslagboeksymposium

Effectiviteit is moeilijk te metenHetbovenstaandegeeftaandatdeeffectiviteitvansamenwerkingsinitiatievenmoeilijktemetenis.WalidElAnsariprobeertdeliteratuurhierovertelinkenaanvijfcommunitypartnershipsinZuidAfrikaensomtdemoeilijkhedendiehijtegenkomtop:

Dediversiteitaanperspectieven,deveelheidvanconceptuelefacettenendemoeilijkhedendietemakenhebbenmethetmetenvanelkvandezebetrokkennotieskanzorgenvoormethodologischeproblemen.

Parallelhiermeekunnenkeuzesvooreenmicro-danweleenmacro-evaluatie,indicatorsdiedichtopzittendeeffectendanwelmeervandeinterventieverwijderdeeffectenmeten,voorhetmetenvankortedanwellangetermijneffecten,effectenopindividueeldanwelopgemeenschapsniveau,voortechnischevalkuilenzorgen.

Hierbovenopmogenwehetbelangvandecontextnietminimaliserenwanneerwesamenwerkingen,partnershipsofandereschema’svoorgezamenlijkwerkenevalueren(ElAnsari,Phillips,&Hammick,2001).

Toch enkele meer recente bundelingen van effectiviteitsstudies en hun besluitenOokbestaaneralenkelebundelingenvaneffectiviteitsstudies.MyfawnyMcdonaldbekijkthetdomeinvandekinderbeschermingendestilleertuitdestudiesvolgendeboodschappen(McDonald&Rosier,2011):

Alhoewelonderzoekheeftaangetoonddatsamenwerkingtussenorganisatiesdeprofessionalsendebetrokkenorganisatiestengoedekomt,bijvoorbeelddoorverhoogdekennisenvaardigheden,isernogmaarergbeperktempirischbewijsdatduidelijkaangeeftdatsamenwerkingweldegelijkleidttotbetereuitkomstenvoorgebruikers.

Onderzoekdatwilaantonenofsamenwerkingtussendienstenleidttotverbeterdeuitkomstenvoorcliënten,vertoontzowelgeografisch(onderzoekindeVerenigdeStatenenhetVerenigdKoninkrijk)alsquaonderzoeksdomein(kinderbeschermingindeVerenigdeStatenengezondheidinhetVerenigdKoninkrijk)eenaanzienlijkevertekening.

Hetsuccesvansamenwerkinghangtsterkafvandecontext:dekwaliteitvanderelatietussendeorganisaties,debetrokkensectoren(bijvoorbeeld:kinderbescherming,geestelijkegezondheid,kinderziekenhuizenenpediaters)endestrategieëndiewordengebruiktdoordeorganisaties.

Samenwerkingishetmeesteffectiefvoorkinderenmetmeerdereencomplexenoden,hierbijmoetwordenopgemerktdaterenigbewijsisdatsuggereertdatsamenwerkingeennegatieveimpactkanhebbenopdiekinderenwiensnodennietzocomplexzijn.

Hoesterkerdebandentussendeorganisaties,hoewaarschijnlijkerhetisdatfamilies,waarvandeachtergrondenwatbetrefttaalencultuurverschillendzijn,dezedienstenookzullengebruiken.InAustraliëiserenigbewijsvoorhetverhoogdgebruikvandeprenataledienstendoorcliëntenuitde‘indigenouspopulations’.

methodologische problemen

technische valkuilen

context

negatieve impact

JuneStathambekijkthetdomeinvandehulpverleningaankinderenengezinnenenbesluit:

Erisopditmomentslechtsbeperktaangetoonddatsamenwerkingzorgtvoorbetereuitkomstenvoorkinderenenhunfamilies.Welzijnerveelbelovendeaanzettenvanbewijsoverdevoordelenvaneenmeergezamenlijkeaanpakinhetverbeterenvandeprofessionelepraktijkenhetbiedenvanbetereondersteuningineenvroegerefasevoorkinderenenfamiliesdieditnodighebben(Statham,2011).

Hetinbeddenvanzulkesystemenindepraktijkvraagtechtertijd,inhetbijzonderwanneererweinigvoorgaandegeschiedenisisinhetsamenwerkenvandeorganisaties.Deliteratuurbevestigtdatsamenwerkingtussenorganisatiesnieteenvoudigisendathetnietinherentgoedis.

5.3. Adviezen gebaseerd op meningen van experten eerder dan op effectmetingenEnigszinsincontrastmetdezebeperkteaangetoondeeffectiviteitwordterindeliteratuurtochveelpraktischadviesgegevenm.b.t.hetsamenwerkenvanorganisaties.

Versterkende factorenMattessichenMonseyzien19factorendiedesamenwerkingtussenorganisatiespositiefbeïnvloedenenverdeeltzeover6domeinen(Mattessich&Monsey,1992).Ditlevertvolgendeopsommingop:

Omgeving ■ Eengeschiedenisvansamenwerkingindegemeenschap ■ Desamenwerkendegroepwordtgezienalsleidinggevendinde

gemeenschap ■ Hetpolitiekeensocialeklimaatzijngunstig ■ Karakteristiekenm.b.t.lidmaatschap ■ Onderlingrespect,verstandhoudingenvertrouwen ■ Eengepastesamenstellingvandegroep ■ Deelnemersaandesamenwerkingzijnervanovertuigddatdesamenwerking

ookhuneigenbelangdient ■ Deelnemersbeheersendekunstvanhetcompromis

Factoren m.b.t. proces en structuur ■ Deelnemersdeleneenbelanginzowelhetprocesalsdeuitkomst ■ Erzijnmeerdereniveausvoorhetnemenvanbeslissingen ■ Erisdenodigeflexibiliteitaanweziginzowelhetprocesalsdestructuur ■ Erwordenheldererollenenbeleidslijnenuitgezet ■ Zowelprocesenstructuurkunnenzichsnelaanpassenaanveranderingenin

decontext

Factoren m.b.t. communicatie ■ Decommunicatieindesamenwerkingisopenenfrequent ■ Zoweldeformelealsdeinformelecommunicatielijnenzijngoed

uitgebouwd ■ Factorenm.b.t.dedoelenvandesamenwerking ■ Erwordenconcreteenhaalbaredoelengesteld

niet inherent goed

de kunst van hetcompromis

communicatielijnen

■ Eriseengedeeldevisie ■ Eenuniekdoelvoordesamenwerkingdatnietvolledigsamenvaltmetde

doelenvandeaparteledenvandesamenwerking

Factoren m.b.t. middelen ■ Erzijnvoldoendemiddelen ■ Erstaateenvaardigevoorzitteraanhetroer

5.4. Bryson: success will be very difficult to achieveBrysonneemtdeliteratuuroverintersectoralesamenwerkingdoorenkomttot22vaststellingen,ookverdeeldoverzesdomeinen.Hierbijmoetwordenopgemerktdathijhetheeftoversamenwerkingtussenorganisatiesuitverschillendesectoren.Hijonderscheidtdriesectoren:overheid,privatesectorenNGO’s(Brysonetal,2006).

In verband met de omstandigheden bij de start van de samenwerking Zoalsinallerelatiestussenorganisaties,komensectoroverstijgendesamenwerkingeneerdertotstandinturbulenteomgevingen.Inhetbijzonderdetotstandkomingendematewaarindezesamenwerkingenkunnenwordengehandhaafdwordenbeïnvloeddoorduwendeenremmendekrachtenindemarktomgevingendeinstitutioneleomgeving.

Beleidsmakerszullensnellersectoroverstijgendesamenwerkingenproberenwanneerzegelovendatdegescheideninspanningenvanelkesectoromeenprobleemaantepakkenhebbengefaald,ofzullenfalenendehuidigeoftoekomstigetekortkomingennietkunnenwordenopgelostdoordesectorenwanneerdezeopzichzelfhandelen.

Samenwerkingen–oververschillendesectorenheen-hebbenmeerkansopslagenalserminstenséénverbindendmechanisme–zoalsmachtigesponsors–heteenszijnoverhetaantepakkenprobleem.Eenanderesuccesfactorisdateralbestaandesamenwerkingwasophetmomentdatdenieuwesamenwerkingtotstandkomt.

Over de elementen in het samenwerkingsprocesDevormeninhoudvandeinitiëlesamenwerkingsovereenkomstenendeprocessendiewerdeningezetomdezeteformulerenbeïnvloedendeuitkomstenvanhetsamenwerken.

Samenwerkingentussenorganisatieshebbenmeerkansopslagenwanneerzekunnenterugvallenoptoegewijdesponsorenenkrachtigevoorvechtersdiezowelformeelalsinformeelleiderschapkunnenbieden.

Samenwerkingentussenorganisatiesinverschillendesectorenhebbenmeerkansopslagenwanneerze,voorzowelinternealsexternebelanghebbenden,delegitimiteitvandesamenwerkingkunnenaantonen.Dezelegitimiteitaantonenheeftbetrekkingopdesamenwerkingalsdejuistevormvanorganiseren,desamenwerkingalseenaparteentiteitendesamenwerkingalseenbronvanvertrouwenwekkendeinteractietussendeleden.

haalbare doelen

falen als succesfactor

voorvechters

Samenwerkingentussenorganisatiesuitverschillendesectorenhebbenmeerkansopslagenwanneererblijvendactiviteitenwordengeorganiseerddieeropgerichtzijnhetvertrouwentussendeorganisatiestevergrotenoftebestendigen.

Omdatconflictveelvoorkomtinpartnerschapsrelatieshebbensamenwerkingentussenorganisatiesuitverschillendesectorenmeerkansopslagenwanneerdepartnersmiddelenentactiekeninzettenomdemachtsonevenwichtentussendepartnersteverkleinenenomconflicteneffectiefaantepakken.

Samenwerkingentussenorganisatiesuitverschillendesectorenhebbenmeerkansopslagenwanneerzezoweleenweloverwogenalsopdeveranderendesituatiesinspelendeplanningkunnenhanteren.Eenweloverwogenplanningismeeraangewezeninopgelegdesamenwerkingeneneenplanningdieinspeeltopveranderendesituatiesismeeraangewezeninniet-opgelegdesamenwerkingen.

Samenwerkingentussenorganisatiesuitverschillendesectorenhebbenmeerkansopslagenwanneerzegefocustblijvenopdestakeholders.Ditkandoorhetuitvoerenvanstakeholderanalyses,hetaanspreekbaarzijnenblijvenvoorbelangrijkestakeholders,hetgebruikmakenvanhetprocesomvertrouwenoptebouwenendevaardighedeninhethanterenvanconflictentevergrotenentebouwenopdeonderscheidencompetentiesvandeleden.

In verband met de structuur en het beheer van de samenwerkingDestructuurvandesamenwerkingwordtbeïnvloeddooromgevingsfactorenzoalsdestabiliteitvanhetsysteemenhetstrategischedoelvandesamenwerking.

Destructuurvandesamenwerkingzalwaarschijnlijkmetdetijdveranderen.Ditomwillevandeambiguïteitindelidmaatschappenendecomplexiteitvandelokaleomgeving.

Destructuurvandesamenwerkingendeaardvandetakendiewordenuitgevoerdopcliëntniveauzullenwaarschijnlijkeeninvloedhebbenopdealgemeneeffectiviteitvandesamenwerking.

Deformelemaarookdeinformelebeheersmechanismenzullenwaarschijnlijkdeeffectiviteitvandesamenwerkingbeïnvloeden.

Over eventualiteiten en beperkingen m.b.t. het proces, de structuur en de leiding van samenwerkingSamenwerkingendiegaanoverplanningvanactiviteitenopsysteemniveauzullenwaarschijnlijkhetmeesteonderhandelingvragen.Zezullenwatditbetreftgevolgdwordendoorsamenwerkingendiefocussenophetadministratieveniveauen,tenderde,samenwerkingendiegaanoverdeeigenlijkedienstverlening.

Samenwerkingentussenorganisatiesuitverschillendesectorenhebbenmeerkansopslagenwanneerzemaniereninbouwenommachtsonevenwichtenenplotseveranderingenindemachtsbalansentehanteren.

Wanneerorganisatiesuitverschillendesectorensamenwerken,magmenzichverwachtenaantegenstrijdigeinstitutionelelogica’s.Dezetegenstrijdigelogica’s

vertrouwen

machtsonevenwichten

machtsbalansen

Thenormalexpectationoughttobethatsuccesswillbeverydifficulttoachieveincross-sectorcollaborations.

kunneneengroteinvloedhebbenopdematewaarindezesamenwerkingenerinslagenovereenkomstentebereikenoveressentiëleaspectenvanhetproces,destructuur,hetbeheerendegewensteuitkomsten.

Samenwerkingentussenorganisatiesuitverschillendesectorenhebbenmeerkansophetcreërenvaneenmeerwaardevoorhetpubliekwanneerzebouwenopheteigenbelangvandebetrokkenindividuenenorganisatiesendesterktesvanelkebetrokkensector.Daarnaastishetbelangrijkdatindezesamenwerkingenmanierenwordengevondenomdezwaktesvanelkesectorteverkleinen,teoverstijgenoftecompenseren.

Samenwerkingentussenorganisatiesuitverschillendesectorenhebbenmeerkansophetcreërenvaneenmeerwaardevoorhetpubliekwanneerzezorgenvoorpositieveeffectenindeeerste,tweedeenderdeorde.DezedrieordeshaaltBrysonbijInnesenBooher.Positieveeffectenindeeersteordezijnonmiddellijkzichtbaaralsdirectresultaatvandesamenwerking.Hetkangaanoverhetvergrotenvanhetsociaal,intellectueelenpolitiekekapitaalvandeorganisatie,overgoedeafsprakentussendeorganisaties,overinnovatievestrategieëndieontstaanindesamenwerking.Positieveeffectenvandetweedeordekomenerwanneerdesamenwerkingaleentijdlooptofontstaanbuitendeformeelafgesprokenkadersvandesamenwerking.Hetkangaanovernieuwepartnerschappen,veranderingeninpercepties,gezamenlijkeactiesopterreinenwaarditinitieelnietdebedoelingwas,….

Positieveeffectenvandederdeordekomennoglateraandeoppervlakte.Hetkangaanovernieuwesamenwerkingen,minderconflictentussendepartners,hetmeeropelkaarsterreindurvenkomen,nieuweorganisaties,nieuwemanierenomsocialeproblemenaantepakken,hetontwikkelenvaneennieuwdiscoursofeennieuwegezamenlijketaal(Innes&Booher,1999).

Samenwerkingentussenorganisatiesuitverschillendesectorenzullenwaarschijnlijkeengroteremeerwaardevoorhetpubliekcreërenwanneerzeveerkrachtigzijnenwanneerzezichmetregelmaatlatenbevragen.

Samenwerkingentussenorganisatiesuitverschillendesectorenzullenwaarschijnlijkmeereffectiefzijnwanneerzeeenrekenschapssysteemhanterendatinput,procesenuitkomsteninkaartbrengt,wanneerzegebruikmakenvaneenverscheidenheidaanmanierenvoorhetverzamelen,interpreterenengebruikenvandataenwanneerzeeenopuitkomstengebaseerdmeetsysteemhanterendatbouwtopsterkerelatiesmetdebelangrijkstepolitiekeenprofessionelegezagsdragers.

IneenlaatsteenalgemenebemerkingvatBrysonde21andereobservatiesgevat,zijheteerderpessimistischsamen:

eigenbelang

eerste orde

tweede orde

derde orde

rekenschapssysteem

Omhetechtevoordeelvansamenwerkingterealiserenishetnodigdatietsbereiktwordtdatnietkonwordenbereiktdoorelkvandeorganisatiesafzonderlijk.Ditconceptbiedteenbruikbaarzoeklichtvoorhetzoekennaarhetdoelvansamenwerking.

(HuxhamwithMacdonald1992;Huxham1993).

Dithoudtindatdeuitkomstvansamenwerkingsverbintenissenvaakverwaarloosbaarlijktofdathettempowaarmeedeuitkomstwordtgerealiseerderglaagis.Zelfswanneersuccesvolleuitkomstenwordenvermeld,makenverhalenoverpijnenhardlabeurintegraaldeeluitvanhetbereiktesucces.

Zekersamenwerkingenoverdesectorgrenzenheen,lijkenbeïnvloedtewordendoordematewaarinafzonderlijkeinspanningenomeengedeeldprobleemoptelossen,hebbengefaald.

5.5. Concepten en schema’s

Collaborative advantage en collaborative inertiaChrisHuxhamputuit15jarenactieonderzoekbijmensendiesamenwerkingenconcreetgestaltegeven,zefaciliteren,consultbiedenbijsamenwerkingsproblemen,…..Zeleerteruitdatsamenwerkingnietaltijdzaligmakendis(Huxham&Vangen,2004).Zeintroduceertnaastdetermcollaborativeadvantageookdetermcollaborativeinertia.Collaborativeadvantagestaatdanvoorhetsynergie-argument.

Collaborative inertia verwijst dan naar:

(Sector) failure als een belangrijke succesfactorJohnBrysonbotstbijhetbestuderenvandeliteratuurovercrosssectoragencycollaborationophetbegrip‘sectorfailure’. Sectorfailurekomtuitdeliteratuurtevoorschijnalseenbelangrijkefactorinhetslagenvansamenwerkingtussenorganisatiesuitverschillendesectoren(Bryson,Crosby,&MiddletonStone,2006):

Dezenotievindenweookterugophetniet-intersectoraleniveau,wanneerdeorganisatiesdiesamenwerkentotdezelfdesectorbehoren.ZezitbijvoorbeeldvervatindedefinitiedieHuxhamgeeftvan‘collaboration’:

Weusetheterm‘‘collaboration’’torefertoformalizedjointworkingarrangementsbetweenorganizationsthatremainlegallyautonomouswhiletheyengageincoordinatedcollectiveactiontoachieveoutcomesthatnoneofthemcanachieveontheirown. (Vangen&Huxham,2011)

Unique purpose: Een eigen en uniek doel voor de samenwerking.MattessichenMonseybenoemeneenuniekdoelvoordesamenwerkingalseenfactordiehetsuccesvandesamenwerkingpositiefbeïnvloedt.Hetgaatdanoverdeopdracht,hetdoelofdeaanpakvandesamenwerkingdieminstenstendeleverschiltvandeopdrachten,doelenenaanpakkenvanelkvandesamenwerkendeorganisatiesafzonderlijk(Mattessich&Monsey,1992).

5.6. Drie perspectieven om naar de motivatie voor samenwerking tussen organisaties te kijkenNadiaFarmakopouloubestudeertkwalitatievedatauithetbuitengewoononderwijs.Zeleidtuitdezestudiedrieperspectievenafomnaarinteragencycollaborationtekijken:

■ Hetperspectiefvansocialeuitwisseling:demotivatieomsamentewerkenisinternvoorelkeorganisatie.

■ Relatiestussenorganisatiesvormenzichwaarledenvanorganisatieswederzijdsewinstenofvoordelenzieninhetsamenwerken.

■ Hetkrachten/middelenafhankelijkheidsmodel:organisatieswordensomsgedwongeninverbindingendiezezelfnietzoudenhebbengekozen.Maardeorganisatieswordendesalnietteminverondersteldsamentewerkenuitrationeeleigenbelang.

■ Hetpolitiek-economischperspectief:inhetechteleven,zullenallewelzijnsorganisatieswelenigszinsbeperktzijndoorwettelijkedruk(opgelegdesamenwerking),administratievedruk(lokaalpolitiekebesluitvorming),socialedruk(pressiegroepen)ofdirectievenvaneenhogerniveau.Ditgeeftaandatverbindingentussenorganisatieszichmoetenverhoudentotwijdereeconomische,politiekeensocialekrachten.Ditprincipestaatcentraalinhetpolitiek-economischperspectief(Farmakopoulou,2002).

5.7. Drie samenwerkingsstrategieënUlricaNyléndeedeenuitgebreideliteratuurstudieenvolgdeineenverkennendecasestudiezevensamenwerkingsinitiatievenopindebredewelzijnssectorinZweden(Nylén,2007).Haarliteratuurstudiebrachtdriesamenwerkingsstrategieënaanhetlichtdiezeuitzetopeentwee-assenstelsel.Deeersteasgeeftdegraadvanformaliseringweer;detweedeasdeintensiteitwaarmeewordtsamengewerkt.

Figuur 1: Interagency collaboration strategies in the human services sector

HighINTENSITY

2. COMMITMENT-BASED

NETWORKING

3. FORMALIZED TEAMBUILDING

1. ASSIGNMENTSREALLOCATION

FORMALIZATION

Desamenwerkingsstrategieëndieditassensteloplevertzijn: ■ Herverdelenvanopdrachte:

ditstaatvoorsamenwerkingtussenorganisatieswaarcliëntenofspecifiekeplichtenwordenuitgewisseldtussenaanbieders.Eenvergelijkbaretypologiekwamaanbodaandetafel‘Watmetcliëntinformatieinhetnetwerk?vanhetworldcafe.Jevindthetverslagvandezetafeloppagina51ofviadezelink.

■ Optelkensnieuweengagementenbouwendesamenwerking:dezesamenwerkingbouwtophechte,meestalinformeleinteractietussenprofessionelendiegezamenlijkeennieuweofeenverbeterdesetvandienstenaanbieden.

■ Hetbouwenvaneennieuwformeelteamisdestrategiedieopbeideassenhoogscoort.Hierwordtintenseinteractietussenprofessionelengeorganiseerdineennieuweorganisatie-eenheidmethetdoeleenmeerkwaliteitsvolledienstverleningtebiedenaaneenspecifiekecliëntengroep.

5.8. Een typologie naar doelenMaryAtkinsonbestudeerde30samenwerkingsinitiatieveninhetVerenigdKoninkrijkwaarbijorganisatiesuitdesectorenonderwijs,welzijnengezondheidszorgbetrokkenwaren.139interviewsleverdeneeninzichtopindedoelendiewordengeformuleerd(Atkinson,Wilkin,Stott,Doherty,&Kinder,2002).Zeonderscheidt:

Decision-making groupsHethoofddoelvandegezamenlijkeactiviteitindeinitiatievendieindezegroepwordeningedeeldisomeenforumtebiedenwaarinprofessionelenuitdeverschillendeorganisatieselkaarkondenontmoetenomthema’stebesprekenenbeslissingentenemen.

Figuur 2: Decision-making group

Decision-making group

Education SocialServices

Health Other

Consultatie- en trainingssamenwerkingenBinneninitiatievendieonderdenoemer‘consultatie-entrainingssamenwerkingen’vielenwashetbelangrijkstedoelvandesamenwerkinghetverhogenvandeexpertisevandeprofessionelenvandeeneorganisatiedoorhenconsultatieentrainingaantebieden.Ditgebeurdemeestalophetoperationeleniveau.

Figuur 3: Consultation and training

AgencyAgency

Centrebased deliveryHethoofddoelindesamenwerkingtussendezeorganisatiesisomeenbepaaldeexpertiseopéénplaatssamentebrengen,ditomeenmeergecoördineerdeenmeeruitgebreidediensttekunnenbieden.

Figuur 4: Centre-based delivery

Education Health

SocialServices Other

Coordinated deliveryCoordinateddeliverylijktenigszinsopcentre-baseddelivery.Hetbelangrijkstedoelvancoordinateddeliveryishetsamenbrengen,doorsamenwerkingtussenmeerdereorganisaties,vaneenaantalorganisatiesbijhetleverenvandienstenopdateenmeergecoördineerdensamenhangendantwoordopdenoodkonwordengeboden.Meestalwerdditbereiktdoorhetaanduidenvaneencoördinatordieverantwoordelijkwasvoorhetsamenbrengenvaneerdergescheidendiensten.

Figuur 5: Coordinated delivery

Coordinator

Education SocialServices Health Other

Operational-team deliveryHetdoelvaninitiatievenbinnendezecategorieisdatprofessionalsvanverschillendeorganisatiesgingensamenwerkenopeendagdagelijksebasisenzoeensamenhangend,vanuitmeerdereorganisatiessamengesteld,teamgaanvormen.Ditteamlevertdanzijndienstendirectaandecliënten.

Figuur 6: Operational-team delivery

Education Health

SocialServices Other

5.9. Praktische instrumenten voor het nadenken over samenwerking tussen organisaties

Twee schema’s voor een breedspectrumanalyseZowelBrysonalsMattessichbiedeneenschematischoverzichtmeteenbreedspectrumomdesamenwerkingtussenorganisatiesteanalyseren.BijMattessichisditschemahetmeestoverzichtelijk(Mattessich&Monsey,1992).Deauteurssplitsendefactorendieeensamenwerkingbepalenopindeeerderalgeschetstezescategorieën:omgevingsfactoren,lidmaatschapsfactoren,proces-enstructuurfactoren,demanierwaaropgecommuniceerdwordtbinnendesamenwerking,hetdoelvandesamenwerkingendemiddelenwaaropdesamenwerkendepartnerseenberoepkunnendoen.

HetschemavanBrysondatgaatoverintersectoralesamenwerking,legtmeernadrukopdeverbandentussendeverschillendefactoren(Brysonetal.,2006),.

Figuur 7: A Framework for Understanding Cross-sector Collaborations

INITIAL CONDITIONS

General EnvironmentTurbulence

Competitive and institutional elements

Sector Failure

Direct AntecedentsConveners

General agreement on the problemExisting relationships or networks

PROCESS

Formal and Informal Forging agreementsBuilding leadershipBuilding legitimacy

Building trustManaging conflict

Planning

STRUCTURE AND GOVERNANCE

Formal and InformalMembership

Structural configurationGovernance structure

CONTINGENCIESAND CONSTRAINTS

Type of collaborationPower imbalances

Competing institutionallogics

OUTCOMES AND ACCOUNTABILITIES

OutcomesPublic value

First-, second, and third-order effectsResilience and reassessment

AccountabilitiesInputs, processes, and outputsResults management system

Relationships with political andprofessional constituencies

Bron: Bryson et al., 2006.

DitschemadeeltheelwataspectenmetdefactorenvanMattessichmaarlegtmeernadrukopdebeginsituatievaneensamenwerkingtussenorganisatiesenbenoemteenaantalbelemmeringenzoalsmachtonevenwichtenenwedijverendeinstitutionelelogica’s.

Nadenken over doelen in de samenwerking tussen organisatiesAndereauteursbiedenschema’sdiemeerspecifiekstilstaanbijdeverschillendeaspectenvanhetsamenwerkentussenorganisaties.ChrisHuxhambiedteenschemawaarindegedeeldedoelenineensamenwerkingkunnenwordengeanalyseerd(Vangen&Huxham,2011).

Figuur 8: Means of achievement

HIDDEN

ASSUMED

EXPLICIT

THECOLLABORATION

THEORGANIZATION

THEINDIVIDUAL

ORGANIZATION GOALS

COLLABORATIVE GOALS

INDIVIDUAL GOALS

means of achievement

goalownership

openness

Hetschemamaakteenonderscheidopdrieassen.Eeneersteasgaatoverdemiddelendieerineensamenwerkingterbeschikkingzijnomhetdoeltebereiken.Kandesamenwerkingbeschikkenoverdemiddelenvanéénofenkeleindividuenomhaardoeltebereiken?Ofwordthetpotentieelvanéénofenkelevandesamenwerkendeorganisatiesingezet?Ofleverenalleorganisatiesdiedeelnemenaandesamenwerkingeenbijdrage?

Eenvolgendeasgaatoverheteigenaarschapvandedoelen.Wordtditeigenaarschapgedragendooréénofenkeleindividuen?Wordtersamengewerktrondeendoelwaarvanheteigenaarschapgedragenwordtdooréénofenkelevandesamenwerkendepartners?Ofisdesamenwerkingzelfeigenaarvanhetdoel?

Delaatsteassteltvragenoverdeopenheidwaarmeededoelen,endaarmeeookdeantwoorden,opdevoorgaandevragenwordengeformuleerd.Hetkanhierbijgaanoverexplicietgemaaktedoelen,meestaltevindeninverslagenvanvergaderingen.Maarevengoedkanhetgaanoverdoelendieindesamenwerkingnietzijnuitgesprokenmaardiealsveronderstelling,vaakinverschillendeversies,levenbijdedeelnemers.Huxhambenoemtookdeverborgendoelenalseencategorie.Naastdedoelenwaarovermenopencommuniceertzijnervoorindividuenenorganisatiesookdoelendiemendoelbewustverbergtvoordeanderepartijenindesamenwerking.

Nadenken over vertrouwen in samenwerking tussen organisatiesVertrouwenkomttevoetengaattepaard.Huxhamgeeftookeenoudewijsheidschematischweer.Vertrouwenwordtmoeizaamopgebouwdmaarkansnelwordenverloren.Ditgeldtuiteraardookindecomplexesamenwerkingtussenorganisaties.

doelen die mendoelbewust verbergt

Figurur 9: Dynamics in the membership structures of collaborations

individual’sjob changes

moving to newcollaborative agendas

Policy influenceson purpose

Policy influences onmember organisations

collaborativepurpose

collaborativemembership

Bron: Huxham & Vangen (2000)

Figuur 10: Fragility of the trust building loop

form expectationsabout the future ofthe collaboration

based on reputation orpast behaviour or

contracts andagreements

have enough trustand take a risk to

initiate the collaboration

Reinforce trustingattitudes Gain underpinnings for

more ambitious collaboration

Aim for realistic(initially modest)

but succesful outcomes

Bron: Huxham & Vangen; 2004

Kijken naar de structuur van een samenwerking tussen organisatiesHuxhambiedtookeenschemaomdenetwerkstructuurvaneensamenwerkingtussenorganisatiesinbeeldtebrengen(Huxham&Vangen,2005).Hetschemakanookgebruiktwordenomhetnetwerkwaarinéénorganisatieopereertinkaarttebrengen.Delettersinonderstaandschemastaanvoorsamenwerkingsverbanden,decijfersvoorindividuelemedewerkers.Medewerkerskunneneeneigenkleurkrijgenopbasisvandeorganisatiewaartoezebehoren.Samenwerkingsverbandenkunnenookpertypologie,bijvoorbeelddoel,eenkleurkrijgen.

Figuur 11: Illustration of complexity through multiple membership of partnerships

23,30,37,38,

46,47,48,49

5 individualsmembers and 5 individuals

from other memberorganisations or

partnerships 4 individualsfrom other member

organisations

1 individuals memberand 3 individuals

from other memberorganisations

Note: Letters represent partnerships, numbers indicate individual people who are represented on them.Source: Sweeting et al. (1999) study of membership of partnerships in Bristol.

OokUlricaNylénpresenteerteenschemaomdestructuurvansamenwerkingsinitiatieventussenorganisatiesinkaarttebrengen.Ditkwameerderalaanbod(Nylén,2007).

Voor het kijken naar leiderschap in samenwerking tussen organisatiesHuxhamdestilleertuitdeinterviews,diezegedurende17jaarafnamvanmenseninsamenwerkingsverbandentussenorganisaties,volgendschemawathetleiderschapbetreft(Huxham,2003).Menkanhetbekijkenalseencontinuümmetaandelinkerkantleiderschapsstijlendiebadenindegeestvansamenwerking.Aandezezijdevindtmenveelsociaalwenselijkeuitsprakenoverleiderschapinsamenwerkingsverbanden.Dejuisteledenbijelkaarbrengen,deledenempowerenenzoparticipatiemogelijkmaken,iedereenactiefbetrekken,enz.

Huxhammerkteinhaarinterviewsdatditnietdeenigekantvanhetverhaalwas.Somswerkteensamenwerkingomdatdepersoondiezeleidtnietteberoerdisomhetpadvan‘collaborativethuggery’,ofteboevenstrekeninteslaan.Hetmanipulerenvandeagendavandesamenwerking,hetspelenvan‘politiekespelletjes’.

Figuur 12: The essence of leadership for collaborative advantage

EMBRACING EMPOWERING INVOLVING MOBLILZING

the essence of

leadershipenactment

collaborativeadvantage

From the spirit of collaboration ...

... towards collaborative thuggery

Embracingthe right kind of

members

empoweringmembersto enable

participation

mobilizingmembers tomake things

happen

involvingand

supportingall members

making thingshappen through

PLAYING THE POLITICS

MANIPULATING THECOLLABORATIVE AGENDA

Bron: The essence of leadership for collaborative advantage; Vangen & Huxham (2003)

Voor het nadenken over leren in samenwerkingYrjöEngeströmbouwtverderopde‘activitytheory’vanVygotskyomtekomentoteentheoretischkaderoverhoemensenlereninsamenwerkingsverbandentussenorganisaties(Engeström&Glăveanu,2012).Hijbouwtzijntheorieopindriegeneraties.Indeeerstegeneratieactivitytheorygaathetoverhoeeenindividuleertofeenlossegroepmensenleert.

Figuur 13: First generation activity theory model

Meditational Means (Tools)(machines, writing, speaking, gesture, architecture, music, etc.)

Subject(s)(individual, dyad, group)

Object/Motive ----> Outcome(s)

Debasisvandedriehoekwaarinwordtgeleerdbestaathieruitderelatietussenhetsubjectofdesubjectendieietswillenlerenenhetobject,datwatzewillenleren,ofdatgenewatzewillenbereiken.Vaakzalerbijhetbereikenvanditdoelgebruikgemaaktwordenvanmiddelendiehelpenditdoeltebereiken.Ditverondersteltdatdesubjectendemiddelenlerengebruiken,delinkerzijdevandedriehoek,enzichthebbenofontwikkelenopwelkemiddelenhenopwelkemanierzullenhelpenbijhetrealiserenvanhetdoel,derechterzijdevandedriehoek.

Activitytheoryvandetweedegeneratiegaatoverlerenineenorganisatie.Oorspronkelijkedriehoeksschemavandeeerstegeneratiezitnoginditschemavervat,hetzitbovenaanindetekening,maarhetisuitgebreid.

eerste generatie:individu

tweede generatie:organisatie

Figuur 14: second generation activity theory model

Mediating Artefacts:Tools and Signs

Subject

Rules Community Division of Labour

Object

OutcomeSenseMeaning

The structure of a human activity system Engestrom 1987 p.78

Bron: The structure of a human activity system Engestrom 1987 p.78

Eenaantalaspectenvaneenorganisatiezijnerbijgekomen.Zoheefteenorganisatieeensetvanregelswaarnaarmenzichbinnendeorganisatiegedraagt,delinkerkantvandebasis.Ookheefteenorganisatieeenarbeidsverdeling,derechterkantvandebasisvandedriehoek.Inhetmiddenvandebasisvindenwederuimeregemeenschapwaarbinnendeorganisatiefunctioneertterug.Ookhierzijnhetdeverbindingentussenaldezepuntenenhetgedeeldedoelvandeorganisatie,hetmiddenvanderechterkantvanhetschemadieonzeaandachtvragen.

Indeactivitytheoryvandederdegeneratiestaathetsamenwerkenvanorganisatiescentraal.

Figuur 15: third generation activity theory model

Object 2Object 1

Object 3

Two interacting activity systems as minimal model forthird generation of activity theory ... Engeström 1999

Mediating Artefact Mediating Artefact

Rules Rules Community CommunityDivisionof Labour

Divisionof Labor

Uiteraardblijvendeschema’suitdeeersteentweedegeneratiegeldig.Maarhetgaathiernuovermeerdereorganisatiesdie,alshetgoedis,doelennastrevendieminstensgedeeltelijkwordengedeelddoordebetrokkenorganisatiesendemensendieerinwerken.

Boundary crossingBinnende‘activitytheory’gaaterrecentveelaandachtnaarhetgegeven‘boundarycrossing’.Ditwordtgedefinieerdalshetoverschrijdenvandegrenzentussenverschillendetypesvanprofessionalsentussenverschillendeinstellingendieelkhuneigencultuurengeschiedenishebben.Akkermanmaakteeenreviewvan181studiesover‘boundarycrossing’(Akkerman,2011).Indezestudieswordtaangetoonddat‘boundarycrossing’viersoortenleermechanismeningangkanzetten.

samenwerking

leermechanismen

Heteersteleermechanismeiswederzijdseidentificatiewaarbijoverlappendepraktijkenwordengedefinieerdofgeherdefinieerdinhetlichtvanelkaar.Inditprocesfocussendebetrokkenenophoedeoverlappendepraktijkenvanelkaarverschillenenhoezelegitiemnaastelkaarkunnenbestaan.

Hettweedeleermechanismeisdecoördinatievandeverschillendepraktijken.Dithoudtindatermiddelenwordengezochtenproceduresontwikkelddiehetmogelijkmakendaterefficiëntkanwordensamengewerktindewerkverdeling.Consensusoverdepraktijkenendemanierwaaropzeoverlappenishierbijwenselijkdochnietnoodzakelijk.

Hetderdeleermechanismeiseenreflectieproces.Hiergaathetoverhetwederzijdsdefiniërenvandeverschillendeperspectievendieelkvandeverschillendepraktijkenmetzichmeekanbrengenenhetcreërenvanopenheidomvanuithetperspectiefvandeandertekijkennaardeeigenpraktijken.

Hetvierdemechanismeiseenveranderingsproces.Hierwordt,vaakinantwoordopeenconfrontatiemeteennieuwvraagstukofprobleem,eengedeeldkaderafgesprokenwaarbinnenoplossingenkunnenwordengezochtvoorditvraagstukofprobleem.Deoplossingenhoudenindatoverlappendepraktijkenwordengeïntegreerddoorhetontwikkelenvanhybrideperspectievenen/ofactiviteiten.

Aandetafelparticipatievancliënteninsamenwerkingtussenhulpverleningsor-ganisatiesvanhetworldcaféwerdhetthemacliëntparticipatiealsvoorbeeldgegevenvaneendomeinwaaropviaboundarycrossingveelvanelkaarkanwor-dengeleerd.Jevindthetverslagvandezetafeloppagina52ofviadezelink.

Inhetworldcaféginghetaanééntafeloverboundarycrossing.Jevindthetverslagvandezetafeloppagina52ofviadezelink.

identificatie

coördinatie

reflectieproces

veranderingsproces

VIWORLDCAFÉ

HetnamiddagluikvanhetsymposiumwerdopgevatalseenWorldCaféwaarbijinblokjesvantelkens20minutenenkeletopicsuitdevoormiddagverderwerdenuitgediept.Degastherenen–vrouwenbezorgdenachterafvolgendverslag.MeerinfooverdeWorldCafémethodevindjeop:http://www.theworldcafe.com/method.html.

6.1. Tafel 1: gastheer Jan Vos Thema: samen effectiever verwonderd, bezorgd en verontwaardigd?

HetvertrekpuntvandeeerstetafelwasdevaststellingdaterophetvlakvanhetsignalerenvanstructureleproblemennognauwelijksofnietwordtsamengewerkttussendesectorengeestelijkegezondheidszorgendeCAW’s.DedeelnemersaanditWorldcafébenoemenditalseengemisénwerktenaldadelijktweevoorbeeldenuitdieillustrerenhoeditgemisingevuldkanworden.

Iedereen wintHeteerstegaatoverdewoonproblematiek:themazijndenormenvoordekwaliteitvandewoningen,diewordenopgelegdinhetpandendecreet,waardoorheelwatkamersnietmeerbeschikbaarzijnvoormensenintrajectenvanbegeleidwonen.Hetis,aandeenekant,goeddatdezenormenverbeterenmaarwanneerergeenbetaalbarealternatievenzijnvoorkamersdienietaandenormenbeantwoordenverdwijntweleendeelvandewoningmarktdatessentieelisvoordebegeleidingsvormbegeleidwonen.

Hiermeesamenhangendstellendedeelnemersvastdatcliëntendiegebruikmakenvanderegelingvoorbeschutwonengeenaanspraakkunnenmakenophuursubsidie.Ookontbreektvoorbeschutwonennogeenagogischvoortrajectwaarindemensengetraindwordenindevaardighedendienodigzijnomzelfstandigertewonen.OokhetgebrekaaneenpartnerschapmetdeCLB’sishiereenhiaat.

EenmeeromvattendeVlaamseregelgevingopditvlakisnodig.Dezethema’szijnweliswaaropgenomenindeadhocwerkgroepwonen-welzijnwatresulteerdeineenconceptnotawonen-welzijnvanhetKabinetvanVlaamsministervanEnergie&WonenenhetKabinetvanVlaamsministervanWelzijnVolksgezondheid&Gezin(JoVandeurzen,2010).DochditblijftintegrotemateeenadhocgebeurenenzouvolgensdedeelnemersbeterineengezamenlijkprojectvanZorgnet,FDGGenSOMkunnenopgenomenworden.

Conflicterende belangenHettweedevoorbeeldwordtaangebrachtdoormedewerkersvan’tKruispunt.ZijwijzenophetgatwaarinmensenvallendiewordenverwezenvanuiteenCAWnaarorganisatiesuitdegeestelijkegezondheidszorg.Ditgatheefttemakenmeteengebrekaancapaciteitopdeeerstelijnvandegeestelijkegezondheidszorg.

Naastditcapaciteitstekortziendedeelnemersookaspectenvanregelgevingdievoorverbeteringvatbaarzijn:

■ Eenafstemmingvanderegelsm.b.t.cliëntinformatiedringtzichop. ■ Erisgeenafstemmingvandeprijssystemenvooraanbodsvormenvanbe-

geleidwonenindeverschillendesectoren.

Wathetcapaciteitstekortbetreftwijzenenkeledeelnemerseropdatdeomzettingvaneenresidentieelaanbodnaareenambulantaanbodnognieternstigaangevatis.Achtergrondbijdezevaststellingenisdatinhetkadervandeimplementatievanart.107vandewetbetreffendedeziekenhuizenendeverzorgingsinstellingen(Gecoördineerdewetopdeziekenhuizenenandereverzorgingsinrichtingen,2008)deomzettingvanresidentieelaanbodnaardeeerstedriekernfunctiesvanzorgcircuitsennetwerkenergmoeilijkvandegrondkomt.Terherinnering,dezeeerstedriefunctieszijn:

■ Functie1:activiteiteninzakepreventieenpromotievangeestelijkegezond-heidszorg,vroegdetectie,screeningendiagnosestelling.

■ Functie2:ambulanteintensievebehandelteamsvoorzoweldeacutealschronischeproblemeninzakegeestelijkegezondheid.

■ Functie3:rehabilitatieteamsdiewerkenrondherstelensocialeinclusie(In-terministeriëleConferentieVolksgezondheid,2010).

DegesprekkenaandezetafelwaaraanzowelmedewerkersvanCAW’s,CGG’senziekenhuizendeelnamengafaandatvooralmetbetrekkingtothetlaatstevoorbeelddebelangenconflictentussendeverschillendesectoreneenbelangrijkerolspelen.

6.2. Tafel 2: gastvrouw Like Vandamme Thema: samen effectiever verontwaardigd

Aandezetafelwerddevraagalsconfronterendervaren.Vermaatschappelijkenheeftinderdaadookeenstructureleenmaatschappelijkekantwaarbijeenkritischekijkvanuithetwerkveldonontbeerlijkis.TegelijkzagendedeelnemersdatdezealertheidgrotendeelsafwezigisindehuidigesamenwerkingsverbandentussenCAW’s,CGG’senGGZendathetzinvolwasomditaspectmeeruitdeverftelatenkomen.Krachtenbundelenopbeleidsniveauleekdaneenlogischevertaling.

Onbekend is …Eeneerstestapishetbeterlerenkennenenbenuttenvanelkaarsaanbod.Enkelopdiemanierkunnenhiateninhetaanbodopeengoedemanierwordengeduid.Debedoelingmoetzijntekomentoteenmeergeïntegreerdaanbod,datindeplaatskomtvanhethuidigeaanboddatdoordedeelnemersalsgefragmenteerdwerdervaren.

KanseninsamenwerkingwerdenervooralgezienindeaanwezigheidvanaandeenekantdeGGZ-specifiekecompetentiesenknowhowenaandeanderekantdebredekijkvanCAW-medewerkers.

niet ernstig

kansen

Samenvermaatschappelijken.VerslagboeksymposiumVI

6.3. Tafel 3: gastvrouw Kristin Nuyts

Thema: participatie van cliënten in samenwerking tussen hulpverleningsorganisaties

Micro & mesoDerodedraadindegesprekkenaandezetafelishetonderscheidtussenparticipatieopmicroniveauenopmesoniveau.Bijparticipatieopmicroniveaugaathetoverdecliëntdieinzageheeftinzijndossieren/ofhetingrotematezelfbeheertendiedeuiteindelijkebeslisserisinhetverloopvanhethulpverleningstraject,ookwanneerbijdittrajectorganisatiesuitverschillendesectorenbetrokkenzijn.

Participatieopmesoniveaugaatdanoverhetbetrekkenvancliëntenbijbeslissingenopniveauvandeorganisatieofhetsamenwerkingsverband.Ditkangaanoverdekeuzevaneenorganisatieommeerdanwelminderintezettenopresidentiëlehulp,dekeuzeingrotebijscholingstrajectenvoormedewerkers,maarookinzetvanmensenuitdedoelgroepbijintervisieensupervisieendeopleidingvannieuwemedewerkers.Ditonderscheidkwamopverschillendemomentenindegesprekkenaanbod.

Ambulant & residentieelVerderwerdaandezetafeleenverschilvastgesteldtussenambulanteenresidentiëlesettingen.Participatieisinresidentiëlesettingenalmeeringebedindewerkingsteldendedeelnemersvast.Ditzowelopmicro-alsopmesoniveau.Dedeelnemersuitambulantedeelwerkingen,metvaakminderervaringmetcliëntparticipatie,gavenindegesprekkenaantewillenlerenvandeervaringvanhuncollega’suitresidentiëlesettingen.OokdemedewerkersuitCAW’sgavenaandatzenogergzoekendzijnalshetgaatomcliëntparticipatie.Zowelmedewerkersuitresidentiëlealsuitambulantesettingensteldendaternogeenlangewegtegaaniswanneerhetgaatoverparticipatie,zowelopmicro-alsopmesoniveau.

Creatief met obstakelsHindernissenopwegnaarmeerparticipatiediewerdengeïdentificeerdzijngebrekaantijdenmiddelen,denietevidentedoelgroepenencontextenwaarmeeenwaaringewerktwordtenlastbutnotleastdevraaginwelkematecliëntenzelfvragendepartijzijn.

Onafhankelijkvanhetniveau(micro-meso)waaropdeparticipatiezichmoestafspelenbleekeentekortaanmiddelenvaakeenstruikelblok.Hetgaatdanomextravergadertijddieeromwillevandeadlinesnietisofomgeldomopgeleideervaringsdeskundigentebetalen.Anderestemmenaandetafelsteldenditinvraag:alsparticipatieechtisingebouwdindewerkingzijndezebudgettenvoorzienenwordendeadlineshieropafgestemd.

Participatieinsamenwerkingtussenorganisatiesbleek,zowelopmicro-alsopmesoniveauooksterkaftehangenvandecontextwaarinwerdgewerktendedoelgroep.EenvoorbeelddatwerdgegevenwashetverhaalmetveelvallenenopstaanvanOPZCRekemwaardemedewerkersookde‘geïnterneerdenvrijopproef’meerwillatenparticiperen.Indecontextvanhetsterkgestructureerde

beslisser

geïnterneerden

VISamenvermaatschappelijken.Verslagboeksymposium

regimeendetherapiediegebaseerdisoptokeneconomysystemisditeenambitieusdoel.Maarookhierwasdeboodschapdateenmoeilijkedoelgroepgeenexcuusmagzijnomdeparticipatievancliëntenmaartelatenvoorwathetis.

Ookdevraagnaardematewaarincliëntenzelfvragendepartijzijnnaarparticipatiewerktsomsalseenrem.Hetantwoordopdezevraagbleekechtereenvoudig:Beginmethethentevragenensteldevraagzowelopmicro-alsopmesoniveau.

Inspiratiem.b.t.beideniveausvanparticipatiekonvolgensdedeelnemersgevondenwordeninNederland.EenzoektochtvanhetOverlegplatformGeestelijkeGezondheidenPsychiatrieAntwerpenleiddenaarNederlandsevoorbeeldenwaareenwettelijkebasisvoordezeparticiatieisgelegd.MaarookwateropditvlaknualindeVlaamsesectorVAPHgebeurt,werddoordedeelnemersmetinteresseenvaakbewonderinggevolgd.

Erwerduiteraardooknaardeeigenorganisatiesgekeken.Indeeigenpositieveervaringenopmesoniveauvermeldendedeelnemershunergpositieveervaringenmetbewonersraden,opgeleideervaringsdeskundigenvano.a.TAO,deGentsedeelwerkingvanDeLink,Openarmen,eenVerenigingwaararmenhetwoordnemeninHalle,endeWerkgroepVerder,eenorganisatievannabestaandennazelfdoding;Uilenspiegel,Ups&Downs,Similes,…

Opmicroniveaulekendeuitdagingengroter.Bijvoorbeeld:medewerkersvandeCAW’sgavenaandatzehetmoeilijkvindenomdeEigenKrachtConferentieseenplaatstegevenbinnen,ofaansluitendbij,hunreguliereaanbod.Ookmedewerkersuitdegeestelijkegezondheidszorgbenoemdendeeigentwijfelsoverdecapaciteitenvandecliëntommeerdannuhettouwinhandentenemenindehulpverlening.Hetisgeenverhaalvanwillenalleen.Verderdoorgedrevenparticipatieopmicroniveauverondersteltvaardighedenenattitudesalshetdurvenloslaten,hetkunnenwerkenmetmeerzijdigepartijdigheid,hetzichhieringesteundvoelendoorteamenteamverantwoordelijke,….MethodischehandvattenwarenvolgensdedeelnemerstevindeninhetverhaalvandeEigenKrachtConferenties(Doolan,2011)eninCAPA,deChoiceAndPartnershipApproach(York&Kingsbury,2009).

Samenvattend:watcliëntparticipatiebetrefthebbendeCAW’sendeactorenuitdegeestelijkegezondheidszorgnogeenlangewegtegaan.Ditzowelwatbetreftparticipatieopmeso-alsopmicroniveau.InspiratievalttehalenbijdeNederlandsecollega’smaarookindesectorVAPH.Defunctievansamenwerkenopditvlakisdanvooralhetsamenexperimenterenendelenvankennis.DezetafelinhetWorldcafédeedverlangennaarmeer.

6.4. Tafel 4: gastvrouw Helen Blow Thema: brokeren in de hulpverlening

Tiens, ik ben een brokerHerkenningindegroepvanhetpleidooidatPeterRaeymaeckershield:

■ Hetgroeiendebelangvannetwerkenindehulpverlening ■ Derolvansleutelorganisaties ■ Hetgeneralistischeprofielvandezesleutelorganisaties

positieve ervaringen

vaardigheden enattitudes

Voorbeeldenvangoodpracticesdiewerdengegevenwaren:WelzijnsraadRegioGent,Welzijnsoverleg,WelzijnsraadinZuidWest-Vlaanderen,hetoverlegdatSocialeHuisvestingsmaatschappijDijledalinLeuvenorganiseertoverzowelwonenalssocialethema’s.

Hulpverlenerservaardendewerkingvandezeoverlegstructurenoverhetalgemeenalspositief.Tegelijkechtergavenzeaandatzevaakinhetduistertastenoverdemanierwaaropverschillendeoverlegtafelszichtotelkaarverhouden.

DedeelnemersaanhetWorldcaféziendezeoverlegtafelsvooraladviezenuitbrengenoverprojectendiedanaldannietwordenopgestart,deevaluatiesvandezeprojectenbespreken,deervaringenkennisdieinprojectenwerdopgedaanbundelenenverspreiden.

Erkwamenduidelijkeverschillenaanbodindemanierwaaropdevertegenwoordigingvandeorganisatiesopgenomenwordt.InsommigeCAW’snameenvastehulpverlenerdeelaanéénbepaaldoverleg.InandereCAW’swareneréénofmeerdirectieledendiedezeoverleggenvoorhunrekeningnamen.Beidepistesveronderstellenweldatwiehetoverlegvolgtookbinnendeorganisatienoggerichtdoorcommuniceertwaterophetoverlegisgedeeld.

Hetgesprekkwamwaarschijnlijkdoorrecentefusieenschaalvergrotingenookterechtbijdeinterneoverlegstructurenindenieuwgevormdeorganisaties.Ookhierwordtalsvanzelfsprekendgebrokerdenworden‘boundariesgecrossed’.Echter,ditallesriskeertteresulterenineenovervloedaaninformatiewaarinmedewerkers/hulpverlenersverdwalen.

Onzichtbaar & onmisbaar en toch te lerenDefunctiesdiehulpverlenerszagenweggelegdvoordeoverlegstructurenopregionaalvlakwarenhetdelenvaninformatieenlerenvanelkaarenhetcreërenvandraagvlakvoorgezamenlijkeinitiatieven.HetbrokerenzoalsPeterRaeymaeckershetomschreefinzijnpresentatieindevoormiddagbleefvolgensdedeelnemersindehuidigeoverlegstructurennogonderbelicht.Zeherkennenditbrokerenwelwanneerhetwordtbenoemdmaarstellenvastdathetbijvoorbeeldinagendapuntenvooreenvergaderingnietterugtevindenis.Tevaaknoghangthetafvanpersonendiedezerolspontaanopnemen.

Hetbrokerenwerddoordedeelnemersookbenoemdalseencompetentie.Sommigemensenlijkenhetvannaturetehebben.Deidealegastheer/vrouwdiedecompetentiesvandedeelnemersaaneenoverlegperfectinschat,huninteressesferenenachtergrondenkent,mensenvlotmetelkaarinverbindingbrengt,inzichtheeftinbelangenconflictenendezemetenigeflairkanhanteren,dejuisteinformatiebezorgtaandejuistepersonenzondervoorinformationoverloadtezorgen,….Veelvanditalleskanvolgensdedeelnemersookwordengeleerd.

Ondankshetfeitdatdedeelnemersderegionaleoverlegstructurenoverhetalgemeenpositiefevalueerdenpleittenzetochvoorhetmaken,metenigeregelmaat,vaneenkosten/batenanalysevoorelkoverleg.Hoeveeltijdstoppenweerin,metvoorbereiden,doorcommunicerenbinnendeeigenorganisatie,verplaatsingen,….Enwatbrengthetaanmeerwaardeopdewerkvloer?

een competentie

kosten/batenanalyse

6.5. Tafel 5: gastvrouw Kris Stas Thema: wat met cliëntinformatie in het netwerk?

Onderscheid en nuanceAandezetafelwerdvaninhetbegineenduidelijkonderscheidgemaakttussenbeleidsoverleg,consultenoverlegovergemeenschappelijkecliënten.

EenvoorbeeldvanbeleidsoverlegwaseenoverlegtussenCAW’s,actorenuitdesectorgeestelijkegezondheidszorg,politieenparketwaarineenactieplanwerdopgesteldtegenpartnergeweldenfamiliaalgeweld.Kadervoorditoverlegwaseenconvenanttussenjustitie,politie,CAW’senactorenuitdegeestelijkegezondheidszorg.DebeleidsbasiswaseenrondzendbriefvanMinistervanJustitieOnkelinxenhetcollegevanprocureursgeneraal.Erwasbinnenditoverlegnietdebehoefteomcliëntinformatieuittewisselenenhetoverlegwerdalsergpositiefervaren.Hetzorgdevoortalvantastbareverbeteringenopdewerkvloer.

Ineenvoorbeeldvaneensamenwerkingi.f.v.consultwerdendecasussensteedsookgeanonimiseerdbesproken.HetginginditvoorbeeldomeenmedewerkervaneenCGGdieconsultgeeftaanmedewerkersvaneenCAW.Hetanonimiserenvandehulpverleningssituatiesbleekvrijvlottegaanendeinbrengersvandezegoodpracticezagengeennegatieveinvloedopdekwaliteitvanhetconsultomwillevanhetanoniemzijnvandecasus.

Inoverlegovergedeeldecliëntenkwamenvoorbeeldenaanbodwaarinstrikteenheldereafsprakenwerdengemaaktoverhetdelenvancliëntinformatie.EeneerstevoorbeeldiseenoverlegwaaringemeenschappelijkecliëntenvanCGG’s,GGZenCAW’sbesprokenworden.Deafsprakenm.b.t.ditoverlegzijnstrikt.Zomoetdecliëntz’ntoestemminggevenvoorditoverleg,wordendebesluitendieuithetoverlegkomenteruggekoppeldnaardecliëntenwordteraandehulpverlenersgevraagdombijhetbrengenvaninformatieeenrelevantiefiltertehanteren.Ditoverlegkanookplaatsvindeninaanwezigheidvandecliëntenuiteraardkandecliëntzijntoestemmingvoorditoverlegweigeren.Hetoverleggaatdannietdoor.DitoverlegwerdaandeWorldCafétafelvoorgestelddooreenCAW-medewerkerdiewerktevooreenprojectinhetkadervanAlternatieveGerechtelijkeMaatregelen.Hetoverlegwerdvooralingezetvoorcliëntendieveroordeeldwarenwegensdrug-ofgewelddelicten.Inheteerstegesprekoveriederecliëntsituatiewordtstilgestaanbijdeverwachtingenvanallebetrokkenenbijditoverlegronddezeconcretecliëntsituatieenwordendedeontologischeregelsnogeensduidelijkgesteld.Demedewerkersdieditvoorbeeldinbrachtengavenaandathetadviesdatvanuithetoverlegkwamvaakneerkwamopeenaanmoedigingomopdeingeslagenwegverdertegaan,ditiseenbelangrijkeboodschapinsituatieswaartwijfelvoordehulpverlenerdiedecasusbrengtverlammendkangaanwerken.

Overleg over en/of met cliëntenIneenandervoorbeeldwerktentweehulpverlenersuitverschillendeorganisatiesnauwsameninéénteam.Deinbrengernoemdeditco-hulpverlening.Eénhulpververlenerwordtmeeindecasusbetrokkenomeenspecifiekaspectvandehulpverleningoptenemen.Ditwordtvoorafmetdecliëntbesproken,decliëntmoetzijntoestemminggeven,decliëntmoetookzijntoestemminggevenvooroverlegtussendezehulpverleners.

beleidsoverleg

consult

gedeelde cliënten

co-hulpverlening

Verderwerdstilgestaanbijsituatieswaarindesamenwerkinghetomgaanmetcliëntinformatiemeerhakenenogenhad.Vaakgaathetomexperimenteninintersectoraaloverlegwaarinmendoorsamenwerkingeenantwoordtrachttebiedenaaneenurgentenood.EeneerstevoorbeeldwasdeexperimentelebetrokkenheidvandeCentraGeestelijkeGezondheidszorgindeknelpuntdossiersbinnnenIntegraleJeugdhulp.Bijzonderishieruiteraarddathetgaatomminderjarigenenhuncontextmaarookdeintensievemanierwaaropwerdsamengewerkt.ErwerdenzelfsgezamenlijkehandelingsplannenuitgewerktbijvoorbeeldmetCLB,CGGenorganisatiesuitdebijzonderejeugdzorg.Alsmeerwaardevanditprojectvermelddedeinbrengerdebetereafstemmingdieerkwamtussendesamenwerkendeorganisaties,diehaastalséénteamoverlegpleegdenendekruisbestuivingdieerspontaantussenhenontstond.Eenkritischebedenkingdiehierwerdgemaaktisdathetinhoofdzaakeenoverlegoverdeclëntenis,ennietmétdiecliënten.Uithetvoorbeeldbleekooknietduidelijkofcliëntenbinnenhetkadervanditexperimentinzagehaddeninhundossierofinhethandelingsplandatopdezemaniertotstandkwam.

EenandervoorbeeldindezereeksschetsteeensamenwerkinginAntwerpenoverdossiersvangeïnterneerdenwaarhetdebedoelingiseendoorstroomnaaranderevoorzieningenterealiseren,hetwerkenmetzogenaamdezorgschakels.Ookinditprojectgaathetovereenoverlegwaarbijdegeïnterneerdezelfnietisbetrokken.Zijnwelbetrokken:mensenuitomgevingvandegeïnterneerde,deverwijzendeinstellingeninstellingenwaarnaarmogelijkverwezenzalworden.Indezesituatievondhetoverlegplaatswanneerdecliënthiervoorzijntoestemminggafengoedgeïnformeerdwerdoverdeinhouddiemenvoorzagvoorhetoverleg(informedconsent).Hierkwamdebedenkingdatdepositiewaarindecliëntzitweinigruimtevoorkeuzelaatinhetaldannietgevenvantoestemming.

EenderdevoorbeeldindezereekswashetCO3overlegindeprovincieAntwerpen.Hetgaatovereenpermanenteoverlegstructuurwaarbijpartnersuitdesectorenveiligheidenjustitieenhulpverleningdemeestcomplexeenchronischesituatiesvanfamiliaalgeweldbespreken.Alswettelijkkadergeldenhierdeuitbreidingvanart.458bisvoorfeiteninzakepartnergeweld,art.422bisinzakeschuldigverzuimendeeigensamenwerkingsverklaring.

Voorzichtigsamenvattend:heelwatintersectoraalbeleidsoverlegleverteengrotemeerwaardeopdewerkvloerenhiervoorhoefthelemaalgeencliëntinformatietewordengedeeld.Alvastéénvoorbeeldgeeftaandatconsultkwalitatiefkangebeurenopbasisvangeanonimiseerdecliëntsituaties.Ookzagenwevoorbeeldenwaaroverlegovergemeenschappelijkecliëntenkanbinneneenstriktetoepassingvandebestaandewettelijkekaders.DaarnaastleverdedezetafelvanhetWorldCaféenkelevoorbeeldenvansituatieswaarinervoorzichtigmoetwordengewiktengewogenalshetgaatoverhetomgaanmetcliëntinformatie.Ditwikkenenwegenisvaakalaanwezigwanneererindehulpverleningnietwordtsamengewerkttussenverschillendepartners,maarditwikkenenwegenwordternietmakkelijkeropwanneerpartnersuitverschillendesectorensamenwerken.

over en niet mét

zorgschakels

6.6. Tafel 6: gastvrouw Evelien Demaerschalk Thema: boundary crossing

We doen dit en we doen dit graagIniederegroepdieaandezetafelpasseerdewerdeerstgezochtnaarconcretevoorbeeldenvanwatboundarycrossingzoukunnenbetekenenindehuidigewerkcontexten.HierinwerdbevestigdwatAkkermanalaangaf:boundarycrossingkanvelevormenaannemen:eenexternediedeelneemtaandeteambespreking,iemanddieeendagofeenweekkomtmeelopen,eensupervisoruiteenanderesector,eennieuwsamengesteldteamdatbestaatuithulpverlenersuitverschillendesectoren,….

NadatdezevoorbeeldenwerdenverzameldbleekdatdedeelnemersaanhetWorldCafépositiefstondentegenoverhetideevanboundarycrossing.Zeherkennendepositieveimpactdiehetkanhebbenopdewerking.DitwasbijvoorbeeldzoinhetCO3project,maarookinprojectenwaarmedewerkersuiteenCGGsupervisiebiedenineenCAW-werking,enookinsituatieswaardieboundarycrossingeerdereenonbedoeldneveneffectwasinconcretesamenwerkingrondééncliënt.

Gekend is niet altijd …Tochookéénnuchterebedenkingbijhetideevanboundarycrossen:hetkanooktegenvallenwanneerjedeprofessionalsuitandereteamspersoonlijkleertkennen.Inzulkesituatieszalerweiniggeleerdwordenuithetboundarycrossenenkandeimpactopdewerkingvaneennetwerknegatiefzijn.

Dedeelnemerszagenalspluspunten:hetlerenuitverschillen.Ditkunnenverschilleninvisiezijn,maarookinpositioneringvandesettingwaarinjewerkt(eerstevstweedelijn)entussensectoren(AWW,CGG,residentiëlepsychiatrischevoorziening,…).Dedeelnemersaanhetworldcafégavenaandatboundarycrossenookleidttotmeerappreciatievoorelkaarswerkindeverschillendesamenstellendedelenvaneenhulpverleningsnetwerk.

ObstakelsVervolgenswerderstilgestaanbijdedrempelsdiemakendatboundarycrossingnogweinigwordtgeorganiseerd.“Wantalswehetzovlotherkennen,enwestaanerzopositieftegenover,waaromdoenwehetdannietveelmeer?”Hiervoorwerdentalvanredenengegeven:eenaantalhebbentemakenmettijdenenmiddelen.Geletopdewachttijdendieernualzijnindesectorendebeperktetijddieerisommetcliëntentewerken,ishetdanwelverantwoorddatwemensendubbelgaaninzetten?

Daarnaastzijnerorganisatorischedrempels:zomoeteneruiteraardgoedeafsprakengemaaktwordenoverdehanteringvanhetberoepsgeheim.Ookmoethetbekendgemaaktwordendatjeteamvragendepartijisnaardezemaniervanleren.Vooralvoorsituatiesvanboundarycrossingwaarineenmedewerkermeekwamdraaienineenanderedeelwerkingleekeeninlooptrajectvoorafwelbelangrijk.Hetgaatdanomhetwatbeterlerenkennenvandedeelwerkingwaarinjegaatmeedraaien,decollega’sdaar,dewoordenschat,….Enwanneerjezulkemogelijkhedentotboundarycrossenorganiseertleekhetdedeelnemersookeengoedezaakdatditachterafwerdgeëvalueerd.Boundarycrossenkandusheelwatvoetenindeaardehebben.

leren uit verschillen

Alslaatstesoortdrempelskwamendepsychologischedrempelsaanbod.Hetgetuigtvanrealiteitszinwanneermenenigeachterdochttussenmedewerkersuitverschillendeteamsveronderstelt.Ditmaaktdaterdurfvoornodigisombijvoorbeeldiemanduiteenanderteamuittenodigenomdeeltekomennemenaaneenteamvergaderingofomtekomenmeedraaienenobserverenineenwerking.Veelkanvolgensdedeelnemersaanditworldcaféechterweggenomenwordendoorvoldoendeaandachttebestedenaandeorganisatorischedrempelsdiehierbovenalwerdenaangehaald.Vooralstilstaanbijdeverwachtingendiebeidepartijenhebbenbijhetboundarycrossenleekdedeelnemersessentieel.

Stilstaan bij wederzijdse verwachtingenEenvoorzichtiggetrokkenconclusieuitdezeWorldCafé-tafelisdathetzekerdemoeiteloontomalerttezijnvoordemogelijkhedendieboundarycrossingbiedt.Hetkaneenmaniervanlerenzijndieergpraktijkgerichtisensneltastbaarresultaatoplevertopdewerkvloer.Debelangrijkstedrempelskunnenwordenweggenomendooruitdrukkelijkstiltestaanbijdewederzijdseverwachtingen.

6.7. Tafel 7: gastvrouw Lifa Ouald Chaïb Thema: de rol van generalisten in het netwerk

DegesprekkenaandezetafelbegonnenmeteenkortesamenvattingvanwatmenleerdeuitdepresentatievanPeterRaeymaeckers.“Wanneerwegoedhebbengeluisterddansteltdesprekerdatdeaanwezigheidvanmeergeneralistenineennetwerkleidttotbetereintegratietussendeonderscheidenorganisatiesmetalsgevolgeenbeteresamenwerking.”

DebevindingenvanPeterRaeymaeckerswerdenbeaamddoordedeelnemersaandezeWorldCafétafel.Zozagenmedewerkersvanjustitieelwelzijnswerkdattrajectbegeleidershetgeneralistischstukopzichnemenmaarstellenzetegelijkvastdatdevraaggroterisdanhetaanbod.Demedewerkersvanjustitieelwelzijnswerkgavenaandatzeteweiniggeneralisteninhetnetwerktelden.Datmaakthetmoeilijkwerkenomdatdeverwachtingenvananderenhoogzijnenzeernietaltijdaankunnentegemoetkomen.

Generalist vermistVanuittweevoorbeeldenwerdendebevindingenvanRaeymaeckersinnegatievezinbeaamd.HeteersteiseenGGZnetwerkwaarinopditmomentnoggeenCAWparticipeert.Volgensdeinbrengerbestondhetnetwerkuitverschillendespecialistenbijmekaarenontbrekendegeneralisten.Inditnetwerkishetnudebedoelingomdesamenwerkingmeteerstelijn,indevormvaneenCAW,verderuittebouwen.Maarditisnognietgebeurd.

OokindepraktijkvanReling(artikel107,begeleidingvanlangdurigpsychatrischpatiënten)wasgeenCAWvertegenwoordigd.Volgensdeinbrengervanditvoorbeeldzouditzekereenmeerwaardezijn.Hetgaathierovergespecialiseerdemedewerkersdiewerkenronddeverschillendelevensdomeinenmaartochallemaaleensterkepsychiatrischefocushebben.Mentrachtomdeverschillendefocussen(generalistischenspecialistisch)tehanterenmaarditluktmoeilijk.

MeteenpositiefvoorbeeldbeaamtdecoördinatorvanAzisdebevindingen.Azisstaatvoorassertievezorgindesamenlevingeniseensamenwerkingsverbanddatfocustopzorgwekkendezorgmijders.“Wijzittenmetheelwatgeneralistenineennetwerkaantafelendatiseenmeerwaarde.”

tastbaar resultaat

Kijk ook onder het etiketEénvandedeelnemersdiedevoormiddagniethadkunnenbijwonenvroegnaardedefinitiesvangeneralistenspecialistengeneralistischeenspecialistischeorganisaties.HiervoorwerdverwezennaardedefinitiesdiePeterRaeymaeckersindevoormiddaghadgegeven.Terherinnering:“Onderscheidtussenorganisatiesmeteengeneralistischeofeenspecialistischedomeinafbakening:Generalistenhanterenindezeopdelingeenholistischperspectiefopcliëntenenwerkenopverschillendeprobleemdomeinenofhulpvragen.Specialistenspecialiserenzichdaninéénprobleemdomeinofhulpvraag.

Hetheropfrissenvandezedefinitieontloktebijeendeelnemer,diewerkteinslachtofferhulpineenCAW,datookinhaardeelwerkinghetgeneralistischeaspecttevaakontbreekt.DezedeelnemermaaktedebedenkingdatslachtofferhulpbinnenhetalgemeenwelzijnswerkinhetlichtvanwatRaeymaeckersaantoontmisschienteveeleenspecialismeopzichisgeworden.

Ookinhetprojectwonen-welzijn(CAW)zagmendebevindingenbevestigd.Hetgeneralisme(zichtopallelevensdomeinen)isbelangrijkeneenmeerwaarde.Inditprojectgafmenwelaandaterronddetafelvanditprojectwonen-welzijnbehoeftewasaanmeerspecialisten.Beidezijndusnodig.

6.8. Tafel 8: gastheer Ludo Serrien Thema: de rol van generalisten in het netwerk

Kwetsbare goede praktijkenAandezetafelwerdeneenaantal‘goodpractices’geschetst:eeneerstewasAzis.Ditprojectrichtzichopzorgmijders.Betrokkenactorenzijndespoedafdelingvaneenziekenhuis,socialehuisvestingsmaatschappijen,OCMW,CAW,psychiatrischeziekenhuizenenCGG.Hetoverlegwordtgecoördineerddooreenpsychiater.Voorditoverlegzijnmiddelenvoorzienvanuitart.107.

Hetgaatomeenintensiefoverleg:departnerskomenwekelijkssamen.Deinbrengervanditvoorbeeldgafaandatditoverlegnietzoukunnenwerkenzonderdemixvangeneralistenenspecialisten.Tegelijkgafdeinbrengeraandatditprojectkwetsbaarisomdathetvoordefinancieringafhangtvanartikel107.

EenandervoorbeelddatwerdingebrachtwasHetKruispunt(Kalmthout).Ditprojectwerdopgezetomeenhiaatinderegiotevullen.DepartnerszijneenCGG,eenCAW,KlinaeneenorganisatiemetzoweleenerkenningindebijzonderejeugdbijstandalsinhetVAPH.Samenorganiserendezediensteneenonthaalpuntinderegio.Hierbijopererendegedetacheerdemedewerkersalséénteam.HetCAWisdetrekkervanditproject.Alsmeerwaardezagdeinbrengerhetfeitdateréénduidelijkherkenbaaradresisvoorlaagdrempeligehulpverleningindezeregiowaarditervroegernietwas.Daarnaastverlooptookhetdoorverwijzennaaranderepartnersinderegiovlot.Ookhierwerdhetsamenleggenvanzoweldegeneralistischealsdespecialistischeexpertisealseensterkpuntgezien.Tegelijkwerdergewezenopdekwetsbaarheidvanditinitiatiefomdathetzwakverankerdisinderegelgeving.

Eenandervoorbeelddatwerdingebrachtwasmindergestructureerd:hetteamJOVO.HierinparticiperenmedewerkersuithetJAC-teamvanhetCAW,hetOCMW,socialehuisvestingsmaatschappijeneneenCGG.Dedoelgroepvanditprojectzijnjongethuislozen.

onthaalpunt

Ook hier: onder het etiket kijkenVanuitdezedrievoorbeeldenwerdstilgestaanbijdedefinitiesdieRaeymaeckersgafvanzowelgeneralistischealsspecialistischeorganisaties.Hetonderscheidbleeknietzozwart-wittemaken.Zozullenerbinnenorganisatiesdiemenopheteerstezichtgeneralistischbestempelttochpersonen,enzelfsdeelwerkingen,tevindenzijnwaardieholistischekijkontbreektofinverdrukkingraakt.EenvoorbeelddatindezegroepgegevenwerdzijnhulpverlenersineenOCMWdieergsterkgespecialiseerdzijninfinanciëlehulpverleningenschuldhulpverlening.(AaneenanderetafelwerdoverhetzelfdethemahetvoorbeeldgegevenvanmedewerkersuitdedeelwerkingslachtofferhulpvaneenCAW).

Dedeelnemerssteldenookvastdateenmultidisciplinairteamnietnoodzakelijkgeneralistischis.Veelzalindezeteamsafhangenvanhetfeitoferaldannietpersonenaanwezigzijndiedezegeneralistischecompetentieshebbenenzichalsgeneralistprofileren.Aandeanderekantzalmenbijvoorbeeldookinspecialistischeorganisaties,mensen,maarmisschienookafdelingenofberoepsgroepenaantreffendieweleengeneralistische,holistischefocushanteren.

6.9. Tafel 9: gastvrouw Itte Van Hecke Thema: emergentie

BijdegastenaandezetafelhadAnjaDeclercqeengevoeligesnaargeraaktmetwatzeverteldeoverhetzichorganiserenvooremergentie.Dathoudtindatjedingennietvastzet,maaropenheidmaaktomnieuweideeën,ennieuwemogelijkhedeneennieuwekanstebieden.Dedeelnemersaandezetafelzagenvaakhettegenovergesteldegebeuren:hardnekkigvasthoudenaanhetoude.

Aandezetafelkwamenheelwatwerkvloermedewerkers,dienauwbetrokkenwarenbijsamenwerkingenopwerkvloerniveau,hunhartluchten.Zeverteldenoversamenwerkingsinitiatievendieopdewerkvloerveeldynamiekgenereerden,waarbijvoordebetrokkenmedewerkershetvoordeelvansamenwerkenalseenpaalbovenwaterstondmaardiedoorbeslissingenopdirectieniveaugefnuiktwerden.Dedooddoenerswarendan:“Ditbehoorteigenlijkniettotonzeopdracht,maartotdievanpartnerX.”ofte“HierinvesterenweovermaatsineenopdrachtdievolgensdecreetYeenopdrachtisvoorpartnerZindesamenwerkingennietvoorons”,….

Dewinstvoorcliënten,ofvoordebevolkingkomtvolgensdedeelnemersinzulkeredeneringenophettweedeplan.Ookde‘winst’voordeeigenorganisatieoplangeretermijnvaltbuitendefocus.“Somslijktheteropdatmenonsbijelkaarzetomtedoenalsofwesamenwerken.Maarwanneerereendynamiekontstaat,wanneerdedirectbetrokkenenziendatdesamenwerkingbegintteleven,wordtdehandremopgetrokken.Endanissamenwerkendestilstandhetresultaat.”Excusesomeenopdrachtnietuittevoerenofopz’nsmalstteinterpreterenzijndangauwgevonden.Exclusiecriterianaarnieuwepartnersook.

Gelukkigwarenerookvoorbeeldenvanhoehetanderskon.Demedewerkersdiebetrokkenwarenbij‘tKruispuntverteldenenthousiastoverdemogelijkhedendiezevanhundirectiekregen.Bij’tKruispuntgaatdesamenwerkingzoverdatdebetrokkenmedewerkersopererenalseennieuwsamengesteldteam.Hetvraagtdurfvandemoederorganisatiesomdittelatengebeuren.

hardnekkig vasthouden

doen alsof

Organisatiecultuurwashiervolgenshenbepalend:hoedynamischisjeorganisatie?Hoeveelruimtedurftzetegevenaancreativiteit?Hoewordtergecommuniceerdbinnendeorganisatie?Enhoegaatmenommetverantwoordelijkheid?Kortom:kanzezichorganiserenopemergentie?

VIIIndevoorbereidingvanhetsymposiumverzameldenwegoodpracticesbijdeCAW’s.DeCAW’skregeneenmailmetdevraagominitiatieventesignalerenwaaraanzezelfdeelnamen.Eeneerstecriteriumomeengoodpracticevoortedragenwasdathetmoestgaanomeensamenwerkingsverbanddatinspeeldeopvermaatschappelijkingvandezorgvoorpersonenmetpsychischeproblemenzoalshierbovenomschreven.Daarnaastmoesthetgaanomeensamenwerkingdiealuitdestartblokkenwas.Hetlaatstecriteriumvaltsamentevattenonderdenoemerfierheid:hetmoestgaanoversamenwerkingendiealsinspiratiekondendienenvoorcollega’sofomsamenwerkingenwaaroverzemeerwildencommunicerenmetbeleidsmakersensleutelfiguren.

Dezemailleverdeineersteinstantieeenbeperkteresponsop.Dezeresponswerdgebundeldenineentweedeoproepmeegestuurd.Blijkbaarstrektendevoorbeelden.Deresponsopdetweedeoproepwasveelgroter.Eenopmerkingbijdezelijstisdathetgaatomeenmomentopname.Tijdenshetsamenstellenvandelijstindeaanloopnaarhetsymposiumkregenwezowelsignalenovernieuweinspirerendeinitiatievendienietindeeerstetweeinventarissenwarenopgenomen,maarookdevragenominitieelalsinspirerendeinitiatievenvoorlopigevenuitdelijsttelaten.

Hierondereenoverzicht.

7.1. CAW Antwerpen

‘t KruispuntInderegioAntwerpenNoord(zorgregioBrasschaat)zijnerweinigtotgeenvoorzieningenvoorgeestelijkegezondheidszorgvoorvolwassenen.AfstandentotvoorzieningeninAntwerpenstadoftotaandestadsrandzijngroot.

Vierbijdezeproblematiekbetrokkenorganisaties(AZKLINA,DBCOpenluchtopvoeding,CAWDeTerpenCGGAndante)startteninmei2011eengezamenlijkintersectoraal,experimenteelinitiatiefomdetoegankelijkheidtotzorgvoornieuwehulpvragersuitderegioAntwerpenNoordteverbeteren:‘tKruispunt.

INSPIRERENDESAMENWERKING TUSSEN ALGEMEEN WELZIJNSWERK EN GEESTELIJKE GEZONDHEIDSZORG IN DE SCHIJNWERPER

momentopname

Samenvermaatschappelijken.VerslagboeksymposiumVII

Bij‘tKruispuntkunnenvolwassenenterechtmeteenbredewaaiervanproblemen.Zowelbijeerste-alstweedelijnsvragen,emotionele,relationele,psychischealspsychiatrischeproblemen,willendemedewerkersvan‘tKruispuntadviesen/ofhulpbieden.Naasthet‘brede’onthaal,metruimtevoorinformatieenadvies,wordenvolgendezorgfunctiesvoorzien:

■ Descreeningsfunctiestaatcentraal.Elkehulpvragerwordtonthaaldviaeenscreeningsgesprek.Indienaangewezenzalverderediagnostiekenindicatiestellinginfunctievanverderehulpplaatsvinden.

■ Nadescreeningkaneenkortdurendhulptrajectopgezetwordeninhetonthaalpunt:maximaalà10contacten,aansluitendopdehulpvraagvandecliënt.

■ Voorlangdurendebegeleiding/behandelinggebeurteengerichte(geïndiceerde)verwijzing.

Websitewww.kruispunt-kalmthout.be

ContactMiaGysCAWAntwerpenLangeLozanastraat2002018Antwerpen03 326 00 00mia.gys@cawantwerpen.be

Samenwerking binnen VDIP AntwerpenVDIPstaatvoorVroegeDetectieenInterventiebijPsychiatrische(Psychotische)StoornisseneniseenprojectinhetkadervanhetVlaamsactieplansuïcidepreventie.EenVDIP-teamhelptjongemensentussen16en35jaarénhunomgevingomeeneersteoftweedepsychosetevoorkomen.

VDIPwilmensenmet“psychotischachtige”ervaringenenmensenmeteeneerstepsychosezosnelmogelijkbereikenomdesituatiegrondigteevaluerenenwaarnodiggepastebehandelingtestarten.OokwilVDIPdealertheidvoorpsychosevergrotenenstrevennaareenpositievebeeldvorming.VDIPiseeninitiatiefvandeVlaamseGemeenschapPreventieenGezondheid.

Websitewww.vdip.be

Contact:JulieDegrieckCAWAntwerpenKorteNieuwstraat262000Antwerpen03 232 27 28jac@cawantwerpen.be

Samenvermaatschappelijken.VerslagboeksymposiumVII

7.2. CAW Brussel

I.T.E.R.CAWBrusselparticipeertalsinds1998aanhetsamenwerkingsverbandI.T.E.R.,eenambulantcentrumvoorpreventie,begeleidingenbehandelingvanseksueelgrensoverschrijdendgedrag.VanbijdestartvandeconvenantendaderhulpvoorCAW’senCGG’shebbenwealsCAWervoorgekozenomonzemiddelenenspecifiekedeskundigheidtebundelenmethetbetrokkenCGGvanderegio(eerstCGGAeneas,laterCGGAhasverus).OokdeLeerprojectenDadersSeksueelGeweldparticiperenvanbijdestartalspartner.ToenbinnenI.T.E.R.eenapartjongerenteamgeïnstalleerdwerd,kwamvzwAlbaervanuitBijzondereJeugdzorgalsvierdewerkgeverbij.

I.T.E.R.functioneertalsmultidisciplinairteamopbasisvangelijkwaardigedeskundigheden.AlsCAWkunnenweonzewelzijnsmethodiekentenvolleinbrengenenvoordecliëntenmetvaakeenheelcomplexeproblematiekvanseksueelgrensoverschrijdendgedragbiedtdithetvoordeelvaneentotaalaanpak:sociaal-maatschappelijk,psychosociaal,psychotherapeutischenpsychiatrischinéénaanbod.AlsCAWbrengenwebijvoorbeeldookextramethodiekenalslaagdrempeligheid,vroegpreventie,slachtofferperspectiefenherstelgerichtedelictverwerkingin.

Websitewww.iter-hulp.be

ContactAlainRogiersCAWBrusselAntwerpselaan341000Brussel02 514 40 25alain.rogiers@cawbrussel.be

Multi Methodisch Maatschappelijk WerkDoelisdeverhogingvandecompetentiesvandemaatschappelijkwerkers(vandaarMMMW)enhetuitbouwenvaneentoegankelijkaanbodeerstelijn,zoalsmindfulness.HetCAWheeftgeïnvesteerdindeopleidingMultiMethodischMaatschappelijkWerk,eninhetbijzonderbinnendewerkingVriendenvanhetHuizeke(transitwonenvoorthuislozemannen)enPuerto(dienstbegeleidwonenvoorthuislozen).In2013werddeopleidingookinterngegevenaanhulpverlenersbinnenhetCAW.

Cliëntgerichtmultimethodischmaatschappelijkwerk(C-MMMW)werdbeschrevendoorHermandeMönninkenzorgtervoordathetonderscheidtusseneersteentweedelijnopnieuwduidelijkwordt,dattweedelijnindienststaatvandeeerstelijn(coaching,ondersteuning)énvoortweedelijnsproblemen(=gecompliceerdereactiesopprobleemsituaties).Ditkanalleenwanneerdeeerstelijncompetentgenoegisomdeongecompliceerdereactiesopprobleemsituatiesteherkennen,teanalyserenenteinterveniëren.C-MMMWbiedthiervoortoolsaan(deMönnink,2009).

OokVriendenvanhetHuizekeheeftmeegewerktaaneentoegankelijkaanbodvanmindfulnessaankansarmen.Mindfulnessisvoorcliënteneenmethodeomviagroepswerktewerkenaandeeigenzelfredzaamheid(=empowerment).De

Samenvermaatschappelijken.VerslagboeksymposiumVIIVIISamenvermaatschappelijken.Verslagboeksymposium

wijkgezondheidscentrasprekenonsopditogenblikaanomtrainingentegaangevenvoorzeerkwetsbaremensen(armen,asielzoekers,..).

ContactKrisRaemdonckCAWBrusselVossenplein231000Brussel02 513 28 46kris.raemdonck@cawbrussel.be

Samenwerking met VDIP BrusselVDIPprojectenbinnenhetCGGhoudenzichbezigmetdetectieenvroegtijdigeinterventiebijmensenmeteenhoogrisicoopeenpsychoseenmensenmeteeneerstepsychose.CAWmedewerkerskunnenopdezedienstberoepdoenindienditrisicoopgemerktwordtbinnendeeerstelijnsbegeleidingen.

ContactAnnVanMalderenCAWBrusselTriomflaan11050Etterbeek02 629 23 45ann.vanmalderen@cawbrussel.be

7.3. CAW Centraal West Vlaanderen

Meet & GreetTotvorigjaarorganiseerdehettoenmaligCAWMiddenWest-VlaanderenjaarlijkseenMeet&Greetvoorderegio,eenintersectoraalgebeurenwaaropdiverseorganisatiesenbeleiduitgenodigdwerdenrondeenconcreetthemaomvanuitregionalerealiteiten/signalenaantemoedigentotoppikkenvandiesignalen,daadwerkelijkietsopgangtetrekken(internineigendienstofoverorganisatiesheen)ensamenwaarmogelijkactieteondernemen.

Zokwamin2012delink“welzijnwonen”aanbod(vnl.rondkwetsbaredoelgroepen)enin2013welzijn-geestelijkegezondheidszorg.Dezeinitiatievenwordensteedspositiefgeëvalueerddooreen(deels)wisselendegroepvandeelnemers,metdevraagomjaarlijksditaanbodteherhalen.Hetisvanuithetoogpuntvanpreventieenvroegdetectieletterlijkwerkenaanontschottingenbruggenbouwentussensectoren,omdatwelzijnnueenmaalveellinkenheeftmetanderebeleidsdomeinen.Deformulebehelsthetuitnodigenvanzowelbeleid,leidinggevendenalsbasismedewerkersvooreenhalvedaginteractievevormingmeteensprekervanformaat,wattheoretischeinzichten,enkelegetuigenissenuitdepraktijk,éneenaantaloefeningeningroepjes.

Hetnieuwefusie-CAWwildezetraditieverderzetten.Steedswordtafgerondmethetaanboddatmenberoepkandoenopdebeleidsmedewerkeromineigendienstaandeslagtegaanmetdeskundigsignalerenenactieondernemen.Oversectorenheenwerkenvanuitdezelfdeinzichtenenmetdezelfdetools,versterktdesamenwerking.

ContactJohanVandammeCAWCentraalWestVlaanderenNijverheidsstraat118800Roeselare051 26 98 00johan.vandamme@cawcentraalwestvlaanderen.be

Vormingsreeks: Deskundigheidbevordering in het omgaan met mensen met psychische problemenInhetkadervandevermaatschappelijkingvandeGeestelijkeGezondheidszorgwerdeenvormingsreeks‘Deskundigheidsbevorderinginhetomgaanmetmensenmetpsychischeproblemen’opgezet.Dezevormingsreekswileerstelijns-enwelzijnswerkersdeskundigmakeninhetdetecterenvanpsychiatrischeproblemen.DaarnaastwilmeneenaantalkapstokkenaanreikeninhetomgaanmetdeverschillendeproblematiekenomgerichttekunnendoorverwijzennaargespecialiseerdeGGZ-diensten.

Dezereeksrichtzichtotmedewerkersuitdeeerstelijns-enwelzijnszorginderegioIeper-Diksmuide.Dezevormingsreeksisontstaanindeschootvanhetnetwerkgeestelijkegezondheidszorgvoordezeregioenbeoogdeomzoveelmogelijksprekersterekruterendieactiefzijnbinnenhetnetwerkenvanuitverschillendediensten.Voordemodule‘omgaanmetmoeilijkgedrag’werdberoepgedaanopdeexpertisevanhetCAWCentraalWestVlaandereninhetomgaanmetmenseninkansarmoede.

Mensenmeternstigepsychischeproblemenzijnvaakookmensendiekampenmetkansarmoede.Dezevormingsreeksiszosuccesvoldatzeintegraalherhaaldwordtvanafhetnajaar2014.

ContactKoenDemuynckkoen.demuynck@ggz-ieperdiksmuide.be

7.4. CAW De Kempen

Gedeelde zorg voor mensen met dubbele diagnoseMensenmetzoweleenpsychiatrischealseenverslavingsproblematiekvalleninarrondissementTurnhoutdoordemazenvanhetnet;meteenboutade‘teverslaafdvoordepsychiatrieentegekvoordeverslavingszorg’.Daaromzijnhetvooraldienstenindeeerstelijn,zoalsOCMW,laagdrempeligehulpverleningvanhetCAWenpolitiediegeconfronteerdwordenmetdezemensen.Deeerstelijnisechternietgespecialiseerdm.b.t.psychiatrieofverslaving,terwijlzijdikwijlsdeenigehouvastofbindingmetdehulpverleningvormenvoordezedoelgroep.

Erdringtzichduseengedeeldezorgop,waarbijallezorgpartnershunexpertisem.b.t.eendeelaspectvandeproblematiekvoordecliëntkunnengaranderen.Hetopzettenvaneenzorgtrajectgedeeldezorgvoormensenmeteendubbelediagnose,viahetopterichtenNetwerkDubbeleDiagnose(beleid)endegoedesamenwerkingtussendebetrokkenzorgpartners(opdewerkvloer/hulpverlenersprofessionals)werdzodushetdoel.Hetproject‘Gedeeldezorgvoormensenmetdubbeldiagnose’kwamtotstandmetdesteunvandeVlaamseOverheid,ministervanWelzijn,VolksgezondheidenGezin.

Websitewww.steunpunt.be/onderwerpen/thuisloosheid/inspirerende_praktijken_voor_de_aanpak_van

ContactJosBortelsCAWDeKempenHofkwartier232200Herentals014 23 55 38jos.bortels@cawdekempen.be

BeaDePotterSPKvzwCampusBlairon7142300Turnhout014 71 11 10Bea.DePotter@spk.be

7.5. CAW Limburg

Let op de kleintjes LimburgGroepsprogrammavoorkinderen(6-12jarigen)enhunoudersrondverwerkingvanfamiliaalgeweld.

Hetprogrammabestaatuiteenvijftientalbijeenkomstenrondthema’sdietemakenhebbenmetruzieengeweldinhetgezin.Deeersteviersessieszijnvoordeoudersalleenengaanoverhuneigenverhaalenhunzorgenomdekinderen.Daarnakomenoudersenkinderensamennaardesessies.

Tijdensheteerstedeelvandebijeenkomstwerkenoudersenkindereninapartegroepeneninhettweedegedeeltegaandeoudersnaardekindergroepenwerkenoudersenkinderensamen.DitgroepsprogrammaiseensamenwerkingtussendeLimburgseCGG’s,hetVK,vzwDaidalosenCAWLimburgeniseeninitiatiefvanderegionalestuurgroepIJH.

ContactJaklienEyckermanjaklien.eyckerman@cawlimburg.be

7.6. CAW Oost Brabant

Ambupuur: stuurgroep en werkgroepDeelnemersaanditsamenwerkingsinitiatiefzijnCGGVlaamsBrabant-Oost;art107mobielTeamAarschot;Beschutwonen;CAWOostBrabant;OCMWAarschot;StadAarschot(Stafmedewerkerenopbouwwerker);Komaraafvzw(voedselbedelingAarschot).

Hetinitiatiefwerktmeteenstuurgroepeneenwerkgroep.DestuurgroepheeftalsdoelstellinghetdoenvaneenhaalbaarheidsonderzoekvoordeopstartvaneenintersectoraalinloopcentruminAarschotopbasisvandebasisschakelmethodiek.

Indewerkgroepplegenhulpverlenersvandeverschillendeorganisatiescasusoverleginhetkaderafstemmingendeuitbouwvangedeeldezorg.

ContactLievePolflietCAWOostBrabantRedingenstraat63000Leuven016 21 01 58lieve.polfliet@cawoostbrabant.be

Forumfuncties artikel 107CAWOostBrabantisactievepartnerbinnenverschillendeoverlegfora/functiesinhetkadervanart.107.Functie1omvatpreventie,promotievandegeestelijkegezondheid,vroegdetectie,screeningendiagnosestelling.Concreteactiviteitenhierzijn:

■ Telefonischepsychosocialeconsultdesk:opvraagvandehuisartsendedenweeenprojectaanvraagvoordeuitbouwvaneentelefonischepsychosocialeconsultdesknaastdetelefonischepsychologischeconsultdeskdiereedsactiefisviaCGGPassant.DezeconsultdeskzougeorganiseerdwordendoorhetCAWendedienstenmaatschappelijkwerkvandeziekenfondsen.Dezeprojectaanvraagwerdingediendmaarnietweerhouden.

■ GOALvzwontwikkelteenzorgpadvoormensenmeteenpsychischekwetsbaarheid.Inditzorgpadligtdefocusopeerstelijnsthuisverzorgenden.CAW,CGGsluitennuaanomhetmodelteverbredennaareerstelijns welzijnswerkentweedelijnsgeestelijkegezondheidszorg.

■ InhoudelijkmeevormgevenaandenieuweportaalsitevanVLABO:Opdezeportaalsitewordthetganseaanbodvaneerstetotenmetderdelijnvandegeestelijkegezondheidszorgvanuitdevisiegetraptezorginkaartgebrachtenopeentoegankelijkewijzebeschikbaargesteldvoor‘patiënten/cliënten’enhulpverleners.

■ UitbouwvaneensamenwerkingmetCGGVlaamsBrabantOostinhetkadervanhetprojectVDIP(vroegdetectieeninterventiepsychose)metCAWOostBrabant,Halte51(opvangcentrumvoorjongvolwassenen).

Functie2omvatambulanteintensievebehandelteamsvoorzowelacutealschronischepsychischeproblemen.ConcreetnemenwedeelaandestuurgroepmobieleteamsTienenAarschotenDiest,deFACTteams.Opcasusniveaunemenwedeelaancliëntoverleginhetkadervanafstemmingvandezorg.Hetgaatdanmeerspecifiekoverdedoorstroomvanuitmobieleteamsnaareerstelijnswelzijnszorg.

Functie3bestaatuitrehabilitatieteamsdiewerkenrondherstelensocialeinclusie.ConcreethoudtditindatwealsCAWlidzijnvandewerkgroepuitbouwdagactiviteitencentruminLeuven.

InzijnalgemeenheidenoverdedrieforumfunctiesheenishetvoorCAWOostBrabantbelangrijkdatweonzevisiem.b.t.dekansentotsamenwerking/complementariteittusseneerstelijnswelzijnszorgentweede-enderdelijnsgeestelijkegezondheidszorgkunnentoelichten.Daarnaastvindenwehetookbelangrijkdatweviaditforumlidzijnvanhetregionaaloverleggeestelijkegezondheidszorg.Opdeagendavanditregionaaloverlegstaat:beleidssignaleringenhetnemenvangemeenschappelijkeinitiatieveninhetkadervandevermaatschappelijkingvandegeestelijkegezondheidszorg.

Goed weekend!Dechronischeimpactvanstressdiearmoedemetzichmeebrengt,maaktdatgezinneninarmoedevaakfysieke,socialeenmentaleruimtemissenvoordeopvoedingsrelatie.Dezevaststelling,samenmetdevraagvanheelwatgezinnennaareentoegankelijkaanbodinhetweekend,vormdedeaanleidingvooronsproject.Goedweekend!iseensamenwerkingtussenCAWOostBrabant,CGGVlaamsBrabantOost,Verenigingtegenarmoede,LerenOndernemen,vzwDeMobim,vzwDeWissel(bijzonderejeudzorg)enDOMOLeuvenvzw.Westeldenonszelfvierdoelen:

1. Inschrijvingbinnendebestaandewerkingenendedoelgroep:EenpsychotherapeutvanhetCGG-teamvoorkinderenenjongerenisaanweziginhetinloopcentrumDeMeander,inLerenOndernemeneninhetInloopteamMobil(gezinsgerichtewerking,opdezelfdelocatiealsLerenOndernemen).Vanuiteenbasishoudingdiepresentievooropstelt,staathijopenvoormomentenwaaropeentherapeutischeinterventiewenselijkofgepastis.

2. ToeleidingvanhetCGG-denkkadernaargezinneninarmoedeénomgekeerd:Deinbeddingvaneenpsychotherapeutbinnendebestaandewerkingenmetgezinneninarmoedeiseennoodzakelijkevoorwaardeomtotinterventietekunnenkomen.Doordeaanwezigheidvandepsychotherapeutindebasiswerkingenentijdensdeweekendmomentenontstondenveledialoogmomenten.EenbevragingvanmenseninarmoederonddekennisenperceptievandeklassiekeCGG-werkingbrachtnieuweinzichtenvoorhetCGGendeanderebetrokkenpartners.

3. Fysiekeenmentaleruimtebiedeninhetweekendopdathetgesprekrond(hetontbrekenvan)mentaleruimtekanwordenaangegaan:Depsychotherapeutbegeleiddemeedezoektochtnaareenweekendplek,waardeinteractietussenoudersenhunkinderenopdevoorgrondkantreden.Indebetrokkenbasiswerkingenlieptegelijkeenthemawerkingrond‘plekkeninhetweekend,ruimteinjehoofd’.Daarnaastverzorgdehetprojectweekendmomenten,waarfysiekeenmentaleruimtegecreëerdwerdvoorgezinneninarmoede.DepsychotherapeutvanhetCGGgingmetdezegezinnenhetgesprekaanrondinnerlijkeruimte,hetgebrekeraanendeimpacthiervanophunouder-kindrelatie.

4. Hetspanningsveldtussenpresentieeninterventieverkennen.

Eenactievegroepvanhulpverlenersenbasiswerkersvanvijforganisaties(LerenOndernemen,CAWOost-Brabant,CGGVlaamsBrabantOost,InloopteamMobilenhetWijkgezondheidscentrum)beoogdeneenverbredinginhetwerkveldrondhetthemapresentieeninterventietenaanzienvangezinneninarmoede.Denulde,eersteentweedelijnwerdenhieropelkaarafgestemd,elkvanuitdeeigenkerntaak,maarmetoogvoorelkaar.

ContactGertVitsCGGVlaamsBrabantOost,afdelingKinderenenJongerenKapucijnenvoer353000Leuven016 33 69 32gert.vits@cgg-vbo.be

Ondersteuning mantelzorgers van personen met problemen geestelijke gezondheidszorgNieuwgoedgekeurdproject.Dezeactiepastindefunctievanartikel107.Eenfamiliecoachondersteuntfamiliesengaatnawatdenodenvandemantelzorgerszijn.Debetrokkenpartnerszijn:CGGOostBrabant,CGGPassant,SimilesenCAWOostBrabant

Participatie aan Te GEKCAWOostBrabantwerktactiefmeeaandeactiviteitendiegeorganiseerdwordeninhetkadervandeTeGek-campagneenmaaktdezecampagneookmeebekend.

Websitewww.sad.be/tegek/

ContactGreetMonstreyCAWOostBrabantRedingenstraat63000Leuven0016 21 01 66greet.monstrey@cawoostbrabant.be

Structureel overleg dak-en thuislozen met verslavings- en/of psychiatrische problemenDitinitiatiefisgestartvanuithetstructureeloverleg(opdrachtgeverOCMWLeuven)overdak-enthuislozen,waarbijeenonderzoekwerduitgevoerddoorhetHIVA.Eenvandeaanbevelingenuithetrapportwasomdekrachtvanhetopgezettenetwerkindefocusgroepstructureeluittezetten,dooreendeelvandeinhoudvanhetrapportomtezetteninconcreteactiesenbeleidssignalen.

Deopdrachtbestaatuitkennisdeling,deuitbouwvangedeeldezorg,afstemming,samenwerkingenbeleidssignalering.Totdedoelgroepbehorendak-enthuislozenmetpsychiatrischeen/ofverslavingsproblemen,ookwel‘zorgwekkendezorgmijders’genoemd.

Hetsamenwerkingsverbandisalsvolgtgeorganiseerd:eriseenbredegroepmet

allepartnerseneenmeerbeperktekerngroepdieookalsstuurgroepfungeert.Dekerngroeptervoorbereidingvanditoverlegbestaatuit:OCMWLeuvenStadLeuvenDijledalCAWLeuven,CGG,VBOWaldenvzwen’tLampeke.DecoördinatieberustbijhetCAWregioLeuvenenkadertbinnenhetlokaalsociaalbeleid.

Middelen:erzijngeenfinanciëlemiddelenvoorzienvoorditoverleg.Allepartnersronddetafelengagerenzichvanuiteigenmiddelenvoordeelnameaanhetoverleg.DerolvancoördinatiewordtopgenomendoorCAWregioLeuvenbinnendefunctieregio-netwerking.

Hetstructureeloverlegsteuntoptweegrotepijlers:teneerstewerdeengezamenlijkinitiatiefgenomenvoorhetuitschrijvenvaneenprojectoveraanklampendezorgvoordekerngroepdak-enthuislozenmeteenverslavings-en/ofpsychiatrischeproblematiek,dieaanwezigisopverschillendeplaatseninLeuvenmaarnietbereiktworden;mensendievaakalleverbindingverlorenhebbenmetzichzelf,anderenendesamenleving.Voordeuitvoeringvanhetproject(duurtijdjaar)werdeenprojectaanvraagingediendbijdeKoningBoudewijnstichting.Daarnaastwerdeenbedragvan80.000€goedgekeurdinhetkadervanhetLokaalSociaalbeleid(StadLeuven)enzowelhetOCMWalshetCAWinvesterenelk20.000€.Erwerdentweeoutreachmedewerkersaangeworven,tewerkgesteldinhet‘mobielteamMinderbroederstraat’(art.107)metdevolgendeopdrachten:1)vindplaatsgerichtepresentie/interventie,2)toeleidingnaarbestaandehulpverleningopmaaten3)dedeskundigheidvandemedewerkersvandepartnerorganisatiesbevorderen,ophetvlakvanpresentie/interventievoordezedoelgroep.Destuurgroepstructureeloverlegisookdestuurgroepvanditproject;deledenvanhetstructureeloverlegvormeneen‘adviesgroep’.

Tentweede:werkenaanafstemmingengedeeldezorg.Departnersronddetafelwordenuitgenodigdomcasussen(anoniem)voorteleggen.Samenzoekenzeuitwieineencasushulpverleningopmaatkanaanbieden,vertrekkendvanuitdevisiekrachtgerichtwerkenendeminstingrijpendezorg.Zebekijkenwatgoedlooptenwatmoeilijklooptenzoekennaarverbetermogelijkheden.Daarbijbrengenzedemogelijkhedenengrenzenvaniedersaanbodinbeeld.Indienergeenzorgopmaatkanaangebodenwordenisdeuitdaging(voordetoekomst)omuittezoekenofer,mitsenigeaanpassinginhetbestaandeaanbod,tocheenaanbodopmaatkangerealiseerdworden.Devaststellingdaterhiatenzijninhetaanbodkanookleidentoteengezamenlijkbeleidssignaal.

Website:Achterdezelink.

Contact:LievePolflietCAWOostBrabantRedingenstraat63000Leuven016 21 01 58lieve.polfliet@cawoostbrabant.be

7.7. CAW Oost Vlaanderen

AZIS+, Vangnet-, advies en bemiddelingsfunctieAZIS+iseencliëntoverlegm.b.t.volwassenenmetcomplexeenchronischepsychiatrischeproblematieken,voorwiehethuidigehulpaanbodernietinslaagteenpassendantwoordteformuleren.Hetaanbodbestaatuit:hetgevenvanadviesaanenhetondersteunenvanhetalaanwezigezorgnetwerk,snelletoeleidingnaarhulpenzorg,uitwerkenencoördinerenvaneenzorgtraject.Menmaaktopbasisvaneengedeeldeverantwoordelijkheidafsprakenovergedeeldezorgvoordecliënt.Daartoeiseenaanmeldingsprocedureuitgewerkt.AZISheeftnaasthetcliëntoverlegookeenstuurgroep.HetsamenwerkingsverbandbeschikteovermiddelenvanuithetRIZIV,detherapeutischeprojecten.

Websitewww.azis.be

ContactNetwerkpunt09 216 74 70netwerkpunt@pakt.be

Mind-SpringInternationaalonderzoekmaaktduidelijkdatasielzoekersklachtenondervindenopzowelsociaal,psychischalssomatischgebied,alsgevolgvanwatzijinhetlandvanherkomstdanweltijdensdevluchtdoormaakten.

OokinVlaanderenwerdendezelfdesignalengehoord.Hetpsychischonwelzijnvanvluchtelingenenasielzoekersstondinschrilcontrastmetdemoeilijkedoorstroomnaarderegulierewelzijnsvoorzieningen.DelangewachtlijstenvoordeindividuelehulpverleningindeCentraAlgemeenWelzijnswerkenCentraGeestelijkeGezondheidszorgwarenindatopzichtbijzonderproblematischvoordebetrokkendoelgroep.

EenMind-Springprogrammaformuleerthieropeenantwoord.Hetbestaatuitzesbijeenkomstenineigentaalmetontspanningsoefeningen.Gedurendedezezesbijeenkomstenzoekendedeelnemersgerichtinhuneigentaalhoezeaanhuntoekomstkunnenwerken.Erwordttijdensdecursussenuitvoerigaandachtbesteedaanhetaanpassenaandenieuwesituatieenhet(her)vindenvaneenpositieve,‘nieuwe’identiteitvanvluchtelingenenasielzoekersinBelgië.

Daarnaastkrijgenvluchtelingeninzichtinveelvoorkomendepsychosocialeenpsychischeklachtenzoalsstress,depressie,lusteloosheid,trauma,rouw...Zijverwervenookvaardighedenomhiermeeomtegaan,datleidttoteenbetere‘coping’.

DesessieswordenindeeigentaalgegevenvandedeelnemersdoordeMind-Springtrainer.DeMind-Springtraineriseenerkendvluchtelingdiezelfdeasielprocedureheeftdoorlopen.NaastdeMind-Spring-trainerwordtdegroepmeebegeleiddoordeco-begeleider,eenhulpverleneruitderegulierewelzijnssector.MeestalgaathethieromhulpverlenersuitdeCentraAlgemeenWelzijnswerkendeCentraGeestelijkeGezondheidszorg.

Eencursusbestaatuitzessessiesvantweeuur.Elkesessieeindigtmeteenontspanningsoefening.Dezeoefeningenhelpendedeelnemerszichte

ontspanneninhetlevenvanalledag.Dethema’sdietijdensdecursusaanbodkomenzijn:

■ denormalereactieopabnormalegebeurtenissen ■ omgaanmetstressenspanning ■ gedachtenbepalenjegevoelenjegedrag ■ omgaanmetverlies ■ identiteit

HetMind-SpringJuniorprogrammarichtzichnaarminderjarigentussen14en18jaar.Hetgaathieromnietbegeleideminderjarigevreemdelingen,begeleideminderjarigevreemdelingenenanderstaligenieuwkomers.

Websitewww.mindspring.be

ContactJokeImpensMind-Spring09 267 68 19Joke.impens@odice.be

7.8. CAW Zuid West-Vlaanderen

Ik en de AnderInmaart2014werdhetproject“IkendeAnder”opnieuwgestart.DitiseensamenwerkingvanCGGMandelenLeieMenen(VickyVeys)enCAWZuid-WestVlaanderen.Deformuleislichtgewijzigdtegenoverdevorigejaren.Wehoudenhetopdriegroepsbijeenkomstenmetelkhunthema:identiteit,rouwenrelaties.

Degroepisbedoeldvoormannenenvrouwenuitonzeresidentiëleopvangcentra.Hetpositieveaanhetfeitdatditingroepgebeurt,isdatonzemensenzichmindergeïsoleerdvoelenenmeergesteund.Ookkunnenzevanelkaarleren.Wezorgenervoordatditallesineenpositievesfeergebeurtmetrespectvoordeeigenheidenhettempovaniederindividu.

Momenteelhebbeneraltweesessiesplaatsgevonden(identiteitenrouw).Decliëntenkomenterugenstellenvastdatpratenhelpt.Ineenpogingomvandezeerdiverssamengesteldeenniet-zelfgekozengroepeen(h)échtegroeptemaken,kozenweervooromgezamenlijkvervoerteorganiserennaarCGGinMenenéngaanweachterafooksamenietseten.Destartvervangtdeandersnoodzakelijkeijsbrekersendegroepsmaaltijdzorgtvoordenoodzakelijkenazorg.Erwordtstoomafgelatenendemensenbekomenletterlijkbijeenhapjeeneendrankje.Erwordtnagekaartoverdesessiesmaarookgebabbeldoveranderedagdagelijksezaken.

ContactPieterjanGlorieuxCAWZuidWestVlaanderenBlekersstraat338500Kortrijk056 21 59 09pieterjan.glorieux@cawzuidwestvlaanderen.be

VIII ■ Akkerman,S.F.(2011).Learningatboundaries.InternationalJournalofEducationalResearch,50(1),21–25.doi:10.1016/j.ijer.2011.04.005

■ Atkinson,M.,Wilkin,A.,Stott,A.,Doherty,P.,&Kinder,K.(2002).Multi-agencyworking:adetailedstudy(p.238).Slough,Berkshire.

■ Burt,R.S.,2002.TheSocialCapitalofStructuralHoles.InM.Guillén,ed.TheNewEconomicSociology:DevelopmentsinanEmergingField.NewYork:RussellSageFoundation,pp.201–247.

■ DeMönnink,H.(2009).Degereedschapskistvandemaatschappelijkwerker(p.608).Maarssen:Elseviergezondheidszorg.

■ Demeyer,B.,Princen,M.,&VanRegenmortel,T.(1997).Maatzorgindethuislozenzorg.Eenprocesvanherankeren(p.231).Leuven:HogerInstituutvoordearbeid.

■ Doolan,M.(2011).TheFamilyGroupConference :ChangingthefaceofChildWelfare.OntarioAssociationofChildren’sAidSocieties,56(Fall),15–24.

■ Dowling,B.,Powell,M.,&Glendinning,C.(2004).Conceptualisingsuccessfulpartnerships.Health&SocialCareintheCommunity,12(4),309–17.doi:10.1111/j.1365-2524.2004.00500.x

■ ElAnsari,W.,Phillips,C.J.,&Hammick,M.(2001).Collaborationandpartnerships:developingtheevidencebase.Health&SocialCareintheCommunity,9(4),215–27.Retrievedfromhttp://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11560737

■ Gecoördineerdewetopdeziekenhuizenenandereverzorgingsinrichtingen(2008).Brussel:KamervanVolksvertegenwoordigers.Retrievedfrom:Justel–geconsolideerdewetgeving

■ Gray,B.(1989).Collaborating:FindingCommonGroundforMultipartyProblems(p.329).SanFrancisco:Jossey-BassPublishers.

■ Huxham,C.(2003).Theorizingcollaborationpractice.PublicManagementReview,5(3),401–423.doi:10.1080/1471903032000146964

■ Innes,J.E.,&Booher,D.E.(1999).Consensusbuildingandcomplexadaptivesystems :Aframeworkforevaluatingcollaborativeplanning.JournaloftheAmericanPlanningAssociation,65(4),412–423.

■ InterministeriëleConferentieVolksgezondheid.(2010).Gidsnaareenbetereggzdoorderealisatievanzorgcircuitsenzorgnetwerken(p.38).Brussel.Retrievedfromwww.psy107.be

■ KabinetvanVlaamsministervanEnergie,Wonen,S.enS.E.F.V.denB.,&KabinetvanVlaamsministervanWelzijnVolksgezondheidenGezinJoVandeurzen.(2010).Conceptnota:afsprakenkadersamenwerkingwonen-welzijn(p.16).Brussel.Retrievedfromhttp://www.jovandeurzen.be

■ Kates,N.,&Mazowita,G.(2011).TheevolutionofcollaborativementalhealthcareinCanada:Asharedvisionforthefuture.CanadianJournalof…,56(5),1–10.Retrievedfromhttp://cat.inist.fr

■ Laming.(2003).TheVictoriaClimbiéInquiry(p.427).London.

BIBLIOGRAFIE

■ Marsden,P.V.&Lin,N.,1982.SocialStructureandNetworkAnalysis,BeverlyHills,California:SAGE.

■ Marx,A.J.,Test,M.A.,&Stein,L.I.(1973).ExtrahospitalManagementofSevereMentalIllness.ArchivesofGeneralPsychiatry,29(5),669–675.

■ Mattessich,P.W.,&Monsey,B.R.(1992).Collaboration:WhatmakesitworkAReviewofResearchLiteratureonFactorsinfluencingSuccesfulCollaboration(p.57).St.Paul,MN.

■ McDonald,M.,&Rosier,K.(2011).InteragencycollaborationPartB.Doescollaborationbenefitchildrenandfamilies?Exploringtheevidence(pp.1–12).Melbourne.

■ Prigogine,I.,&Stengers,I.(1984).OrderOutofChaos:Man’sNewDialoguewithNature(p.349).AnnArbor:BantamBooks.

■ Provan,K.G.,&Kenis,P.(2008).ModesofNetworkGovernance :Structure,Management,andEffectiveness.JournalofPublicAdministrationResearchandTheory,18,229–252.doi:10.1093/jopart/mum015

■ Provan,K.G.,&Milward,H.B.(2001).DoNetworksReallyWork ?FrameworkforEvaluatingPublic-SectorOrganizationalNetworks.PublicAdministrationReview,61(4),414–423.

■ Raeymaeckers,P.(2014).Tussencentrumenperiferie.Overdeintegratievannetwerkentussenhulpverleningsorganisaties(p.428).Leuven:Acco.

■ Roovers,S.E.,&Wilken,J.P.(2000).Vanzorgcoördinatienaarintegralezorg.Deontwikkelingvancasemanagement.InM.Nuy(Ed.),Zorgcoördinatie,casemanagementenbemoeizorg.TussenChaosenorde(pp.23–32).SWP.

■ Stacey,R.(1996).ComplexityandCreativityinOrganizations(p.312).SanFrancisco:Berrett-Koehler.

■ Statham,J.(2011).Areviewofinternationalevidenceoninteragencyworking,toinformthedevelopmentofChildren’sServicesCommitteesinIreland(p.60).Dublin.

■ VandeLindt,S.(2000).Bemoeijeermee!(p.116).UitgeverijVanGorcum.

■ Vangen,S.,&Huxham,C.(2011).TheTangledWeb:UnravelingthePrincipleofCommonGoalsinCollaborations.JournalofPublicAdministrationResearchandTheory,22(4),731–760.doi:10.1093/jopart/mur065

■ York,A.,&Kingsbury,S.(2009).TheChoiceandPartnershipApproach:AGuidetoCAPA(p.240).London:CaMHSNetwork.

Samenvermaatschappelijken.VerslagboeksymposiumVIII

Steunpunt Algemeen Welzijnswerk vzwDiksmuidelaan 36a • 2600 Berchem tel. 03 366 15 40 • email: secretariaat@steunpunt.bewww.steunpunt.be • www.kennisplein.be

verslagboek symposium 22 mei 2014...Exact 5 jaar geleden (14 mei 2009) organiseerde het Steunpunt...

Documents

Transcript of verslagboek symposium 22 mei 2014...Exact 5 jaar geleden (14 mei 2009) organiseerde het Steunpunt...

Transport Mei

Speelhuislaan 155 | 4815 CD Breda | The Netherlands€¦ · activiteiten rondom talentontwikkeling en samenwerkingsprojecten in de tussenjaren. We hebben onze activiteiten voor 2017

dispendiksurabaya.files.wordpress.com · 10 Mei 2017 10 Mei 2018 10 Mei 2019 10 Mei 2020 10 Mei 2021 10 Mei 2022 10 Mei 2023 10 Mei 2024 10 Mei 2025 10 Mei 2026 10 Mei 2027 10 Mei

Weekplanning alle vierdes: week van 18 mei 2020...Weekplanning alle vierdes: week van 18 mei 2020 Maandag 18 mei 2020 Dinsdag 19 mei 2020 Woensdag 20 mei 2020 Donderdag 21 mei 2020

Schoolfotograaf 2 juni 2016 - OBS de Drift · 12 mei Marith 12 mei Raf 19 mei Noa 23 mei Heiko 23 mei Demi 25 mei Jessie verjaardagskalender Wandelvierdaagse 28 juni t/m 1 juli Vorig

Nieuwsbrief CBS De Burcht … · Zo. 10 mei: Moederdag Ma. 11 mei: weer naar school Do. 21 mei: Hemelvaartsdag (vrij) Vr. 22 mei: vrij Zo. 31 mei: Pinksteren 071-4074467 info@cbsdeburcht.nl

Creative Europe - Samenwerkingsprojecten

Verona-Venetië-reis 2 mei – 10 mei 2016 o.l.v. Cornelis Jonkman · 2019-02-08 · 2 mei – 10 mei 2016 o.l.v. Cornelis Jonkman . 2 Mei maandag. Op Schiphol is het een vrolijk

Koodza mei

Folder 1 mei t/m 31 mei

‘t Kleppermenneke · 2009. 5. 22. · 22 mei Job Lambregts 24 mei Ton Wijten 24 mei Jet Hesselmans 24 mei Jolanda Augsburg 24 mei Jop Hesselmans 24 mei Ruben van Egmond 26 mei Lars

Verslagboek Staten Generaal (20 oktober 2011)

Flapje mei

Eikenblad mei

26 Mei Dikoreksi Msk in Lg Mei

Agnetendal mei

Organiserend vermogen - officielebekendmakingen.nl · Samenwerkingsprojecten. 92 volledige aanvragen, waarvoor in totaal € 19 miljoen beschikbaar is, liggen momenteel ter beoordeling

All In Veldhoven · 2020. 4. 15. · 27 april Lola Redmeijer MEI 03 mei Jesse Timmerman 17 mei Bram van der Steur 21 mei Aloys Hoex 24 mei Pim Fasen 24 mei Monique van der Maden Met

Europese Subsidiewijzer - VNG International · subsidiemogelijkheden voor Europese samenwerkingsprojecten. Subsidieaanvraag ... De Europese Raad heeft besloten dat de Europese Unie

FEITEN & CIJFERS Creative Europe Cultuur 2019 · Van de subsidieregeling voor Samenwerkingsprojecten wordt het meest gebruik gemaakt binnen Creative Europe. Een volledig overzicht