Post on 13-Jan-2016
description
Verhuizingen en residentiële segregatie in Amsterdam
1890-1940
Henk Laloli
Amsterdam
Thema’s
• Patronen van stedelijke ontwikkeling
• Mechanismen van residentiële segregatie
• Oorzaken
Patronen
• Onderzoek in moderne steden: Chicago• Stadstructuur van functionele en sociale zones• Transformatie van het stadshart• Toenemende rijkdom van centrum naar suburbs• Strijd om de schaarse ruimte• Toenemende residentiële segregatie• Buurt nog gemeenschap?
Mechanismen van residentiële segregatie
• Filtering of housing: opschuiving groepen
• Strijd om de beste locaties: huur, inkomen
• Verandering: stadsvernieuwing, sloop, nieuwbouw, gentrification
• Suburbanisering: rijken trekken weg
Oorzaken
• Toenemende welvaart
• Grotere mobiliteit
• Individualisering
• Prijs van onroerend goed
• Op zoek naar aansluitende levensstijl
Weerslag van bredere sociale processen
Doel van onderzoek
• Individuele mobiliteit verbinden met processen van residentiële segregatie
Vragen Bleven de armsten achter in de oude stad? Was er een toenemende residentiële segregatie in Amsterdam? Welke patronen van residentiële segregatie zien we in de verhuizingen?
Redenen voor verhuizing
• Werk
• Familie
• Betere, grotere woning: gezinsuitbreiding
• Huur: inkomensverandering
Bronnen
• Stedelijke inkomstenbelasting en huren op buurt- en wijkniveau
• Steekproef van havenarbeiders en losse arbeiders aangevuld met data uit het bevolkingsregister
Losse arbeiders
Wijken af van de totale bevolking
• Lage huwelijksleeftijden
• Hoge vruchtbaarheid
• Zeer wisselvallig arbeidsbestaan
• Gezinsinkomen van vader en kinderen
• Migranten?
Amsterdam development
Bevolking naar gebied 1859-1941
Oude stad
Nieuwe wijken 19e eeuw
Nieuwe wijken 20e eeuw
0
50000
100000
150000
200000
250000
300000
350000
400000
1859 1869 1879 1889 1899 1909 1920 1930 1941
Onderzoek naar verhuizingen• Twee cohorten: huwelijken voor en vanaf
1909, start en eindadressen
Resultaat
• Havenarbeiders verhuizen naar nieuwe stadswijken
• Wonen dichtbij de haven
• Overgerepresenteerd in oude stad en arbeiderswijken
Verhuizingen in twee huwelijkscohorten
Voor 1909 Vanaf 1909
Wijken Start Eind Start Eind Zone
% % % %
Centrum 11,4 5,7 4,6 3,7 17e eeuw
Grachtengordel 2,9 0,7 1,9 3,7 17e eeuw
Jodenbuurt 17,1 7,9 11,1 6,5 17e eeuw
Jordaan 18,6 5,0 11,1 6,5 17e eeuw
Oostelijke Eilanden 22,9 15,7 13,9 12,0 17e eeuw
Westelijke Eilanden 5,7 2,1 4,6 17e eeuw
Oost 9,3 21,4 18,5 18,5 19e eeuw
Staatsl., Spaarnd.buurt 7,1 16,4 17,6 10,2 19e eeuw
Oud West 2,9 2,1 5,6 6,5 19e eeuw
Pijp 2,1 2,1 6,5 4,6 19e eeuw
Stedelijk gebied west 3,6 1,9 11,1 20e eeuw
Stedelijk Noord 0 9,3 2,8 9,3 20e eeuw
Oud-Watergraafsmeer en Omval 2,9 3,7 20e eeuw
Amstellanen en omgeving 0,7 0,9 20e eeuw
Museum-, Concertgebouw-,Willemspark- en Apollobuurt 1,4 20e eeuw
Landelijk Noord 2,9 2,8 20e eeuw
Landelijk West 0,9 20e eeuw
Totaal 100 100 100,0
N = 140 N = 108
In nieuwe stad 21,4 62,9 52,7 68,5
In arbeiderswijken 79,3 80,7 77,1 73,4
Residential mobility
• Havenarbeiders verdeling wijkt af• Hun verhuizing houdt de totale bevolking niet bij
Havenarbeiders en stadsbevolking vergeleken
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90In
de
x o
fd
issi
mila
rity
Ou
de
sta
d
Arb
eid
ers
wijk
en
Ind
ex
of
dis
sim
ilari
ty
Ou
de
sta
d
Arb
eid
ers
wijk
en
Start adres Eind adres
%
Huwelijk voor 1909
Huwelijk vanaf 1909
Stad in 1900 en 1936
• Havenarbeiders wonen vlakbij de haven in de oude stad• Niet in de elite of middle class wijken
• Elite verschuift van centrum naar zuiden• Havenarbeiders blijven nabij de haven
• Havenarbeiders wonen in de lage huren wijken• In de oude stad
• Ze verhuizen naar de nieuwe wijken met lage huren
Hoe konden ze verhuizen?
De nieuwe wijken hebben hogere huren
Lage huren per gebied (%)
37,942,9
40,36
11,6213,68 14,01
05
101520253035404550
1915 1925 1936
< fl. 2,50 < fl. 4,- < fl. 4,81
%Oude stad
Nieuwe stad
Totale voorraad lage huren per gebied (%)
65
52,4
37,035
47,6
63,0
0
10
20
30
40
50
60
70
1915 1925 1936
< fl. 2,50 < fl. 4,- < fl. 4,81
%
0
5000
10000
15000
20000
25000
30000
35000
40000
45000
Abs.
Oude stad
Nieuwe stad
Absoluuttotaal
Inkomen en huur havenarbeiders in 1925
Buurtcombinaties Stadsdeel Gemiddelde huur
Huur percentage bij inkomen van fl.1537 per jaar
Spaarndammerstraat 19e eeuws 256,55 16,69
Barentszbuurt 19e eeuws 172,14 11,20
Planciusstraat e.o 19e eeuws 261,61 17,02
Westerstr-Tuinstr (Jordaan) 17e eeuws 167,91 10,92
Lindengr-Westerstr (Jordaan) 17e eeuws 185,23 12,05
Brouwersgr-Lindengr (Jordaan) 17e eeuws 157,39 10,24
Indische buurt 20e eeuws 318,61 20,73
Funen 19e eeuws 186,72 12,15
Dapperbuurt 19e eeuws 246,75 16,05
Buiksloterham 20e eeuws 181,9 11,83
Inkomenspositie van de blijvers in oude stad en vertrekkers naar nieuwe stad (%)
Huwelijken voor 1909 Huwelijken na 1908
Benedengemiddeld
Bovengemiddeld
Benedengemiddeld
Bovengemiddeld
blijvers 79,5 20,5 81,8 18,2
nieuwe stad 66,1 33,9 63,2 36,8
Totaal 72 28 39 13
Inkomenssegregatie
Elite belasting segregatiewijken met > 5 % van de elite
89,5
79,586,2
91,9
0
1020
30
4050
60
70
8090
100
1879 1915 1930 1936
%
Elite Wijken
1879 1915 en 1930 1936
Centrum Grachtengordel
Grachtengordel Hugo de Grootgracht - Vondelpark
Jodenbuurt Museum-, Concertgebouwbuurt
Pijp
Oost Nieuw-Zuid
Aantal wijken
3 5 6
Homogeniteit van arbeiderswijkenaangeslagenen in midden en elite categorie (%)
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
Noord Oost West Jordaan OostelijkeEilanden
Pijp
Nieuwe stad Oude stad
Arbeiderswijken Gemengd Stad
%1900
1915
1930
1936
Conclusies havenarbeiders
• Havenarbeiders leven in de buurten met de laagste huren en inkomens: gesegregeerd
• Dit verandert nauwelijks wanneer ze verhuizen naar de nieuwe stadswijken
• Werklocatie en woninghuur beïnvloeden de keuze voor een woning
• Ze maken de overstap naar betere huizen• Profiteren beperkt van gemeentebeleid
Stedelijke ontwikkeling
• Toeneming residentiële segregatie?– Sinds 19e eeuw toegenomen, met een afzwakking in jaren ‘20
• Degradatie van de oude stad?– Verlies van elite en middengroepen– Centrum toont verschijnselen van CBD – Arbeiderswijken hier toenemend homogeen
• Verschillen tussen bouwzones? – Bouwkwaliteit verschilt– Arbeiderswijken in oude en nieuwe stad groeien naar
elkaar wat inkomen betreft
• Patroon residentiële segregatie– Tegenstelling tussen het zuiden en de rest