Slapen, eten en drinkenZo normaal en soms zo

lastig

Yvette DijkxhoornGZ-pedagoog/orthopedagoog

Verstandelijke beperking

Gedrag en emotie

Hersenen, aanleg

Cognitieve functies

gedrag

hersenen

O

M

G

E

V

I

N

G

Hoe belangrijk zijn eten, drinken en slapen?

Basale levensbehoeften

50%

Criteria voor welbevinden (als onderdeel van kwaliteit van bestaan)

- Genieten van eten en drinken; - Lekker slapen en rusten; - Plezierige relaties en contacten; - Actief zijn;- Jezelf redden; - Jezelf zijn; - Je gezond voelen van lichaam en geest; - Plezierig wonen.

Wanneer spreken we van een probleem:

- Subjectief, we ervaren een probleem- Komen bij iedereen voor- Hebben verschillende oorzaken

(multicausaal)en reageren niet allemaal op dezelfde interventies

- Er is sprake van last

Probleemgedrag bij mensen met een verstandelijke beperking- Normale ontwikkeling (leeftijdsgebonden

problemen)- Specifieke ontwikkeling

(ontwikkelingsgebonden problemen)- Afwijkende ontwikkeling (stoornissen,

neurologische defecten, syndromen)

Een beetje houvast in ontwikkelingspsychologisch denkenLicht VB 6-12 jaar Schoolkind

Matig VB 2-6 jaar Kleuter

Ernstig VB 1-2 jaar Peuter

Diep VB 0-1 jaar Baby

Normale ontwikkeling van slaap

Slaapbehoefte: sterk biologisch bepaald, hangt samen met ontwikkeling van de hersenen

- Baby:

- 4-5 slaapjes per 24 uur

- vanaf een maand of twee doorslapen

- 24-uursritme vanaf vier maanden

- 8 maanden ‘s morgens, ‘s middags een uur, ‘s nachts doorslapen

Normale ontwikkeling van slaap

- Peuter: middagslaapje- Kleuter: 11-12 uur- Slaapbehoefte: 4 jaar 11 uur� 12 jaar 9,5

uur- Puberteit: toename in behoefte aan slaap,

sociale omgeving vraagt later naar bed, vroeger op�slaaptekort�moeite met opstaan�langslapers in het weekend

- In de volwassenheid weer een afname tot ongeveer 8 uur

Wat is goed slapen?

- Slaap-/waakcyclus: alert wakker worden, ontspannen wakker, slaperig, lichte slaap, diepe slaap, REM-periode.

- Slaapeffectiviteit (>85%)

Gevolgen van gebrek aan slaap

- Bij volwassenen, vermoeidheid- Bij kinderen veel eerder hyperactiviteit,

rusteloosheid- Ernstige gevolgen voor het leren- Bij mensen met een VB belangrijke

risicofactor voor zelfverwondend gedrag

Slaapproblemen in de normale ontwikkeling- In- en doorslaapproblemen- Slaapwandelen- Pavor Nocturna- Bedplassen- Praten in slaap- Tandenknarsen (bruxisme)

Veel vaker bij mensen met een verstandelijke beperking- Slaap apnoe; vooral bij klinisch

genetische syndromen, samenhang gezichtsvorm; overgewicht, Down syndroom, keelproblemen

- Hoofdbonken - Epilepsie- Hechtingsproblemen/angsten

Bij gesignaleerde problemen

- In kaart brengen slaapgedrag

- Vragenlijsten

- Slaaphygiëne (gebruik genotsmiddelen, activiteiten in de avond en overdag, bedritueel, bed, omgeving)

- Nachtregistratie (evt. met video)

Altijd bekijken

- Slaapbehoefte persoon- Goede slaapomgeving (temperatuur,

goed bed, vermijden licht en lawaai)- Vaste ritme- Slaapkamer als slaapkamer en niet

spelkamer- Geneesmiddelen en genotsmiddelen- Goede voeding

Mike: 8 jaar EVB

- 17.30 eten- 18.00 douchen en

pyama aan- 18.30 t.v. kijken

(doezelt op de bank)- 19.00 drinken en

koek- 19.30 naar bed- Slaapt niet, gaat

spelen, komt uit smeerpak en Zweedse band

- 22.00 valt op de grond in slaap

- 17.30 eten- 18.00 wandelen- 18.30 t.v. kijken- 19.00 drinken en

koek- 19.30 wassen, pyama

aan- 20.00 voorlezen,

liedje zingen- 20.30 slaapt

Tijd

Activiteit

hyper

alert

neutraal

kalm

hypo

Arousal

Eten en drinken

- Niet kunnen eten- Niet mogen eten- Niet willen eten

Normale ontwikkeling in eten en drinken- Behoefte aan eten en drinken is

biologisch bepaald- Eten en drinken: proces van ingang tot

uitgang- In normale ontwikkeling van vloeibaar

naar steeds vaster (motoriek en vertering moet op gang komen)

- Behoefte aan energie neemt af met de leeftijd

Normale ontwikkeling

- Eerste drie maanden: drinken- Afstemming drinken/ademhalen- Voedingsreflexen verdwijnen, wordt

bewust, rond zes maanden mond open doen bij zien lepel/fles

- 4-6 maanden afhappen en slikken- 8 maanden kauwen- Gevoelige periode smaak 4-8 maanden- 2-4 jaar verdere ontwikkeling

smaak�voor-/afkeuren

Voorwaarden

- Tepelzoekreflex (hoofdje draaien en mondje openen)

- Zuig/slikreflex- Bijtreflex (- Drinken bij een baby:

zuigen�bijten�slikken- Wurg-/hoestreflex (zorgt dat voedsel niet

in de longen komt)- speekselcontrole

Problemen in deze fase

- Aanlegstoornissen- Stoornissen in mondmotoriek- Geen kracht/energie, gastro-

oesophageale reflux, problemen maag/darm�spugen

- Specifieke syndromen

Vanaf 3 maanden (start vaste voeding)- Stagneren ontwikkeling mondfuncties

- Onvoldoende rijping

- Problemen met prikkelverwerking (sonde, autisme)

- Niet willen eten vanwege negatieve ervaringen

- Voedselallergieën- Maag-/darmproblemen

Niet kunnen eten

- Geen hongergevoel- Problemen met de mondmotoriek

(reflexen nog in stand, niet kunnen slikken, verslikken)

- Maag-/darmproblemen, reflux- Stress

Niet willen eten

- Negatieve ervaringen - Koppigheidsfase- Prikkelverwerkingsproblemen- Sociale problemen- Communicatieproblemen

Niet mogen eten

- Allergieën- Diëten- Overeten

Eetstoornissen

- Pica- Rumineren- Failure to Thrive- Anorexia Nervosa- Boulimia - Binge eating Disorder

Casus Niels

- 25-jarige man- Veel probleemgedrag- Ernstige ondervoeding- gebitsproblemen

Zoekmodel

TIJDIntraper-soonlijk

Relatie Biologisch

Oorzakelijke factoren

Ernstige prikkelverwerkingproblemenWeerstand tegen veranderingen

OndervoedSlap

Ontlokkendefactoren

Mond gebrand als kindVerslikt

Rottend gebit

In stand houdende factoren

LeertheorieMacht

Drukte aan tafelWanhoop begeleiders

Slap

Eetprobleem ontrafeld

- Specifiek:

- Weerstand tegen veranderingen (alleen chips, geroosterd brood, 1 soort sap, zoet/zout)

- Patroon van niet eten

Eetprobleem ontrafeld II

- Gerelateerd:

- Problemen met drukte aan tafel

- Uitputting/handelingsverlegenheid

- Onjuist eetgedrag

- Problemen met de communicatie; kan niet aangeven wat hij wel/niet lust, wil

Eetprobleem ontrafeld III

- Niet-specifiek

- Last van gaatjes in gebit

- Zwak door ondervoeding

- rigide

Aanpak I

- Randvoorwaarden:

- Gebit herstellen

- 1:1 eten, aparte ruimte

- Eigen placemat, bord, plastic bestek

- Analyse eetgewoonten

- Eetgedrag aanleren

Aanpak II

- Nadat er weer eetgedrag was (2 weken): aanpak specifieke eetproblemen

- Fading: chocolademelk aanlengen met steeds 10 ml. meer melk

- Brood steeds minder hard roosteren

- Brood beleggen (eerst boter, daarna smeerbaar beleg zoet�hartig)

Aanpak III

- Gedrag corrigeren- Socialiseren:

- 1:1 begeleidster gaat meeëten

- In groep eten

Aanpak IV

- Communicatie:

- Leren kiezen

- Invoeren pictogrammen

- dijkx@fsw.leidenuniv.nl- dijkx@fsw.leidenuniv.nl