Voorwaarden voor leesonderwijs

Lectoraat Early Childhood

Prof.dr. Sieneke Goorhuis-Brouwer.

Moderne inzichten t.a.v onderwijs› Taal en rekenen zijn de zuurstof van het onderwijs

( Van Bijsterveld, 2 september 2011)

2 |

Cito scores in groep 8

“De lat moet omhoog”

Marja Van Bijsterveld

Taalonderwijs voor peuters vanaf 2;6 jaar ( groep 0)

Hugo de Jonge

3 Lectoraat Early Childhood

Centrale vraag

› Leidt taalonderwijs aan peuters tot betere Ciotoscores voor taal in groep 8?

4 Lectoraat Early Childhood

Antwoorden vinden in de neurobiologische ontwikkeling› Bij de geboorte zijn de

hersenen nog niet af.

› 0-7 jaar: primair sensorische gebieden

› 7-12 jaar: associatiegebieden

› Puberteit: prefrontale cortex.

5 Lectoraat Early Childhood

Opbouw van de hardware: primair sensorische gebieden› Deels algemeen

› mijlpalen in motorische en taalontwikkeling

› Deels specifiek › een of tweetalig

waarden/normen› Niet even snel › Ontwikkeling gaat lang door

6 Lectoraat Early Childhood

Ontwikkeling van de associatiegebieden

› Installatie soft ware:

› lezen, schrijven, rekenen, aardrijkskunde, geschiedenis etc.

› Didactische aansturing van groot belang

7 Lectoraat Early Childhood

Ontwikkeling prefrontale cortex› Verdere ontwikkeling van

motivatie, waarden en normen

› Komen tot zelfverantwoordelijke zelfbepaling

8 Lectoraat Early Childhood

Opbouw primair sensorische gebieden: spontane ontwikkeling

› Didactische aansturing versus vrij spel

› Führen oder Wachsen lassen

› Biologie versus educatie

9 Lectoraat Early Childhood

Peuters en kleuters zijn nog geen leerlingen› Sensomotorisch denken

› Pre-reflexief denken – meedoen en zeker weten

› Magisch denken en aarzelende reflexie

› Concreet operationeel denken

› 1e levensjaar

› Peuters

› Kleuters

› Leerlingen groep 3

10 Lectoraat Early Childhood

Voor- en vroegschoolse educatie

2002 – peuterspeelzalen voor allochtone kinderen

2008 – wet OKE

voorschoolse programma’s vanaf 2 jaar

11 Lectoraat Early Childhood

MoedertaalontwikkelingSpontaan proces

› Bloemenwaterzeef› Monden› Heb jij die gebrookt?› Jij hebt een foute mond› Doe je hoofd eens open.

Lezen en schrijvenBewust didactisch proces.

› Operationeel denkniveau

› Taal niet meer gebonden aan persoon of situatie

› Taal heeft objectieve status

Hardware en software

Leren praten

Leren lezen en schrijven

Vooronderstellingen VVE

Een rijk taalaanbod voorkomt

taalachterstand

15 Lectoraat Early Childhood

› Taal is niet los te verkrijgen:

› Gehoor› Motoriek› Denken› Sociaal-emotionele

ontwikkeling

16 Lectoraat Early Childhood

Eerste levensjaar › Klankherkenning (1)› vanaf 6 maanden

taalspecifieke klankherkenning en intonatiepatronen

› (GEHOOR)› Klankproduktie (4)› vanaf 6 maanden

taalspecifiek brabbelen› de tongval › (MOTORIEK)

17 |

Het tweede levensjaar

› Luisteren, kijken, bewegen en voelen hebben de denkontwikkeling op gang gebracht

› Objectconstantie en symboolbewustzijn

18 |

Objectconstantie

Zoeken naar iets dat niet in het blikveld is.

Kiekeboespel

19 |

Symboolbewustzijn

Verwijzende functie van taal

Taal:

Appel Kijk!Uitdrukking Au!Verwijzing Bloem

20 |

Tweede levensjaar› Woordbegrip (2) › persoonlijk

woordenboek

› Woordproductie (5)

(Taalinput en leervermogen)

21 |

Taalontwikkeling

› Tractor, amen

› Sherry, tapas

› Acuoor, fufa, hame

› Persoonlijke competentie

22 Lectoraat Early Childhood

Rijke omgeving: praten

› Woordenschatontwikkeling

› Benoemen, aanwijzen, vertellen.

› Eenvoudige prentenboeken.

23 Lectoraat Early Childhood

Derde levensjaar

› Zinsbegrip (3)

› Zinsproductie (6)

24 |

MoedertaalontwikkelingSpontaan proces, eigen ontwikkelingslijn

› Bloemenwaterzeef› Monden› Draaiwater› Heb jij die gebrookt?› Jij hebt een foute mond› Doe je hoofd eens open.

25 |

26 |

SNEL, the language screening instrument SNEL (Luinge, 2005).

Woorden in context plaatsen› Ik ben so dorst

› Heb jij zo’n dorst, zullen we wat te drinken halen?

› Ik doe zo laten staan› Zet jij het zo neer, dat kan niet, kijk maar, dat gaat

vallen het is te smal.

27 |

Rijke omgeving: voorlezen

› Start literaire beleving

› Holistische ervaring

28 Lectoraat Early Childhood

Doorgaande leerlijn: 2;6 – 3;6 jaar

› Een boekje moet vaker dan een keer voorgelezen worden

Rustig voorlezen – verwerkingstijd

Prentenboeken lezen als literatuur

Goed voorlezen – er spanning in brengen

Interactief voorlezen, maar dan anders (achteraf)

Beleving, identificatie en verbeelding

30 Lectoraat Early Childhood

Vooronderstellingen VVE

Verwerven van gesproken Nederlands

Directe relatie met lezen en schrijven

enCITO scores in groep 8

31 Lectoraat Early Childhood

At risk for dyslexia

Oefenen van:› fonologische vaardigheden› Benoemsnelheid› Letterkennis

Niet bijdragend aan de snelheid en accuraatheid

van het leren lezen

in groep 3

32 Lectoraat Early Childhood

Leessnelheid en leesniveau

Literaire beleving

Concentratievermogen

Methodiek

33 Lectoraat Early Childhood

Taalleerlijn

LezenSpellenReflectie

Voorlezen en vertellen: ontluikende geletterdheid Rijmen en zingen; ontwikkeling van auditieve

waarnemingsprocessen Vertellen, voorlezen uitleggen: uitbreiding

zinsproductie en woordenschat Uitleggen : start zinsproductie

Benoemen: start woordenschat ontwikkeling en woordgebruik

Kijken, lachen, vocaliseren: start communicatie

3-6

Eén toetsmoment: eind groep 2 op schoolrijpheid?

› Kan een verhaaltje vertellen› Beheerst grove en fijne

motoriek› Is geconcentreerd(ca. 15

minuten) en kan luisteren› Kind is trots op zichzelf› Kan concreet-operationeel

denken

Dyslexieprotocol?

› Dyslexie

› hardnekkig probleem met het aanleren en het accuraat en/of vlot toepassen van het lezen en/of spellen op woordniveau.

Dyslexieprotocol?

› Vóór de leeftijd van 7 à 8 jaar kan dyslexie niet vastgesteld worden!

Toetspakket beginnende geletterdheid (2010)

› Woordenschat› Letterkennis› Klankbewustzijn› benoemsnelheid

Toetspakket beginnende geletterdheid (2010)› Bij uitvallen: direct in groep 3

extra aandacht voor het lezen

› Waarom dan al toetsen in groep 1 en 2???

Literaire beleving

› De basis voor zin hebben in leren lezen.

Ontwikkeling fonemisch bewustzijn

› Rijmpjes en versjes

› Onbewuste inprenting

› Ook eigen taalspel: › lik-lak-loek› hik-hak-hoek› stik-stak-stoek

Ontwikkeling fonemisch bewustzijn

› Bewegen op liedjes en versjes

› Een tulp, en een narcis en een hyacint, kom hier lief kind, ga weg stout kind!