24 Z AT E R DAG & C E T E R A N R C H A N D E L S B L A D

24 Z AT E R D A G 2 8 M A A R T & Z O N D A G 2 9 M A A R T 2 0 0 9

Z AT E R DAG & C E T E R A N R C H A N D E L S B L A D 25Z AT E R D A G 2 8 M A A R T & Z O N D A G 2 9 M A A R T 2 0 0 9 25

Re i ze n

FINLANDFINLAND

ESTLANDESTLAND

LETLANDLETLAND

LITOUWENLITOUWEN

WIT-RUSLANDWIT-RUSLAND

RUSLANDRUSLAND

RUSL.RUSL.

POLENPOLEN

Tallinn

Tartu

200 kmNRC 130506 / RB

Estland

Valkenswaard

Schaft

Westerhoven

Malpie-beemden

RiethovenDommelen

1 km

NRC 280309 / RB

N69

N397

FlitsendOostblok

In Estland struikelt de

reiziger nog over oude

Sovjetsymbolen.

Tegelijkertijd is het land

hip en modern. Draadloos

internet is voor de Esten

va n z e l f s p r e k e n d .

Sjors van Beek

Een hoog Anton Pieckgehalte,

zeker. Maar ook een authentiek

inkijkje in tijden van weleer

‘In dit flatgebouw werd besloten of erkernbommen op Nederland moestenworden gegooid”, zegt de jonge EstVilliar met een speelse grijns. „Hierzaten de Sovjetcommandanten van

het bommenwerperssquadron dat noordweste-lijk Europa bestreek.”

Plaats van handeling: Tartu, een charmanteuniversiteitsstad in Estland, 200 kilometer tenzuidoosten van de hoofdstad Tallinn. Indertijdeen uithoek van de Sovjet-Unie, het ‘v ij a n d i g ekamp’. Deze avond speelt Villiar – eind twintig– gids in een stad waar de Russen niet langer debaas zijn. Toen ze dat nog wel waren, was Tartuverboden gebied voor buitenlanders.

Villiar gaat voor in de kelder van zijn eigenappartementencomplex. Hij draait twee mas-sief stalen deuren open en daalt nog een trapjeaf. Op de muren prijken Russische teksten eneen nucleair symbool. Dit was de best beveiligdeatoomschuilkelder van de stad, vertelt Villiar.Niet toevallig ligt hij hier: in dit appartemen-tencomplex woonden de Sovjetofficieren vanhet bommenwerperssquadron. Hun baas: Dzjo-char Doedajev, de latere Tjetsjeense president.

De kelder is lang niet het enige overblijfselvan het communistische tijdperk. Aan de RiiaStraat ligt het Grijze Huis, een stalinistisch blokbeton. Van buiten grauw en zielloos – maar hoebedriegt de schijn. Dit was het voormalige regi-onale hoofdkwartier van de KGB, de Russischegeheime dienst. Hier werden de talloze politie-ke gevangenen ondervraagd en gemarteld.

De kelder van KGB Kongid is tegenwoordigingericht als museum. In het cellenblok staanpoppen met Sovjetlegeruniformen. Fotopane-len en vitrines vertellen het verhaal van de de-cennialange strijd van de Esten tegen hun twin-tigste-eeuwse overheersers: eerst de Russen,daarna de Duitsers, daarna weer de Russen.

EU-lid Estland (zo groot als Nederland, 1,4miljoen inwoners) biedt de hedendaagse bezoe-ker een bevreemdende mix van oud en nieuw;modernisme in een Oostblokdecor. Hoe mo-dern het land is blijkt al in de bus van Tallinnnaar Tartu, waar tal van Esten zwijgend zittente werken op hun laptop. Draadloos internetonderweg, in bus en trein, is voor de Esten eenvanzelfsprekendheid. Op het vliegveld van Tal-linn staan overal gratis te gebruiken internet-zuilen. De meest noordelijke van de drie Balti-sche staten is alle andere EU-landen ver vooruitop het gebied van internettoegang en e-govern-ment. E-stonia, zo noemen de Esten hun eigenland dan ook met trots.

Ook zijn er vermoedelijk maar weinig landenop het vasteland van Europa waar vloeienderEngels wordt gesproken. Tot aan de val van deMuur twintig jaar geleden was Russisch hier delingua franca. Nog steeds zijn veel opschriften inhet publieke domein mede in cyrillisch schrift.De overheersing door de Sovjets mag dan teneinde zijn, de invloed van de Grote Broer is nogoveral merkbaar; in oostelijk Estland makenRussen tot wel 30 procent uit van de bevolking.Toen de Estse regering exact twee jaar geledenin de hoofdstad een standbeeld ter ere van hetSovjetleger wilde verplaatsen, leidde dat totheftige protesten van die Russen – en van deRussische regering.

EU-lidmaatschap in een koudeoorlogsjasje.Talrijk zijn de pompeuze gebouwen in commu-nistische stijl, met op het dak of aan de gevelvaak nog een grote Sovjetster. Maar even talrijkzijn de flitsende grands cafés, de moderne hautecuisinerestaurants; Villiar en zijn collega Kristi-ina, beiden universitair docent, wijzen diep inde nacht de weg naar een vervallen krakersbol-werk. Binnen is het stampvol. Jongeren met ha-nenkammen en piercings deinen op dreunendehousemuziek. De drank vloeit rijkelijk, jointjesgaan van hand tot hand. Dit is geen socialistischarbeidersparadijs meer, dit is het vrije Westen.

Ze was 12, vertelt Kristiina, toen ze op 23 au-

gustus 1989 deel uitmaakte van de menselijkeketen door de Baltische staten. Twee miljoenEsten, Letten en Litouwers daagden de Sovjet-overheersers uit door hand in hand een lint tevormen van Tallinn tot de Litouwse hoofdstadVilnius. De imposante verzetsdaad van de Bal-ten zette een kettingreactie in gang die pas ein-digde met de ineenstorting van het Sovjetimpe-rium. De vrees voor de voormalige machtheb-bers is nog steeds niet verdwenen. Meer daneens vragen Esten waarom West-Europa zo wei-nig heeft geprotesteerd na de Russische inval inGeorgië. „We houden er rekening mee dat wijde volgende zijn”, vertelt Kristiina, die tijdensde oorlog in Georgië enkele weken deel heeftuitgemaakt van een Estse vrijwilligersbrigade.

E stland is ook een beetje Finland. Eindelo-ze naaldwouden, duizenden meren, eentaal die nauw verwant is aan het Fins, en

overal sauna’s. Vanuit de Estse hoofdstad Tal-linn is bij helder weer Helsinki te zien. Elkweekend maken hordes drankzuchtige Finnen,gelokt door lagere alcoholprijzen, de oversteekover de Finse Golf om de bloemetjes buiten tezetten.

De perfect geconserveerd gebleven middel-eeuwse binnenstad van Tallinn is een lust voorhet oog. Twee kilometer aan indrukwekkendestadsmuren, twintig torens met feloranje dak-pandaken. Kronkelige kasseienstraatjes, glim-mende Russisch-orthodoxe kerkkoepels, de to-renspits van de Oleviste Kirik (Olaf’s Kerk)steekt boven alles uit. Een hoog Anton Pieck-ge-halte, zeker. Maar ook een authentiek inkijkjein tijden van weleer.

Raekoja Plats (Raadhuisplein) met zijn goti-sche stadhuis uit 1402 kan in grandeur wedijve-ren met de Grote Markt van Brussel. De Toom-pea-burcht doet niet onder voor de veel beroem-dere burcht van Praag. Dwalen door Tallinn isrondsnuffelen in de riddertijd. Verscholenpleintjes en verdedigingswerken met soms ver-rassend herkenbare namen. Kiek in de Kök(Kijkje in de Keuken) heet het dikste van alleb a s t i o n s.

In de – veelal door Russen gedreven – souve -nirwinkeltjes en antiekzaken in de binnenstadliggen opvallend veel militaria: uniformen en in-signes uit de Sovjettijd, maar ook veel nazispul-len. SS-petten liggen naast Russisch-orthodoxeicoontjes en bronzen herdenkingspenningenvan de Olympische Spelen in Moskou 1980. Deolympische zeilraces vonden plaats in Tallinn.

E ven na zevenen op de avond van 28 sep-tember 1994 begon de veerboot Estoniain Tallinn aan zijn laatste reis. De bestem-

ming was de Zweedse hoofdstad Stockholm,maar kort na middernacht ging het schip tenonder. Het kostte 852 mensen het leven, slechts137 opvarenden konden het navertellen. Nogsteeds is de exacte toedracht van deze grootstescheepsramp in de Europese naoorlogse ge-schiedenis in nevelen gehuld, vertelt de Estseaccountant Sten tijdens een copieuze Baltischemaaltijd in Tallinn. Geboren in Estland volgdehij een studie in Zweden. Talloze malen was hijaan boord van de Estonia, de laatste keer een

week voor de fatale afvaart. „Waarom werd hetscheepswrak al enkele dagen na de ramp op dezeebodem in beton gegoten? Waarom werd hetgebied rond het wrak door de Zweedse autori-teiten onmiddellijk tot verboden zone ver-klaard?” zo vraagt hij zich hardop af. „Er zijnfilmbeelden van een duiker die kort na de rampiets weghaalt uit een gat in de scheepsromp.” Deramp met de Estonia leeft in Estland zoals deBijlmerramp lang in Nederland heeft geleefd.Vragen. Mysteries. Vreemde mannen rond hetwrak. „Een van de theorieën hier is dat het schipkernbommen of nucleair materiaal aan boordhad. De Russen wilden voorkomen dat de la-ding het land werd uitgesmokkeld en brachtenhet schip daarom tot zinken. Duikers van deZweedse marine haalden de spullen vervolgenssnel van boord.”

Op de kade in Tallinn waar het schip 15 jaargeleden vertrok, is tegenwoordig niets bijzon-ders te zien. Een stukje verderop, in de schaduwvan stadspoort Dikke Margareta, herinnert eenbronzen plaquette aan de ramp.

Iets buiten Tallinn ligt de Lauluväljak, deZang-Arena. Een immens podium in de vormvan een schelp, een steil oplopende grashellingals tribune. Hier vond, in juni 1988, de Zin-gende Revolutie plaats. HonderdduizendenEsten zongen hier hun traditionele liederen,zoals ze dat al eeuwen hadden gedaan voordatde Russen kwamen. Moskou wist niet hoe tereageren op dit vocale protest – en deed niets.Daarmee was het hek van de dam. Het Oost-blok rook de vrijheid, het gezang van de Estenzorgde voor de eerste scheuren in de BerlijnseMuur. Op de plek waar geschiedenis werd ge-schreven is het deze dag doodstil; in de vertebegint een veerboot aan de oversteek van deBaltische Zee.§

Estland in de praktijkTallinn ligt op een kleine drie uur vlie-gen van Amsterdam. Tickets zijn ver-krijgbaar vanaf 250 euro (Finnair, SAS,Lufthansa) of 300 euro voor de recht-streekse KLM-verbinding. Een geldigpaspoort of identiteitskaart is voldoen-de. Estland kent een uitgebreid en effi-ciënt interlokaal bussysteem en goedetreinverbindingen tussen de belangrijk-ste steden. Een auto huren is een uitste-kende optie voor wie de kleinere plaat-sen wil bezoeken. Vanuit Tallinn is ereen frequente veerverbinding naarHelsinki (tijdig reserveren in de zomer).Prijzen in hotels en restaurants in Est-land liggen op Nederlands niveau, dekwaliteit eveneens. Pinnen kan overal,de munteenheid is de kroon. Reisgid-sen zijn verkrijgbaar voor de drie Balti-sche staten gezamenlijk (Estland, Let-land en Litouwen), voor alleen Estland,of voor Tallinn en omstreken (o.a. Tho-mas Cook, Cityspots 2008).

v© Interessante websites: www.tal-linn.ee en www.balticsww.com

Riethoven – S ch a ft

Aan de wandel in Noord-Brabant

E r snort een zilveren wonder opde kapel van Sint Valentinus af,zomaar over het zandpad. Een

auto, een gemotoriseerde volbloed.Wat een elegantie. Op het plaatsjenaast de kapel moet de auto op de fo-to. De eigenaar kan zijn trots niet ver-bergen, en zulke trots staat zo aardig.Dit is een Aston Martin. Hij is nieuwen handgemaakt, er bestaan er maar124 van. De eigenaar vervolgt: „B enje aan de wandel, kom je voor de na-tuur en dan krijg je dít.”

Ik besluit hier en nu dat deze As-ton Martin bij de natuur hoort.

De natuur ligt trouwens in de zon.

De hemel is een fresco, hij verlooptvan azuur naar bijna-violet. En dezeechte lentezon schijnt naar behoren:niet warm, wel helder. Alles waar hijlangs scheert laat hij glimmen, de rie-ten daken van de hoeves en de klon-ten op de akkers; de dennentoppenen de berkenstammen. Zelfs het zandop de paden blinkt. Lichtelijk. Ookde rulle wallen op een aspergeakkerglanzen, en de halzen van de struis-vogels die in deze streek worden ge-fokt. Mooie meiden zijn het, metwuivende stola’s, zijden wimpers enverende tred. Biefstuk op hoge benen– nee, niet aan denken.

We wandelen op een slakkengangdoor natuurgebied de Malpie. Hetbruine moeras en de grijze hei lijkenin trance, stil ontwaken ze uit hunwinterslaap omdat het zonlicht datcommandeert. Tussen hoge halmenwordt de liefde bedreven. Ja, doormensen, zoete types. Aan de wilgenontluiken de eerste witbonten katjes.De schim van een meerkoet beweegtin slow motion over een versuft ven.Maar het grote ven wordt opgeschuddoor felle sterns, de witte vogeltjesmet de zwarte bandana’s over hunkopjes. Ze duiken als jachtvliegers enbestrijden elkaar in korte luchtge-v e ch t e n .

Kan het dat ik kikkers hoor kwa-ken?

Op het heimelijke natuurgeweldvan de Malpie volgt een bos, metruimte voor brede schaduwen. Hetbos leidt de minzame schoonheidvan het Dommeldal in. Kleinschaligis het, de bewoonde wereld is vlakbij,maar dat geeft niet. Het biedt wataarzelend veld met oud en nieuwgras. Bomen staan in de rij en chape-ronneren de wegjes. De Dommelsnijdt bochten in de oevers en scheptzo plakkerige strandjes. De stromingis sterk, stroomversnellingen makenkolkjes en die kolkjes spugen vlek-ken licht.

Man meldt dat hij werd aangevlo-gen door een hommel, „en dat is eengoed teken”.

Joyce Roodnat

14 km. Kaarten 58, 59, 60 uit: Grensland-pad. Uitg. LAW, Amersfoort, 2004. De ov-verbinding tussen Schaft en Riethoven istijdrovend. Inl.0900-9292 ofwww.9292ov.nl.Tel taxi: 040-2838383

Rode sterren en gratis internet in Estland

Alexander Nevski-kathedraal in de historische binnenstad van Tallinn Foto Sjors van Beek

Illustratie Wendy Panders

Zweten, zepen en afrossenGeheime tip van onze correspondent in New York

V oor je een reservering voor eenrestaurant maakt, even op in-ternet snuffelen naar wat ande-

ren zeggen. Voor het bezoeken vandie theatervoorstelling, even onlinerecensies zoeken. Maar voordat je‘Russian and Turkish Baths’ in deNew Yorkse East Village bezoekt, ishet beter weg te blijven van wat ande-ren te melden hebben. Deze waar-schuwing blijft de bezoeker namelijkvoor altijd bij: „Dit is het enige bad-huis in New York waar je nog eenhartstilstand aan kunt overhouden.”

Dat, inderdaad, of eczeem.Het badhuis heeft niets weg van de

andere ‘spa’s’ – zo heten ze hier –waar de stad mee vol zit. Het begintal met de naam. Anderen heten Exha-le (‘adem uit’), Takashimaya of, al ietsordinairder, Broadway Star Spa. DeRussian and Turkish Baths moet ver-der niets hebben van waar de luxerespa’s hun behandelingen mee omge-ven. Hier geen Aziatische dames diehoegenaamd geen Engels spreken,hier geen zo goed als gesteriliseerdeomgeving. In dit badhuis, sinds1892, werkt maar één vrouw. Vet Rus-sisch accent. In de keuken. Ze ver-koopt Anya’s Borsjtsj (wie Anya danook mag zijn), baltic herring en groteflessen bier. Om het vochtgehalteachteraf weer op peil te brengen.

En waar talloze New Yorkse onder-nemingen vol trots ingelijste foto’svan Ons Frequenterende Sterren aande muur hebben, heeft niemand indit badhuis de moeite genomen defoto’s met recenter werk aan te zuive-

ren sinds mannen zoals Mich Gar-field, Keith David en Jackie ‘The JokeMan’ Martling voor het laatst langs-k wa m e n .

Aan de andere kant van deze ruim-te op de eerste verdieping zijn dekleedkamers. Links mannen, rechtsvrouwen, maar er wordt over demuur heen naar elkaar geroepen. Be-zoekers krijgen een slechtzittendvaalblauw dingsigheidje en een StarWars-achtige badjas. Het maakt nietsuit. Hier komt niemand om gezien teworden. Daarvoor ontbreekt de fran-je.

De kelder is een mierennest. Man-nen zitten op een randje, vrouwenschuren daar langs op weg naar hetTurkse stoombad en in de Zweedsesauna ontstaat wrijving als een be-zoeker zijn slippers tegen een anderu i t s ch o p t .

„Wo w . Wat was zíjn probleem”,zegt een meisje als hij later weg is.

„Zeker een advocaat.”„B ankier.”„Ach. Over een maand zijn ze toch

allemaal hun baan kwijt.”En er wordt gelachen. Het kan dus

toch nog in New York.Hoogtepunt is het Russische bad-

huis waar bezoekende immigrantenruim een eeuw geleden al kwamenvoor hun shvits, de zweetsessie. Bui-ten hangt een bordje. Niet te langbinnen blijven. Met hartproblemenniet betreden. En „no shaving, spittingor cleaning teeth”.

In de stralingswarmte, binnen,valt de afkeer van de witte emmersvol ijskoud water snel weg. Vol overhet hoofd heen. Mannen knopen inhet water gedrenkte doeken om hethoofd tegen de warmte, vrouwengroepen samen op de onderste tre-den. Tegen een muur staan Viktor enIgor hun werk te doen. Zij geven debezoeker een ‘platza’. Vriendelijk ge-zegd is dat een massage met een boseikenbladeren. Meer realistisch: zezepen de bezoeker in, rossen dezedan met de bos af, omstanders wen-den het hoofd af en dan gaan er nogemmers water het gezicht in.

Buiten volgt er dan natintelendeen compliment: „you very strong guy,my friend”. Volgende keer weer? Enboven hebben de norse Russen de be-handeling, plus een fooi voor Igor, alop de rekening gezet.

Freek Staps

De Lauluväljak, bij Tallinn Foto Sjors van Beek

Cel 33 van de KGB in Tartu Foto Lijjccoo