PRISMA als ‘VOORZET’in de diabetesbehandeling

Marloes Hogenelst GZ psycholoog

diabetescentrum VU medisch centrum, Amsterdam

PRISMA

gedragsverandering via groepseducatievoor mensen met type 2 diabetes

De cursus

• 2 ochtenden van 3.5 uur• Maximaal 10 patiënten, en eventuele partners• 2 trainers: diëtist en diabetesverpleegkundige• Voor iedereen die nieuw is in VUmc• Iedere 4-6 weken draait een cursus

Onderdelen PRISMA dag 1

• Mijn eigen verhaal• Wat is diabetes type 2• Medicatie• Hypo/hyper• Voeding: koolhydraten• Voeding: energie/gewicht

Onderdelen PRISMA dag 2

• Terugblik• Risicofactoren en complicaties• Voeding: vet• Lichaamsbeweging• Mijn diabetes actieplan• Brandende vragen

Geen gedragsverandering zonder visie

Filosofie van PRISMA

patiënt aanmoedigen het doel van de hulpverlener te bereiken of eigen doelen

…

Filosofie - 1

Vrijwel alle dagelijkse beslissingen die van invloed zijn op de uitkomsten van de behandeling van diabetes worden genomen door de persoon met diabetes zelf. Het individu draagt daardoor zelf de verantwoording voor de behandeling van zijn/haar aandoening

Hoe doe je dit?

• Zorgen voor eerlijke, actuele informatie over oorzaken, gevolgen en mogelijkheden voor behandeling (self regulation theory)

• Bewustwording van specifieke gezondheidsrisico’s (dual proces theory)

• Mogelijkheden om risico’s te reduceren bespreken• Ondersteunen bij opstellen van actieplan (social

learning theory)

Filosofie - 2

Mensen met diabetes verdienen steun bij het nemen van wat zij beschouwen als de voor henzelf best mogelijke beslissingen, om een in hun ogen zo goed mogelijke kwaliteit van leven te bereiken

Hoe doe je dit?

• Steun bij verwerken en begrijpen van de informatie• Respect en onvoorwaardelijke positieve aanvaarding• Toegang tot zorg ongeacht de omgang met diabetes

Filosofie - 3

De gevolgen van de beslissingen in de zelfmanagement van diabetes hebben primair hun weerslag op / worden gedragen door de mensen met diabetes en hun naasten

Hoe doe je dit?

• Mogelijkheid bieden ervaringen uit te wisselen• Steun bieden bij emotionele reacties (diagnose,

impact behandeling/complicaties)• Juiste zorg bij grote emotionele problemen

Filosofie - 4

Verschillende factoren zijn van invloed op de leefstijl; vrijwel alle barrières tot effectief zelfmanagement liggen binnen het individu en de eigen sociale omgeving

Hoe doe je dit?

• Stimuleren van besluitvorming op basis van relevante informatie zodat (self determination theory, social learning

theory);– Sterke positieve intentie– Voldoende vaardigheden– Voordelen opwegen tegen nadelen– Sociale druk toeneemt– Gedrag consistent met zelfbeeld/normen en waarden– Vertrouwen in de uitvoering van het gedrag

Filosofie - 5

Het verwerven van nieuwe inzichten en vaardigheden is voor veel mensen lang niet altijd gemakkelijk en kan een bedreigende ervaring zijn

Hoe ga je daarmee om?

• Tempo afstemmen op individu• Actieve betrokkenheid stimuleren, uitgangspunt is

kennisniveau patiënt• Herhaling• Informatie op schrift• Oefenen van vaardigheden

Evidence based

• Gebaseerd op psychologische theorieën– Self-Regulation Theory– Dual Process Theory– Self-Determination Theory– Social Learning Theory

• Data Desmond U.K. RCT 1 jaar follow up t.o.v. controlegroep:– meer gewichtsverlies– meer rokers gestopt– meer ziekte-inzicht– geen verandering in HbA1C

Davies et al BMJ 2008

PRISMA methodiek

• In eerste deel accent op kennis• Trainer introduceert onderwerp aan de hand van

open vragen (check kennisniveau/misverstanden)• Deelnemers zijn actief in het zoeken naar informatie

en het leggen van verbanden• Patiënt ontdekt zelf ‘juiste’ antwoorden• Streven: trainer max. 40-65% van tijd aan het woord

PRISMA methodiek

• Tweede deel gericht op actie• Nadruk op hoop• Gezondheidsprofiel• Actieplan

Na PRISMA

• Individuele consulten bij arts/dvk/diëtist• Afhankelijk van de gestelde doelen• Bijstellen gezondheidsprofiel• Bijstellen actieplan

Self-Regulation Theory

Individuele opvattingen over ziekte:• Identiteit• Oorzaak• Duur• Consequenties• Effectiviteit behandeling

Self-Determination Theory

• Benadrukt verschil externe motivatie en interne motivatie

• Interne motivatie is voorwaarde voor succesvolle veranderingen in zelfzorg, gewichtsverlies en instelling

Social Learning Theory

Benadrukt self-efficacy: voorspeller van adequaat zelfzorggedrag

• Bekrachtiging kleine veranderingen• SMART-doelen stellen• Barrières onderzoeken

Dual Process theory

Patiënt actief betrekken in leerproces• Geven van minimale informatie• Gerichte vragen• Gebruik van analogieën

Patiënt aan het woord