Literatuurgeschiedenisvier havo

MIDDELEEUWENGOUDEN EEUW

Tussentijd

• 400-1585 na Christus

• In 16e eeuw: bewondering voor klassieke oudheid (tijd van Griekse en Romeinse Rijk)

• In die 16e eeuw wilde men die tijd laten herleven: renaissance (wedergeboorte)

• Tijd tussen die klassieke oudheid en renaissance noemde men: een duistere tussentijd, de MIDDELEEUWEN

Macht van de kerk standenmaatschappij

• Paus zetelt in Rome• Latijn (oude taal van de Romeinen) blijft voertaal van de

kerk• Drie standen:• 1. geestelijken• 2. adel• 3. boeren• Deze standenmaatschappij veranderde langzamerhand

toen steden belangrijker werden• De burgerij kwam op• http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20070618_fransere

volutie01

Boekproductie in de middeleeuwen

• Beroepsvertellers• Mondeling overgeleverde verhalen noemen we:

orale literatuur• Geschreven literatuur• Hebban alla vogala nestas hagunnan hinase hic

enda thu wat unbidat ghe nu• Alle vogels zijn met hun nesten begonnen,

behalve jij en ik. Waar wacht je op?• http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/2012061

8_hebban01

Ridders en kastelen

• Behoorde je tot de tweede stand (de adel), dan kon je ridder worden

• Vanaf ongeveer 1100: de eerste romans

• Verhalen in versvorm over ridders, geschreven in de taal van het volk

• Een populair genre was: ridderliteratuur

• Karelromans

• Arthurromans

Karel ende Elegast• Karelromans

• Karel de Grote: 768-814

• Ware gebeurtenissen, aangevuld met verzinsels

• Epische concentratie

• Karelromans: vrouwen spelen nauwelijks rol

• Trouw aan God en koning zijn belangrijke deugden

• http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20120618_elegast01

Arthurromans• Koning Arthur staat centraal• Was er ooit wel een koning Arthur?• Verhalen komen uit Keltische geschiedenis• Kelten: oorspronkelijke bewoners van wat nu Engeland heet• Ze werden onderdrukt door Saksen• Ze vluchtten in de romantische verhalen van de ridders van

de Ronde Tafel en hun ideale koning Arthur• Queeste (zoektocht) speelt rol• http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20120618_arthur0

1• http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20120618_elegast0

1

Roman van Lancelot• Lancelot is een van de ridders

van de Ronde Tafel • Genovere: vrouw van koning

Arthur• Deze relatie was hoofs (niet

seksueel) • Graal: een schaal gebruikt

tijdens Laatste Avondmaal van Jezus en zijn twaalf apostelen

• Over koning Arthur en keizer Karel:

Middeleeuwen en renaissance

Oudheid Middeleeuwen

Re

nai

ssan

ce

verl

ich

tin

g

Ro

man

tie

k

Mo

de

rne

tij

d

0 500 1000 1500 2000

Middeleeuwen ongeveer van 500 tot 1550

Renaissance ongeveer van 1550 tot 1700

Voorhoofse en hoofse ridderromans

• Voorhoofs

• Lomp

• Oorlog

• Vechten

• Vrouw als…….

• Hoofs

• Elegant

• Liefde

• Praten

• Vrouw als

Hoofse liefde• Hoofs: zuiver, mooi, verfijnd, edel • Denk aan: Hoffelijk • Voorhoofs: lomp, lelijk, groef, boers, plat • Hoofse literatuur: verhalen waarin de hoofse

liefde tussen mannen en vrouwen wordt beschreven

• Liefde brengt het beste in de mens naar boven. Liefde is ook: lijden!

• In de hoofse liefde gaat het vooral over verlangen naar elkaar

De vrouw volgens de kerk

• Vrouw is ondergeschikt aan de man

• Middeleeuwse samenleving is een mannenmaatschappij

• Kerk waarschuwde voor de vrouw als verleidster

• Adam en Eva

• Vrouwen: heksen

• Zondebok http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20050614_middeleeuwen01http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20040317_heksen01

De vrouw in de hoofse literatuur

• Troubadours bezongen de schoonheid en haar edele karakter van de vrouw

• Hoofse lyriek: Hendrik van Veldeke

• Hadewijch: mystieke gedichten

• Deze gaan over ervaringen die dichters hebben tijdens de eenwording met God en hoe je die kunt bereiken.

• http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20120618_hadewijch01

Hoofse romans en hoofse verhalen

• Tristan en Isolde: hoofse roman in versvorm• Ferguut: combinatie ridderschap en liefde

(queeste) • Walewein: kent ook veel typische elementen van

de Arthurromans• Roman van de Roos: allegorie (liefde, verzet,

schaamte etc. treden op als mensen)• Korte hoofse verhalen: o.a. de Beatrijs• Caritas: geestelijke liefde • Amor: aardse liefde • http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/2012061

8_beatrijs01

symboliek• In de middeleeuwen had bijna alles een

symbolische betekenis• Rozenstruik: liefde• Haas: lafheid• Getallen: • - 3: heilig, van God • - 2: gevaar, van de duivel• Kleuren:• - blauw: hemel, trouw• - zwart: duivel, kwaad• - wit: zuiverheid

Kloosterscholen

• Weinig kinderen gingen naar school

• Adellijke jongens gingen op zevenjarige leeftijd naar een kloosterschool

• Onderwijs in het Latijn

• Grammaticaonderwijs, boeken lezen van Ovidius, Seneca en Vergilius

• Bijbel

• Roe, zweep, houten lat

Universiteiten en stadsscholen

• Op de universiteiten kon je theologie, geneeskunde of rechten studeren

• Je werd onderwezen in de zeven vrije kunsten:

Grammatica, rhetorica, dialectica, arithmetica, geometrica, astrologia, musica

• Stadsscholen: toen steden groter werden, ontstonden er ook scholen voor de ‘gewone’ jongens (zoons van rijke burgers en stadsbestuurders)

• Jacob van Maerlant schrijft Der naturen bloemen in de volkstaal: het Middelnederlands

• Gaat ook over: eenhoorn, griffioen, feniks…..

De school van de praktijk• Bijna alle literatuur: boodschap• http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/2005061

4_middeleeuwen07• Met de opkomst van de steden ontstond er

literatuur waarvan ook gewone burgers iets konden opsteken

• doel was: de lezers onderwijzen. • Jacob van Maerlant: http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20120618_maerlant01

Geestelijke en wereldlijke didactische literatuur

• Oudste didactische teksten in volkstaal: heiligenlevens• http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20030623_klo

oster01• Franciscus van Assisi • http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20070901_dier

endag01• Legenden• Sint-Nicolaas • Marialegenden• De Beatrijs• Wereldlijke didactische literatuur: o.a. de Reinaert

Gouden eeuw

• http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20111208_wilhelmusvannassauwe01

• Philips II en het ‘Grote Roomsche Rijk’

• http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20050127_beeldenstorm01

• Vervolging van de protestanten

• http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20071107_luther01

Rijkdom en armoede

• De Verenigde Oost-Indische Compagnie werd opgericht

• Levendige handel

• http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20061219_voc03

• http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20111130_slavenschepen01

• Het verschil tussen rijk en arm was groot.

Republiek der Verenigde Nederlanden

• 1648

• De Republiek werd bestuurd door de Staten Generaal

• Oorlog met Engeland

• http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20071126_deruyter01

• In 1672 kwam er een einde aan de voorspoed

Kijk op de wereld

Middeleeuwen

• Theocentrisch wereldbeeld

• Geen wetenschap interpreteren Bijbel / vertalen Gods boodschap

• ‘Memento mori’ denk eraan dat je zult sterven

• Gemeenschapskunst anonieme werken / schrijver onbelangrijk

Renaissance

• Antroposofisch wereldbeeld

• Opkomst wetenschap humanisme

• ‘Carpe diem’ pluk de dag

• Individuelere kunst schrijver uit persoonlijke gevoelens en ideeën

Renaissance

Renaissance: wedergeboorte

Nieuwe belangstelling voor de Griekse en Romeinse cultuur uit de klassieke oudheid

De beweging ontstond rond 1300 in Italië

In Nederland: in 16e eeuw op gang, hoogtepunt in 17e eeuw

boekdrukkunst

• http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20111208_erasmus01

• http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20120618_boekdruk01

• Homo universalis

• Constantijn Huygens

• Humanist: Erasmus

• Lof der zotheid

P.C.Hooft• P.C. Hooft: 1581-1647• Muiderkring• Tragedies• Komedies (o.a. Warenar)• Literatuur was ‘ter lering ende vermaak’• http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20111212_bredero

enhooftmakennieuwtheater01• Joost van den Vondel : Gijsbrecht van Aemstel (1638-1969 /

2012) http://www.youtube.com/watch?v=EwtlbSN26hA• Begrippen: translatio, imitatio, aemulatio• Aemulatio: verbeteren tot verhalen met een christelijke

boodschap

Vondel, Hooft, Bredero en Cats

• Gerbrand Adriaensz . Bredero: o.a. Klucht van de koe• Jacob Cats: veel uitdrukkingen van hem gebruiken we

nu nog. Bijvoorbeeld: haastige spoed is zelden goed. • http://www.youtube.com/watch?v=5r9oExVAHGk (P.C.

Hooft)• http://www.youtube.com/watch?v=vCUa7ohRSjM (

Joost van den Vondel) • http://www.youtube.com/watch?v=iIXB4bH4ChA

(Bredero)• http://www.youtube.com/watch?v=2ch1qFtAcc0

(Jacob Cats)

Vondel

• http://www.youtube.com/watch?v=no-VA5V28Z8

• https://www.youtube.com/watch?v=EwtlbSN26hA