Post on 22-Apr-2021
Leefmilieu Brussel
DE 9 THEMA’S VAN HET DUURZAAM BOUWEN
Liesbet TEMMERMAN
cera|a| asbl
Opleiding Duurzaam Gebouw:
Duurzame renovatie: kort overzicht
2
Doelstellingen van de presentatie
● De 9 thema’s van het duurzaam bouwen in het
Brussels Hoofdstedelijk Gewest voorstellen, en
vestigen als basis voor een holistische
projectaanpak aan de hand van een korte
synthese.
3
● Duurzame renovatie: verschillende aspecten
► Waarom?
► Verschillende thema’s betrekken bij de denkoefening
● Thema “MAN” - Beheer
● Thema “MOB” - Mobiliteit
● Thema “NAT” - Natuurontwikkeling
● Thema “PHY” - Fysieke omgeving
● Thema “HUM” - Menselijke omgeving
● Thema “MAT” - Materiaal
● Thema “ENE” - Energie
● Thema “WAT” - Water
● Thema “WEL” - Welzijn, comfort en gezondheid
Algemeen schema van de presentatie
4
● Waarom?
Duurzame renovatie: verschillende aspecten
“Duurzame ontwikkeling is ontwikkeling die aansluit op de behoeften van het
heden zonder het vermogen van toekomstige generaties om in hun eigen
behoeften te voorzien in gevaar te brengen.”
Rapport van de Brundtland-commissie, Verenigde Naties, 1987
De drie pijlers van de duurzame ontwikkeling- Bron: http://www.wtcb.be
5
● Verschillende thema’s betrekken bij de denkoefening
Duurzame renovatie: verschillende aspecten
Sociale, economische en
milieu-impact
Energie
Materialen
Water
Lucht-
verontreiniging
Afval
Water-
verontreiniging
Ruimtelijke ordening
Landschap
biodiversiteit
Comfort
Gezondheid
Leefwijze
6
THEMA MAN BEHEER
THEMA MOB MOBILITEIT
THEMA NAT NATUURONTWIKKELING
THEMA PHY FYSIEKE OMGEVING
THEMA HUM MENSELIJKE OMGEVING
THEMA MAT MATERIAAL
THEMA ENE ENERGIE
THEMA WAT WATER
THEMA WEL WELZIJN, COMFORT EN GEZONDHEID
• Verschillende thema’s betrekken bij de denkoefening
Duurzame renovatie: verschillende aspecten
7
● Waarom is dit van belang?
Thema MAN – Beheersprocedure
ONTWERP BOUW OPLEVERING
“Klassieke” taakverdeling:
● Bouwheer: bepaalt het programma van de behoeften en het budget, sluit
overeenkomst met architect, studiebureau(’s) en aannemer(s)
● Architect: ontwerpt het project
● Studiebureau: is belast met een specifieke en beperkte opdracht
● Bouwbedrijf: voert uit, op basis van het uitvoeringsdossier en het bestek
van de architect en het/de studiebureau(s)
● Gebruiker: neemt zijn intrek in het gebouw zodra de werken zijn uitgevoerd
8
● Waarom is dit van belang?
Thema MAN – Beheersprocedure
De vaardigheden en knowhow van alle betrokkenen benutten =
● Werken in een multidisciplinair team, co-ontwerp
● Betrokkenheid van elke partij indien zijn inbreng nuttig is, maar ruim
voordat dit strikt noodzakelijk is
● Luisteren, delen en uitwisselen
● Ten voordele van de kwaliteit van het project en de
prestaties ervan in termen van duurzaamheid
9
● Waarom is dit van belang?
Thema MAN – Beheersprocedure
► Projectbeheer
► Werfbeheer
► Afvalbeheer op de werf
► Informatie
► Beheer van het exploitatieafval
10
● Laten we ons even de vraag stellen…
Thema MAN – Beheersprocedure
“Dat ga ik zeker voelen in mijn portemonnee!”
Bron : http://www.le308.com
Twee van uw collega’s bieden een vast tarief aan van slechts 3,80% … verzekering inbegrepen …
11
● Laten we ons even de vraag stellen…
Thema MAN – Beheersprocedure
“Dat ga ik zeker voelen in mijn portemonnee!”
Waar u rekening mee moet houden :
► Betere budgetbeheersing
► Minder onduidelijkheid, minder vage zones, … en minder
onvoorziene omstandigheden op de werf
► Een betere definitie van de verantwoordelijkheden van elke partij
► De prestatiedoelstellingen zijn makkelijker te behalen … of zelfs
te overtreffen
► De gebruikers/bewoners krijgen een betere kijk op het gebouw
en de uitrustingen en de werking
12
MOBILITEIT
► Meer verplaatsingen met de wagen
► Gezondheidsproblemen
► Meer verplaatsingen met de fiets
13
● Waarom is dit van belang?
Thema MOB – Mobiliteit
“Mijn wagen, mijn vrijheid”
“Ik weet wel dat er in Brussel een ruim aanbod is van het
openbaar vervoer, maar ik heb mijn wagen nodig”
14
● Laten we ons even de vraag stellen…
Thema MOB – Mobiliteit
Actieve en multimodale mobiliteit
Voor ELKE verplaatsing?
15
● Laten we ons even de vraag stellen…
Thema MOB – Mobiliteit
“Ik wil wel mee ijveren voor betere fietsvoorzieningen in
Brussel, maar zit de Brusselaar hier op te wachten?”
(gelezen op een blog)
Voor elke behoefte een oplossing!
16
NATUURONTWIKKELING
17
● Waarom is dit van belang?
Thema NAT – Natuurontwikkeling
De instandhouding, de ondersteuning en de versterking van
de biodiversiteit geniet volgens tal van wetenschappers
absolute prioriteit. De natuurlijke omgeving waarin de
mens leeft, en waarvan zijn toekomst en voortbestaan
rechtstreeks afhangen, staat immers op het spel.
De instandhouding, de ondersteuning en de versterking
van de biodiversiteit geniet volgens tal van
wetenschappers absolute prioriteit.
De natuurlijke omgeving waarin de mens leeft, en
waarvan zijn toekomst en voortbestaan rechtstreeks
afhangen, staat immers op het spel
18
● Waarom is dit van belang?
Thema NAT – Natuurontwikkeling
Niet “gewoon” een kwestie van “bloemen en bijen”!
19
● Waarom is dit van belang?
Thema NAT – Natuurontwikkeling
Bedreigingsgraad voor de waterlopen vanuit het oogpunt van de waterbiodiversiteit Bron: http://www.eawag.ch
20
● Waarom is dit van belang?
Thema NAT – Natuurontwikkeling
Het groene netwerk Het blauwe netwerk
Bron: http://www.leefmilieubrussel.be , “Wat zijn de blauwe en groene netwerken?”
“Oké, maar op schaal van mijn renovatieproject moet ik
toch geen park aanleggen?”
21
● Laten we ons even de vraag stellen…
Thema NAT – Natuurontwikkeling
Bron: http://www.set-revue.fr
Op
perceels-
niveau
22
● Laten we ons even de vraag stellen…
Thema NAT – Natuurontwikkeling
► Op het dak:
● Groendak (intensief of extensief)
● Bakkenteelt
► Op de gevel:
● Beplante gevel (gedeeltelijk of
volledig)
► In de tuin (hoe klein ook!):
● Inheemse planten
● Gedifferentieerd beheer
● Moestuin
● Collectieve ruimte en tuinberging
► Op het terras / balkon:
● Inheemse planten
● Bakkenteelt
“In het kader van mijn renovatieproject heb ik
verschillende mogelijkheden …”
23
FYSIEKE OMGEVING
24
Zorgen voor een leefomgeving van goede kwaliteit door
de fysieke impact van een gebouw op zijn context tot
een minimum te beperken
● Waarom is dit van belang?
Thema PHY – Fysieke omgeving
wat is dit?
25
De fysieke impact die een gebouw kan hebben op zijn omgeving is
veelvoudig:
► windcorridors afhankelijk van de hoogte van het gebouw en de
aanpalende gebouwen en van de ruimtelijke morfologie
► bezonning van het perceel en de binnenruimten
● Waarom is dit van belang?
Thema PHY – Fysieke omgeving
26
● Waarom is dit van belang?
Thema PHY – Fysieke omgeving
Bron: Obstakels voor bezonning – http://www-energie2.arch.ucl.ac.be
Afdekking door
gebouwen
Cilindervormige
projectie
Stereografische
projectie
27
De fysieke impact die een gebouw kan hebben op zijn omgeving is
veelvoudig:
► windcorridors afhankelijk van de hoogte van het gebouw en de
aanpalende gebouwen en van de ruimtelijke morfologie
► bezonning van het perceel en de binnenruimten
► plaatselijke stijging van de temperatuur afhankelijk van de
gebruikte materialen en het ontwerp van de omgeving
● Waarom is dit van belang?
Thema PHY – Fysieke omgeving
28
● Waarom is dit van belang?
Thema PHY – Fysieke omgeving
Bron: http://ecohuis.antwerpen.be
29
● Waarom is dit van belang?
Thema PHY – Fysieke omgeving
De hitte-eilanden hebben een impact op:
► Het energieverbruik: gebruik van actieve koeling
► De luchtkwaliteit: verhoging van de hoeveelheid CO2, ozon,
stikstofdioxide
► De biodiversiteit, met inbegrip van bepaalde gedragingen van
dieren
► De gezondheid: verhoogd risico van cardiovasculaire
accidenten, epidemieën, verlenging van het hooikoortsseizoen
30
● Waarom is dit van belang?
Thema PHY – Fysieke omgeving
Comparing the degree of soil sealing and the surface temperatures in Budapest, Hungary Bron: Europees Milieuagentschap (EMA), 2011
31
De fysieke impact die een gebouw kan hebben op zijn omgeving is
veelvoudig:
► windcorridors afhankelijk van de hoogte van het gebouw en de
aanpalende gebouwen en van de ruimtelijke morfologie
► bezonning van het perceel en de binnenruimten
► plaatselijke stijging van de temperatuur afhankelijk van de
gebruikte materialen en het ontwerp van de omgeving
► toename van het omgevingsgeluid door de technische
installaties die in contact staan met de buitenomgeving
● Waarom is dit van belang?
Thema PHY – Fysieke omgeving
32 Bron : Geluidskaart van het wegverkeer -1997 (gepubliceerd in 2001), Indicator Lden – http://www.ibgebim.be
● Waarom is dit van belang?
Thema PHY – Fysieke omgeving
33
De fysieke impact die een gebouw kan hebben op zijn omgeving is
veelvoudig:
► windcorridors afhankelijk van de hoogte van het gebouw en de
aanpalende gebouwen en van de ruimtelijke morfologie
► bezonning van het perceel en de binnenruimten
► plaatselijke stijging van de temperatuur afhankelijk van de
gebruikte materialen en het ontwerp van de omgeving
► toename van het omgevingsgeluid door de technische
installaties die in contact staan met de buitenomgeving
► lichtvervuiling veroorzaakt door een slecht verlichtingsplan.
● Waarom is dit van belang?
Thema PHY – Fysieke omgeving
34
● Waarom is dit van belang?
Thema PHY – Fysieke omgeving
De nachtelijke lichtvervuiling in Europa Bron: www.tiptheplanet.com
De nachtelijke lichtvervuiling op wereldschaall Bron: www.nasa.org
De lichtvervuiling heeft een effect
op :
► De biodiversiteit
► De gezondheid
35
MENSELIJKE OMGEVING
36
● Waarom is dit van belang?
Thema HUM – Menselijke omgeving
Gemiddeld gedeclareerd inkomen in 2009 (€) Bron: Wijkmonitoring,
Bron: Wijkmonitoring, https://wijkmonitoring.irisnet.be/
Gemiddeld jaarlijks groeiverschil van de bevolking ten opzichte van het Gewest, periode 2010-2020 Bron: De cahiers van het Brussels Instituut voor Statistiek en Analyse, Bevolkingsprojecties 2010-2020, Brussel.
Gelegenheid voor uitwisselingen, ontmoetingen
en ontspanning aanbieden aan iedereen
37
● Laten we ons even de vraag stellen…
Thema HUM – Menselijke omgeving
“Ik begrijp wel dat het belangrijk is, maar ik zie niet in
welke bijdrage ik met mijn project zou kunnen leveren”
Enkele voorbeelden:
► Wassalon op de gelijkvloerse verdieping van een gebouw
► Horecazaak op de gelijkvloerse verdieping van een gebouw
► Woningen die toegankelijk zijn voor PBM’s
► Kangoeroewoningen
► Gedeelde wasplaats voor 2 of meer woningen
► Collectieve moestuin die openstaat voor de bewoners, de wijk,…
► Collectieve compostering
► Polyvalente zaal die openstaat voor de bewoners, de wijk, …
► …
38
MATERIAAL
39
● Waarom is dit van belang?
Thema MAT – Materiaal
“In de 21e eeuw vormt de overconsumptie van natuurlijke grondstoffen
een uitdaging van formaat, zowel voor het milieu als vanuit
sociaaleconomisch oogpunt. De activiteiten van de bouwsector zijn hier
rechtstreeks bij betrokken: op wereldniveau is deze van alle
activiteitensectoren immers de grootste afnemer van grondstoffen.
In Europa valt 31% van het gebruik van natuurlijke grondstoffen toe te
schrijven aan activiteiten, gerelateerd aan bouw en renovatie. Daarnaast
is de sector ondanks de relatief hoge levensduur van de producten, ook
de grootste afvalproducent, met een gemiddelde van 33% van het afval
dat op het Europese grondgebied wordt voortgebracht”
(bron: Europees Milieuagentschap, 2010)
40
● Waarom is dit van belang?
Thema MAT – Materiaal
Zicht op een van de hallen van de Heizelpaleizen tijdens Batibouw, het grootste Belgische salon dat volledig aan bouw en renovatie gewijd is – Bron: http://www.hbvl.be
En in het werk van elke dag …
Kiezen, voorschrijven, uitvoeren, …
Demonteren, afbreken, recycleren, afvoeren, …
● Waarom is dit van belang?
Thema MAT – Materiaal
42
● Laten we ons even de vraag stellen…
Thema MAT – Materiaal
“Voor de warmte-isolatie kies ik het materiaal dat de
beste thermische prestaties geeft voor de kleinste
dikte, toch? Want dan gebruik ik minder materiaal,
zodat de milieu-impact kleiner is”
Deze redenering klopt niet altijd …
Maak de vergelijking met behulp van een keuzehulpmiddel!
… en hou rekening met verschillende zaken in uw denkoefening:
► Grondstoffen?
► Recyclage?
► Methode van uitvoering?
► Waterdampdoorlatendheid?
► Ondergrond?
► …
43
ENERGIE
44
Stijging van de wereldwijde energievraag tussen 2010 en 2035. China en India nemen 50% van deze stijging voor hun rekening - Bron: Leefmilieu Brussel, 2009
● Waarom is dit van belang?
Thema ENE – Energie
45
► Energieverbruik:
› Weinig industriële activiteit op het Brusselse grondgebied.
› Ongeveer 74% van de broeikasgasuitstoot en van het energieverbruik
wereldwijd houdt verband met het verbruik van de gebouwen
(verwarming, SWW, HVAC, verlichting), waarvan ongeveer 65%
uitsluitend voor verwarming.
● Waarom is dit van belang?
Thema ENE – Energie
46 Infrarood luchtthermografie van de daken van de Brusselse gebouwen
Bron: Leefmilieu Brussel
● Waarom is dit van belang?
Thema ENE – Energie
47
● Laten we ons even de vraag stellen…
Thema ENE – Energie
“Ik ga fotovoltaïsche panelen op mijn dak leggen. Zo kan
ik de elektriciteit die ik nodig heb zelf opwekken én
mijn factuurbedrag verminderen.”
JA, maar … vergeet niet:
Logica van de Trias Energetica Bron: Leefmilieu Brussel
“Ja, maar passief bij
renovatie, …”
Is niet verplicht …
maar zou mogelijk kunnen zijn in
het kader van uw project
gelet op de kenmerken van het
gebouw, kiest u per
gebouwschilonderdeel voor de
best mogelijke prestaties
48
WATER
49
● Waarom is dit van belang?
Thema WAT – Water
Evolutie van de ondoorlatendheid van de grond in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Intensiteit van de ondoorlatendheid, van donkerblauw (doorlatende grond) tot donkerrood (ondoorlatende
grond) Bron: Studie uitgevoerd door de ULB-IGEAT voor het MBHG, BUV/Directie water – oktober 2006
50
● Waarom is dit van belang?
Thema WAT – Water
Scheiding van de watercyclus van de natuurlijke cyclus Bron: MATRIciel s.a.
51
● Waarom is dit van belang?
Thema WAT – Water
Watercyclus geïntegreerd in de natuurlijke cyclus Bron: MATRIciel s.a.
52
● Laten we ons even de vraag stellen…
Thema WAT – Water
“Ik kan geen ondergrondse regenwatertank leggen. Wat
kan ik wel doen?
Enkele voorbeelden:
► Waterzuinige sanitaire toestellen
► Droogtoilet (zonder verplichting!)
► De bestaande verharde oppervlakten
binnen het huizenblok weer
doorlatend maken
► Het terrein rond het gebouw
heraanleggen met doorlatende zones
► Een (extensief of intensief) groendak
aanleggen
► Opslagdaken aanleggen
► …
Maar een regenwatertank is
ook mogelijk …
53
WELZIJN, COMFORT EN GEZONDHEIT
54
● Waarom is dit van belang?
Thema WEL–Welzijn, comfort & gezondheid
► Het geluidscomfort: van invloed op het psychologisch
evenwicht, het welzijn en de productiviteit.
► het thermisch comfort: dit omvat meer dan enkel de
verwarming van de lokalen en heeft ook betrekking op de
temperatuur van de wanden, de luchtvochtigheid en, in de
zomer, het vermijden van oververhitting
► het visueel comfort: dit vloeit voort uit de perceptie van de
buitenwereld vanaf de binnenkant (het landschap, het weer,
het uur van de dag) en de algemene lichtomstandigheden.
► het ademcomfort: een gebrekkige verluchting van het
gebouw zorgt ervoor dat verontreinigende stoffen van de
gebruikers, van hun activiteiten (CO2, vochtigheid …) en
van het gebouw zelf (bekledingen, meubels, planten …)
zich ophopen, wat kan leiden tot onbehagen op het vlak
van reuk en/of ademhaling
55
● Laten we ons even de vraag stellen…
Thema WEL–Welzijn, comfort & gezondheid
“Het studiebureau moet mijn technische installaties
ontwerpen! Het is hun vak, niet het mijne!”
Enkele voorbeelden van vragen die u zich toch kunt stellen:
► Is de verhouding tussen de openingen in de gevel en de
vloeroppervlakte goed? Voor verbetering vatbaar?
► VOS-uitstoot door de afwerkingsmaterialen: denkt u hieraan
wanneer u de keuze maakt?
► Zonweringen? Dakuitsteek?
► Mogelijkheid tot regeling van de verwarmingstemperatuur:
voorzieningen per lokaal?
► …
56
Om te onthouden van de presentatie
● Duurzame renovatie vereist een transversale
aanpak, die inhoudt dat u nadenkt over elk van de 9
thema’s: MAN, MOB, NAT, PHY, HUM, MAT, ENE,
WAT en WEL.
57
Andere toelichtingen
● De winnende projecten van de Projectoproep
Voorbeeldgebouwen bewijzen dat hoge transversale
duurzame prestaties haalbaar zijn, ook in de
exploitatiefase van het gebouw, en zowel voor
renovatieprojecten als voor nieuwbouwprojecten.
58
Contactpersoon
Liesbet TEMMERMAN
Afgevaardigd bestuurder & Onderzoekscoördinator
Ernest Allardstraat 21 – 1000 Brussel
: 02 537 47 51
E-mail: liesbet.temmerman@ceraa.be