Hout + Heterogeniteit + Hinterland

= Kansen voor rivierfauna

30 november 2013, Marieke de Lange

De drie H’s ???

Synopsis uitkomsten studie

Onvoldoende oppervlak geschikt habitat

Onvoldoende kwaliteit

Onvoldoende heterogeniteit

Onvoldoende samenhang tussen gebieden

Kansen voor fauna

Hout

Heterogeniteit

Hinterland

Kansenkaart Waal

Aanleiding studie

Behoefte vanuit beheer aan adviezen voor inrichting

Rivierverruiming zo uitvoeren dat fauna meer kansen krijgt

Meerwaarde resultaten voor hele rivierengebied

Opdracht OBN: vrije rol spelen (out of the box)

Rivier ecosysteem

stroombed

uiterwaard

hinterlandVeluwe

nevengeul

beekmonding

Zelfde uiterwaard bij hoog water

Veel soorten maken gebruik van de uiterwaarden

Onvoorspelbare inundatie werkt op 2 manieren:

● het aanwezige habitat

● een soort moet (als populatie) inundatie overleven

120 soorten benoemd als karakteristiek voor Nederland

Karakteristieke rivier fauna

Knelpunten en kansen fauna

Via 2 routes

● abiotische condities en processen

● eigenschappen van soorten

Gevolgde aanpak

Soorten matchen met landschap (abiotiek)

Groeperen soorten op basis van eigenschappen en vereisten

identificeren belangrijke eigenschappen voor falen/succes

Voorbeeld matchen met landschap

Voorbeeld habitat behoefte per soort

Groeperen 120 soorten

-1.0 1.5

-1.0

1.5

blborstbmees

cetti

dwstern

fuut

gkwik

grgans

grgors

grklauwgrgkwik

grutto

ijsvogel kemphaan

knzwaan

kuifeend

kwak

kwkoning

oevloper

oevzwalooievaar

patrijs

porshoen

roerdomp

steenuil

visdief

waterral

zarend

zwooi

zwstern

bever

meervlm

otter

rossvlmruigvlm

wspitsm

watervlm

boomkik

kamsalm

knlkpad

rugstrpa

rslang

Andrgrav

AndrhattAndrlabiAndrlabaAndrlathAndrmitiAndrniveAndrpiliAndrprox

Andrrosa

AndrsemiHylesignMelinigr

Melitric

Ancioviv

Ancipari Anopconc

Clepsemi

Croselon

Dolisylv

NysstrimPsenpall

SymmbifaTrypatte

brombout

gaflibel

kltangbe

rrombout

Bembarge

Bembatro

Bembfasc

BembgilvBembmode

Bembtest

Platlive

Tachmicr

AnascontAnasinteAnastranCheicyno

Cheigros

Cheiprox

CheisemiEpismela

Melalasi

Melaumbe

Melaaero

Neoageni

NeoaintePipivari

Platpelt

Xantpedi

bkrekel

braamspr

goudspri

grepspr

kalkdrn

sikkelsp

zeggedrn

brblauw

pimperbl

dopimperwespvli

pijlstr

Astrlaev

grwolfsp

ruigwolf

Trogtric

loofslak

BalebiplBaleperv

Claudubi

stmier

Dendrubi

Eisetetr

Octotyrt

Hyloripa

Trichelv

Lithcurt

ordinatie zonder habitat en voedsel voorkeuren

PCA1, eigenvalue 0.484

PC

A2

, e

ige

nva

lue

0.2

09

rood = minder dan verwacht

groen = beter dan verwacht

zwart = neutraal

cursief = geen goede

gegevens.

Onderscheidende eigenschappen

Overstromingstolerantie

Dispersie afstand

Reproductie capaciteit

Oppervlak behoefte

Maar geen relatie met knelpunten!

Aangepaste aanpak (zie OBN rapport)

17 soorten in detail onderzocht

● selectie soorten op basis van soorteigenschappen

Voor 2 studiegebieden

● IJssel

● Waal

Ecofysiotoopkaarten ontwikkeld

Per soort en gebied omgezet in habitatgeschiktheidskaart

Knelpunten per soort

Opschalen

17 soorten

Knotwilgslak

Gaffellibel

Rivierrombout

Grindwolfspin

Bruin blauwtje

Roodrandzandbij

Zomers doflijfje

Knoflookpad

Rugstreeppad

Ringslang

Bever

Waterspitsmuis

Oeverzwaluw

Roerdomp

Grauwe gors

Blauwborst

Zwarte ooievaar

Ecofysiotoopkaarten

Grindwolfspin habitatgeschiktheidskaarten

met werkelijke verspreiding

zomer, grindstrandjes

winter, oeverwal

Blauwborst habitatgeschiktheidskaartmet werkelijke verspreiding

Knelpunten onvoldoende habitat

Geselecteerde soorten

Te weinig hydrologisch laag-dynamische milieusmoeras - rivier oever

Te weinig sedimentafzettingenGrind, oeverwal, zand

Te weinig ooibos / ruigte

Onvoldoende kwaliteit

beverringslangwaterspitsmuis

zomers doflijfje

grindwolfspin

roodrandzandbij

knotwilgslak

bruin blauwtje roerdompgrauwe gorsblauwborstoeverzwaluwzwarte ooievaar

gaffellibelrugstreeppadknoflookpad

Knelpunten heterogeniteit

EcofysiotopenHydrodynamiek hoog hoog hoog hoog laag geen geen

Morfodynamiek hoog hoog hoog laag laag laag geen

stromend water

vaak overstroomde oever

actieve oever wal

vaak overstroomde uiterwaard

weinig overstroomde uiterwaard

hoogwater-vrije plekken

binnendijks

gaffellibel

grindwolfspin

roodrandzandbij

knoflookpad

rugstreeppad

ringslang

waterspitsmuis

zwarte ooievaar

Opschalen knelpunten (zie OBN rapport)

Onvoldoende oppervlak en samenhang

● Laagdynamische natte zones

● Schrale, zandige plekken (veel morfodynamiek)

● Moerasbos

Onvoldoende kwaliteit

● Vermesting

● Waterkwaliteit

Onvoldoende variatie in habitats

● Specifieke combinaties

● Hoogwatervrije vluchtplekken

● Verbinding met binnendijks

Gebruik van voorbeeldsoorten

Grindwolfspin

Bever

Roerdomp

Knoflookpad

Gaffellibel

Belangrijkste knelpunten: de 3 H’s

Te weinig geschikt habitat HOUT

Te weinig variatie in dynamiek HETEROGENITEIT

Verbinding met HINTERLAND

Met dank aanProject team:• Gilbert Maas • Bart Makaske • Marijn Nijssen• Jinze Noordijk• Sabine van Rooij• Claire Vos

Begeleidingscie OBN:• Harrie Hekhuis• Johan Bekhuis• Jaap Bouwman• Frank Saris

Foto’s:• Marieke de Lange• Jasja Dekker: www.jasjavliegt.nl

Tijd voor vragen

E-mail: marieke.delange@wur.nl

Tel: 0317-485784

Soorten op verschillende ruimtelijke schaal

Inundatie vrij (incl. hinterland)

Laagdynamischezone

Hoogdynamischezone

Stroombed

1 2 3 4

Inrichting: benodigd oppervlak en afstand

SG SG

SG

SG

Maximale afstand tussen

2 Sleutelgebieden = dispersieafstand

Tussen de sleutelgebieden:

stapstenen. Bij max. afstand: 3 stapstenen

Dit patroon herhaalt zich...

Sleutelpopulatie

Stapsteen

Aanname: het tussenliggende landschap tussen de

stapstenen en sleutelgebieden is voor soorten te

overbruggen. Binnen natuurlijk ingerichte

uitwaarden zullen hier vaak voldoende mogelijkheden voor zijn. Bij uiterwaarden of

binnendijks gebied met een agrarische functie is dit een aandachtspunt.

Gevormd door de rivier

Aanwezige vegetatie

Oppervlakte en samenhang

Variatie aan habitattypen

Aanwezige habitat

Inventariseren huidige knelpunten fauna

Gebruik maken van binding soort aan landschap

Adviezen om knelpunten op te heffen

Onderzoek gericht op