Workshop 3

Next Generation Woonwijken

Prinsenland / Het Lage Land

Pilot integrale wijkaanpak met opgave

aardgasvrij als belangrijke driver

André de Groot, Gemeente Rotterdam

Erik Hoeflaak, Woonstad Rotterdam

Donderdag 21 november 2019

LPB Congres

NGW Integrale wijkaanpak 3.0?

Centrale thema’s bij de aanpak:

1.Hoe organiseer je de integraliteit?

2.Hoe organiseer je het opdrachtgeverschap?

3.Hoe organiseer je de governance?

Delen: jullie ervaringen, eigen voorbeelden, tips

21 november 2019 LPB Congres, Workshop 3, Next Generation Woonwjiken 2

21 november 2019 LPB Congres, Workshop 3, Next Generation Woonwjiken 3

Het begon met de Roadmap Next Economy

Moerwijk

Mariahoeve

Palenstein

Voorhof

Prinsenland- Het Lage Land

Bospolder

Rijerdijk

Oud Charlois

Nisserwaard

Vlaardingen

Westvoorne

Next Generation

Woonwijken

2016: MRDH/RNE: 11 Next Generation Woonwijken

Prinsenland /

Het Lage Land

21 november 2019 LPB Congres, Workshop 3, Next Generation Woonwjiken 4

Beelden NGW

Next G

enera

tion

Urb

an A

rea

RNE transitiepaden komen in wijken samen:

Next Generation Woonwijken

(Toekomst bestendige wijk)

=

Integrale wijkontwikkeling

nieuwe stijl

3.0?

Roadmap Next Economy

verbinden met wijkontwikkeling

21 november 2019 LPB Congres, Workshop 3, Next Generation Woonwjiken 7

Context voor integrale (NGW) wijkaanpak is veranderd:

• Draagvlak en urgentie

• Geld

• samenwerkingsopgave: veel meer partijen

• Rol corporaties

NGW pilot: Prinsenland/Het Lage land

Eind 2017, begin 2018: Start een proces!!

Bottom up vanuit de “energie en kracht van de wijk en organisaties”

Karakteristieken

• Ca. 20.000 inwoners (ca 11.000 woningen)

• Ongeveer 25% inwoners is ouder dan 65 jaar.

• Lage participatie graad

• 36% woningen corporatiebezit ( Woonstad/Havensteder)

• Voorraad vooral uit 1960’s, 1970’s (met lage energie Index)

• Veel groen

• Polder 7 meter onder zeeniveau

21 november 2019 LPB Congres, Workshop 3, Next Generation Woonwjiken

• Woonstad al bezig met investeren in aardgasvrij

• Ook: rioleringsopgave en vervanging aardgasnet

• Koppelingen met andere ontwikkelingen wenselijk: zorg, mobiliteit,

buitenruimte, etc. (vb. Vivalib (smart langer thuis home) en

Prinsenhof (ontmoeten)

• Aanzienlijke nieuwbouw/transformatie gepland

En: Geen andere programma’s / geen grote problemen

Waarom Pilot Prinsenland/Het Lage land?

9

21 november 2019 LPB Congres, Workshop 3, Next Generation Woonwjiken 10

21 november 2019 LPB Congres, Workshop 3, Next Generation Woonwjiken 11

Integraal: Verbinden met gebiedsgerichte thema’s

NGW: Integrale toekomstbenadering van wijken mét bewoners, e.a.

Verbinden met gebiedsgerichte thema’s

Prinsenland & Het Lage Land 2030

Nieuwe (sociaal-)economische drivers:

✓ Naar 0 marginale kosten (disruptie)

✓ Naar 0 CO2 emissie (geen fossiele bronnen)

✓ Naar 0 afval (100% circulair)

✓ Naar nieuwe vormen van ondernemerschap

en productiviteit

✓ Naar een inclusieve samenleving

Transitiepaden RNE

21 november 2019 LPB Congres, Workshop 3, Next Generation Woonwjiken

Integrale benadering gebiedsgerichte thema’s:

✓ Energiesysteem van de toekomst

✓ Klimaatadaptief

✓ Leefbaarheid, zorg, vergrijzing

✓ Sociale samenhang (langer thuis, bew. initiatief)

✓ Mobiliteit

12

21 november 2019 LPB Congres, Workshop 3, Next Generation Woonwjiken 13

Energietransitie: belangrijke driver

21 november 2019 LPB Congres, Workshop 3, Next Generation Woonwjiken 14

Maatschappelijk goedkoopste alternatief voor

aardgas per wijk:

Consultancy

• Prinsenland/Het Lage Land in collegeprogramma als pilot aardgasvrij met

een integrale voor duurzame gebiedsaanpak

• Gezamenlijk onderzoek (met Capelle) naar scenario’s voor warmtenet.

Studie opgeleverd. Projectleider werkt aan plan van aanpak.

• Bewonersinitiatief voor opzetten wijk energie coöperatie: Alex-energie

• Plaatsing Powernest op Techniek College Rotterdam icm Green Business

Club Rotterdam Alexander

• Doorontwikkelen business case IBISPowernesten op Prinsessenflats

Naar aardgasvrije en een CO2 neutrale woningvoorraadin NGW: eerste resultaten

15

21 november 2019 LPB Congres, Workshop 3, Next Generation Woonwjiken 16

21 november 2019 LPB Congres, Workshop 3, Next Generation Woonwjiken 17

Consultancy

• Woonstad: aanpak 1.100 woningen Ster- en Prinsessenflats aardgasloos tussen 2016-2023

• Prinsenland/Het Lage Land één van vijf wijken voor gebiedsaanpak aardgasvrij: programma vanaf

2023

• Ambitie voor 50% duurzame opwek, opslag en smart grid in klimaatakkoord 22 nov 2019

• Opzetten energie coöperatie Alex-energie

• Gezamenlijk (Woonstad, Havensteder, SO, MO)

• oppakken energie armoede/coaching

• Plaatsing Powernest op Zadkine TC

Resultaten en voorbeelden: Energietransitie

18

Energy

Consultancy

Naar aardgasvrije en een CO2 neutrale woningvoorraadin NGW: ambitie 50% lokaal opgewekt

Energiebalancerende wijk: duurzame opwek (Powernest), opslag en smart grid

Energy

19

Consultancy

Naar aardgasvrije en CO2 neutrale woningvoorraad in NGW: aansluiten warmtenet

Energy

• Woonstad: Aanpak 8 Era flats 624 wooneenheden Prinsenland en 750 Ommoord en 3 prinsessenflats (495

wooneenheden) aardgasvrij door aan te sluiten op warmtenet: totaal: 1869: (uitgevoerd (1100), in uitvoering

(224) en in voorbereiding (495): afspraken met Eneco gemaakt).

• Uitgangspunten: Minimaal label B (meestal A), in bewoonde staat, geen huurverhoging, step-subsidie.

• Bewoners: wel overlast tijdens verbouwing, goede communicatie en voorzieningen, ongeriefsvergoeding, na

afloop tevreden: comfort en meestal ook lagere energielasten.

voor

na

20

Consultancy

Draagvlak: participatie / inclusievemaatschappij

Social

• 2 inspiratie- en netwerkbijeenkomsten NGW

Prinsenland / Het Lage Land

• Organisatie Climathon (werkbijeenkomst om

bewonersinitiatieven te stimuleren: o.a. Alex

Energie, groene duurzame speeltuin, deeleconomie)

• Mobiliteitsgeluksmeting ism Verkeersonderneming

• Start aanpak riolering gekoppeld aan Voorlichting/

Bewustwording ophoging en vergroenen

“tuinen/tonnen”

• Connectie met Green Businessclub Rotterdam

Alexander

• Start voorbereiding L2 fiber glasvezel

• NGW verbinding met Programma Betrokken Stad

21

21 november 2019 LPB Congres, Workshop 3, Next Generation Woonwjiken

NGW samen met bewoners!

Start 26 oktober 2018 met Climathon

22

21 november 2019 LPB Congres, Workshop 3, Next Generation Woonwjiken

5 kansrijke arrangementen samen met bewoners verder uitgewerkt:

• Lokale energiecorporatie (Alex Energie)

• De Duurzaamste Speeltuin (BSV Het Lage Land)

• Groen & gezellig (pluktuin, groenten voor de wijk)

• Regenwater & Riolering (onttegelen tuinen, wateropvang)

• Samen & Sociaal (hergebruik en samen delen)

Climathon Prinsenland & Het Lage Land

23

21 november 2019 LPB Congres, Workshop 3, Next Generation Woonwjiken 24

Basisvragen voor uitwerking

elk initiatief:

1. Wat wil je bereiken?

2. Wat wil je zelf doen?

3. Wie heb je nodig?

4. Hoe gaan we dat betalen?

21 november 2019 LPB Congres, Workshop 3, Next Generation Woonwjiken

Voorbeeld uitwerking initiatief Lokale Energie Coöperatie Alex Energie

25

Ideeën voor Wijk van de Toekomst door bewoners geplot op kaart en samengevat in tekening met 5 arrangementen

21 november 2019 LPB Congres, Workshop 3, Next Generation Woonwjiken 26

21 november 2019 LPB Congres, Workshop 3, Next Generation Woonwjiken

Resultaten Climathon gepresenteerd aan

wethouder Arno Bonte

Wat hebben bewonersinitiatieven

nodig om ze verder te brengen?

Reactie vanuit de bewoners zelf:

- “We willen wel meedoen, maar

niet als trekker”

- “We missen organisatiekracht”

- “En hebben ook behoefte aan

financiële ondersteuning”

27

Vele verbindingen kwamen ook op het dak van het Techniek College Rotterdam tezamen rond het IBIS Powernest

21 november 2019 LPB Congres, Workshop 3, Next Generation Woonwjiken 28

21 november 2019 LPB Congres, Workshop 3, Next Generation Woonwjiken

BSV Het Lage Land, Energieweekend 22 en 23 juni

Energie advies bij

WoonWijzerWagenEnergieontbijt

Energie opwekken

met fietsen Rad van Fortuin

Zonne-energie

spiraal maken

Energie advies bij

energie coaches

Eco speelhuisAlex Energie

29

21 november 2019 LPB Congres, Workshop 3, Next Generation Woonwjiken

Inspiratietafel Basisschool “Verduurzamen De Kleine Prins”

30

21 november 2019 LPB Congres, Workshop 3, Next Generation Woonwjiken 31

Verbinden RNE via gebiedsgerichte thema’s met

initiatieven van bewoners én ondernemers (GBCRA)

Systeemwereld en leefwereld

bij elkaar brengen

21 november 2019 LPB Congres, Workshop 3, Next Generation Woonwjiken 33

Transities in de wijk zijn van iedereen!

21 november 2019 LPB Congres, Workshop 3, Next Generation Woonwjiken 34

NGW pilot: Prinsenland/Het Lage land

Start:

• Zo’n 40 gesprekken: over concept, ideeën en doelen

• Kick off bijeenkomst

• Werkgroepen per thema:

Next G

enera

tion

Urb

an A

rea

“You can not present a “blueprint” of the Next

Generation Urban Areas in 2030, because you

don’t know what innovations and which

technologies will be invented tomorrow”,

Loorbach, Drift, 2017.

Consultancy

Langer thuis

36

Living

and

Care

Behoeften

• Resultaten Service design onderzoek onder bewoners Prinsessenflats.

• Inzicht in gebruik buitenruimte door ouderen

• Onderzoek Veldacademie: vraag en aanbod van wonen, zorg en welzijn

• Context mapping studenten TU

Resultaat oa: behoefte aan ontmoeten/informatie

Aanzet programma

• aanleg plus routes 2019

• aanpak Prinsessenflats (500 won) inclusief fysieke Langer thuis maatregelen

• Lancering Ouderenhub 10 juli 2019

• Tweedaagse bijeenkomst Ouderenhub 16-17 okt 2019.

Gezamenlijk doel en programma o.a.:

o informatievoorziening

o Ontmoeten

o Samenwerking zorgaanbieders

o Flat-buurtcoach

o Deel scootmobielen

NGW: thema langer thuis

Kansen:

Woonstad

• Start aardgasvrij maken Prinsessenflats (ca 600

woningen met veel ouderen

• Prinsenhof (ontmoetingscentrum) + MFA

• Ervaring met Vivalib (domotica woning)

• Lelie zorggroep

• Burcht verpleeghuis Lelie zorggroep

• Ambitie om zorg en welzijn te verbinden: één wijk, één

team, één aanbieder

• Concrete initiatieven: “de specialiteit” en het wijkbedrijf

De Burcht winkelcentrum

Flats, nieuwe ontw., MFA, Prinsenhof

Who cares als inspiratie

Van NGW werkgroep Langer Thuis

Eerste kleine succesjes:

• Uit behoeften onderzoek bewoners: bankjes in buitenruimte direct uitgevoerd door SB

• PvE langer thuis bij energie aanpak (600 woningen) en ruimte voor nieuwe woonconcepten

• Plusroutes rondom flats

• Gezamenlijk inspanning om ontmoeten vorm te geven op buurt en galerijniveau

• Uitwerken sleutelplan voor niet gepland zorg

• Gezamenlijk project context mapping

Naar 10 juli 2019: Lancering Ouderen Hub

NEXT Steps Ouderenhub

Tweedaagse 16 en 17 oktober 2019

Resultaat:

• Gedeelde visie op de Ouderenhub: stip op de horizon en acties in het hier en nu.

• Teamgevoel bij deelnemers Ouderen Hub: “Deze is van ons en ik draag daaraan bij”

• Contouren convenant/samenwerkingsovereenkomst met:

◦ Visie

◦ Programma: korte, middellange en lange termijn

◦ Actie-/uitvoeringsplan met prioritering en tijdpad, eigenaren (wie doet wat)

Deelnemers bieden resultaat op 17 oktober eind van dag aan:

aan wethouder, bestuurders: corporatie en zorg- en welzijnsinstellingen

Opgaven/verwachtingen/wensen/dromen

Vanuit Woonstad:

Combineren energietransitie met langer thuis:

• Kans 1: bij elke bewoner achter de voordeur

• Kans 2: in aanpak bestaande flats programma wijzigingen

bijv. een tussenvoorziening

• Kans 3: buitenruimte en voorzieningen meenemen

Opgaven:

• Hulpmiddelen beschikbaar en betaalbaar voor onze huurders.

• Gezamenlijk organiseren taken/rollen: huismeester, welzijnswerker en

zorgverlener

• Ambitie Lelie zorggroep:

o De verpleeghuisbewoner is weer een wijkbewoner

o De zorgverlener werkt aanvullend op het systeem in de wijk

o Techniek is zo ingevoerd dat het goed aanvullend is

o Een euro wordt uitgegeven op verantwoorde wijze aan een efficiënt

werkende eenheid

Opgaven/verwachtingen/wensen/dromen

Humanitas Gijsbert van Herk, tijdens eerste werkconferentie community of practice 9 mei 2019:

“De dagelijkse omgeving van de ouderen in een van de deelnemende wijken, het Rotterdamse

Carnisse waar ‘zijn’ verzorgingshuis staat, is gevaarlijk, onveilig en eenzaam. Ouderen zitten

opgesloten in hun eigen huis, durven de straat niet meer op. ……..

Het klinkt als een veroveringsstrategie om de wijk terug te winnen.”

Dominic Schrijer, voormalig wethouder Rotterdam, begin 2019 bij zijn afscheid als burgemeester van

Zwijndrecht opmerkte over vitale coalities in de stad.

“De succesformule luidt: niemand mag de baas spelen, er moet een gedeeld idee zijn van wat er aan

de hand is en hoe we dat willen oplossen, iedereen moet doordrongen zijn van de urgentie van het

probleem. En er moet een beetje geld beschikbaar zijn, dat als smeerolie kan dienen”

Samenvattend “Ouderenhub”

• vitale coalities

• Systeemwereld en leefwereld bij elkaar brengen

• de integrale verbetering van wijk als uitgangspunt ook voor ouderenhub/Who cares

Consultancy

Meerwaarde NGW aanpak Prinsenland / Het Lage Land

NGW aanpak werkt tegelijkertijd aan:

• “Flagship” projecten: afspraken met investerende partners over collegedoelstellingen aardgasvrij,

ouderen, etc.

• Ontwikkelen “meehelpende” krachten in de wijk: meegaan met de flow/behoefte/energie van de

bewoners/ondernemers/instanties in de wijk (perspectief: de “wijk” waarbij de gemeente vraagt om

mee te doen in plaats van andersom)

• Onverwachte samenwerkingen/verbindingen door netwerk en korte lijntjes:

o Aanpak Prinsessenflats leidt tot samenwerking Woonstad en Buurtwerk

o Stadsbeheer schakelt Wijkbedrijf (Buurtwerk/Dock) in voor rioolaanpak

o GBC maakt plaatsing Powernest op TCR mogelijk met onderwijs module en links naar ALEX

Energie

o Verkeersonderneming gaat met gebiedsorganisatie MGT uittesten

Noodzaak: Integrale aanpak: investeren in energiemaatregelen in wijk met tegelijkertijd

perspectief op droge voeten, langer thuis, veiligheid, etc.

44

Meerwaarde NGW aanpak:

NGW gaat mee met flow/behoefte/energie van de bewoners/ondernemers/

instanties in de wijk, waardoor “meehelpende” krachten en draagvlak ontstaan.

Bottom up!

NGW is:

• doelgerichte aanpak van

verandering ook top down

• Samenwerken en Verbinden

• Geen blauwdruk

• Integrale wijkontwikkeling 3.0

Consultancy

Lessons learned

Conclusies

• Op z’n Rotterdams begonnen door te doen;

• NGW Prinsenland/Het Lage Land gegroeid van pilot in kader van RNE naar

voorzichtige, integrale wijkenaanpak;

• Veel enthousiasme opgewekt en bereikt;

• Er is een “organische samenwerking” ontstaan en wisselende contacten die

elkaar wel weten te vinden.46

Consultancy

Hoe verder met NGW Prinsenland / Het Lage Land?

47

21 november 2019 LPB Congres, Workshop 3, Next Generation Woonwjiken 48

Lessons learned NGW gedeeld MRDH / Provincie ZH

Maar prioriteit MRDH nu eerst bij opstellen Regionale Energiestrategie

21 november 2019 LPB Congres, Workshop 3, Next Generation Woonwjiken 49

NGW Integrale wijkaanpak 3.0?

Centrale thema’s bij de aanpak:

1.Hoe organiseer je de integraliteit?

2.Hoe organiseer je het opdrachtgeverschap?

3.Hoe organiseer je de governance?

Delen: jullie ervaringen, eigen voorbeelden, tips

21 november 2019 LPB Congres, Workshop 3, Next Generation Woonwjiken 50

21 november 2019 LPB Congres, Workshop 3, Next Generation Woonwjiken

Voor meer informatie:

André de Groot

aj.degroot@rotterdam.nl

06 53331432

Gemeente Rotterdam

Stadsontwikkeling / Ruimte en Wonen

Next Generation Woonwijken / Energietransitie

Erik Hoeflaak

erik.hoeflaak@woonstadrotterdam.nl

06 22517781

Woonstad Rotterdam

Procesmanager Wijken van de Toekomst

51