Het Brein van de Therapeut (II)Het Brein van de Therapeut (II) ‘ ‘leren kijken met nieuwe ogen’ leren kijken met nieuwe ogen’

31 januari 201431 januari 2014

John van der Meij John van der Meij Trilemma: Praktijk voor Training, Coaching en Trilemma: Praktijk voor Training, Coaching en

Therapie (Oegstgeest) Therapie (Oegstgeest) Instituut voor Toegepaste Neurowetenschappen Instituut voor Toegepaste Neurowetenschappen

(Haarlem)(Haarlem)

Kenmerken“Brainwise” therapeutenKenmerken“Brainwise” therapeuten Beïng a brain-wise therapist, Bonnie Badenoch, 2008Beïng a brain-wise therapist, Bonnie Badenoch, 2008

1)1) Doet zijn voordeel met moderne kennis vh breinDoet zijn voordeel met moderne kennis vh brein2)2) Is flexibel, open en ontvankelijk (zenuwst.stand 1)Is flexibel, open en ontvankelijk (zenuwst.stand 1)3)3) Maakt contact met zichzelf en anderenMaakt contact met zichzelf en anderen4)4) Zorgt voor een gezonde geest (schijf van 7)Zorgt voor een gezonde geest (schijf van 7)5)5) Kan met lastige situaties/stress omgaanKan met lastige situaties/stress omgaan6)6) Is emotioneel intelligentIs emotioneel intelligent7)7) Hanteert mindsight ( zelfinzicht/ empatisch naar de ander)Hanteert mindsight ( zelfinzicht/ empatisch naar de ander)8)8) Is zich bewust van automatische pilootIs zich bewust van automatische piloot

Wat is een gezonde geest, Wat is een gezonde geest, emotioneel welzijn? emotioneel welzijn?

INTEGRATIE

EXPLOSIEVECHAOS

SAAIERIGIDITEIT

Silhouet illusieSilhouet illusieWelke kant draait de danseres op?Welke kant draait de danseres op?

Nobuyuki KayaharaNobuyuki Kayahara

Mindsight is het vermogen van de hersenen Mindsight is het vermogen van de hersenen tot inzicht in onszelf en empathie naar tot inzicht in onszelf en empathie naar

anderenanderen Dan Siegel, 2010Dan Siegel, 2010

Daniel Goleman, 2013

Het brein is een sociaal orgaan, ontwikkeld en veranderd in Het brein is een sociaal orgaan, ontwikkeld en veranderd in interacties met andere “breinen”interacties met andere “breinen”The neuroscience of human relationships: Attachment and the The neuroscience of human relationships: Attachment and the developing social brain; Cozolino; 2006developing social brain; Cozolino; 2006

Individueel niveauIndividueel niveau Sociaal niveauSociaal niveau

Neuronen in limbisch brein niet volledig ontwikkeld bij geboorte

Relaties “vormen”het brein

De behoefte om contact te maken en te relateren vormt het brein

Empathie ‘boetseert’ de PFC

Hoe geven onze dagelijkse interacties onze Hoe geven onze dagelijkse interacties onze neurale circuits vorm?neurale circuits vorm?

Wat is de relatie tussen ‘mind’ en ‘brain’?Wat is de relatie tussen ‘mind’ en ‘brain’? S.W.Porges, 2008S.W.Porges, 2008

Mind Brain

Patiënte na aanrijding beschadiging Patiënte na aanrijding beschadiging prefrontale cortexprefrontale cortex

BeschadigdIntegratie verminderd

Neurale circuits in de middelste Prefrontale Neurale circuits in de middelste Prefrontale gebieden :gebieden :- verzorgt belangrijke delen vd persoonlijkheid (ik)- verzorgt belangrijke delen vd persoonlijkheid (ik)- verbindt delen vh brein met elkaar- verbindt delen vh brein met elkaar- voorstelling van concept als tijd- voorstelling van concept als tijd

Mindsight, Dan Siegel, 2010Mindsight, Dan Siegel, 2010

Zien van vogel..

Door het maken van een ‘kaart’ krijgen Door het maken van een ‘kaart’ krijgen we een idee van de interne mentale we een idee van de interne mentale situatie van onszelf en de andersituatie van onszelf en de ander

‘Jij’landkaart

We kunnen ons voorstellen wat een gebeurtenis voor hem/ haar betekent…

‘Ik’landkaart

Functies mPFCFuncties mPFC1)Lichaamsregulatie1)Lichaamsregulatie2)Afgestemde communicatie2)Afgestemde communicatie3)Emotionele balans3)Emotionele balans4)Angst regulatie4)Angst regulatie5)Flexibiliteit van respons5)Flexibiliteit van respons6)Inzicht6)Inzicht7)Empathie7)Empathie8)Intuïtie8)Intuïtie9)Moraliteit 9)Moraliteit

Attachmentstudies

Mindfulnessstudies

Interpersoonlijke relatie: ouder richt Interpersoonlijke relatie: ouder richt aandacht op de innerljke wereld van het kindaandacht op de innerljke wereld van het kind

Je “gevoeld voelen” = Je innerlijke wereld wordt gedeeld

Feeling FeltActiveert:1) regulerende circuits2) integratieve prefrontale vezels

Barbara na letsel prefrontale Barbara na letsel prefrontale cortex: wereld zonder mindsightcortex: wereld zonder mindsight

BeschadigdIntegratie verminderd

mPFC: het verbindt alles in het breinmPFC: het verbindt alles in het brein

Gezellig pannekoeken eten…Gezellig pannekoeken eten…Amygdala activiteit stijgt; Prefrontale cortex off-lineAmygdala activiteit stijgt; Prefrontale cortex off-line

Tijdelijke hersenstoornis:direct informatie van limbisch systeem naar spraak en actie

vermijden van Prefrontale snelweg

ad 4) Angst Regulatie

Prefrontale schors

Amygdala

Middelste Prefrontale Cortex

Remt

Neurale remming van Amygdala Neurale remming van Amygdala door Prefrontale Cortexdoor Prefrontale Cortex

GABA

AMYGDALA

Mindsight herwinnen middels reflectieMindsight herwinnen middels reflectie

OPENHEID

OBSERVATIE

OBJECTIVITEIT

MINDSIGHT LENS

KIJKEN -NAAR ONSZELF-NAAR ANDEREN

Global Association for Interpersonal Neurobiology Studies

Interpersoonlijke NeurobiologieInterpersoonlijke Neurobiologie

Bevorderen van Bevorderen van mentale gezondheid:mentale gezondheid:1)1)Verbinden ( neuroplasticiteit)Verbinden ( neuroplasticiteit)2)2)Integratie ( op ervarings/ Integratie ( op ervarings/ relationeel nivo + fysiek breinrelationeel nivo + fysiek brein3)3)RelatiesRelaties

- patiënt/ therapeut- patiënt/ therapeut- leraar/ leerling- leraar/ leerling- ouder/ kind- ouder/ kind

NEUROPLASTICITEITNEUROPLASTICITEIT

Silhouet illusieSilhouet illusieWelke kant draait de danseres op?Welke kant draait de danseres op?

Nobuyuki KayaharaNobuyuki Kayahara

Welke kant draait het stuur op?Welke kant draait het stuur op?

Gezellig pannekoeken eten…Gezellig pannekoeken eten…Amygdala activiteit stijgt; Prefrontale cortex off-lineAmygdala activiteit stijgt; Prefrontale cortex off-line

BELANGRIJKE LES:1)Aandacht richten2)Impulsstroom beïnvloeden3)Architectuur brein verandert

NeuroplasticiteitNeuroplasticiteit

TRAINEN VAN SPIERENDOOR GEWICHTEN

TRAINEN VAN BREINCIRCUITSDOOR AANDACHT FOCUSSEN

““Neuronen die samen vuren, worden goede Neuronen die samen vuren, worden goede buren”buren”iedere ervaring zorgt voor “vuren”van iedere ervaring zorgt voor “vuren”van neuronenneuronen (Hebb 1949)(Hebb 1949)

Nieuwe gedachte, gedrag, activiteit

Plasticiteit in je breinPlasticiteit in je breinhttp://www.youtube.com/watch?http://www.youtube.com/watch?v=JismoWKknZ4v=JismoWKknZ4

Welke ervaringen zijn vastgelegd?Welke ervaringen zijn vastgelegd?http://www.youtube.com/watch?http://www.youtube.com/watch?v=VNNsN9IJkwsv=VNNsN9IJkws

Brein, werk in uitvoeringBrein, werk in uitvoering

Bij geboorte volledig ontwikkeld

Bij geboorte klaar om georganiseerd te wordendoor vroege ervaringen

Onrijp bij geboorte ontwikkelt zich tot+ 25 jaar

Ontwikkeling persoonlijkheidOntwikkeling persoonlijkheid

PERSOONLIJKHEID

AANGEBORENKENMERKEN

AANPASSINGEN AAN ERVARINGEN

TOEVAL

Eerste levensjaren uitbreiding Eerste levensjaren uitbreiding synaptische groeisynaptische groei

Ervaring

Eiwit

Versterkt synapsen

Maakt myeline

Stimuleert celgroei

Vertel me iets en het waait door me Vertel me iets en het waait door me heenheenLaat het me zien en ik weet het Laat het me zien en ik weet het morgen nogmorgen nogLaat het me voelen en ik weet het Laat het me voelen en ik weet het mijn hele leven mijn hele leven

LaoTseLaoTse

                                                                                                                    

““Use it, or lose it ” Use it, or lose it ” (Hebb 1949)(Hebb 1949) Gedachte – gedrag - aandacht Gedachte – gedrag - aandacht

Patientvriendelijk gedrag

Rigide gedrag

Echte verandering verlangt herhalingEchte verandering verlangt herhalingSStimuleer timuleer NNeuronale euronale AActiviteit enctiviteit enGGroeiroei (SNAG) (SNAG) LeDoux;The synaptic self, 2004 LeDoux;The synaptic self, 2004

- Herhaling

- Beloof het een ander wat je gaat doen ( status bedreiging)

-Schrijf de taak op

-Zorg voor samenwerking ( brein is sociaal)

EMOTIONELE REGULATIEEMOTIONELE REGULATIE

STAYING COOL STAYING COOL UNDER PRESSUREUNDER PRESSURE

““Stress wordt veroorzaakt doordat je “hier” Stress wordt veroorzaakt doordat je “hier” bent, maar “daar” wilt zijn…”bent, maar “daar” wilt zijn…”

Eckhart Tolle, 2005Eckhart Tolle, 2005

Resultaten van het Groot Nationaal Onderzoek naar stress ( okt 2012)DOOR: FLOORTJE VISSERS

De eerste resultaten van het Groot Nationaal Onderzoek (GNO) naar stress zijn bekend. Er werd onderzocht in hoeverre stressgevoeligheid, in combinatie met het ervaren van veel of weinig stress, het dagelijks doen en laten beïnvloedt.

GEEFT DEZE LEZING U GEEFT DEZE LEZING U STRESS?STRESS?

HOEVEEL VERSCHILLEN HOEVEEL VERSCHILLEN ZIET U TUSSEN DEZE ZIET U TUSSEN DEZE TWEE IDENTIEKE TWEE IDENTIEKE DOLFIJNEN??DOLFIJNEN??

Rechter Amygdala:Rechter Amygdala:emotioneel zelfbewustzijn; bewust van je emotioneel zelfbewustzijn; bewust van je eigen gevoelens en ze begrijpeneigen gevoelens en ze begrijpen

Linker AmygdalaRechter amygdala

Gaat angst of stress door dan ontstaat Gaat angst of stress door dan ontstaat een ‘amygdala hijack’een ‘amygdala hijack’

Prolonged state of fear

Als iemand echt van streek is wordt vooral Als iemand echt van streek is wordt vooral de rechter Amygdala actief en zet rechter de rechter Amygdala actief en zet rechter PFC uit.PFC uit.

Fight & Flight

AMYGDALA

Probleem: amygdala maakt veel fouten ( krijgt info via 1 zenuwcel binnen)

Top vijf van situaties in werkomgeving Top vijf van situaties in werkomgeving die de amygdalae activerendie de amygdalae activeren

Tony Schwartz; the way we’re working isn’t working, 2010Tony Schwartz; the way we’re working isn’t working, 2010

- Neerbuigend behandeld worden en gebrek Neerbuigend behandeld worden en gebrek aan respectaan respect

- Oneerlijk behandeld wordenOneerlijk behandeld worden- Niet gewaardeerd wordenNiet gewaardeerd worden- Het gevoel hebben dat er niet naar je Het gevoel hebben dat er niet naar je

geluisterd wordtgeluisterd wordt- Onhaalbare deadlinesOnhaalbare deadlines

Hoe kunnen we de “kapingen” Hoe kunnen we de “kapingen” terugdringen?terugdringen?

1)1) Aandacht schenken aan wat er in je eigen Aandacht schenken aan wat er in je eigen geest omgaat en daar bijblijven..geest omgaat en daar bijblijven..

(vroeg lijfelijke signalen (h)erkennen)(vroeg lijfelijke signalen (h)erkennen)2) Cognitief: je eruit “lospraten”2) Cognitief: je eruit “lospraten”3) Empathie3) Empathie4) Ontspanning4) Ontspanning5) Emotionele Stijlen kennen5) Emotionele Stijlen kennen6) Mindfulness6) Mindfulness

Je bewust zijn van je innerlijke Je bewust zijn van je innerlijke toestanden, en het hanteren ervantoestanden, en het hanteren ervan

Zelfbeheersing

Zelfregulering op neuraal niveauZelfregulering op neuraal niveau- evenwicht tussen Amygdala- PFC- evenwicht tussen Amygdala- PFC- PFC gaat krachtig op de rem; er blijft - PFC gaat krachtig op de rem; er blijft beslissingsruimte voor geschikte reactiebeslissingsruimte voor geschikte reactie

DORSOLATERALEPREFRONTALE CORTEX

-Cognitieve controle-Aandacht -Besluitvorming-Flexibel reageren

AMYGDALA

-Emotioneel ongemak-Impulsiviteit-Angst

We kunnen niet zelf uitmaken welke emoties we gaan voelen, wanneer en hoe sterk ze zijn…Pas een keuze te maken bij een gevoel

EMOTIEREGULATIEEMOTIEREGULATIE&&

EMOTIONELE STIJLEMOTIONELE STIJL

A symptom provocation study of posttraumatic A symptom provocation study of posttraumatic stress disorder using PET-scan.stress disorder using PET-scan.Archives of General Psychiatry; 1996Archives of General Psychiatry; 1996S.Rauch and V. van der KolkS.Rauch and V. van der Kolk

Als een emotie opkomt helpt onderdrukken Als een emotie opkomt helpt onderdrukken niet of maakt het ergerniet of maakt het erger

Trilemma training lichaamsbewustwording 2008Trilemma training lichaamsbewustwording 2008

Moeheid vaak verdrongen boosheid

Lang is gedacht dat het limbische systeem de zetel van de Lang is gedacht dat het limbische systeem de zetel van de emotie was; in werkelijkheid is de cortex ook bepalend voor emotie was; in werkelijkheid is de cortex ook bepalend voor onze emotionele gesteldheid en stemmingonze emotionele gesteldheid en stemming

Prefrontale Cortex is betrokken bij Prefrontale Cortex is betrokken bij emoties?emoties?

Richard Davidson & Sharon BegleyRichard Davidson & Sharon BegleyMijn Brein is niet Jouw Brein, 2012 Mijn Brein is niet Jouw Brein, 2012

Emotieregulatie: prefrontale systemen Emotieregulatie: prefrontale systemen moduleren amygdala- netwerken moduleren amygdala- netwerken

Ochsner and Gross, 2005Ochsner and Gross, 2005

RemtAmygdala

Regulatie van emotionele impulsenRegulatie van emotionele impulsenBuckholtz en Meyer-Lindenberg(2008)Buckholtz en Meyer-Lindenberg(2008)

Verschil tussen pijn en lijdenVerschil tussen pijn en lijden Pain-Topics.orgNews/Research; Updates; june 2010Pain-Topics.orgNews/Research; Updates; june 2010

PIJNVerwerking nociceptie

LIJDENBreinregio’s voor emotie en zelf-evaluatie

Veel lijden is licht maar chronisch…om het te verlichten moet je de oorzaken ervan begrijpen

Labelen met woorden van een emotie kan Labelen met woorden van een emotie kan de arousal van het emotionele systeem de arousal van het emotionele systeem verminderenverminderen

Bodily topography of basic (Upper) and nonbasic (Lower) Bodily topography of basic (Upper) and nonbasic (Lower) emotions associated with words. The body maps show emotions associated with words. The body maps show regions whose activation increased (warm colors) or regions whose activation increased (warm colors) or decreased (cool colors) when feeling each emotion.decreased (cool colors) when feeling each emotion.

PNAS Early Edition; Lauri Nummenmaa et all; 2013PNAS Early Edition; Lauri Nummenmaa et all; 2013

Affective NeuroscienceAffective NeuroscienceRichard Davidson, Wisconsin, 2012Richard Davidson, Wisconsin, 2012

1)1) Mensen met verontrustende emoties hebben Mensen met verontrustende emoties hebben vrij hoge niveau’s van activiteit van de R.PFCvrij hoge niveau’s van activiteit van de R.PFC

2)2) Alle mensen hebben een links-Alle mensen hebben een links-rechtsverhouding van prefrontale act, die rechtsverhouding van prefrontale act, die precies voorspelt hoe we dagelijks gestemd precies voorspelt hoe we dagelijks gestemd zullen zijnzullen zijn

3)3) Mensen hebben “emotionele stijlen” die in Mensen hebben “emotionele stijlen” die in werkelijkheid “hersenstijlen”zijnwerkelijkheid “hersenstijlen”zijn

Welke emotionele Welke emotionele stijlen zijn actief?stijlen zijn actief?

Zes dimensies van de emotionele stijluit systematisch onderzoek naar neurale basis van emoties Richard Davidson; 2012

1)Veerkracht: 1)Veerkracht: signalen van de PFC naar de amygdala en van de signalen van de PFC naar de amygdala en van de amygdala naar de PFC bepalen hoe snel het brein amygdala naar de PFC bepalen hoe snel het brein zich herstelt van een schokkende ervaring.zich herstelt van een schokkende ervaring.

Emotieregulatie via Prefrontale CortexEmotieregulatie via Prefrontale CortexDavidson, RJ; Emotion and affective style: hemisferic Davidson, RJ; Emotion and affective style: hemisferic substrates. Psychological science, 3,1992substrates. Psychological science, 3,1992

Grotere activiteit rechter Grotere activiteit rechter prefrontale cortex wordt prefrontale cortex wordt geassocieerd met geassocieerd met negatieve emoties als negatieve emoties als verdriet, angst, verdriet, angst, bezorgheid, bezorgheid, vermoeidheid.vermoeidheid.(Davidson, 1982 , (Davidson, 1982 , 2006 ;Siegel, 2007)2006 ;Siegel, 2007)

Emotieregulatie via Prefrontale CortexEmotieregulatie via Prefrontale Cortex

Grotere activiteit Grotere activiteit linker prefrontale linker prefrontale cortex wordt cortex wordt geassocieerd met geassocieerd met positieve emoties als positieve emoties als geluk, vreugde, geluk, vreugde, alertheid en vitaliteitalertheid en vitaliteit..(Davidson 1982; Kabat-Zinn, (Davidson 1982; Kabat-Zinn, 2006; Siegel, 2007)2006; Siegel, 2007)

De mate van activiteit in de PFC links van een veerkrachtig persoon kan wel 30 maal zo groot zijn als bij iemand die niet veerkrachtig is.

Mensen die langzaam van tegenslag Mensen die langzaam van tegenslag herstellen zijn er minder signalen tussen de herstellen zijn er minder signalen tussen de Amygdla en de PFCAmygdla en de PFC

Veroorzaakt door:Veroorzaakt door:1)1)Lage activiteit PFCLage activiteit PFC2)2)Gebrek aan verbindingen tussen PFC van Gebrek aan verbindingen tussen PFC van

de Linker hersenhelft en de Amygdalade Linker hersenhelft en de Amygdala

NB hoop door neuroplasticiteit!!NB hoop door neuroplasticiteit!!

Left anterior shift in emotion-regulating Left anterior shift in emotion-regulating circuits of the Prefrontal Cortexcircuits of the Prefrontal Cortex

Richard Davidson, 2003Richard Davidson, 2003

Je kweekt een houding van toenadering ipv vermijding aan Je kweekt een houding van toenadering ipv vermijding aan

Sneller herstel van negatieve gevoelens

Ode an die FreudeOde an die Freudehttp://www.youtube.com/watch?http://www.youtube.com/watch?v=kbJcQYVtZMov=kbJcQYVtZMo

Healthy Mind PlatterHealthy Mind Platterhttp://www.youtube.com/watch?http://www.youtube.com/watch?v=3EQ2tzHl3Ksv=3EQ2tzHl3Ks

Stop itStop ithttp://www.youtube.com/watch?http://www.youtube.com/watch?v=EAlWBhohDp4v=EAlWBhohDp4

Dank voor uw aandacht!Dank voor uw aandacht!voor meer info: www.trilemma.nlvoor meer info: www.trilemma.nl