ILV

O

Klimaat en Landbouw

LTO Themabijeenkomst EU-klimaatvoorstellen land- en tuinbouw

Kamerik (NL) 24 oktober 2016

Joris Relaes

ILV

O

Indeling

• I. Korte voorstelling ILVO

• II. Klimaatmitigatie

• III. Land Use Land Use Change Forestry

• IV. Klimaatadaptatie

• V. Climate Smart Agriculture

ILV

O

I. Korte voorstelling ILVO

• Publiek-private onderzoeksinstelling

• Merelbeke, Melle, Oostende

• Vlaamse Overheid

• Toegepast Wetensch. Onderzoek

• +/-600 VTE / 320 wetenschappers

• Landbouw, visserij, voeding

ILV

O

Recente investeringen

• onderzoekserre (2010)

• pilootfabriek voedingsindustrie (2011)

• melkveestal (2014)

• varkensstal (2015)

• labs & apparatuur

ILV

O

Totaalaanpak in de keten

grond bord bord grond

ILV

O

• Sinds 01.01.2015 Vlaams agronomisch onderzoek in 1 cluster:

– Fundamenteel: UGent, KULeuven

– Toegepast: ILVO

– 14 sectorgebonden proef– en praktijkcentra (toepassingsgerichte experimenten, veld- en rassenproeven en demonstraties)

6

ILV

O

Klimaatverandering in Vlaanderen(klimaatrapport VMM, september 2016)

2,4 °C hoger dan in de referentieperiode 1850-1899

Jaargemiddelde neerslag neemt met 13% toe t.o.v. begin metingen (1833); overstromingen in de winter, droogte in de zomer

Sinds de jaren zestig daalde de gemiddelde windsnelheid met 10 à 15%

Gemiddelde zeeniveau in Oostende 11,5 cm hoger dan in het begin jaren ’50

ILV

O

juni 2016

8

Recente klimaatacties in Vlaanderen

Federaal akkoord over Belgische klimaatinspanningen5 dec 2015

13 dec 2016 COP21: Klimaatakkoord Parijs

25 maart 2016

1ste Vlaamse Klimaattop19 april 2016

1ste RTC Landbouw-Klimaat

oktober 2016

2de Vlaamse Klimaattop

Klimaatcommissie Vlaams Parlement: landbouw

1 dec 2016

2e RTC Landbouw-Klimaat

ILV

O

• MITIGATIE (REDUCTIE BKG)

• ADAPTATIE (AANPASSEN AAN IMPACTEN)

• LULUCF (LAND USE, LAND USE CHANGE, FORESTRY)

> CO²-Opslag in de bodem

Klimaat en landbouw: 3 TO DO’s

ILV

O

II. Klimaatmitigatie

ILV

O

Broeikasgassen & landbouw: Wereld, Europa, Vlaanderen

• MONDIAAL (IPCC, 5th AR, 2015)

> De landbouw: 24% van de BKG in 2010 (10 tot 12 gigaton CO²)

> Belangrijkste oorzaken: a) ontbossing, b) veestapel, C) bodem- en nutriënten

• EUROPA (EEA & EUROSTAT, 2015)

> De landbouw: 10,3% van de BKG in 2012 (470 miljoen ton CO²)

> Emissiebronnen: +/- 50% bodem, +/- 33% vertering, +/- 16% mest

• VLAANDEREN > De landbouw: 8,15% van de BKG in 2014 (bron: VMM)

> Emissiebronnen:

+/- 16% bodem, +/- 31% vertering, +/- 29% mest, +/- 24% energie

(bron: Vlaams Mitigatierapport) (let op: onderste cijfers 2013)

ILV

O

BKG Vlaanderen: alle sectoren, incl. landbouw (2014)

13,6

28,2

23,9

8,15

19,4

4,34 2,24 huishoudens

industrie

energie

landbouw

transport

handel & diensten

bijschatting conforminternationale rekenregels

ILV

O

Evolutie: BKG Vlaand. deel landbouw

http://milieurapport.be/nl/mira-kernset/

-26%

in kton CO2-eq.

ILV

O

Landbouw: andere verhouding tss BKG

Alle sectoren:

vnl. koolstofdioxide

Landbouw:

1. methaan 2. lachgas 3. koolstofdioxide

58%

11%

31%

BKG emissies landbouw per gas (CO2 eq)

CH4

CO2

N2O

7%

88%

5%

Broeikasgasemissies in Vlaanderen (CO2 eq)

CH4

CO2

N2O

14

ILV

O

Bron BKG-emissies binnen landbouw

Methaan:• Pensfermentatie runderen

(herkauwen)

• Mestopslag en stalling bij varkens

• Mestopslag en stalling bij runderen

Lachgas:• Directe bodememissies uit

akker en tuinbouw

CO2: • Energie in glastuinbouw

58%

11%

31%

BKG emissies landbouw per gas (CO2 eq)

CH4

CO2

N2O

ILV

O

Doelstellingen BKG

(bron: COM/2011/0112 final)

EU Routekaart 2050: richtinggevende reducties per sector

ILV

O

EU Doelstellingen BKG

(bron: COM/2011/0112 final)

Richtinggevende verdeling REDUCTIEPAD 80% tov 1990: landbouw vs andere sectoren

ILV

O

MITIGATIE actiepunten

ILV

O

Mitigatiemaatregelen op niveau van het landbouwbedrijf

(Europees Parlement, januari 2014)

Prioritisation of the mitigation measures at farm level according to theimplementation costs and feasibility for farmers

ILV

O

Mestbeleid = Klimaatbeleid ‘avant la lettre’

ILV

O

ILVO & klimaatonderzoek

Meten en reduceren van

BKG op individueel dier: GUK’s

Dier Plant Technologie & Voeding

Landbouw & Maatschappij

Klimaatrobuust landschap

Soja: lokaal geteeld eiwit (minder regenwoud-destructie)

Opslag koolstof in bodem

Droogtestress onderzoek

ILV

O

Reductie methaanuitstoot runderen

Genetics

Nutrition

CH4

Physiology

ILV

O

• Gasuitwisselingskamers(CH4 + N)

• GreenFeed (CH4) • Mestcontainers (CH4 + N)

IN OUT

Meettechnieken op ILVO m.b.t. CH4:

ILV

O

Gasuitwisselingskamers (GUK’s) op ILVO

ILV

O

GreenFeed

ILV

O

Samenstelling pensmicrobioomwijzigen

Voederadditieven:Linex, 3-NOP10 à 15 % reductie mogelijk in onderzoekomstandigheden, nog niet marktklaar, persisent?

Microbioomtransplantatie

ILV

O

LAC: Latin America end CaribbeanNENA: NE and N africaSSA: Sub Saharan Africa

‘Klimaatvriendelijke melkproductie in Europa’ (opgelet voor rebound-effecten)

ILV

O

‘Klimaatvriendelijke melkproductie in Europa’

• Vlaanderen (ILVO-proeven): 15 gram methaan per liter melkproductie

• Burundi (Afrika): 260 gram methaan per liter melkproductie

ILV

O

FAO, 2006. Livestock's long shadow - environmental issues and options.

Life cycle assessment

ILV

O

‘Exekas’: tot 75% energiebesparing in tuinbouwserres

ILV

OIII. Land use land use change forestry

(LULUCF) Koolstofemissies en -opslag door vegetatie en bodem

ILV

O

Land use land use change forestry(LULUCF)

Koolstofemissies en -opslag door vegetatie en bodem

• Koolstofopslag

• Groeiende bomen en planten

• Dood organisch materiaal

• Bodem

• Koolstofemissies

• Ontbossing

• Aantasting van bossen

• Omzetting grasland

ILV

O

Grasland sink/source

• Sink

Grasland slaat 0,5- 1 ton C/ha/jaar op

• Source

Omzetting grasland naar akkerland verlies van

1-2 ton C/ha/jaar

ILV

O

LULUCF in Vlaanderen (2000 – 2014)

ILV

O

ILVO & klimaatonderzoek

Meten en reduceren van

BKG op individueel dier:

GUK’s

Dier Plant Technologie & Voeding

Landbouw & Maatschappij

Klimaatrobuust landschap

Soja: lokaal geteeld eiwit (minder regenwoud-destructie)

Opslag koolstof in bodem

Climate smart agricultureDroogtestress onderzoek

ILV

O

Koolstofopslag onder grasland

Klumpp K. (2016)

Gelijkaardige bevindingen voor België (Lettens et al. 2005)

Akker Gras Bos

ILV

O

Graslandbeheer: type uitbatingGrazen Maaien

Recyclage van C via dierlijke excreties Constante afvoer van C

0

0,2

0,4

0,6

0,8

1

1,2

1,4

1,6

Grazen Maaien Grazen Maaien

Senapati et al. (2014) Soussana et al. (2010)

t C h

a-1

jaar-

1

1,5 GVE/ha

3-5 sneden

0,0

2,0

4,0

6,0

8,0

10,0

12,0

14,0

16,0

Grazen Maaien Maaien +Grazen

Mestdagh et al. 2006

kg O

C m

-1(0

-60cm

)

4 GVE/ha

2-4 sneden

1-2 sneden+4 GVE/ha

ILV

O

Graslandbeheer: vernieuwing

Blijvend grasland

>10 jaar, C0 = 4,5%, 0-30cm

+0,1 t C ha-1 jaar-1

Vernieuwd

• Weinig gegevens beschikbaar met focus op C

Ierland; Necpalova et al. (2014)

ploegen (0-20cm) -> inzaai

-12,9 t C ha-1 jaar-1 (2,5 jaar)

Duitsland; Linsler et al. (2013)

>10 jaar, C0 = 2,2%, 0-10cm ploegen (0-25cm) -> inzaai

-4,3 t C ha-1 jaar-1 (2 jaar)

Geen effect (5 jaar)

ILV

O

Andere bodembeheersmaatregelen

• Wisselbouw

• Compost en/of stalmest toepassen

• Stro inwerken

• Niet-kerende bodembewerking

• Groenbedekkers

ILV

O

Stro inwerken

0,4

0,46

0,41

0,1

0,5

0

0,1

0,2

0,3

0,4

0,5

0,6

Smit

h e

t al

. 2000

Kic

k en

Pole

tsch

ny

1980

Smit

h e

t al

. 199

7

Pow

lson e

t al

. 198

7

Houot

et a

l. 19

89

t C h

a-1ja

ar-1

stro-input: 4 – 7 t ha-1 jaar-1

ILV

O

Groenbedekkers

• Afhankelijk van type en ontwikkeling

Groenbedekker Ceff (t C ha-1)

Italiaans raaigras 0,42

Gele mosterd 0,30

Phacelia 0,25

Bladrammenas 0,34

Voederwikke 0,29

Sleutel et al. (2007)

ILV

O

IV. Klimaatadaptatie

ILV

O43

Klimaatverandering –> Impact

▲ Overstromingsrisico

▲ Warmere en drogere zomers

▲ Zeespiegel

▲ Risico ziekten in gewassen,

▲ Opbrengst gewassen

▼ Dieren gezondheid en welzijn

▼ Beschikbaar water

▲ Risico op droogte,

hittegolven

▲ Risico erosie

▼ Seizoen,

opbrengsten

▼ Optimaal gewas

areaal

▼ Zomer neerslag

▲ Winter stormen,

overstromingen

▲ Duur seizoen, opbrengst

▲ Bruikbaar

landbouwareaal

▲ Ziekten, risico

▲ Winterneerslag, overstromingen

▼ Zomer neerslag

▲ Risico droogte, water stress

▲ Erosie risico

▲ Opbrengst, type gewassen

Source: DG Agriculture and Rural Development, based on EEA reports, JRC and MS academic studies

ILV

O

Klimaatverandering ->meer productiviteit?

44

ILV

O

Nieuwe kansen voor landbouw?

‘This warming may provide opportunities for agriculture in certain regions with an

expansion of the growing season to go along with milder and shorter winters.’

(Canadian Government, Department of Agriculture)

ILV

O

ILVO & klimaatonderzoek

Meten en reduceren van

BKG op individueel dier: GUK’s

Dier Plant Technologie & Voeding

Landbouw & Maatschappij

Klimaatrobuust landschap

Soja: lokaal geteeld eiwit (minder regenwoud-destructie)

Opslag koolstof in bodem

Climate smart agricultureDroogtestress onderzoek

ILV

O

Klimaatadaptatie

• Veredelingsprogramma’s: droogteresistente rassen (grassen, sorghum,....., nieuwe gewassen voor Vlaanderen: soja, quinoa)

• Landbouw in zilte gebieden

• Landbouw in een robuust ruimtelijk kader

ILV

O

V. Climate Smart Agriculture

Climate Smart Agriculture:

MitigatieAdaptatieVerduurzaming

ILV

O

Tot slot

Deense landbouweconome

ILV

O

Dank u wel !

Instituut voor Landbouw-en Visserijonderzoek

Burg. Van Gansberghelaan 929820 Merelbeke – België

T + 32 (0)9 272 25 00F +32 (0)9 272 25 01

ilvo@ilvo.vlaanderen.bewww.ilvo.vlaanderen.be