St a d sp l a n n i ngNederlandse architecten en stadsplanners zijn in Kaapstadom met Zuid-Afrikaanse collega’s te praten over deherinrichting van krottenwijken als Khayelitsha. HetNederlandse zelfvertrouwen zorgt voor verbazing.

Hollandse ideeën vooreen leefbaarder Kaapstad...Door B ram Verm eulen

De echte wereld tikte eenmaal opde ramen. Toen Nederlandse ar-chitecten en stadsplanners vorigeweek een krottenwijk aan de randvan Kaapstad wilden bezoeken,had de politie beide toegangswe-

gen afgesloten. Bewoners van de wijk protesteer-den tegen het uitblijven van water, elektriciteit,huizen. Het type demonstratie dat in dit land ge-middeld vijf keer per dag plaatsvindt. De den-kers moesten rechtsomkeert naar het stadscen-trum van Kaapstad, naar hun Department of De-sign.

Zo heet het veilinghuis gedecoreerd met wrak-hout, visnetten en ander gerecycled materiaalwaar Nederlanders en Zuid-Afrikanen de ko-mende weken praten over hoe een stad als Kaap-stad beter ontworpen kan worden. Leefbaarder,gezonder, een stad voor iedereen. Kaapstad isWorld Design Capital dit jaar en de Nederlandseregering sponsort de bijeenkomst met 300.000euro. Bruggen bouwen, heet dat in diplomaten-jargon. Maar zo makkelijk is dat niet.

Niets in dit land is onaangetast door de ver-houdingen tussen de rassen en de klassen, ookde goede bedoelingen niet. In deze stad werdenin 400 jaar kolonialisme en apartheid hele ge-meenschappen per wet van elkaar gescheiden.Ook twintig jaar na de afschaffing van de apart-heid blijft die geografische scheiding doorwer-ken in het dagelijks bestaan. Het idee om het pa-viljoen in een verpauperde buitenwijk als Khaye-litsha neer te zetten om dichter bij het onder-werp te komen, werd in de voorbereiding van ta-fel geveegd. „Aan welke kant van de stad je jevoeten ook neerzet, je bent altijd ver weg van deander ”, zegt de Nederlandse consul, BonnieHorbach. „Ik had het ook liever in Khayelitshageorganiseerd maar dan komen de besluitvor-mers, de mensen die dingen kunnen verande-ren, weer niet. Dat wordt een warrig verhaal.”

Dan maar in Gardens, de centrumwijk die naarde tuinen is genoemd die eind zeventiende eeuwin opdracht van de Nederlandse VOC werdenaangelegd. Aan een grote ronde tafel pratenstadsplanners, bestuurders en actiegroepenpassievol over hun gedroomde herinrichting vanKhayelitsha. De wijk telt meer dan 600.000 in-woners, zoveel als Rotterdam, maar heeft geenhart, geen centrum, alleen een treinstation. Eenwijk waar ieder jaar 10.000 krotten worden bij-gebouwd, meest voor migranten uit de armeOost-Kaapprovincie. Zuid-Afrikaanse buitenwij-ken werden gebouwd als arbeidsreservaten. Detrein en de minibustaxi brengen zo ’s ochtendsnog steeds het slecht betaalde personeel, deschoonmakers en de tuinmannen, naar hunwerk in het centrum. ’s Avonds gaat het in omge-keerde richting weer terug.

Het gesprek over herinrichting van Khaye-litsha zit al jaren muurvast, vastgelopen in dezompige politiek van Zuid-Afrika. De West-Kaapis de enige provincie van het land die geregeerdwordt door de oppositiepartij, DemocratischeAlliantie, populair onder blanken en kleurlin-

gen. Het ANC aast op deze provincie en probeertplannen van de gemeenteraad te dwarsbomen.

Ekim Tan, een Turkse woonachtig in Neder-land, biedt de beleidsmakers de oplossing. Allebetrokkenen worden uitgenodigd om rond eenspeeltafel die doet denken aan een groot mono-poliebord hun belangen te verdedigen, en de an-der tegemoet te komen. „Zolang we het spel spe-len, leren we het ideeënpatroon van de anderkennen. Mensen zeggen dat het slechts een spelis, maar het verandert intussen het echte den-ke n . ”

De Turkse zag hoe plannen die van boven wor-den opgelegd, een stad kunnen laten ontvlam-men, zoals vorig jaar gebeurde rond het Gezi-park in Istanbul. „Een masterplan van boven isgedoemd te mislukken”, zegt Tan. Bestuurdersworden nerveus als buitenstaanders de rollenproberen om te draaien. De burgemeester vanKaapstad, Patricia de Lille, liet de organisatorenvan het spel in een besloten bijeenkomst wetendat ze uit Khayelitsha moeten wegblijven. Ge-noeg geruzied over die wijk, genoeg geld aan uit-gegeven, vindt de burgemeester. Maar Tan gaatin oktober alsnog naar Khayelitsha om haar spelte spelen. „Ze kunnen ons niet tegenhouden.”

Laat de bewoners hun eigen stad veranderen,is ook de strekking van het verhaal van de Neder-landse architect Kristiaan Koreman. Hij legt uit

hoe hij het Nederlandse Deltaplan nu exporteertnaar de Verenigde Staten, om New York te wape-nen tegen klimaatverandering en verwoestendeorkanen als Sandy. „Ook daar moet je opererenin een zeer gepolariseerde samenleving en par-tijen overtuigen die niet eens geloven in klimaat-verandering. De enige oplossing is: iedereen be-trekken bij de kleinste stappen.”

De Zuid-Afrikanen in de zaal reageren met on-geloof. „Ik ben verbaasd door het Nederlandsezelfvertrouwen. Je maakt een plan en dan voer jehet ook nog uit”, zegt Anton Cartwright, onder-zoeker bij het African Cities Centre. „Zo werkthet niet in Kaapstad. Dit is een politieke arena.Hier is alles ongelijk, waarin de wijk waar jewoont bepaalt hoe je risico’s inschat en wat jeeerste prioriteiten zijn.” Geld uitgeven in Kaap-stad betekent altijd iemand boos maken. Rege-ren in Zuid-Afrika is reageren op protest. DeZuid-Afrikanen spreken met bewondering overde Nederlandse durf. Maar of het zin heeft, zo’nworkshop met Nederlanders die uitleggen hoeze de wereld veroveren? Cartwright haalt zijnschouders op. „Kijk maar wie er hier in de zaalzit. Niemand die de beslissingen neemt. Nie-mand die straks de cheque moet uitschrijven.”

Een plan maken en dat ookuitvoeren, zo werkt het nietin KaapstadA nton C artw right, onderzoeker

Artist impression van het Omonia-plein in Athene zoals het vanaf 2016 moet worden: een ‘ve r b l i j f s p l e k ’ zonder au-t o’s en met bomen. De nu leegstaande winkelpanden krijgen een culturele bestemming.A

RTIST IM

PRESS

ION OKRA, U

TREC

HT

...en een groener enschaduwrijker Athene

St a d sp l a n n i ngMartin Knuijt van bureau Okra in Utrecht mag het doorde crisis verlamde stadscentrum van Athene nieuwleven inblazen. Van een drukke boulevard maakt hij eenwandelpromenade. En de tram keert terug.

Door Marloes de Koning

Met het centrum van Athene isveel mis. Geen wandelgebie-den, nauwelijks schaduw,over zesbaanswegen jakkerent axi’s en bussen, en dankzij deeconomische crisis hebben

veel hotels en winkels de afgelopen jaren hetloodje gelegd. Toeristen die in Athene landen ne-men zo snel mogelijk de boot naar een van de ve-le eilanden. En als ze al de stad bezoeken, komenze vaak niet veel verder dan de Akropolis. Zelfsde Grieken zoeken hun vertier elders in de stad,bijvoorbeeld in de buitenwijken, waar niet dehelft van de winkels over de kop is.

Hoe het hart van Athene nieuw leven in te bla-zen? De Griekse regering riep twee jaar geledende hulp in van de Onassis Foundation, een parti-culiere stichting die werd opgericht na de doodvan Aristotle Onassis, de Griekse reder die be-kend werd door zijn affaire met operazangeresMaria Callas en zijn huwelijk met Jacqueline Ken-nedy, de weduwe van de Amerikaanse presidentJohn F. Kennedy. De Onassis Foundation schreefde internationale competitie Re-think Athens uit .Het voorstel van landschapsarchitect MartinKnuijt van het Utrechtse bureau Okra, gespecia-liseerd in de ontwikkeling van stedelijk land-schap, werd vorig jaar gekozen als de beste vanruim zeventig inzendingen.

De plannen van Knuijt voorzien in de aanlegvan groenvoorzieningen en een wandelgebied.Ook zal de tram, die vijftig jaar geleden uit hetAtheense straatbeeld verdween, terugkeren.Binnenkort begint de zoektocht naar een aanne-mer, eind 2016 moeten de werkzaamheden zijnafgerond. De kosten, 92 miljoen euro, komenvoor 95 procent uit fondsen van de EuropeseUn i e .

Knuijt wil de bestaande ruimte in Athene beterordenen. „We hebben niet geprobeerd met denegentiende-eeuwse context te wedijveren”,zegt de architect.

Zijn plannen concentreren zich op het gebiedtussen de Akropolis en het Nationaal Archeolo-gisch Museum, aan de andere kant van het cen-trum. In dit gebied loopt Panepistimiou, nu nogeen drukke verbindingsstraat tussen twee plei-nen die symbool zijn geworden van de Grieksecrisis. Op het Syntagmaplein stonden woedendebetogers voor het parlement, op het Omonia-plein zijn de rolluiken neergelaten en is de over-last van migranten en drugsverslaafden groot.

Mede door het geweld en de verkeersopstop-pingen bij demonstraties is het centrum een plek

geworden om te mijden. „Politiek hebben we hierte over”, zegt Panayotis Tournikiotis, hoogleraararchitectuur aan de Nationale Technische Uni-versiteit van Athene. „Het gaat erom de commer-ciële en culturele bedrijvigheid terug te krijgen.”

In het ontwerp van Okra wordt Panepistimiouautovrij en groen; een schaduwrijke voetgan-gerszone vol platanen en acacia’s, en in het mid-den een fietspad en een trambaan. Knuijt: „Onsuitgangspunt was routes door het centrum creë-ren voor voetgangers en fietsers. De overlast vanau to’s moet weg. Een doorgangsgebied moetverblijfsgebied worden.”

Bomen en water moeten in de zomer zorgenvoor een temperatuurdaling van een paar gra-den. Waterelementen moedigen aan stil te staanbij de monumenten in het gebied. Nieuwe be-strating die het zonlicht niet weerkaatst helpt destadswarmte verder te verminderen.

In ondiepe, ondergrondse bassins en op da-ken wordt ’s winters regenwater opgevangen omde bomen op de wandelpromenade in de drogezomer in leven te houden. Een oplossing waarandere mediterrane steden in de toekomst ookgebruik van zullen maken, hoopt Knuijt.

Diepe bassins – Knuijts eerste gedachte – ble-ken niet mogelijk. Want wie in dit deel van Athe-ne dieper dan een meter graaft, stuit al snel opoverblijfselen uit de Oudheid. Voor menig bouw-project in Griekenland betekende zo’n vondst alde doodsteek, omdat dan de archeologischedienst zeer uitgebreid onderzoek komt doen.

De economische crisis gaf urgentie aan de her-vorming van het stadscentrum, zegt hoogleraarTournikiotis. „Het verval is nu zover gevorderddat iedereen riep: doe iets.”

De Griekse overheid wist vaak niet adequaat tereageren op de crisis, legt Tournikotis uit. Toenvele winkels en hotels in de binnenstad de hogehuren niet meer konden opbrengen, kwam erbijvoorbeeld geen wetgeving die het mogelijkmaakte om huren te verlagen.

Knuijt heeft in zijn hervormingsplan aanbeve-lingen gedaan voor de vele leegstaande winkel-panden langs Panepistimiou en aan het Omonia-plein. Hij verwijst naar de Griekse Oudheid, naar„het theater van de duizend kamers”. Eigenarenvan de leegstaande panden zouden volgens delandschapsarchitect moeten worden aangemoe-digd ze beschikbaar te stellen voor debat en cul-turele activiteiten. Deze suggestie naast Knuijtsofficiële project spreekt bij de Grieken tot de ver-beelding. „De Agora van Athene is altijd eenmarkt geweest, een plaats voor discussie”, zegtTournikiotis. „Waarom niet opnieuw, nu in degeest van de 21ste eeuw.”