Rekkelijk of precies?

Henk J. Verkuyl

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

1. Wat is een cryptogram taalkundig gesproken? Gaat het

om “een fenomenaal associatievermogen (Steenhuis)”?

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

1. Wat is een cryptogram taalkundig gesproken? Gaat het

om “een fenomenaal associatievermogen (Steenhuis)”?

2. Wat bepaalt de schoonheid van een cryptogram?

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

1. Wat is een cryptogram taalkundig gesproken? Gaat het

om “een fenomenaal associatievermogen (Steenhuis)”?

2. Wat bepaalt de schoonheid van een cryptogram?

3. Hoe verhoudt de kennispuzzel zich tot het cryptogram?

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

1. Wat is een cryptogram taalkundig gesproken? Gaat het

om “een fenomenaal associatievermogen (Steenhuis)”?

2. Wat bepaalt de schoonheid van een cryptogram?

3. Hoe verhoudt de kennispuzzel zich tot het cryptogram?

4. Komt er meer toevallige informatie in het cryptogram en

is dat mooi?

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

1. Taalkundige grondslagen v/h cryptogram

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

De essentie van het kruiswoordraadsel: I

B

A

:

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

De essentie van het kruiswoordraadsel: I

B

A

:

vogel

gier

bedriegen

flessen

zalf

pommade

Franse rivier

Rhone

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

De essentie van het kruiswoordraadsel: I

B

A

:

vogel

gier

bedriegen

flessen

zalf

pommade

Franse rivier

Rhone

A ⊆B &%'$

&%'$

B

A &%'$

A=B

Dus niet: B = gier, A = vogel

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

Het V-type

B: Vogelmest

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

Het V-type

B: Vogelmest

vogel – mest

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

Het V-type

B: Vogelmest

vogel – mestAAAAAAAAAAA

gier

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

Het V-type

B: Vogelmest

vogel – mestAAAAAAAAAAA

gier

��

��

��

��

���

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

Het V-type

B: Vogelmest

vogel – mestAAAAAAAAAAA

gier

��

��

��

��

���

geld – vat

ton

AAAAAAAAAAA

��

��

��

��

���

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

B A

Gescheurd1 document2 ⇒ stuk

Geschonken1 informatie2 ⇒ gegeven

Licht1 zakken2 ⇒ stralen

Tamelijk1 ongebonden2 ⇒ vrij

[Meer religie]1 [voor mensen die vastzitten]1 ⇒ kerker

Gebied1 [dat liefheeft]2 ⇒ kust

Bedriegen1 [met drank]2 ⇒ flessen

Groep(-s)1 eten2 ⇒ kliek

Tabel 1: Voorbeelden V-type

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

B A

Gescheurd1 document2 ⇒ stuk

Geschonken1 informatie2 ⇒ gegeven

Licht1 zakken2 ⇒ stralen

Tamelijk1 ongebonden2 ⇒ vrij

[Meer religie]1 [voor mensen die vastzitten]1 ⇒ kerker

Gebied1 [dat liefheeft]2 ⇒ kust

Bedriegen1 [met drank]2 ⇒ flessen

Groep(-s)1 eten2 ⇒ kliek

Tabel 1: Voorbeelden V-type

A: (meestal) ongeleed (= 3 – 7 letters), dubbelzinnig.

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

Het H-type

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

Het H-type

HELDER LEESTEKEN

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

Het H-type

HELDER LEESTEKEN

LICHT –

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

Het H-type

HELDER LEESTEKEN

LICHT – PUNT

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

Het H-type

HELDER LEESTEKEN

LICHT – PUNT

q q q q q q q q q q q q q q q

2 × I

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

Het H-type

HELDER LEESTEKEN

LICHT – PUNT

q q q q q q q q q q q q q q q

2 × I

ZELFMOORD

HANG

MEUBEL

– KAST

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

Het H-type

HELDER LEESTEKEN

LICHT – PUNT

q q q q q q q q q q q q q q q

2 × I

ZELFMOORD

HANG

MEUBEL

– KAST

H

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

Dans1muziek2 ⇒ bal1spel2 II

Plooi1ijzer2 ⇒ verbuigings1vorm2 II

Druk1middelen2 ⇒ belasting1geld2 II

Flexibel1 gewas2 ⇒ rubber1boom2 H

Afdeling1 van de kerk2 ⇒ diensten2sector1 H

Variatie1 eisen2 ⇒ meerkeuze1vragen2 H

Vleugel1slag2 ⇒ piano1concours2 H+

Zelfmoord1meubel2 ⇒ hang1kast2 H+

[Er is [een Brit2] teveel1] ⇒ over1schot2 H+

Tabel 2: Voorbeelden H-type

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

Combinaties van H en V:

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

Combinaties van H en V:

stomme1

parlementarier2

12

in Afrika

Kameroen

AAAAAAAAAAA

AAAAAAAAAAA

��

��

��

��

���

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

Combinaties van H en V:

stomme1

parlementarier2

12

in Afrika

Kameroen

AAAAAAAAAAA

AAAAAAAAAAA

��

��

��

��

���

Datopleidings-instituut is half rot

seminaar

AAAAAAAAAAA

��

��

��

��

���

��

��

��

��

���

2 : 1 1 : 2

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

Andere combinaties:1:3 Op zo’n bijeenkomst wordt gevochten om groene mantels

⇒ klaverjaswedstrijd

1: Op zo’n bijeenkomst ⇒ klaverjaswedstrijd

3: groen ⇒ klaver, mantel ⇒ jas, wordt gevochtenom ⇒ wedstrijd

3:2 Daar liggen de spruitjes te slapen ⇒ groentebed;

3: de spruitjes ⇒ groen, daar ⇒ te, te slapen ⇒ bed2: de spruitjes ⇒ groente, daar liggen te slapen ⇒ bed

Meestal echter 1:2 of 2:1.

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

2. Wat bepaalt de schoonheid van eencryptogram?

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

Kenmerk goede V:

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

Kenmerk goede V:(i) sterke I-poten(ii) B als geheel moet kloppen als synoniem voor A

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

Kenmerk goede V:(i) sterke I-poten(ii) B als geheel moet kloppen als synoniem voor A

bedriegen met drank

flessen

AAAAAAAAAAA

qqqqqqqqqqqqqqqqqq

prikkelbaar dier

egel

q q q q q q q q q q q q q q q q q q

��

��

��

��

���

(i) niet goed, (ii) goed (i) niet goed, (ii) ook niet

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

Kenmerk H+:

• sterke I-poten

• betekenisverbinding tussen de I-poten

• nieuwe/verrassende (bij-)betekenis

Hypothese: schoonheidservaring een functie van dekracht van de I-poten en de verbinding ertussen

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

II H H+

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

Toetsing schoonheidshypothese:

nep

show

koffiemelk

room

qqqqqqqqqqqqqqqqqq

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

Toetsing schoonheidshypothese:

nep

show

koffiemelk

room

qqqqqqqqqqqqqqqqqq

opgeklopte

show

koffiemelk

– room

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

Toetsing schoonheidshypothese:

nep

show

koffiemelk

room

qqqqqqqqqqqqqqqqqq

opgeklopte

show

koffiemelk

– room

Nep meer ‘surrogaat’ dan ‘(voor de) show’

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

3. Hoe verhoudt de kennispuzzel zich tothet cryptogram?

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

Woordsemantiek in taalkunde en filosofie:Ideaal was (en is soms): woordbetekenis vastleggen door eendefinitie. Een definitie bevat precies n kenmerken. Te vindenin Van Dale. Voorbeeld:

A Bgier vogelgier roofdiergier aasetergier veerloosgier . . .

Tabel 3: Kenmerken van een gier

De I-poot vraagt om A via een kenmerk B

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

Modern cognitie-onderzoek:Veel meer ruimte voor informatie die we via onze zintuigen

verwerven. D.w.z. veel meer encyclopedie (en dus toevalliger

kennis) in en aan onze betekenissen dan voorheen. Prototy-

pische informatie (psychologie, taalkunde, neurowetenschap-

pen). Kennis van woorden in een netwerk.

Voorbeeld: Yael (4 jaar)

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

De kennispuzzel

Heeft kenmerken van het cryptogram:

• Land van uitersten ⇒ Polen (V)

• Acteur met een klein snorretje ⇒ Niven (V)

• Land met alleen maar vrouwen ⇒ Oman (1:2).

• Pro-bont betuiging van auto’s ⇒ Opels (2:1)

• Kaartliefhebber ⇒ Aaseter (H)

maar is het niet:

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

1. Meer speelsheid met I-poten dan in een kruiswoordraadsel.

2. Meer encyclopedie dan in een cryptogram: meer (toevalli-

ge) kennis van de wereld.

3. Stapt uit het woordkader: meer beroep op uitdrukkingen

en woordgroepen.

4. Legt (V-)verband tussen woordvormen zonder een beroep

op betekenis.

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

1. Meer speelsheid rond I-poten dan in een kruiswoordraadsel

• Gerechtsdienaars ⇒ obers

• Zit binnen in muisjes ⇒ anijs

• Ontwikkelingshulp ⇒ doka

• Brengen papieren rond ⇒ tpg

• Zegt iets over het subst. ⇒ adj.

• Babyopvang ⇒ luiers

Woordspelig, soms verrassend, nooit de “echte” betekenis.

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

Speelse I ook doorgedrongen in cryptogram:• Stofoverbrenger (6) ⇒ leraar (I)

• Taxi (10) ⇒ bestelauto (I)

• Smeerlap (4) ⇒ slab (I)

• Oogsttijd (9) ⇒ inhaaldag (I)

• Stukjesmaker (4) ⇒ rasp (I)

• Scharreldier(5) ⇒ vlinder (I)

Verrassend door het verbreken van de “normale” betekenis.

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

2. Meer (toevallige) kennis van de wereld dan in cryptogram

• Tijdelijke waarschuwing ⇒ nat (V)

• Is happy bij McDonald’s ⇒ meal (I)

• Ging Wolkers naar Oegstgeest ⇒ terug (I)

• ‘— Blues’, Beatles ⇒ Yer (I)

• A — souffle, film van Godard ⇒ bout de (I)

• Tussen Vaassen en Leusden ⇒ Stroe (I)

Verstandig hulpmiddel: o.a. Google en de Bosatlas.

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

Maar nu ook meer encyclopedische kennis in cryptogrammen:

• IJdele presentator (4) ⇒ Pauw (V)

• Roman die je een jaartje in huis hebt (2+4) ⇒ Au pair

(V)

• Zijn soortgenoten vindt men in Utrecht ⇒ woerd (I)

• Reptielenhuis in Amstelveen (11) ⇒ Cobramuseum (2:1)

• Dat mooie popje heeft veel ellende teweeggebracht (6) ⇒Barbie (V)

• Vispate uit Noord-Holland ⇒ Aalsmeer

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

3. Kennispuzzel: A mag meer dan een woord zijn

Voorbeeld:R1

R2

O B O U D K E R KDI

• Idomeneo — Creta, opera van Mozart (4) ⇒ re di

• Overschreed grenzen in de hoofdstad (10) ⇒ Rob Oudkerk

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

3. Kennispuzzel: A mag meer dan een woord zijn

Voorbeeld:R1

R2

O B O U D K E R KDI

• Idomeneo — Creta, opera van Mozart (4) ⇒ re di

• Overschreed grenzen in de hoofdstad (10) ⇒ Rob Oudkerk

• Kamermeubel ⇒ een kabinet

• Pijn in het kruis van blijvende aard ⇒ schrijnend geval

• Eindpunt van rapporten ⇒ in de la.

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

Scrypto (sinds Steenhuis): meer uitdrukkingen en collocaties

• Zeer geschikt (bij wijze van spiekbriefje) (2+3+3+10) ⇒op het lijf geschreven

• Lachen om Oliver Hardy (5+4) ⇒ dikke pret

• Belachelijke dracht voor leeuw (6) ⇒ hempie

• Briljante arts die ook als patient van zich doet spreken

(7+6) ⇒ medisch wonder

• Terwijl men ook in de hoofdstad weer rotzooi kan gaan

trappen (3+3+2+3+2+3) ⇒ het hek is van de Dam

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

4. Kennispuzzel speelt met kennis van woordvormen

• gram of Mont ⇒ ana (V)

• Menno of Krijn ⇒ ter Braak (V)

• Schreef detectives met Maj ⇒ Per (I)

• Even of even ⇒ Ho even (= hoeven) (V)

• Aas of muis ⇒ rel (V)

• Land met alleen maar vrouwen ⇒ Oman (0 en O, 1:2)

De meeste hiervan zijn V. Beperkt zich tot kennispuzzel.

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

Scrypto: Aanzienlijke uitbreiding van I tot V-stippel, waardooreen V van meer dan 7 letters mogelijk wordt

isolatie–materiaal voor de oren

associatief verband

tochtlat

AAAAAAAAAAA

qqqqqqqqqqqqqqqqqq• Af en toe moet er gerekend worden (7) ⇒ somtijds

• Touwtje dat de baardgrens aangeeft (9) ⇒ scheerlijn

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

• Video van een solist (9) ⇒ enkelband

• Schip dat voor de helft lek is (6) ⇒ fregat

• Die spelen in de kroeg tafelvoetbal (10) ⇒ barkeepers

(Parool)

• Steun voor de baas (8) ⇒ stafchef (Parool)

• IJs in de ruimte (5) ⇒ raket

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

4. Is meer toevallige informatie in hetcryptogram mooi?

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

Rekkelijk of Precies?

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

Rekkelijk of Precies?

} } }

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

Rekkelijk of Precies?

} } }

} } }

Contents First Last Prev Next Back Close Quit

Dank U voor Uw aandacht!

Contents First Last Prev Next Back Close Quit