Post on 14-Mar-2016
description
*+vrijdag 24 augustus 2012
Groen en stenen van toen
Gelderselandgoederen
De oogst is binnen maar het werk is nog lang niet gedaan. Op de akker staat een imposante historische stoomlocomobiel en het land wordt geploegd met een oude tractor. Verhalen en demonstraties geven betekenis aan vergeten woorden als wannen en repelen. Het historisch oogstweekend is een samenwerking van Natuurmonumenten en het Nederlands Openluchtmuseum.
Wat is er te doen?– Volg het broodspoor van de akker naar de bakker– Proeven: biologisch oogstbier– Demonstraties dorsen, haren en wannen– Piepers rapen op het land– Presentatie tabaksteelt– Proeven: oogstmaal van wulbonensoep– Rondleiding: oude cultuurgewassen
InformatieNederlands OpenluchtmuseumSchelmseweg 896816 SJ ArnhemOpeningstijd: 10.00 tot 17.00 uurEntree: € 14,95kind 4 t/m 12 jaar € 10,50www.openluchtmuseum.nl
Alliantie vannatuurlijk en
cultureel erfgoed
Nederlands Openluchtmuseum
Historisch oogstfeest 25 en 26 augustus in het Openluchtmuseum
De Gelderlander gaat zorgvuldig om met persoonsgegevens. Op alle informatie die u aan ons
verstrekt is de Wet Bescherming Persoonsgegevens van toepassing. In het colofon van de
krant en op dg.nl treft u nadere informatie aan.
Als nazaat van de kasteelheren en
als tuinman opent hij moeiteloos de
deuren naar de wereld van de landgoed-
bewoners. Wat is hun kijk op de wereld,
wat zijn de verborgen geheimen van
Hackfort? Deze bijzondere voorstelling
is tot stand gekomen in samenwerking
met Stadsavonturen.
13.30 uur Verzamelen bij de Keuken van
Hackfort en ontvangst met
koffi e/thee.
14.00 uur De verhalenverteller haalt je
op voor de theaterwandeling.
15.30 uur Genieten van de High Tea bij
de Keuken van Hackfort. In
de historische kasteelmoes-
tuin Hof van Hackfort of op
het terras bij het koetshuis.
Praktische info
Parkeren: parkeerplaats van
landgoed Hackfort, Baakseweg 8, 7251
RH Vorden
Vooraf aanmelden is noodzakelijk. Dat
kan via www.natuurmonumenten.nl/
cultuurmonumenten.
Aanmelden moet voor beide activitei-
ten apart. De korting geldt alleen bij
boeking van beide onderdelen.
U betaalt ter plekke. Neem aub
gepast geld mee, u kunt niet pinnen!
Ga op 9 september mee met de verhalenverteller en ontdek het landgoed met zijn verborgen historie.
Een verhalenverteller neemt je mee door het levende verleden van landgoed Hackfort.
Theaterwandeling met high tea op landgoed Hackfort
Ontdek de
verborgen
geheimen!
dg.nl/abonneevoordeel
Op vertoon van deze bon betalen lezers van de Gelderlander € 14,50
ipv € 17,50.
Naam
Adres
Postcode
Plaats
Telefoonnummer
KortingsbonTheaterwandeling met high tea
op landgoed Hackfort
vrijdag 24 augustus 2012 De Gelderlander
extra | 3
door Dorine Steenbergen
H ulde aan Johan Frederik Willem baron vanSpaen (1746-1827) die het landgoed Beekhui-zen, ten noordoosten van Arnhem, omvorm-
de tot een romantisch landschap waar je eindelooskon dwalen en mijmeren. De baron liet zich daartoeinspireren tijdens reizen naar Italië, Frankrijk enZwitserland. Weer thuis riep hij de hulp in van be-roemde tuinarchitecten die hij de tegenstellingen vanBeekhuizen – hoog en laag, licht en donker – opti-maal liet uitbuiten. In 1790 stelde hij Beekhuizen,heel eigentijds, open voor het publiek.In de negentiende eeuw liet zijn zoon langs de Beek-huizensebeek een hotel bouwen in Zwitserse chalet-stijl. Vele decennia was dat in trek bij adellijke lieden– zo mochten koningin-moeder Emma en haar klein-dochter Juliana er graag komen. Hotel Beekhuizen
brandde in 1980 af en wat rest zijn oude prentenwaarop de grandeur van weleer nog goed is te zien.Maar het landgoed is nog intact. De huidige eigenaar,Natuurmonumenten, herstelt het parkachtige land-schap met respect voor het verleden. Anno 2012 kande bezoeker hier nog steeds komen mijmeren en dro-men, precies zoals de baron het heeft bedoeld.Beekhuizen, tegenwoordig onderdeel van Park Velu-wezoom, is een van de zestien Gelderse landgoede-ren van Natuurmonumenten die de komende maandin de schijnwerpers staan. Ter ere van Open Monu-mentendag die dit keer ‘Groen van toen’ als themaheeft. Maar ook los van Open Monumentendag kanelke dag van al dat moois worden genoten.
door Yvonne Jansen
E ssen, engen, enken. Wiekent deze landschappennog die de voorbije eeuwin snel tempo verdwenen.
Een enk ligt op hoge zandgronden was daarom geliefd om te bewo-nen of als bedrijfsterrein. Bemalenis immers niet nodig. Nabij dorpof stad, waardoor veel gemeentelij-ke grondbedrijven enken aanvan-kelijk in de uitverkoop deden.De landschappelijke en cultuurhis-torische waarde van enken wordtinmiddels door overheden en erf-goedbeschermers onderkend. OokNatuurmonumenten draagt eensteentje bij aan het behoud van de-ze markante landschapsvorm. Bij-voorbeeld rondom De GrooteModderkolk in Loenen (Veluwe),in bezit van Natuurmonumenten.Hier wordt kleinschalige land-bouw bedreven volgens eeuwenou-de gebruiken en technieken. Rond-om de boerderij, waar ook eenzorginstelling huist, zijn een thee-schenkerij en een bezoekerscen-trum en wordt biologisch graanverbouwd. Het grasland wordt be-graasd door zeldzame runderenmet een brandrode kleur. Dezekleine, laag op de poten staandedonkerrode koeien behoren toteen oud ras dat van oorsprong indeze regio voorkomt. Het zijn zo-genoemde ‘dubbeldoel’ koeien: zegrazen en leveren melk, vlees enniet te vergeten mest. Dat laatste isvan vitaal belang op schrale grond,
vertelt Harald van den Akker, be-heerder Oost Veluwe bij Natuur-monumenten. „Op de woestegronden in deze omgeving ston-den tot halverwege de vorigeeeuw veel schaapskooien. De scha-penmest werd, samen met die vankoeien, gebruikt om de akkersdichtbij huis te bemesten. Voorhet vee gold: binnen poepen, bui-ten eten. Doordat er constant mest-plaggen op elkaar werden gegooid,steekt de Loenense Enk zichtbaarboven z’n omgeving uit.”Op De Groote Modderkolk staande koeien tegenwoordig in een mo-derne potstal maar volgens oudprincipe: met achterin de mest-kuil. De vaste mest blijft een tijdjeonder de koeien liggen, om dage-lijks te worden vermengd met
stro. Als dat bed van stro en strontongeveer een meter dik is, ver-huist de mest naar de mestkuil(‘pot’). De mest die ‘rijp’ is, wordtuitgereden naar de graanakkers.Beheerder Van den Akker vindtdat het platteland er de laatste de-cennia niet op vooruit is gegaan.„Maïs zover het oog reikt, kerstbo-men, paardenbakken.” Natuurmo-numenten probeert op z’n terrei-nen historische elementen zoveelmogelijk te behouden of terug tebrengen. Niets weldadiger voorhet oog dan wuivend graan, vindtVan den Akker. Van zachtgroennaar goudgeel in de zomer. En nahet maaien stoppelige velden, metflink wat gemorste korrels of aren.„We zaaien expres wat minderdicht in en houden ruime bermen
aan, om typische akkerbloemenals klaproos en korenbloem eenkans te geven. Expres een beetjeknoeien bij de oogst is prima voorde natuurwaarden; dat trekt vogelsen muizen aan. En jagers, zoals dewespendief, die graag jonge dui-ven verschalkt. Ook de veldleeuwe-rik, die omhoog klimt tegen de he-mel, maakt hier z’n comeback.Zo’n vogel die je pas mist als je ’mniet meer hoort zingen. Hier zienwe ’m regelmatig.”De biologische producten uit destallen en van de akkers van DeGroote Modderkolk en andere lan-derijen van Natuurmonumentenworden verwerkt of verkocht. Zogaat het vlees van de fraaie gespier-de brandrode runderen in biologi-sche kroketten en wordt het graan
verwerkt tot biologische pasta.Een deel van de gerstoogst wordtgedorst in het Openluchtmuseum:met vlegel, dorsstok en dorsrol enmet een machinale dorskast aange-dreven door een oude tractor. Datgebeurt komend weekeinde, tij-dens het historische oogstfeest, op25 en 26 augustus. De gerstekorrelsworden in België gemout, waarnade brouwerij van het Openlucht-museum er oogstbier ’t GoeyeGoet van brouwt. Volgens Leen-dert van Prooie van het Openlucht-museum een dorstlesser waar hetgraan goed uit te halen is: „Rede-lijk pilsachtig, echt een biertjewaar je een hap uit kunt nemen.”Buiten dit appeltje-eitje van Na-tuurmonumenten en Openlucht-museum zien beide elkaar als ‘na-tuurlijke partners’ die bij specialeactiviteiten naar elkaar verwijzen:„Wij kunnen niet grootschalig ver-bouwen, Natuurmonumentenwel. Wij op onze beurt hebbenweer de middelen om het verhaalte vertellen”, zegt Van Prooie.
www.degrootemodderkolk.nl
Expres wat knoeien bij de oogstMARKANTE LANDSCHAPPEN
VOORWOORD
dg.nl/bijlagen
Op deze site kunt u deze special vinden als pdf. Alle vorige specials treft u ook aan op onze site.
COLOFON Deze Extra is een redactionele bijlage van:
Wilt u adverteren in een van onze specials neem dan contact op:in de regio Nijmegen: advertenties.nijmegen@gelderlander.nl, 024-3650646, in de regio Arnhem/Doetinchem: advertenties.doetinchem@gelderlander.nl , 0314-372123
*+
Reageren? Mail naar specials@gelderlander.nl
Kroketten, bier en pasta. DeGroote Modderkolk in Loe-nen levert smakelijke pro-ducten. Appeltje-eitje voorNatuurmonumenten enOpenluchtmuseum.
Redactionele leiding: Dorine SteenbergenVormgeving: Carmen Dwarkasing Infographic: Marcel KusterDeze bijlage kwam tot stand in samenwerking met Natuurmonu-mentenAan dit nummer werkte mee: Yvonne JansenFoto cover: landgoed en Kasteel Hackfort in Vorden
Twee roodbrande koeien van De Groote Modderkolk krijgen wat lekkers van de boer. foto Natuurmonumenten
Groen en stenen van toen
illustratie Gelders Archief
� Naast alle groen bezit Natuurmonu-menten in Nederland circa 3.200historische en moderne bouwwer-ken, waarvan 562 met een monu-mentale status.
� Daaronder vallen 60 buitenplaat-sen en landgoederen en 36kastelen/landhuizen.
� In Gelderland bezit NM qua ‘ste-nen’ twee kastelen, negen landhui-zen, één ijskelder, één watermolenen één watertoren.
� Onder de bouwwerken vallen ookmoderne schuren, hedendaagse be-zoekerscentra en werkschuren.
� In het bezit van NM zitten verdervijftien forten.www.natuurmonumenten.nl
Feiten en cijfers
De Gelderlander vrijdag 24 augustus 2012 vrijdag 24 augustus 2012 De Gelderlander
4| extra extra | 5
Beekhuizen, de ruïne Herikhuizen,Imbos, Heuven en Rhederoord. Na-tionaal Park Veluwezoom, dat vo-rig jaar z’n eeuwfeest vierde, barstvan het moois. Met z’n 5.100 hecta-re is het in Gelderland het grootstebezit van Natuurmonumenten.Aan de zuidkant van Veluwezoomis Natuurmonumenten momenteelhet meest actief om het karaktervan de landgoederen te behoudenof te herstellen. De architectuurvan de tuinen wordt intact gehou-den, lanen en doorkijkjes herstelden gebouwen zo nodig gerestau-reerd.Ook op landgoed Heuven is hetlandgoedkarakter nog duidelijkwaarneembaar. Het landhuis werdweliswaar voor de Tweede Wereld-oorlog afgebroken, maar de tuin-muur van de voormalige moestuinen het koetshuis zijn er nog. Op deakkers van de landgoederen teeltNatuurmonumenten op ecologi-sche wijze graan, zodat hier ookplaats is voor akkerkruiden als ak-
kerviooltje en slofhak. Hiervan pro-fiteren niet alleen zangvogels,maar ook insecten.Landgoed Rhederoord in De Steegheeft een statig, hoog gelegen land-huis dat een schitterend uitzichtbiedt op de uitlopers van het IJssel-dal en de bossen van de Veluwe-zoom. Het landgoed is sinds 2004particulier eigendom. Ook Herik-huizen, samen met de Elsberg eenvermaarde dierenobservatiepost,maakt deel uit van de zuidrand vanPark Veluwezoom. Aan het eindvan de middag zie je er edelherten,reeën en wilde zwijnen langs ko-men. Ook vossen, dassen en boom-marters, uilen en vleermuizengaan hier op voedseljacht.In de vogelrijke Imbos zijn behalvede raaf ook roofvogels te spotten.Verder kun je hier edelhert, wildzwijn, ree, hert en Schotse Hoog-landers tegenkomen.
wandelen, fietsen, mountainbiken, rui-terpaden, excursies, onderdeel vaneen transferium, horeca
Heide, loofbos, beekjes en oud gras-land. Hier liggen vijftien grafheu-vels en fundamenten van een mid-deleeuwse kerk. In Wolfheze ko-men zes soorten reptielen voor.Het bos is vermaard om z’nWodanseiken, zo genoemd doorschilders van Oosterbeekse School.
wandelen, fietsen, ruiterpaden, excur-sies, horeca
Ter ere van het weekeinde van Open Mo-nunumentendag, op 8 en 9 september,heeft Natuurmonumenten voor twee Gel-derse landgoederen én een Limburgs eenspeciaal programma samengesteld.
Korenmolen uit 1700Landgoed Hackfort in Vordenbiedt zaterdag 8 september demogelijkheid te genieten vanbossen, houtwallen en kronkeli-ge zandweggetjes. In en rondhet veertiende-eeuwse kasteel,het koetshuis, de watermolenen de imposante eikenlanen isvan alles te doen. Er zijn wandel-routes uitgezet die voeren langsauthentieke boerderijen, boom-gaarden en bolle akkers. Van10.00 tot 17.00 uur is de water-molen geopend. Vrijwillige mo-lenaars vertellen over de wer-king en de geschiedenis van de-ze korenmolen uit 1700.’s Avonds vanaf 20.00 uur kan erworden genoten van een sfeer-vol openluchtconcert op de kas-teelvijver. Hier treedt het duoFlor d’Luna op, bestaande uitMarcel Verheugd en Carla Koe-horst. Special guest is de cellisteManuela Verbeek. Zij brengentraditionele fado’s en La-tijns-Amerikaanse muziek ge-combineerd met eigen – somsNederlandstalige – composities.Bij slecht weer wordt het con-cert verplaatst naar de Wester-holtzaal van het kasteel. Toe-gang tot het concert is €10 voorleden van Natuurmonumentenen €15 voor niet-leden. Aanmel-den op de website www.natuur-monumenten.nl onder ConcertFlor d’Luna kasteel Hackfort.
Buitenplaatsen belichtOok op zondag 9 september zijnop landgoed Hackfort de heledag activiteiten in het teken vanOpen Monumentendag. Weder-om is de watermolen van 10.00tot 17.00 uur geopend en te be-zichtigen onder leiding van vrij-willige molenaars. Om zowel11.00 uur als 12.30 uur wordt inhet kasteel een lezing gegevenover buitenplaatsen gelegen inde omgeving van Zutphen. Ui-teraard komt Kasteel Hackfortuitgebreid aan bod. De presenta-tie is in handen van Lian Jeurnis-sen (Stedelijk Museum Zut-phen) en Tony de Haan (bouw-kundige bij Natuurmonumen-ten). De toegang is gratis.
De tuinman verteltVan 13.30 tot 15.30 uur is er eenzogeheten theaterwandeling temaken over het landgoed dievoor rekening komt van theater-producent Stadsavonturen: eenverhalenverteller neemt de be-zoeker mee door het levendeverleden van Hackfort. Als na-zaat van de kasteelheren en als
tuinman opent hij moeiteloosdeuren naar de wereld van delandgoedbewoners. Wat is hunkijk op de wereld, wat zijn hunverborgen geheimen? Leden be-talen € 14,50, niet-leden € 17,50.Aanmelden op www.natuurmo-numenten.nl.
High tea in moestuinAansluitend kan er vanaf 15.30uur worden genoten van eenhigh tea bij de Keuken van Hack-fort. Daartoe kan worden neer-gestreken in de historische kas-teelmoestuin Hof van Hackfortof op het terras bij het koets-huis. De high tea (kosten €12,50per persoon) wordt door de koksamengesteld uit producten uitde kasteelmoestuin en is zowelzoet als hartig: koekjes, bon-bons, taartje, brownie, sand-
wich en quiche, met daarbij eenglaasje mosterdsoep. Aanmel-den op de website onder hightea op landgoed Hackfort.Hackfort, Baakseweg 8, 7251 RH Vorden
Excursie met lunch naNatuurmonumenten en Rheder-oord zorgen op zaterdag 8 sep-tember voor een rondleidingmet streeklunch die bij uitstekis bedoeld voor cultuur-, tuin-en natuurliefhebbers. Ook buurt-bewoners die het landhuis weleens van binnen willen zien,zijn welkom. Om 10.30 uur is deontvangst met koffie/thee eneen streeklekkernij. Vanaf 11.00uur is onder leiding van de park-beheerder en boswachter derondleiding door het landhuis,de tuin en het parkbos. Aanslui-tend wordt om 12.30 uur eenlunch geserveerd bestaande uitluxe broodjes, salade, soep,vruchtensap en zuiveldrank. Le-den betalen voor dit arrange-ment €25, niet-leden €29,50.Landgoed Rhederoord, Parkweg 19, 6994CM De Steeg.
De Sint Jansberg opNet buiten Gelderland, inNoord-Limburg, kan zaterdag 8september op en rond de SintJansberg worden gewandeldmet gids Frans Kapteijns. Start:10.00, 12.00 en 15.00 uur. Onder-weg komen de geschiedenis vanhet bos en zijn bewoners aan deorde. Ook de planten en dierendie in het bos voorkomen, passe-ren uitgebreid de revu. De rond-leiding duurt circa twee uur. Bijaanmelding via de websitewww.natuurmonumenten.nlhet tijdstip van keuze vermel-den. Deelname is gratis. Op zon-dag 9 september kunnen liefheb-bers deze route op eigen gele-genheid wandelen.Vertrekpunt: Eethuis De Diepen, Zwarte-weg 60, 6596 MJ Milsbeek
Landgoed Mentink kende nooiteen landhuis. Dat doet niets af aande bijzondere sfeer: oude, schaduw-rijke lanen, zandpaden langsmooie plekjes, houtwallen metmeidoorn, hulst, vlier en dalkruid.Door het bos loop je langs beek, ak-kers en boerderijen. In de bomenroept de boomklever.
fietsen, wandelen, rolstoelers, horeca
Oud Groevenbeek heet naar de ge-lijknamige beek en is de parel vande regio. In het loofbos zes zichtas-sen die het jugendstillandhuis to-nen. Verder een watertoren, koets-huis en druivenkas die een beperk-te oplage wijn levert. Daar omheenparkachtig bos en landbouwgrond.
wandelen, fietsen, ruiterpad, rolstoe-lers, ‘braillepad’, excursies, horeca
Hoge bomen, slingerende lanen enfraaie bloemperken, rond 1900 aan-gelegd door tuinarchitect L.A.Springer. Dit landgoed, gelegen invoormalig heidegebied, heeft bos,statige bomenlanen en diverse poe-len waarin kleine watersalaman-der, kamsalamander, gewone paden bruine kikker leven.
wandelen, ruiterpad
Een juweel vol kamille, klaprozenen korenbloemen. Zo laat de floravan Hackfort zich omschrijven. Als-of de tijd heeft stilgestaan: met watfantasie hoor je hoefgekletter vanpaarden die de diligence naar hetkasteel rijden. Een romantischemix van natuur en cultuur.
wandelen, fietsen, excursies, rolstoe-lers, horeca
Parkbos op een zandrug met oudeeiken, platanen en beuken. In deweilanden rondom het landgoedduikt ’s zomers de gevlekte orchisop. Leusveld is in trek bij de kleineijsvogelvlinder, boommarter, bun-zing en vleermuizen. Verdrogingwordt tegengegaan door kalkrijkkwelwater vast te houden.
fietsen, wandelen, ruiterpad
Bos, natte heide, boerderijen, land-bouwgrond met houtwallen, be-ken en sloten. Het statige landhuisOldenaller lijkt een kasteel en isrijksmonument. In het bos bloeienin het voorjaar boshyacint en lelie-tje-van-dalen. Er komen liefst ne-gen soorten amfibieën voor, zoalsheikikker en kamsalamander.
wandelen, fietsen, deels rolstoelers
Uit de 16e eeuw daterend landgoeddat Natuurmonumenten in 1995verwierf en sindsdien in fases her-stelt. In het parkbos, met grote vij-vers, worden de zogeheten ‘boska-mers’ hersteld: door bomen om-zoomde percelen. Paden zijn gere-construeerd, heesters en stinze-planten toegevoegd.
wandelen, excursies, deels rolstoelers
De parktuin van de schilderachtigeVelhorst heeft vijver, beukenlanen,rododendrons, azalea’s. Moestuinen boomgaard worden onderhou-den door vrijwilligers. Boerderijenmet luiken in de kleuren van hetlandgoed. Langs de rivier de Berkelakkers met bolle vorm.
wandelen, fietsen, ruiterpad, excur-sies, horeca
Fraai parkbos en biologische land-bouwgrond, gelegen tussen Vor-den en Almen. In het gras zilver-schoon, margriet en scherpe boter-bloem. Onder het loof bospaarden-staart, dalkruid en kleine maagden-palm. Er broeden drie soortenspechten en zangvogels, waaron-der zwartkop en tuinfluiter.
wandelen, excursies
Samen met Mookerhei en het Duit-se Reichswald hoort de Sint Jans-berg bij het oude Ketelwald. DitLimburgse landgoed, nét over deGelderse provinciegrens, is geliefdom z’n hellingbossen, monumenta-le beuken, holle wegen, kraakhelde-re bronbeken en prachtige verge-zichten. Dassen hebben hier hunleefgebied. Bossen, beekjes, graslan-den en houtwallen zijn een aan-trekkelijk leefgebied voor veel plan-ten en dieren. Er liggen hier restan-ten van een oude Romeinse villa.Een bijzondere bewoner van dit na-tuurgebied is het vliegend hert,een uiterst zeldzame kever die hiersinds enige jaren opduikt. Natuur-monumenten werkt aan z’n overle-vingskansen door broedplaatsenaan te leggen: half ingegraven ei-kenhouten stammen die zijn aange-tast door witrotschimmel. De ke-verlarven leven 3 tot 8 jaar in hetrotte hout voor ze zich ontpoppen.
wandelen, fietsen, ruiterpaden, excur-sies, horeca
Veluwezoom: Beekhuizen, Heuven,Herikhuizen, Rhederoord en Imbos
Restanten inWolfheze
Mentink(Winterswijk)
Oldenaller(NW-Veluwe)
Voorstonden(IJsselvallei)
Groevenbeek(NW-Veluwe)
De Velhorst(Graafschap)
’t Waliën(Graafschap)
’t Enzerinck(Graafschap)
Hackfort(Graafschap)
Sint Jansberg(Noord-Limburg)
Leusveld(IJsselvallei)
Flor d’Luna. foto Archief DG
De kok van Hackfort haalt z’n pro-ducten van het land. foto NM
Arnhem
TielGeldermalsen
Nijmegen
Zevenaar
Doetinchem
ZutphenVorden
Apeldoorn
Harderwijk
Nijkerk
Ermelo
Putten
V E LU W E ZO O M
ZutpheneZuZutpuuuuZZZZZZZZuZuZZZZZZ phenhuuuuuuu enennnVorderdeVordeorded
kk
ldooApeldAppAAA ldpep doldld
ErErmErr
Nijkerkijkerkkkkkeerer eldooApeldAppA ldeldAApepe dopeldpppeldpp
V E LU W E ZO O MV E LU W E OV E LU W E ZO O MV E LULU W EE Z
ZZZZ
noorno nnoornoo
Imbos
landgoed Beekhuizen
Heuven
landgoed Oldenaller
landgoedVoorstonden
landgoed Oud Groevenbeek
landgoed Rhederoord
Ruïne Herikhuizen
Wolfheze
Nationaal Park Veluwezoom
landgoed Sint Jansberg
landgoed ’t Waliën
landgoed’t Enzerinck
landgoed Hackfort
landgoed Mentink
winterkoningmet langpootmug
landgoed De Velhorstlandgoed Leusveld
LandGoed
Landgoederen in bezitvan Natuurmonumenten
infographic MARCEL KUSTER DGfotomateriaal:
Oldenaller, Voorstonden, Leusveld, De Velhorst KINA - StoelwinderHerikhuizen, Het Mentink, Beekhuizen, ‘t Enzerinck Natuurmonumenten - Geurt Besselink
Oud Groevenbeek Natuurmonumenten - Gerrit RekerRhederoord Natuurmonumenten - Niek Backus
Sint Jansberg Natuurmonumenten - Martin StevensHeuven Natuurmonumenten - Joop van Reeken
Hackfort Natuurmonumenten - Ferry SiemensmaImbos KINA - Fred van Wijk
Het Waliën, Wolfheze Natuurmonumentenwinterkoning, Nationaal Park Veluwezoom:
KINA - Huub Veldhuijzen
De Gelderlander vrijdag 24 augustus 2012 vrijdag 24 augustus 2012 De Gelderlander
4 | extra extra | 5
Beekhuizen, de ruïne Herikhuizen,Imbos, Heuven en Rhederoord. Na-tionaal Park Veluwezoom, dat vo-rig jaar z’n eeuwfeest vierde, barstvan het moois. Met z’n 5.100 hecta-re is het in Gelderland het grootstebezit van Natuurmonumenten.Aan de zuidkant van Veluwezoomis Natuurmonumenten momenteelhet meest actief om het karaktervan de landgoederen te behoudenof te herstellen. De architectuurvan de tuinen wordt intact gehou-den, lanen en doorkijkjes herstelden gebouwen zo nodig gerestau-reerd.Ook op landgoed Heuven is hetlandgoedkarakter nog duidelijkwaarneembaar. Het landhuis werdweliswaar voor de Tweede Wereld-oorlog afgebroken, maar de tuin-muur van de voormalige moestuinen het koetshuis zijn er nog. Op deakkers van de landgoederen teeltNatuurmonumenten op ecologi-sche wijze graan, zodat hier ookplaats is voor akkerkruiden als ak-
kerviooltje en slofhak. Hiervan pro-fiteren niet alleen zangvogels,maar ook insecten.Landgoed Rhederoord in De Steegheeft een statig, hoog gelegen land-huis dat een schitterend uitzichtbiedt op de uitlopers van het IJssel-dal en de bossen van de Veluwe-zoom. Het landgoed is sinds 2004particulier eigendom. Ook Herik-huizen, samen met de Elsberg eenvermaarde dierenobservatiepost,maakt deel uit van de zuidrand vanPark Veluwezoom. Aan het eindvan de middag zie je er edelherten,reeën en wilde zwijnen langs ko-men. Ook vossen, dassen en boom-marters, uilen en vleermuizengaan hier op voedseljacht.In de vogelrijke Imbos zijn behalvede raaf ook roofvogels te spotten.Verder kun je hier edelhert, wildzwijn, ree, hert en Schotse Hoog-landers tegenkomen.
wandelen, fietsen, mountainbiken, rui-terpaden, excursies, onderdeel vaneen transferium, horeca
Heide, loofbos, beekjes en oud gras-land. Hier liggen vijftien grafheu-vels en fundamenten van een mid-deleeuwse kerk. In Wolfheze ko-men zes soorten reptielen voor.Het bos is vermaard om z’nWodanseiken, zo genoemd doorschilders van Oosterbeekse School.
wandelen, fietsen, ruiterpaden, excur-sies, horeca
Ter ere van het weekeinde van Open Mo-nunumentendag, op 8 en 9 september,heeft Natuurmonumenten voor twee Gel-derse landgoederen én een Limburgs eenspeciaal programma samengesteld.
Korenmolen uit 1700Landgoed Hackfort in Vordenbiedt zaterdag 8 september demogelijkheid te genieten vanbossen, houtwallen en kronkeli-ge zandweggetjes. In en rondhet veertiende-eeuwse kasteel,het koetshuis, de watermolenen de imposante eikenlanen isvan alles te doen. Er zijn wandel-routes uitgezet die voeren langsauthentieke boerderijen, boom-gaarden en bolle akkers. Van10.00 tot 17.00 uur is de water-molen geopend. Vrijwillige mo-lenaars vertellen over de wer-king en de geschiedenis van de-ze korenmolen uit 1700.’s Avonds vanaf 20.00 uur kan erworden genoten van een sfeer-vol openluchtconcert op de kas-teelvijver. Hier treedt het duoFlor d’Luna op, bestaande uitMarcel Verheugd en Carla Koe-horst. Special guest is de cellisteManuela Verbeek. Zij brengentraditionele fado’s en La-tijns-Amerikaanse muziek ge-combineerd met eigen – somsNederlandstalige – composities.Bij slecht weer wordt het con-cert verplaatst naar de Wester-holtzaal van het kasteel. Toe-gang tot het concert is €10 voorleden van Natuurmonumentenen €15 voor niet-leden. Aanmel-den op de website www.natuur-monumenten.nl onder ConcertFlor d’Luna kasteel Hackfort.
Buitenplaatsen belichtOok op zondag 9 september zijnop landgoed Hackfort de heledag activiteiten in het teken vanOpen Monumentendag. Weder-om is de watermolen van 10.00tot 17.00 uur geopend en te be-zichtigen onder leiding van vrij-willige molenaars. Om zowel11.00 uur als 12.30 uur wordt inhet kasteel een lezing gegevenover buitenplaatsen gelegen inde omgeving van Zutphen. Ui-teraard komt Kasteel Hackfortuitgebreid aan bod. De presenta-tie is in handen van Lian Jeurnis-sen (Stedelijk Museum Zut-phen) en Tony de Haan (bouw-kundige bij Natuurmonumen-ten). De toegang is gratis.
De tuinman verteltVan 13.30 tot 15.30 uur is er eenzogeheten theaterwandeling temaken over het landgoed dievoor rekening komt van theater-producent Stadsavonturen: eenverhalenverteller neemt de be-zoeker mee door het levendeverleden van Hackfort. Als na-zaat van de kasteelheren en als
tuinman opent hij moeiteloosdeuren naar de wereld van delandgoedbewoners. Wat is hunkijk op de wereld, wat zijn hunverborgen geheimen? Leden be-talen € 14,50, niet-leden € 17,50.Aanmelden op www.natuurmo-numenten.nl.
High tea in moestuinAansluitend kan er vanaf 15.30uur worden genoten van eenhigh tea bij de Keuken van Hack-fort. Daartoe kan worden neer-gestreken in de historische kas-teelmoestuin Hof van Hackfortof op het terras bij het koets-huis. De high tea (kosten €12,50per persoon) wordt door de koksamengesteld uit producten uitde kasteelmoestuin en is zowelzoet als hartig: koekjes, bon-bons, taartje, brownie, sand-
wich en quiche, met daarbij eenglaasje mosterdsoep. Aanmel-den op de website onder hightea op landgoed Hackfort.Hackfort, Baakseweg 8, 7251 RH Vorden
Excursie met lunch naNatuurmonumenten en Rheder-oord zorgen op zaterdag 8 sep-tember voor een rondleidingmet streeklunch die bij uitstekis bedoeld voor cultuur-, tuin-en natuurliefhebbers. Ook buurt-bewoners die het landhuis weleens van binnen willen zien,zijn welkom. Om 10.30 uur is deontvangst met koffie/thee eneen streeklekkernij. Vanaf 11.00uur is onder leiding van de park-beheerder en boswachter derondleiding door het landhuis,de tuin en het parkbos. Aanslui-tend wordt om 12.30 uur eenlunch geserveerd bestaande uitluxe broodjes, salade, soep,vruchtensap en zuiveldrank. Le-den betalen voor dit arrange-ment €25, niet-leden €29,50.Landgoed Rhederoord, Parkweg 19, 6994CM De Steeg.
De Sint Jansberg opNet buiten Gelderland, inNoord-Limburg, kan zaterdag 8september op en rond de SintJansberg worden gewandeldmet gids Frans Kapteijns. Start:10.00, 12.00 en 15.00 uur. Onder-weg komen de geschiedenis vanhet bos en zijn bewoners aan deorde. Ook de planten en dierendie in het bos voorkomen, passe-ren uitgebreid de revu. De rond-leiding duurt circa twee uur. Bijaanmelding via de websitewww.natuurmonumenten.nlhet tijdstip van keuze vermel-den. Deelname is gratis. Op zon-dag 9 september kunnen liefheb-bers deze route op eigen gele-genheid wandelen.Vertrekpunt: Eethuis De Diepen, Zwarte-weg 60, 6596 MJ Milsbeek
Landgoed Mentink kende nooiteen landhuis. Dat doet niets af aande bijzondere sfeer: oude, schaduw-rijke lanen, zandpaden langsmooie plekjes, houtwallen metmeidoorn, hulst, vlier en dalkruid.Door het bos loop je langs beek, ak-kers en boerderijen. In de bomenroept de boomklever.
fietsen, wandelen, rolstoelers, horeca
Oud Groevenbeek heet naar de ge-lijknamige beek en is de parel vande regio. In het loofbos zes zichtas-sen die het jugendstillandhuis to-nen. Verder een watertoren, koets-huis en druivenkas die een beperk-te oplage wijn levert. Daar omheenparkachtig bos en landbouwgrond.
wandelen, fietsen, ruiterpad, rolstoe-lers, ‘braillepad’, excursies, horeca
Hoge bomen, slingerende lanen enfraaie bloemperken, rond 1900 aan-gelegd door tuinarchitect L.A.Springer. Dit landgoed, gelegen invoormalig heidegebied, heeft bos,statige bomenlanen en diverse poe-len waarin kleine watersalaman-der, kamsalamander, gewone paden bruine kikker leven.
wandelen, ruiterpad
Een juweel vol kamille, klaprozenen korenbloemen. Zo laat de floravan Hackfort zich omschrijven. Als-of de tijd heeft stilgestaan: met watfantasie hoor je hoefgekletter vanpaarden die de diligence naar hetkasteel rijden. Een romantischemix van natuur en cultuur.
wandelen, fietsen, excursies, rolstoe-lers, horeca
Parkbos op een zandrug met oudeeiken, platanen en beuken. In deweilanden rondom het landgoedduikt ’s zomers de gevlekte orchisop. Leusveld is in trek bij de kleineijsvogelvlinder, boommarter, bun-zing en vleermuizen. Verdrogingwordt tegengegaan door kalkrijkkwelwater vast te houden.
fietsen, wandelen, ruiterpad
Bos, natte heide, boerderijen, land-bouwgrond met houtwallen, be-ken en sloten. Het statige landhuisOldenaller lijkt een kasteel en isrijksmonument. In het bos bloeienin het voorjaar boshyacint en lelie-tje-van-dalen. Er komen liefst ne-gen soorten amfibieën voor, zoalsheikikker en kamsalamander.
wandelen, fietsen, deels rolstoelers
Uit de 16e eeuw daterend landgoeddat Natuurmonumenten in 1995verwierf en sindsdien in fases her-stelt. In het parkbos, met grote vij-vers, worden de zogeheten ‘boska-mers’ hersteld: door bomen om-zoomde percelen. Paden zijn gere-construeerd, heesters en stinze-planten toegevoegd.
wandelen, excursies, deels rolstoelers
De parktuin van de schilderachtigeVelhorst heeft vijver, beukenlanen,rododendrons, azalea’s. Moestuinen boomgaard worden onderhou-den door vrijwilligers. Boerderijenmet luiken in de kleuren van hetlandgoed. Langs de rivier de Berkelakkers met bolle vorm.
wandelen, fietsen, ruiterpad, excur-sies, horeca
Fraai parkbos en biologische land-bouwgrond, gelegen tussen Vor-den en Almen. In het gras zilver-schoon, margriet en scherpe boter-bloem. Onder het loof bospaarden-staart, dalkruid en kleine maagden-palm. Er broeden drie soortenspechten en zangvogels, waaron-der zwartkop en tuinfluiter.
wandelen, excursies
Samen met Mookerhei en het Duit-se Reichswald hoort de Sint Jans-berg bij het oude Ketelwald. DitLimburgse landgoed, nét over deGelderse provinciegrens, is geliefdom z’n hellingbossen, monumenta-le beuken, holle wegen, kraakhelde-re bronbeken en prachtige verge-zichten. Dassen hebben hier hunleefgebied. Bossen, beekjes, graslan-den en houtwallen zijn een aan-trekkelijk leefgebied voor veel plan-ten en dieren. Er liggen hier restan-ten van een oude Romeinse villa.Een bijzondere bewoner van dit na-tuurgebied is het vliegend hert,een uiterst zeldzame kever die hiersinds enige jaren opduikt. Natuur-monumenten werkt aan z’n overle-vingskansen door broedplaatsenaan te leggen: half ingegraven ei-kenhouten stammen die zijn aange-tast door witrotschimmel. De ke-verlarven leven 3 tot 8 jaar in hetrotte hout voor ze zich ontpoppen.
wandelen, fietsen, ruiterpaden, excur-sies, horeca
Veluwezoom: Beekhuizen, Heuven,Herikhuizen, Rhederoord en Imbos
Restanten inWolfheze
Mentink(Winterswijk)
Oldenaller(NW-Veluwe)
Voorstonden(IJsselvallei)
Groevenbeek(NW-Veluwe)
De Velhorst(Graafschap)
’t Waliën(Graafschap)
’t Enzerinck(Graafschap)
Hackfort(Graafschap)
Sint Jansberg(Noord-Limburg)
Leusveld(IJsselvallei)
Flor d’Luna. foto Archief DG
De kok van Hackfort haalt z’n pro-ducten van het land. foto NM
Arnhem
TielGeldermalsen
Nijmegen
Zevenaar
Doetinchem
ZutphenVorden
Apeldoorn
Harderwijk
Nijkerk
Ermelo
Putten
V E LU W E ZO O M
ZutpheneZuZutpuuuuZZZZZZZZuZuZZZZZZ phenhuuuuuuu enennnVorderdeVordeorded
kk
ldooApeldAppAAA ldpep doldld
ErErmErr
Nijkerkijkerkkkkkeerer eldooApeldAppA ldeldAApepe dopeldpppeldpp
V E LU W E ZO O MV E LU W E OV E LU W E ZO O MV E LULU W EE Z
ZZZZ
noorno nnoornoo
Imbos
landgoed Beekhuizen
Heuven
landgoed Oldenaller
landgoedVoorstonden
landgoed Oud Groevenbeek
landgoed Rhederoord
Ruïne Herikhuizen
Wolfheze
Nationaal Park Veluwezoom
landgoed Sint Jansberg
landgoed ’t Waliën
landgoed’t Enzerinck
landgoed Hackfort
landgoed Mentink
winterkoningmet langpootmug
landgoed De Velhorstlandgoed Leusveld
LandGoed
Landgoederen in bezitvan Natuurmonumenten
infographic MARCEL KUSTER DGfotomateriaal:
Oldenaller, Voorstonden, Leusveld, De Velhorst KINA - StoelwinderHerikhuizen, Het Mentink, Beekhuizen, ‘t Enzerinck Natuurmonumenten - Geurt Besselink
Oud Groevenbeek Natuurmonumenten - Gerrit RekerRhederoord Natuurmonumenten - Niek Backus
Sint Jansberg Natuurmonumenten - Martin StevensHeuven Natuurmonumenten - Joop van Reeken
Hackfort Natuurmonumenten - Ferry SiemensmaImbos KINA - Fred van Wijk
Het Waliën, Wolfheze Natuurmonumentenwinterkoning, Nationaal Park Veluwezoom:
KINA - Huub Veldhuijzen
De Gelderlander vrijdag 24 augustus 2012
6| extra
door Yvonne Jansen
Landgoed Beekhuizen, onderdeelvan Park Veluwezoom in Rheden,krijgt van eigenaar Natuurmonu-menten een fikse opknapbeurt.Ten einde de oorspronkelijke ele-menten van dit wandelpark die inde loop der eeuwen zijn verdron-gen door oprukkend loof, deelsweer tevoorschijn te halen. Deklus moet volgend jaar zijn ge-klaard.Beekhuizen behoort tot de fraaistestukken ‘Gelders Arcadië’. Dezenaam voor een utopisch land isontleend aan een boekje uit 1820van de Arnhemse schrijver IsaacAnne Nijhoff (1795-1863), ge-naamd Geldersch Arkadia of Wan-deling over Biljoen en Beekhuizen.Hierin staan de landgoederen enbuitenplaatsen rond Arnhem, be-schreven die ‘in uitgestrektheid enfraaien aanleg, alle anderen in ditrijk verre overtreffen.’ Beekhuizenbehoorde wat Nijhoff betrof tot deparels in de kroon.Het landgoed werd in 1682 ge-kocht door Alexander van Spaen,kasteelheer van Biljoen. Zijn na-zaat Johan Frederik Willem zorg-de voor een in die dagen opzienba-re vernieuwing door van Beekhui-zen een romantisch park te ma-ken, bestemd voor recreatie.
Natuurmonumentenwil Beekhui-zen dat arcadische karakter terug-geven waardoor het weer een aan-trekkelijk wandel- en mijmerparkwordt. De opknap heeft niet totdoel Beekhuizen volledig terug tebrengen in de vroegere stijl. Oudeelementen blijven echter wel hetuitgangspunt en keren in eigentijd-se vorm terug. Zo worden ijskelderen schietbaan hersteld. Komt ernieuw zitmeubilair en moetenbruggetjes en entrees de sfeer vanrijkdom verhogen. Meest in hetoog springend is het in ere herstel-len van het ongeveer twee kilome-ter lange ‘spiraalpad’ dat omhoogslingert om de Keienberg. Boven-op de bijna zestig meter hoge top,die ooit zestien zichtassen kende,komt wellicht een fraaie zitplek.Veruit de populairste stek vanBeekhuizen, de grote vijver, krijgteen facelift. De wildgroei aan be-planting langs het wandelpadnaast de vijver sneuvelt, waardoorer meer doorkijkjes naar het waterontstaan. De rhododendronbosjeskrijgen ‘nieuw bloed’ en de water-val en de kop van de vijver wor-den onder handen genomen. Ookvoor de natuur zit er winst in hetherstelplan. Zo wordt het pad aande oostzijde van de vijver verlegd,om schuwe ringslangen rust tegunnen.
door Yvonne Jansen
Vol ontzag stapt een toerfietsendkoppel af voor een kleine kuddeoverstekende Schotse Hooglan-ders, ter hoogte van de nederzet-ting Imbos. Onverstoorbaar wach-ten de runderen tot de voorbijgan-gers weer op hun rijwiel klimmenen hun weg vervolgen. Dan stekende roodbruine grazers de zandwegover, de kalveren huppelend inhun midden. Een landje met sap-pig gras lokt.Hier en daar hebben machtige hoe-ven de grond open geschraapt.Stierenkuilen of wroetplekken vanvarkens, dat valt op het oog niet tezeggen. Waar de aarde openscheurde, grijpt nieuwe vegetatiehaar kans. De trage Hooglandersgrazen sinds 1982 in het gebied.Wie klaagt dat dit exoten zijn –dus dieren die hier oorspronkelijkniet thuis horen – gaat voorbij aanhet gegeven dat runderen op deze
woeste gronden al eeuwen de be-groeiing kort houden.De Imbos – oorspronkelijk geschre-ven als Imbosch – ligt ten noordenvan Arnhem, tussen de heide vanhet Rozendaalsche Veld en de Loe-nermark. Het is een verborgen ju-weel vol afwisseling. Het gebied
ontleent zijn naam aan insecten.‘Imme’ betekent ‘bij’ en dus is Im-bos ‘bijenbos’. Op enkele bijenkas-ten na, bij het Kerkpad tussen Ro-zendaal en Imbos, zijn ze verdwe-nen. De voormalige eigenaren, deheren van Rozendaal, lieten boe-ren de kasten tegen betaling plaat-sen. In 1938 werd het terrein door
de familie Van Pallandt van Rosen-dael verkocht aan Natuurmonu-menten, door persoonlijke inspan-ning van onder meer veldbioloogen onderwijzer Jac. P. Thijsse, be-kend van de Verkade-albums. ‘Deaankoop van dit gebied, een opper-vlakte van 1.451 H.A. beslaande, iseen natuurlijke voortzetting van deactie, die in 1911 werd ingezet metden aankoop van Hagenau en dieten doel had een zoo groot mogelijkVeluwe-landschap, en wel het hooggelegen massief in het Zuid-Oosten,in den ouden staat te bewaren (…),’schrijft hij vergenoegd. ‘Toen zichin het voorjaar van 1937 de gelegen-heid voordeed den Imbosch in eigen-dom te verwerven, heeft het Bestuurgemeend niet te mogen aarzelen; opde vergadering van 20 Maart 1937werd unaniem besloten alles in hetwerk te stellen dezen aankoop tedoen slagen.’Door een ‘light’ vorm van natuur-beheer tracht Natuurmonumen-
Landgoed Beekhuizen:fraai ‘Gelders Arcadië’
Imbos: verborgen juweel waar
door Yvonne Jansen
V oor het kantoor van Na-tuurmonumenten DeGraafschap in Vorden lig-gen planken gestapeld.
Een deel is voor eigen gebruik,voor de reparatie van hekken enopstallen. De rest wordt verkocht.Joost Bakker, beheerder in deze re-gio, ziet nog méér handel in de be-scheiden houtopbrengst. „Omdathet duurzaam geproduceerd houtis, kan het duurder worden ver-kocht. Als haard- en timmerhoutvoor particulieren.” Wellicht meteen korting voor leden van Natuur-monumenten.Bakker en zijn collega’s zoekenvoortdurend naar nieuwe bron-nen om de exploitatie van de gron-den en gebouwen in De Graaf-schap sluitend te krijgen. Inmid-dels kan Bakkers werkgebied gro-tendeels de eigen broek ophou-den. 400 Hectare gras- en bouw-land, 220 hectare bos, 80 hectarehoutwallen, park, boomgaardenen tuinen en héél veel gebouwen,waaronder 44 boerderijen. Eengroot deel wordt verhuurd of ver-pacht. Natuurmonumenten heeftvolgens Bakker niets tegen bewo-ning door particulieren, maarstreeft er wel naar het agrarischekarakter van het landgoed zoveelmogelijk te behouden, mét nieu-we impulsen. Daarom is bijvoor-beeld samenwerking gezocht metUrtica De Vijfsprong, een zorgorga-nisatie op antroposofische basis.Op Hackfort heeft Urtica twee(over een poosje drie) zorgboerde-rijen en gebouwen voor verblijf,dagbesteding en personeel, even-
als een winkel voor natuurvoedinguit eigen productie. „Er zijn ge-noeg mensen die buiten willenwonen, liefst met een eigen paarden paardenbak. Maar het moethier geen in zichzelf gekeerde be-doening worden”, legt Bakker uit.„Gelukkig hebben we in Urticaeen goede partner gevonden omhet landgoed levend te houden.”Een paar boeren op het landgoed,onder wie een tuinder en een var-kenshouder, gingen mee in deoverstap naar biologische land-bouw. Door het eigen bedrijf ookop die leest te schoeien of doormee te werken op de zorgboerde-rijen. Met die agrarische functieshoudt Natuurmonumenten op
Hackfort vast aan de oorsprong.Het landgoed was er immers voorhet nut en slechts in beperkte ma-te voor schoonheid en landelijkeretraite. De adellijke familie die erhet laatst woonde, de Van Wester-holts, leefde van bosbouw, agra-risch bedrijf, pacht en jacht. Toende laatste freule in 1981 overleeden er een einde kwam aan het ge-slacht Van Westerholt, werd watnog niet van Natuurmonumentenwas op het landgoed alsnog overge-dragen. Freule Sanne van Wester-holt had beschikt dat de grote zaalvan het kasteel open zou blijvenvoor culturele evenementen en an-dere activiteiten, waarvan ook delokale bevolking zou profiteren.
De kracht van ’tLANDGOED HACKFORT Soms serveert de brasserie in álle opzichten slow
Op landgoed Hackfort teVorden zijn natuur en cul-tuur met elkaar in balans.Natuurmonumenten streeftnaar een levendig bedrijf, zo-als de freule het wilde.
‘Imme’ betekent ‘bij’ endus is de Imbos, noordelijkvan Arnhem, een ‘bijenbos’
Kaart uit 1823 van een deel van Beekhuizen waarop het zogeheten spiraal-pad goed is te zien. foto Natuurmonumenten
Tijdens hoogzomer domineren korenbloemen de velden rond Kasteel Hack-fort. foto Natuurmonumenten
Bijenkasten waren vanouds een vertrouwd beeld in de Imbos. Tegenwoor-dig staan ze daar alleen nog bij het oude Kerkpad. foto Marc Pluim
vrijdag 24 augustus 2012 De Gelderlander
extra | 7
Ben Arts lokt de varkens met eenpaar smakelijke, maar voor de han-del afgekeurde courgettes. Pas alséén zwijntje heeft toegehapt, vol-gen er meer. De dieren hebben ro-yaal de ruimte om in de modderte wroeten en te baden.Arts leidt rond op De Vijfsprong,de therapeutische leef- en werkge-meenschap waar hij een zogehe-ten ‘zorgvrager’ is. Hij toont de bij-zondere heuvelstal die deel uit-maakt van de zorgboerderij. Dekoeien in de stal hebben, andersdan elders, hoorns. Op de grotestroheuvel in de stal is de kans datze elkaar verwonden immers vrij-wel nihil, weet Arts. Een kleinevier jaar geleden zat de 20-jarigeNijmegenaar nog in een depressie,mede veroorzaakt door zijn wor-steling met autisme. „Aan het eindvan mijn middelbare schooltijd be-sloot ik het roer om te gooien.Mijn leven had lang stil gestaantoen ik hier kwam”, vertelt hij.„Hier heb ik de draad weer opge-pakt en mijn beperking leren ac-cepteren. Dankzij de rust van dezeomgeving, het ritme van het werken het samen leven en werkenmet uiteenlopende mensen.”Natuurmonumenten werkt samenmet De Vijfsprong. Zo’n zeventigmensen zoals Ben Arts wonen
hier tijdelijk of permanent. Erwordt biologisch-dynamisch ge-werkt, volgens het gedachtegoedvan antroposoof Rudolf Steiner(1861-1925). Volgens Ed Taylor, di-recteur van De Vijfsprong en au-teur van een biografie over Stei-ner, ondersteunt een gezonde aar-de de vitaliserende processen in demens. „Ons werk is niet in de eer-ste plaats opbrengstgericht, maargezondheidsbevorderend. Het iszinvol en wordt verricht vanuiteen respectvolle houding.”Op De Vijfsprong is het de ge-woonste zaak van de wereld datmensen met een psychosociale ofverstandelijke beperking nauw sa-menwerken met personen meteen verslaving of burn-out. Ze wer-ken in de vollegrondstuinbouw,de kas, de zuivelverwerking en denatuurvoedingswinkel, maar ookin brasserie De Keuken van Hack-fort, bij het gelijknamige kasteel.Aldus snijdt het mes hier aan tweekanten.Ben Arts werkt momenteel ‘bin-nen’, in de zuivelmakerij, maar opden duur wil hij weer naar buiten,op het land of bij de dieren. Eendiehard antroposoof is hij nooit ge-worden, maar De Vijfsprong heefthem naar eigen zeggen wel de weggewezen naar zingeving.
ten sinds de tweede helft van devorige eeuw het bos hier terug telaten keren tot z’n deels oorspron-kelijke staat. Daarbij wordt er zorg-vuldig op toegezien dat de Imbosniet alleen natuurlijke maar ookcultuurhistorische waarden verte-genwoordigt. Waar die worden
overwoekerd of aan het zicht ont-trokken door opschietend loof ofkreupelhout, grijpt de beheerderin, meestal met een bijna-terloops-heid. Waterlopen worden ge-schoond, wallen gedicht. Waarbeuken zich te uitbundig buitende zomen van de lanen begeven,wordt gekapt en gesnoeid. En de
als bezitsaanduiding dienende pol-len – door de mens opgeworpenbergjes aarde – worden opge-hoogd.Mens en natuur, ze zitten elkaar inde Imbos niet in de weg zo lang zijelkaar over en weer in hun waardelaten. Dat geldt voor de paar gezin-nen die nog in de buurtschap wo-nen, maar ook voor recreanten dievan dit juweeltje komen genieten.Meestal zijn dat wandelaars of fiet-sers, of met gps gewapende schat-zoekers. Behalve bestemmingsver-keer komen er amper gemotori-seerden. Daarom hoor je er overal‘mooie muziek’ in de vorm vanknappende takken, ruisende bo-men en af en toe het geloei van deHooglanders. Met uitzonderingvan de dagen waarop de wind hetgeruis van de A50 tot tussen de zo-mereiken en beukenlanen brengt.Maar alleen dan vergeet je kort-stondig dat de tijd heeft stilgestaanin de Imbos.
Bij De Vijfsprong snijdthet mes aan twee kanten
de tijd stil staat
Daarom wordt het kasteel niet inz’n geheel verhuurd aan particulie-ren, maar worden er in de zaal con-certen, lezingen en ontvangsten ge-houden. In de vijver is een vlon-der gebouwd, zodat er bij mooiweer culturele evenementen in debuitenlucht mogelijk zijn.In de huidige exploitatie wordt zo-veel mogelijk voortgeborduurd opde bestemming van vroeger. Tothet landgoed van weleer behorenhet (oorspronkelijk) veertien-de-eeuwse kasteel, een koetshuis,een watermolen gevoed door deBaakse Beek en imposante eikenla-nen. Maar ook authentieke boerde-rijen met hooibergen, boomgaar-den, akkers en bossen, houtwallenen kronkelende zandweggetjes.Cultuur en natuur houden elkaarprachtig in balans en zijn zodanig
georganiseerd dat zoveel mogelijkmensen er van kunnen genietenen niet slechts een aantal bevoor-rechten. Om dat te bereiken werktNatuurmonumenten er behalvemet Urtica ook samen met horeca-
ondernemer Erik van Veluwen enzijn vrouw Titia, die sinds vorigjaar samen brasserie De Keukenvan Hackfort bestieren. Van Ve-luwen geldt als dé biokok van Ne-derland en maakte eerder op land-goed Rhederoord in De Steeg een
biologisch restaurant tot een suc-ces. De producten op het bord vande gasten van de brasserie komengrotendeels uit de kasteeltuin.Daar houden vrijwilligers van Na-tuurmonumenten en medewer-kers van Urtica een moestuin instand met oude groente- en fruit-rassen. Achter het fornuis en in debediening lopen ook medewerkersvan de therapeutische gemeen-schap, niet alleen als zinvolle dag-besteding, maar ook om een vakte leren. Daarom kan het een enke-le keer gebeuren dat in de brasse-rie in alle opzichten slow foodwordt geserveerd. Bezoekers we-ten dat en zien het volgens Bakkerniet als handicap, maar als char-me. Het past bij het grote onthaas-ten, waar heel Hackfort van door-trokken is.
grote onthaastenfood
De freule had beschiktdat de grote zaal openzou blijven voor cultuur
Je hoort er overal ‘mooiemuziek’ in de vormvan ruisende bomen
Nijmegenaar Ben Arts, bewoner van Hackfort, wil ooit weer lekker buitenwerken, op het land of met de dieren. foto Michel Beskers
Een Schotse Hooglander die je pad kruist in de Imbos is voor veel mensen een bezienswaardigheid. foto NM
NOORD-HOLLAND, UTRECHTFort bij Spijkerboor Openstelling 8, 9, 16, 22, 30 septemberSchaep & Burgh High Tea & Rondleiding 29 septemberGooilust Siertuin open elke di en za 13.00 - 16.30 Landhuis Duin en Kruidberg High Tea & Wandeling 9 septemberFort Nieuwersluis Openstelling 8 septemberFort bij Abcoude Fortendag 8, 9, 23 septemberLandgoed Haarzuilens Feestelijke oogstdag 8 septemberFort Nigtevecht Openstelling 8 septemberBezoekerscentrum Wandeling fruit van de buitenplaatsen 14 septemberGooi en Vechtstreek
OVERIJSSEL, FLEVOLANDLandgoed De Hakenberg Wandeling en bezoek aan Villa Het Hakenberg 9 september Landgoed Eerde ‘Werk in uitvoering’ bezoek Kasteel Eerde 8, 9 septemberWaterloopbos Wandeling langs proefmodellen uit de jaren ‘50 2, 16 september
GELDERLANDKasteel Hackfort Theaterwandeling & High Tea 9 septemberKasteel Hackfort Concert Flor d’Luna 8 septemberLandgoed Rhederoord Bezoek landhuis Rhederoord & Wandeling 9 septemberKasteel Hackfort Openstelling molen en landgoed 8, 9 septemberKasteel Hackfort Lezing over cultuurhistorie 9 september
DRENTHELandgoed Hiemstrastate High Tea & Rondleiding 22 septemberLandgoed Hiemstrastate Expositie in galerie Wildevuur 9 september t/m 7 oktober
NOORD-BRABANT, LIMBURGKasteel Grasbroek High Tea & Rondleiding 8 septemberKasteel Grasbroek Open dag 9 septemberKasteelhoeve Lichtenberg Openstelling binnenplaats, St. Pietersmuseum alle zondagen in septemberDe Kluis Openstelling monument op de Schaelsberg dagelijks in september St. Jansberg Rondleiding over voormalig landgoed 8 septemberSt. Jansberg Expositie & Wandelroute 9 septemberFort Sint Pieter Open dag 9 septemberVolmolen Openstelling molen 9, 22 septemberOude Buisse Heide Openstelling Atelier Roland Holst 9 septemberOude Buisse Heide Wandeling en rondleiding Atelier Roland Holst 30 september
ZUID-HOLLAND, ZEELANDTiengemeten Feestelijke oogstdag 1 septemberAckerdijk Nazomer fair 8, 9 septemberHeggengebied bij Nisse Wandelexcursies over cultuurhistorie 8, 9 septemberInfopunt Zwaakse Weel Fietstocht Zuid-Beveland met lunch 15 septemberBezoekerscentrum Vaartocht naar ‘Lusthof de Haeck’ 28, 29 septemberNieuwkoopse PlassenBezoekerscentrum Vaartocht turfeilandje 2, 11 septemberNieuwkoopse Plassen
CULTUUR MONUMENTENMAAND
8 & 9SEPTEMBER
OPENMONUMENTEN
DAG
In september openen diverse bijzondere gebouwen hun deuren voor publiek. Geniet van de verhalen en beleef de geheimen van deze gebouwen, tuinen en landgoederen tijdens de extra rondleidingen en andere evenementen.
natuurmonumenten.nl/cultuurmonumenten