Grenzen verleggen?!Samenspel tussen formele en informele zorg

Cecil Scholten, 14 februari 2013

Inhoud

1. Vragen over grenzen 2. Ontwikkelingen3. Begrippenkader4. Soorten grenzen5. Bezwaren 6. Visie7. Kansen

I. Vragen over grenzen

Eens of oneensa) Mantelzorger mag naaste douchenb) Familielid mag naaste spuit geven c) Familie is en blijft verantwoordelijk voor welzijn

van naasted) Vrijwilliger mag cliënt met slikproblemen helpen

met etene) Vrijwilliger mag cliënt spuit gevenf) Vrijwilliger mag pinnen voor cliënt

2. Ontwikkelingen• Zorg wordt te duur• Dreigend tekort aan beroepskrachten• Vrijwilligers worden schaars• ZorgZwaartePaketten met minder welzijn• Van AWBZ naar Wmo en langer thuis• Meer focus op zorg en ondersteuning ‘in eigen

kring’• Blijvende focus op kwaliteit en veiligheid

3. Begrippenkader

Vanuit start van relatieContact start vanuit relatie met cliënt:• Mantelzorg – intensief, langdurig, ingerold• Familie en andere bekenden uit sociale netwerk –

minder intensief, op verzoek, makkelijker nee te zeggen

Contact start vanuit organisatie:• Vrijwilligers – op eigen initiatief• Geleide vrijwilligers – gestimuleerd, met opdracht

4. Soorten grenzen

Juridisch: mantelzorgersTussen de zorgaanbieder en de mantelzorger bestaat geen formele relatie. De zorgaanbieder is daarom niet verant woor delijk voor wat de mantel-zorger doet en evenmin aansprakelijk voor schade die de cliënt lijdt door diens fouten.

De zorgaanbieder is pas aansprakelijk als hij tekort-schiet als toezichthouder. In situaties waarin de cliënt en de zorgaanbieder het niet eens worden over de inzet van mantelzorg, is het verstandig dit in het dossier aan te tekenen en inzet van de man-telzorger te monitoren. Hierdoor maakt de zorgaan-bieder toetsbaar dat hij aan zijn zorgplicht heeft voldaan.

Juridisch: vrijwilligers

Vrijwilligers werken vanuit de organisatie. Daarmee is de organisatie formeel opdrachtgever en verantwoordelijk voor wat vrijwilligers doen en mogelijk overkomt. Aansprakelijkheid en andere zaken worden afgedekt via verzekeringen.

Geef ruimte aan ‘spontane helpers’ (familie of andere bekenden van cliënt) om spontaan te helpen. Beschouw hen voor de verzekering als vrijwilliger.

Enkele wetten nader bekeken

De Wet BIG verbiedt onbevoegden om ‘beroeps-matig’ voor behouden handelingen ‘buiten nood-zaak’ uit te voeren. Wet BIG is echter niet van toepassing op mantelzorgers en vrijwilligers.

Mantelzorgers zijn zelf aansprakelijk. Organisatie is aansprakelijk voor vrijwilligers. Daarom ligt het voor de hand dat als een vrijwilliger voorbehouden handelingen ver richt, hij of zij daarbij aan dezelfde zorgvuldigheidseisen behoren te voldoen als een beroepskracht.

Kwaliteitswet

Opdracht van Kwaliteitswet Zorginstellingen is om verantwoorde zorg te bieden. Nader beschreven in het Kwaliteitskader Verantwoorde Zorg voor de sector Verpleging, Verzorging en Zorg Thuis wat dat inhoudt.

O.a. over mantelzorg: ‘Indien de cliënt het wenst, wordt de mantel zorg nadrukkelijk betrokken in het zorgproces. De zorgaan bieder vraagt de cliënt en de mantel zorgers naar de gewenste en mogelijke hulp van mantelzorgers. De zorgverle-ners leggen alle afspraken met cliënt en mantel -zorg vast in het zorgleefplan.’ Ook ruimte voor vrijwilligers in Zorgleef-plan.

Functionele grenzen

Gericht op uit te voeren werkzaamheden en verant-woordelijkheden met vraag vanuit de organisatie: wat mogen mantelzorgers, familieleden, vrienden en vrijwilligers wel en niet doen?

In combinatie met denken vanuit cliënt en diens informele omgeving: wat kunnen en willen infor-mele zorgverleners doen?

Persoonlijke grenzen

• Cliënten en mantelzorgers stellen grenzen op basis van hun eigen wensen, behoeften en verwachtingen.

• Vrijwilligers stellen grenzen op basis van hun betrokkenheid, vaardigheden, beschikbare tijd

• Beroepskrachten stellen grenzen op basis van beschikbare tijd en … relatie-gevoel

Relationele grenzen

Gericht op betrokkenheid en samenwerking in de relatie tussen:• cliënten, mantelzorgers en vrijwilligers• vrijwilligers en hun organisaties• welzijns- en vrijwilligersorganisaties• andere zorgorganisaties • overheden

Is er sprake van stimulans voor samenspel of is het eerder afschuiven of juist inpikken?!

5. Bezwaren te overwinnen?!

A. Angst bij zorgorganisaties voor fouten en reputa-tieschade

B. Onzekerheid bij beroepskrachten over deskundig-heid en functie

C. Weerstand bij mantelzorgers en vrijwilligers tegen opvullen van ‘gaten in de zorg’

Oude denken: primaat van zorg bij formele zorgNieuwe denken en doen: samenspel in 4-hoek tussen informele zorgverleners (mantelzorgers, familie en sociaal netwerk, vrijwilligers) en formele zorgverleners

6. Visie: Samenspel

7. Kansen

• Visie = betekenis die mantelzorgers en familieleden hebben voor cliënt en bijdrage die vrijwilligers willen leveren en wijze waarop organisatie daarmee omgaat

• Voorwaarden = wat mantelzorgers en familieleden nodig hebben om hun relatie met naaste vol te kunnen houden en/of voort te zetten. En wat vrijwilligers nodig hebben om hun werk goed en op een prettige manier te kunnen uitvoeren.

• Verbintenis = gezamenlijke betrokkenheid tot stand brengen tussen informele en formele zorgverleners om kwaliteit van leven van cliënten te optimaliseren.

Visie: Samenspel

1. Cliënt en diens wensen en behoeften als uitgangs-punt. Ook van mantelzorger.

2. ‘Goede buur’-concept: welbevinden als insteek met mogelijk eenvoudige zorghandelingen.

3. Welzijn en zorg op veilige en verantwoorde wijze realiseren met bijbehorende risico’s.

4. Contact van cliënten met omgeving en vrijwilligers versterken, ondersteunen en faciliteren vanuit formele zorg.

Voorwaarden

1. Helderheid in verwachtingen over en weer + uitvoering in praktijk

2. Deskundigheidsbevordering en scholing + uitwisselen op de werkvloer

3. Zicht op mogelijkheden van zorg bij welzijn via risicoinventarisatie

4. Competenties en aansturing van medewerkers gericht op relatie-zorg

Ook tijd en deskundigheid voor en inmobiliseren, motiveren en matchen!

Verbintenis

1. Draagvlak bij alle betrokkenen voor visie op samenspel met informele zorg

2. Nieuwe rol van zorgmedewerkers3. Zonder angst voor risico’s en reputatieschade4. Weerstand wegnemen bij informele zorgverleners

Praktische handvatten

• Samenspel op www.expertisecentrummantelzorg.nl • Grenzen en Samenwerking op

www.zorgbetermetvrijwilligers.nl • Familieparticipatie en vrijwilligers op www.vilans.nl

Succes met bouwen aan relatie-zorg!Cecil Scholten, c.scholten@vilans.nl.