Vandaag bij Biologie !

Wat gebeurt hier ?

Wat gebeurt hier ?

Wat gebeurt hier ?

Wat gebeurt hier ?

Wat gebeurt hier ?

Wat gebeurt hier ?

Gedrag

Handeling of verandering van handeling als gevolg van een

prikkel.

Is dit gedrag ?

JA !Alles wat een mens of

dier doet is gedrag.

Dus ook :• Wachten• Slapen• Bij bio zitten

Gedrag

• Hoe onstaat gedrag?• Hoe leren dieren?• Wat is lichaamstaal?• Hoe werken dieren

samen?

Hoe ontstaat gedrag ?

Spoorwegovergang• Geluidsignaal (oren)• Lichten (ogen)• Slagboom (ogen/tast)• Stilstaande mensen

Prikkel Verandering in de omgeving.

Dit leidt tot gedrag.

Wat is dit ?

Dier: Bidsprinkhaankreeft

Wat doet het ?

Gedrag: verstoppenPrikkel : zoeklicht van duikboot

Wat is dit ?

Dier: arend

Wat doet het ?

Gedrag: prooi grijpenPrikkel : schildpad

Wat is dit ?

Dier: arend-jong

Wat doet het ?

Gedrag: etenPrikkel : honger

Wat is dit ?

Dier: schuttersvis

Wat doet het ?

Gedrag: kijkenPrikkel : groen lichtje

Bij wie loopt het water in de mond ?

Wat is de prikkel ?

• Uitwendige prikkel

Zien van hamburger• Inwendige prikkel

Honger

Spergedrag zwarte roodstaart

Sleutelprikkel• trillen van nest• beweging boven kopjes• voorwerp bepaalde grootte• grijs-zwarte kop

Slaapgedrag leerling

Sleutelprikkel

• Nog een half uur te gaan• Moe (inwendige prikkel)• Docent praat monotoon• Lesstof is saai

Drie korte films over gedrag-Bidsprinkhaankreeft -Arend -Schuttersvis

Odracht:• Neem pen en papier.• Observeer de jager en zijn prooi in de volgende films.• Schrijf per film minimaal 2 typen gedrag op van de jager of

zijn prooi.

• Schrijf de bijbehorende prikkels en/of sleutelprikkels op.

Start nu met je huiswerk

• Lees § 4.1• Maak opg. 1 t/m 12

GEDRAG

Verandering als gevolg van inwendige of uitwendige prikkels

Prikkels

• Sleutelprikkel: roept altijd zelfde reactie op

• Maar soms afhankelijk van leeftijd (bron 4)

Leren• = verandering van gedrag als gevolg van

eerdere ervaring• Leren als gevolg van beloning / straf• Leren als gevolg van imitatie. De neiging

tot nadoen is al aanwezig• Maar er is ook geprogrameerd gedrag. Het

zit al in het brein ingebouwd: Instinct• De eenvoudigste reactie op een prikkel zit

in de reflex.

Niet nodig te leren

• Maar er is ook geprogrameerd gedrag. Het zit al in het brein ingebouwd: Instinct

• De eenvoudigste reactie op een prikkel zit in de reflex.

Beide gedragsvormen zijn aangeboren.

Waar komt gedrag vandaan?

Aangeboren gedrag:• Zuigreflex• Ademhaling• Knipperen met ogen

Aangeleerd gedrag:• lopen• Schrijven• Luisteren

Hoe leer je gedrag....

• Inprenting • Spelen• Trial and error• Beloning/straf• Imiteren• Oefenen• Inzicht• gewenning

Inprenting

Leren in een korte gevoelige periode vlak na de geboorte.

Spelen

Leren door te spelen

Trial and error

Leren door uit te proberen waardoor je toevallig gedrag leert dat wel of niet werkt.

Straffen en belonen

Leren van een bepaald gedrag door een beloning/straf.

hendel

voerluikje

Groen lampje

Rood lampje

electricitet

Imitatie

Leren door het nadoen van een handeling van een soortgenoot (imiteren)

Oefenen

Leren door het keer op keer herhalen van een handeling.

Inzicht

Leren door nieuw gedrag te bedenken. Je kunt je een voorstelling maken van tussenliggende stappen om een einddoel te bereiken.

Gewenning

Leren door het wennen aan een bepaalde prikkel waar geen /ander gedrag op volgt.

Een schaker oefent zich rot. Hij analyseert heel veel schaakpartijen en probeert tijdens het spelen heel vaak een aantal zetten vooruit te denken. Tijdens een van de partijen doet zijn tegenstander een zet en de daaropvolgende zetten gebeurt precies wat onze schaker na al zijn oefenen verwacht. Hierdoor wint hij de partij.

A. Inprenting B. SpelenC. Trial and errorD. Beloning/strafE. ImiterenF. OefenenG. InzichtH. gewenning

Een rat zit in een hok op een laboratorium waar men vervelende cosmetica experimentjes met hem doet. De onderzoekers dragen altijd een witte labjas. s’Avonds komt de verzorger altijd om de rat eten te geven. Op een dag heeft de verzorger een wit overhemd aan en de rat raakt helemaal in paniek.....

A. Inprenting B. SpelenC. Trial and errorD. Beloning/strafE. ImiterenF. OefenenG. InzichtH. gewenning

Een aap krijgt een bal waarin een lekker hapje verstopt zit, hij moet alleen zelf het hapje eruit zien te krijgen. Hij probeert van alles zoals de bal stukbijten, erop gaan zitten, er tegenaan schoppen maar niets werkt. Totdat ie hem per ongeluk uit een boom laat vallen en de bal kapot valt. Iedere volgende bal wordt dus uit de boom gegooid.....

A. Inprenting B. SpelenC. Trial and errorD. Beloning/strafE. ImiterenF. OefenenG. InzichtH. gewenning

Twee jonge resusaapjes.Een van de twee wordt direct na de geboorte weggehaald bij zijn moeder, de ander niet. Het eerste aapje is bij volwassenheid niet in staat om zijn eigen jongen te verzorgen, het tweede aapje wel

A. Inprenting B. SpelenC. Trial and errorD. Beloning/strafE. ImiterenF. OefenenG. InzichtH. gewenning

Samen leven

• Meer of minder sociaal: van groepsdier tot solitair.

• Algemeen: prooidieren vaak in groepen en roofdieren solitair (=alleen). Uitzonderingen: wolven en hazen (bijv.)

• Vaak is het prille leven wel in een kleine groep: jongen blijven bij ouders.

Sociaal = in belang van groep

• Wolvenroedels hebben hele sterke groepstaken.

• Sterkste mannetje = α male, leider en vader van meeste jongen in de groep.

• Nieuwe volwassen mannetjes worden verstoten

• Samenwerking vergroot overlevingskans

aanvallend

Bij groep horend

dominant

relaxed

Zeer relaxed

onderdanig

angstig

Dominant / onderdanig

Verward, angst en agressie

Actief onderdanig

Rent angstig

Passief onderdanig

Angstig, gevaarlijk

Jagend, aanval

Territorium

• Vaak hebben solitaire dieren een afgebakend en bewaakt gebied = territorium

• Voedselverzameling of nestbewaking is basis voor territorium.

• Territoriumsignalen: Zang (vogels), geurvlaggen (hond), dreiging (meeuw) opvallende kleur (papegaaiduiker).

Baltsgedrag• Seizoensgebonden gedrag waarmee

partners van een zelfde soort elkaar vinden, herkennen en toelaten tot paring.

• Vol met sleutelprikkels: vaak probeert het mannetje een vrouwtje te “betoveren” met signalen die sleutelprikkels zijn.

• Je begrijpt dat ook (verliefde) mensen baltsgedrag vertonen.

Ongelooflijk:

• Lyrebird Australia YouTube - Lyrebird Imitating Man-made Sounds in Forest

• YouTube - Superb Lyrebird imitating construction work - Adelaide Zoo