1�

Les

192

dec

’14

Natuurlijk Nederlandsleren en inburgeren

NT2

www.nt2.nl

Ook in 2015 kunt u bij ons terecht voor nieuw en inspirerend materiaal om Nederlands te leren en in te burgeren! Zo zijn we druk bezig met de Woor-denschattoets Nederlands, met nieuwe staatsexa-mentrainers op niveau B1, met het ontwikkelen van apps en andere digitale programma’s, en met het uitgeven van lesmateriaal voor de aangepaste inburgeringsexamens.

Naast alle vernieuwingen hebben we natuurlijk veel vertrouwd materiaal waarmee u aan de slag kunt. We helpen u graag met uw keuze en de implementa-tie van ons materiaal.

Heel fijne feestdagen!Het NT2-team van Uitgeverij Boom

Uitgangspuntvanmijnbetoogisdathetonderwijszoalswijdatkenneneeninstrumentvanvroegeretijdenisdaternadetweedewereldoorlogeenbelangrijkefunctiebijgekregenheeft.

Vroegermoestonderwijservooralvoorzorgendatkinderenuitdewel-gesteldemilieuskenniskondenver-werven.NaWOIIbegonmentebe-seffendatdemaatschappijgedemocra-tiseerdmoestworden.Iedereenmoestdekanskrijgenomteslageninhetleven.Hetinstrumentdatingezetwerdomaaniedereendiekanstebie-den,washetonderwijs.Viaverplichtonderwijskreegiedereendegelegen-heidomdekennisendevaardigheidoptedoendienodigwasommaat-schappelijkteslagen.Ofjedaarinslaagde,hinginhogemateafvanjecapaciteitenenjeinzet.Onderwijswerddaarmeeeenbelangrijkinstru-mentindeuitbouwvandemerito-cratischesamenleving,eensamenle-vingwaarindesociaal-economischepositievanelkindividugebaseerdisopzijnofhaarverdiensten(merites)ennietopbijvoorbeeldaanlegofbezit.

Natuurlijkwasdiemeritocratischegedachtenietalleenpositiefvoorhetindividu,datzokansenkreeg.Ookvoordemaatschappijalsgeheelwaseendergelijkebenaderingergbelan-grijk.KortnaWOIIwashetaandeelvanmanuelearbeidnogongeveer

50%vandebeschikbarebanen.Nadeboomvandejaren‘60wasdatin1970nogongeveer25%.Omarbeids-krachtentevindendiedienieuwead-ministratievebanenkondeninvullen,wasdemaatschappijaangewezenophetonderwijs,datervoormoestzor-gendatmeermensenopdearbeids-marktkwamendieinstaatblekenomdienieuwebanenintevullen.

Effectiviteit van traditioneel onderwijsOnderwijsvattedienieuwetaakaandoorhaarbeproefdereceptenintezet-tenomkennisenvaardighedenbijtebrengenaandenieuwegroep.Datre-ceptvanonderwijswasenisexplicieteoverdrachtvankennis.Erwordtwelerkenddatvaardighedenbelangrijkzijn,maardievaardighedenwordenopgebouwddooreerstkennisovertedragenendiekennisdaarnateauto-matiseren,zodatvaardigheidontstaat.

Deeffectiviteitvandiekennisover-drachtisafhankelijkvanvierfactoren:•Vooreerstiserdevakkennis van de

leraar.Deleraarmoetwetenwelkekenniselementenhij/zijmoetselec-teren,enhoedieovergebrachtmoetenwordenaandeleerlingen.Hij/zijheeftduszowelkennisvanhetvaknodigalsinzichtinhoediekennishetbesteaandeleerlingenaangebodenwordt.

Hetbeproefdereceptvanonderwijswasenisexpliciete

overdrachtvankennis.Leerlingenmoetenbijdezemanier

vanonderwijsovereenzekerematevantaalvaardigheidinde

onderwijstaalbeschikkendielangnietaltijdaanwezigis.

Dekansenvoorleerlingendiemindertaalvaardigzijn,kunnen

vergrootwordendoorvormenvanimplicietleren,bijvoorbeeld

taakgerichtwerken,zobetoogtKoenJaspaertinditartikel.

Koen

Jasp

aert

Een pleidooi voor meer impliciet onderwijs

Expliciet of impliciet, that’s the question

Aandattaakgerichtewerkenkunnenlerarentaligeactiviteitenkoppelendierechtstreeksdetaalvaardigheidvandeleerlingendoentoenemen

Les

192

1�

dec

’14

•Eentweedefactorisdeverwerkings-capaciteit van de leerling.Eenslimmeleerlingzalmeerkennisbinnendezelfdetijdkunnenver-werkendaneenminderslimmeleerling.

•Eenderdefactoristijd.Hoemeertijdmenheeft,destemeerkennisnaardeleerlingenovergedragenkanworden.

•Delaatstefactoris taalvaardigheid.Dekennisdiemoetwordenover-gedragen,wordtdoordeleraaralshetwareintaalverpaktennaardeleerlinggestuurd.Deleerlingmoetinstaatzijnomdiekennisweeruittepakkenvooraleerhij/zijzeinzi-jn/haarkennissysteemkaninte-greren.

Datonderwijsnogsteedsopdezewijzetewerkgaat,isafteleidenuitverschillendeobservaties.Zoziejebijvoorbeelddat,alsdeeffectiviteitvanhetonderwijstewensenoverlaat,

menvooralvianascholingendedes-kundigheidvanlerarenwilopvoeren.Ofmengaatopzoeknaarmeertijdvoordeoverdracht.

Eenanderkenmerkdatkanwordengeobserveerd,isdetendensomdeklasgroepentehomogeniseren.Ookdatiseengevolgvanhetfeitdatonderwijsgerichtisopkennisover-dracht.Ineenheterogeneklaszijneraltijdleerlingendiealbeschikkenoverdekennisdiewordtovergedragen,enerzijnleerlingendienognietdeken-nishebbenwaardeovergedragenken-nisopgeëntmoetworden.Hetrende-mentvanexplicietkennisonderwijsaanhomogeneklassenisdusaltijdgroterdandataanheterogeneklassen.

Een groot kip-en-ei-probleemHetexplicieteonderwijsgerichtopkennisoverdrachtheeftongetwijfeldgrotevoordelenenwerktinsommigeomstandighedenookzeergoed.Erisechtereengrootprobleemdathetmetzichmeesleeptenwaarhetvoor-alsnoggeenantwoordopgevondenheeft.Datprobleemhoudtverbandmetdevierdefactordiedeeffectivi-teitvanhetonderwijsbepaalt.Omopdezewijzeonderwezentewordenmoetendeleerlingenovereenzekerematevantaalvaardigheidindeonder-wijstaalbeschikken.Zijmoeteninstaatzijnomdekennisdiedoordeleraarinschooltaalingepaktis,weeruittepakkeneninhuncognitievesys-teemteintegreren.Alszedatnietkunnen,trektdeschooltijduitomhundatteleren.Maardeschoolpro-beertdatprobleemteverhelpenzoalszedatmetalleleerproblemendoet.Datwilzeggendatzedekennisele-

mentenidentificeertwaaroverdeleerlingennietbeschikken,zediekenniselementenintaalverpaktenoverdraagtaandeleerlingen,endaar-naprobeertomzeteautomatiseren.Deleerlingmoetimmersdekennisdiewordtaangereikt,taliguitpakken.Daarvoorheefthij/zijdetaalvaardig-heidnodigdiemenhem/haarnujuistprobeertbijtebrengen.Deschoolzitmetanderewoordenmeteengrootkip-en-ei-probleem.

VreemdetaalonderwijsDatprobleemisoverigensnietbe-

perkttotdeleerlingendieteweinigvaardigheidinhetNederlandsheb-ben.Jezieteenvergelijkbaarpro-

bleemopduikenbijvreemdetaal-onderwijs.Ookdaarziejedatleerlin-genmisschienwelveelovereenbe-paaldetaalleren,maardatdatnietnoodzakelijkwilzeggendatzeookvanallesmetdietaalkunnendoen.

ZoziejedatleerlingendieuithetbasisonderwijsinVlaanderenkomen,veelbeteruitdevoetenkunnenmetEngelsdanmetFrans,terwijlzetochtweejaaronderwijsFransennuljaaronderwijsEngelsachterderugheb-ben.EnvanvijftienjarigeVlamingenblijktuiteengrootEuropeesonder-zoekdatzevoordeeerstevreemdetaal(inVlaanderenhetFrans)ergslechtuitdeEuropesevergelijkingkomen,maardatzevoorEngels(inVlaanderendetweedevreemdetaal,enduseentaalwaarminderonder-wijstijdnaartoegaatdaninandereEuropeselanden)deopeennahoog-stescorehalen.

Taal als een complex adaptief systeem Voortaalkundigenzouditnieuwsnietalseenverrassingmoetenkomen.Binnendetaalkunde,envooralbijtaalkundigendiekijkennaartaalver-werving,isermomenteelveeltedoenovertaalalseencomplexadap-tiefsysteem.Erzijnheelwatsterkeaanwijzingendattaalnietverworvenwordtdoorinformatieovereentaalineenaangeborensysteemintepas-sen,maarjuistvormkrijgtindedage-lijkseconversatietussenmensendiezichzelftotdezelfdegroeprekenen,endaardoorimplicietdetaalvanel-kaargaanovernemen.Indietheorieistaalverwervingdusniethetgevolg

Leerlingenkunnendaninheterogenegroepenwerkenwaarbijdemindertaalvaardigeleerlingenmeerondersteuningkrijgenbijde

uitvoeringvantakendandemeertaalvaardigeleerlingen

19

Les

192

dec

’14

vanexplicietekennisdieeerstgeleerdendaarnageautomatiseerdwordt,maarvaneenonbewustaanpassings-procesaanmensenwaarwemeecon-verserenenwaarweonsgoedbijvoelen.

Dievormvantaalverwervingvolgtinhogematehetpatroonwaarmeewijverschillendeanderevaardighedenhebbengeleerd.Denkbijvoorbeeldaanlerenfietsen.Niemandheeftonsopeenstoelgezetenuitgelegdhoeweonsevenwichtmoestenbehou-den.Nee,wewerdenopeenfietsge-zetdooreenpersoondiewistdatwenognietkondenfietsen.Maartezelf-dertijdbeveiligdediepersoondeom-gevingdoorachteronsaantehollenenonsoptevangenalswevielen.Enwijhaddenerallevertrouwenindatdiepersoonervoorzouzorgendatwenietmetbuilenenblutsenthuiskwa-men.Bijtaalverwervingziejeeenvergelijkbaarproces:weproberenietstedoenmettaalwatwenognietkunnen,ineenveiligeomgeving,enwedoendatombijdegroeptehorenwaarwegraagtoewillenbehoren.Alsdieomstandighedenvervuldworden,lerenwetaalvanzelf.

Impliciet taalleren in het onder-wijs van vandaagHetprobleemnuisdatonsonderwijsnietechtveelruimtebiedtvoordiemaniervanverwerven.Voorleerlin-gendiehetgoeddoenindeklas,isdieruimteertotopzekerehoogtewel.Maarvoorzwakkereleerlingenwordtnetdieruimtegebruiktommeerexplicietkennisonderwijsteor-ganiseren.Erwordtvanbovenuiteenprogrammaopgesteld,mengaatopzoeknaartijd.Opdiemanieriserweinigtijdoveromdingenmettaaltedoendiejenognietkent,omteconverseren,omvertrouwenoptedoendathetallemaalgoedkomtom-

datdeleraaroverjewaakt.Integen-deel:doordeklemtoonophetpro-gramma,ophomogenisering,looptdeleerlingaltijdhetrisicodathij/zijopdeeneofdeanderemanieruitdegroepweggehaaldwordtwaarhij/zijtotdantoebehoort.Deschoolgeeftdanmeestalaandatzedatdoetinhetbelangvandeleerling,maardatisniethoedeleerlingdatervaart.Dieer-vaartdatalseenstraf.Datbetekentdatdeomgevingvoorhem/haarergonveiligwordt,datdeaffiliatiemetdegroepvermindertendatdeimplicieteverwervingwordtafgeremd.

Taakgericht werken Watkanonderwijsnudoenomdatimplicietelerenmaximalekansentebieden?Omtebeginnenistaakge-richtwerkenongetwijfeldeeninte-ressantemanieromdekansenopim-plicieteverwervingteverhogen.Bijtaakgerichtwerkenkaneenleerlingwerkenaandezakendiehij/zijbe-langrijkvindt.Hij/zijkanzichin-spannenomdingentedoendiehij/zijnognietkan.Enaandattaakgerichtewerkenkunnenlerarentaligeactivi-teitenkoppelendierechtstreeksdetaalvaardigheidvandeleerlingendoentoenemen.

Pleidooi voor meer ondersteuningsdifferentiatieVerderishetvanbelangomnietsteedsintezettenopleerstofdifferen-tiatie.Ikwileenpleidooihoudenvoormeerondersteuningsdifferentia-tie.Leerlingenkunnendaninhetero-genegroepenwerkenwaarbijdemindertaalvaardigeleerlingenmeerondersteuningkrijgenbijdeuitvoe-ringvantakendandemeertaalvaar-digeleerlingen.Eénvandieonder-steuningsvormenkanerinbestaandatdemeertaalvaardigeleerlingendemindertaalvaardigeleerlingenhelpen.

Datisnietalleenvoordemindertaal-vaardigeleerlingenhandig,ookvoordemeertaalvaardigeisdateenkansomhuntaalvaardigheidverderteont-wikkelen.Iemandondersteuningbie-denvereistimmersandereaspectenvanvaardigheiddanbegrijpenwaardetaakomdraait.

Tenderdeishetbelangrijkdeom-gevingveiligtemaken.Indatver-bandwilikeenoproepdoenomaftewegenofwealdietoetsenwelnodighebben.Ikweetweldatdemeesteervanvarenonderdevlagvandiag-nostiek.Maarzelfsalszediagnostischwordengebruikt(watzekernietaltijdhetgevalis),resulterenzevoordeleerlingmeestalineenonveiligerleeromgeving.Hij/zijriskeertuitdegroepgehaaldteworden,ofindegroepdepositievankneusjetoebe-deeldtekrijgen.Ofhij/zijmoetthuisuitgaanleggenwaardieslechtepun-tenvandaankomen.Ikpleitnietvooreenschoolzondertoetsen,maarikvindweldatdemanierwaaroptoet-senhetschoollevenmomenteelbe-heersen,veelteverdoorgeschotenis.Entenslotte,endatiszondertwijfelhetallerbelangrijkste,werktimpliciettaallerenalleenmaaralsdeleerlingdeaanbrengervandenieuwetaalver-trouwt.Lerarenmoetenvoordemindertaalvaardigeleerlingendetoe-gangspoortzijntotdegroepwaarin-teressantedingenmetdetaalgebeur-en,ennietdepoortwachters.

Koen Jaspaert

De auteur is hoogleraar Nt2 bij de Lette-renfaculteit aan de Katholieke Universiteit Leuven. Van 1998 tot 2004 was hij bo-vendien Algemeen Secretaris van de Ne-derlandse Taalunie

Correspondentie: koen.jaspaert@arts.kuleuven.be