Expliciet of impliciet, that’s the question · NT2.nt2.nl Ook in 2015 kunt u bij ons terecht voor...
3
1 Les 192 dec ’14 Uitgangspunt van mijn betoog is dat het onderwijs zoals wij dat kennen een instrument van vroegere tijden is dat er na de tweede wereldoorlog een belangrijke functie bij gekregen heeft. Vroeger moest onderwijs er vooral voor zorgen dat kinderen uit de wel- gestelde milieus kennis konden ver- werven. Na WO II begon men te be- seffen dat de maatschappij gedemocra- tiseerd moest worden. Iedereen moest de kans krijgen om te slagen in het leven. Het instrument dat ingezet werd om aan iedereen die kans te bie- den, was het onderwijs. Via verplicht onderwijs kreeg iedereen de gelegen- heid om de kennis en de vaardigheid op te doen die nodig was om maat- schappelijk te slagen. Of je daarin slaagde, hing in hoge mate af van je capaciteiten en je inzet. Onderwijs werd daarmee een belangrijk instru- ment in de uitbouw van de merito- cratische samenleving, een samenle- ving waarin de sociaal-economische positie van elk individu gebaseerd is op zijn of haar verdiensten (merites) en niet op bijvoorbeeld aanleg of bezit. Natuurlijk was die meritocratische gedachte niet alleen positief voor het individu, dat zo kansen kreeg. Ook voor de maatschappij als geheel was een dergelijke benadering erg belan- grijk. Kort na WO II was het aandeel van manuele arbeid nog ongeveer 50% van de beschikbare banen. Na de boom van de jaren ‘60 was dat in 1970 nog ongeveer 25%. Om arbeids- krachten te vinden die die nieuwe ad- ministratieve banen konden invullen, was de maatschappij aangewezen op het onderwijs, dat ervoor moest zor- gen dat meer mensen op de arbeids- markt kwamen die in staat bleken om die nieuwe banen in te vullen. Effectiviteit van traditioneel onderwijs Onderwijs vatte die nieuwe taak aan door haar beproefde recepten in te zet- ten om kennis en vaardigheden bij te brengen aan de nieuwe groep. Dat re- cept van onderwijs was en is expliciete overdracht van kennis. Er wordt wel erkend dat vaardigheden belangrijk zijn, maar die vaardigheden worden opgebouwd door eerst kennis over te dragen en die kennis daarna te auto- matiseren, zodat vaardigheid ontstaat. De effectiviteit van die kennisover- dracht is afhankelijk van vier factoren: • Vooreerst is er de vakkennis van de leraar. De leraar moet weten welke kenniselementen hij/zij moet selec- teren, en hoe die overgebracht moeten worden aan de leerlingen. Hij/zij heeft dus zowel kennis van het vak nodig als inzicht in hoe die kennis het beste aan de leerlingen aangeboden wordt. Het beproefde recept van onderwijs was en is expliciete overdracht van kennis. Leerlingen moeten bij deze manier van onderwijs over een zekere mate van taalvaardigheid in de onderwijstaal beschikken die lang niet altijd aanwezig is. De kansen voor leerlingen die minder taalvaardig zijn, kunnen vergroot worden door vormen van impliciet leren, bijvoorbeeld taakgericht werken, zo betoogt Koen Jaspaert in dit artikel. Koen Jaspaert Een pleidooi voor meer impliciet onderwijs Expliciet of impliciet, that’s the question Aan dat taakgerichte werken kunnen leraren talige activiteiten koppelen die rechtstreeks de taalvaardigheid van de leerlingen doen toenemen
-
Upload
truongxuyen -
Category
Documents
-
view
216 -
download
0
Transcript of Expliciet of impliciet, that’s the question · NT2.nt2.nl Ook in 2015 kunt u bij ons terecht voor...
1�
Les
192
dec
’14
Natuurlijk Nederlandsleren en inburgeren
NT2
www.nt2.nl
Ook in 2015 kunt u bij ons terecht voor nieuw en inspirerend materiaal om Nederlands te leren en in te burgeren! Zo zijn we druk bezig met de Woor-denschattoets Nederlands, met nieuwe staatsexa-mentrainers op niveau B1, met het ontwikkelen van apps en andere digitale programma’s, en met het uitgeven van lesmateriaal voor de aangepaste inburgeringsexamens.
Naast alle vernieuwingen hebben we natuurlijk veel vertrouwd materiaal waarmee u aan de slag kunt. We helpen u graag met uw keuze en de implementa-tie van ons materiaal.
Heel fijne feestdagen!Het NT2-team van Uitgeverij Boom
Uitgangspuntvanmijnbetoogisdathetonderwijszoalswijdatkenneneeninstrumentvanvroegeretijdenisdaternadetweedewereldoorlogeenbelangrijkefunctiebijgekregenheeft.
Vroegermoestonderwijservooralvoorzorgendatkinderenuitdewel-gesteldemilieuskenniskondenver-werven.NaWOIIbegonmentebe-seffendatdemaatschappijgedemocra-tiseerdmoestworden.Iedereenmoestdekanskrijgenomteslageninhetleven.Hetinstrumentdatingezetwerdomaaniedereendiekanstebie-den,washetonderwijs.Viaverplichtonderwijskreegiedereendegelegen-heidomdekennisendevaardigheidoptedoendienodigwasommaat-schappelijkteslagen.Ofjedaarinslaagde,hinginhogemateafvanjecapaciteitenenjeinzet.Onderwijswerddaarmeeeenbelangrijkinstru-mentindeuitbouwvandemerito-cratischesamenleving,eensamenle-vingwaarindesociaal-economischepositievanelkindividugebaseerdisopzijnofhaarverdiensten(merites)ennietopbijvoorbeeldaanlegofbezit.
Natuurlijkwasdiemeritocratischegedachtenietalleenpositiefvoorhetindividu,datzokansenkreeg.Ookvoordemaatschappijalsgeheelwaseendergelijkebenaderingergbelan-grijk.KortnaWOIIwashetaandeelvanmanuelearbeidnogongeveer
50%vandebeschikbarebanen.Nadeboomvandejaren‘60wasdatin1970nogongeveer25%.Omarbeids-krachtentevindendiedienieuwead-ministratievebanenkondeninvullen,wasdemaatschappijaangewezenophetonderwijs,datervoormoestzor-gendatmeermensenopdearbeids-marktkwamendieinstaatblekenomdienieuwebanenintevullen.
Effectiviteit van traditioneel onderwijsOnderwijsvattedienieuwetaakaandoorhaarbeproefdereceptenintezet-tenomkennisenvaardighedenbijtebrengenaandenieuwegroep.Datre-ceptvanonderwijswasenisexplicieteoverdrachtvankennis.Erwordtwelerkenddatvaardighedenbelangrijkzijn,maardievaardighedenwordenopgebouwddooreerstkennisovertedragenendiekennisdaarnateauto-matiseren,zodatvaardigheidontstaat.
Deeffectiviteitvandiekennisover-drachtisafhankelijkvanvierfactoren:•Vooreerstiserdevakkennis van de
leraar.Deleraarmoetwetenwelkekenniselementenhij/zijmoetselec-teren,enhoedieovergebrachtmoetenwordenaandeleerlingen.Hij/zijheeftduszowelkennisvanhetvaknodigalsinzichtinhoediekennishetbesteaandeleerlingenaangebodenwordt.
Hetbeproefdereceptvanonderwijswasenisexpliciete
overdrachtvankennis.Leerlingenmoetenbijdezemanier
vanonderwijsovereenzekerematevantaalvaardigheidinde
onderwijstaalbeschikkendielangnietaltijdaanwezigis.
Dekansenvoorleerlingendiemindertaalvaardigzijn,kunnen
vergrootwordendoorvormenvanimplicietleren,bijvoorbeeld
taakgerichtwerken,zobetoogtKoenJaspaertinditartikel.
Koen
Jasp
aert
Een pleidooi voor meer impliciet onderwijs
Expliciet of impliciet, that’s the question
Aandattaakgerichtewerkenkunnenlerarentaligeactiviteitenkoppelendierechtstreeksdetaalvaardigheidvandeleerlingendoentoenemen
Les
192
1�
dec
’14
•Eentweedefactorisdeverwerkings-capaciteit van de leerling.Eenslimmeleerlingzalmeerkennisbinnendezelfdetijdkunnenver-werkendaneenminderslimmeleerling.
•Eenderdefactoristijd.Hoemeertijdmenheeft,destemeerkennisnaardeleerlingenovergedragenkanworden.
•Delaatstefactoris taalvaardigheid.Dekennisdiemoetwordenover-gedragen,wordtdoordeleraaralshetwareintaalverpaktennaardeleerlinggestuurd.Deleerlingmoetinstaatzijnomdiekennisweeruittepakkenvooraleerhij/zijzeinzi-jn/haarkennissysteemkaninte-greren.
Datonderwijsnogsteedsopdezewijzetewerkgaat,isafteleidenuitverschillendeobservaties.Zoziejebijvoorbeelddat,alsdeeffectiviteitvanhetonderwijstewensenoverlaat,
menvooralvianascholingendedes-kundigheidvanlerarenwilopvoeren.Ofmengaatopzoeknaarmeertijdvoordeoverdracht.
Eenanderkenmerkdatkanwordengeobserveerd,isdetendensomdeklasgroepentehomogeniseren.Ookdatiseengevolgvanhetfeitdatonderwijsgerichtisopkennisover-dracht.Ineenheterogeneklaszijneraltijdleerlingendiealbeschikkenoverdekennisdiewordtovergedragen,enerzijnleerlingendienognietdeken-nishebbenwaardeovergedragenken-nisopgeëntmoetworden.Hetrende-mentvanexplicietkennisonderwijsaanhomogeneklassenisdusaltijdgroterdandataanheterogeneklassen.
Een groot kip-en-ei-probleemHetexplicieteonderwijsgerichtopkennisoverdrachtheeftongetwijfeldgrotevoordelenenwerktinsommigeomstandighedenookzeergoed.Erisechtereengrootprobleemdathetmetzichmeesleeptenwaarhetvoor-alsnoggeenantwoordopgevondenheeft.Datprobleemhoudtverbandmetdevierdefactordiedeeffectivi-teitvanhetonderwijsbepaalt.Omopdezewijzeonderwezentewordenmoetendeleerlingenovereenzekerematevantaalvaardigheidindeonder-wijstaalbeschikken.Zijmoeteninstaatzijnomdekennisdiedoordeleraarinschooltaalingepaktis,weeruittepakkeneninhuncognitievesys-teemteintegreren.Alszedatnietkunnen,trektdeschooltijduitomhundatteleren.Maardeschoolpro-beertdatprobleemteverhelpenzoalszedatmetalleleerproblemendoet.Datwilzeggendatzedekennisele-
mentenidentificeertwaaroverdeleerlingennietbeschikken,zediekenniselementenintaalverpaktenoverdraagtaandeleerlingen,endaar-naprobeertomzeteautomatiseren.Deleerlingmoetimmersdekennisdiewordtaangereikt,taliguitpakken.Daarvoorheefthij/zijdetaalvaardig-heidnodigdiemenhem/haarnujuistprobeertbijtebrengen.Deschoolzitmetanderewoordenmeteengrootkip-en-ei-probleem.
VreemdetaalonderwijsDatprobleemisoverigensnietbe-
perkttotdeleerlingendieteweinigvaardigheidinhetNederlandsheb-ben.Jezieteenvergelijkbaarpro-
bleemopduikenbijvreemdetaal-onderwijs.Ookdaarziejedatleerlin-genmisschienwelveelovereenbe-paaldetaalleren,maardatdatnietnoodzakelijkwilzeggendatzeookvanallesmetdietaalkunnendoen.
ZoziejedatleerlingendieuithetbasisonderwijsinVlaanderenkomen,veelbeteruitdevoetenkunnenmetEngelsdanmetFrans,terwijlzetochtweejaaronderwijsFransennuljaaronderwijsEngelsachterderugheb-ben.EnvanvijftienjarigeVlamingenblijktuiteengrootEuropeesonder-zoekdatzevoordeeerstevreemdetaal(inVlaanderenhetFrans)ergslechtuitdeEuropesevergelijkingkomen,maardatzevoorEngels(inVlaanderendetweedevreemdetaal,enduseentaalwaarminderonder-wijstijdnaartoegaatdaninandereEuropeselanden)deopeennahoog-stescorehalen.
Taal als een complex adaptief systeem Voortaalkundigenzouditnieuwsnietalseenverrassingmoetenkomen.Binnendetaalkunde,envooralbijtaalkundigendiekijkennaartaalver-werving,isermomenteelveeltedoenovertaalalseencomplexadap-tiefsysteem.Erzijnheelwatsterkeaanwijzingendattaalnietverworvenwordtdoorinformatieovereentaalineenaangeborensysteemintepas-sen,maarjuistvormkrijgtindedage-lijkseconversatietussenmensendiezichzelftotdezelfdegroeprekenen,endaardoorimplicietdetaalvanel-kaargaanovernemen.Indietheorieistaalverwervingdusniethetgevolg
Leerlingenkunnendaninheterogenegroepenwerkenwaarbijdemindertaalvaardigeleerlingenmeerondersteuningkrijgenbijde
uitvoeringvantakendandemeertaalvaardigeleerlingen
19
Les
192
dec
’14
vanexplicietekennisdieeerstgeleerdendaarnageautomatiseerdwordt,maarvaneenonbewustaanpassings-procesaanmensenwaarwemeecon-verserenenwaarweonsgoedbijvoelen.
Dievormvantaalverwervingvolgtinhogematehetpatroonwaarmeewijverschillendeanderevaardighedenhebbengeleerd.Denkbijvoorbeeldaanlerenfietsen.Niemandheeftonsopeenstoelgezetenuitgelegdhoeweonsevenwichtmoestenbehou-den.Nee,wewerdenopeenfietsge-zetdooreenpersoondiewistdatwenognietkondenfietsen.Maartezelf-dertijdbeveiligdediepersoondeom-gevingdoorachteronsaantehollenenonsoptevangenalswevielen.Enwijhaddenerallevertrouwenindatdiepersoonervoorzouzorgendatwenietmetbuilenenblutsenthuiskwa-men.Bijtaalverwervingziejeeenvergelijkbaarproces:weproberenietstedoenmettaalwatwenognietkunnen,ineenveiligeomgeving,enwedoendatombijdegroeptehorenwaarwegraagtoewillenbehoren.Alsdieomstandighedenvervuldworden,lerenwetaalvanzelf.
Impliciet taalleren in het onder-wijs van vandaagHetprobleemnuisdatonsonderwijsnietechtveelruimtebiedtvoordiemaniervanverwerven.Voorleerlin-gendiehetgoeddoenindeklas,isdieruimteertotopzekerehoogtewel.Maarvoorzwakkereleerlingenwordtnetdieruimtegebruiktommeerexplicietkennisonderwijsteor-ganiseren.Erwordtvanbovenuiteenprogrammaopgesteld,mengaatopzoeknaartijd.Opdiemanieriserweinigtijdoveromdingenmettaaltedoendiejenognietkent,omteconverseren,omvertrouwenoptedoendathetallemaalgoedkomtom-
datdeleraaroverjewaakt.Integen-deel:doordeklemtoonophetpro-gramma,ophomogenisering,looptdeleerlingaltijdhetrisicodathij/zijopdeeneofdeanderemanieruitdegroepweggehaaldwordtwaarhij/zijtotdantoebehoort.Deschoolgeeftdanmeestalaandatzedatdoetinhetbelangvandeleerling,maardatisniethoedeleerlingdatervaart.Dieer-vaartdatalseenstraf.Datbetekentdatdeomgevingvoorhem/haarergonveiligwordt,datdeaffiliatiemetdegroepvermindertendatdeimplicieteverwervingwordtafgeremd.
Taakgericht werken Watkanonderwijsnudoenomdatimplicietelerenmaximalekansentebieden?Omtebeginnenistaakge-richtwerkenongetwijfeldeeninte-ressantemanieromdekansenopim-plicieteverwervingteverhogen.Bijtaakgerichtwerkenkaneenleerlingwerkenaandezakendiehij/zijbe-langrijkvindt.Hij/zijkanzichin-spannenomdingentedoendiehij/zijnognietkan.Enaandattaakgerichtewerkenkunnenlerarentaligeactivi-teitenkoppelendierechtstreeksdetaalvaardigheidvandeleerlingendoentoenemen.
Pleidooi voor meer ondersteuningsdifferentiatieVerderishetvanbelangomnietsteedsintezettenopleerstofdifferen-tiatie.Ikwileenpleidooihoudenvoormeerondersteuningsdifferentia-tie.Leerlingenkunnendaninhetero-genegroepenwerkenwaarbijdemindertaalvaardigeleerlingenmeerondersteuningkrijgenbijdeuitvoe-ringvantakendandemeertaalvaar-digeleerlingen.Eénvandieonder-steuningsvormenkanerinbestaandatdemeertaalvaardigeleerlingendemindertaalvaardigeleerlingenhelpen.
Datisnietalleenvoordemindertaal-vaardigeleerlingenhandig,ookvoordemeertaalvaardigeisdateenkansomhuntaalvaardigheidverderteont-wikkelen.Iemandondersteuningbie-denvereistimmersandereaspectenvanvaardigheiddanbegrijpenwaardetaakomdraait.
Tenderdeishetbelangrijkdeom-gevingveiligtemaken.Indatver-bandwilikeenoproepdoenomaftewegenofwealdietoetsenwelnodighebben.Ikweetweldatdemeesteervanvarenonderdevlagvandiag-nostiek.Maarzelfsalszediagnostischwordengebruikt(watzekernietaltijdhetgevalis),resulterenzevoordeleerlingmeestalineenonveiligerleeromgeving.Hij/zijriskeertuitdegroepgehaaldteworden,ofindegroepdepositievankneusjetoebe-deeldtekrijgen.Ofhij/zijmoetthuisuitgaanleggenwaardieslechtepun-tenvandaankomen.Ikpleitnietvooreenschoolzondertoetsen,maarikvindweldatdemanierwaaroptoet-senhetschoollevenmomenteelbe-heersen,veelteverdoorgeschotenis.Entenslotte,endatiszondertwijfelhetallerbelangrijkste,werktimpliciettaallerenalleenmaaralsdeleerlingdeaanbrengervandenieuwetaalver-trouwt.Lerarenmoetenvoordemindertaalvaardigeleerlingendetoe-gangspoortzijntotdegroepwaarin-teressantedingenmetdetaalgebeur-en,ennietdepoortwachters.
Koen Jaspaert
De auteur is hoogleraar Nt2 bij de Lette-renfaculteit aan de Katholieke Universiteit Leuven. Van 1998 tot 2004 was hij bo-vendien Algemeen Secretaris van de Ne-derlandse Taalunie
Correspondentie: [email protected]
