Ethisch bankieren in de praktijk

Antwerpen, 24 januari 2019

VVSG -VVSG -

PROGRAMMA

09.00 - 09:30 onthaal met koffie

09.30 - 9.40 wettelijk kader (Ben Gilot, VVSG)

09.40 - 11.00 Ethibel

11.00 - 11.15 koffiepauze

11.15 - 12.15 FairFin

12.15 - 12.45 Nazareth aan het woord

12.45 - 13.30 netwerkmoment met broodjes

2 - 24-1-2019

VVSG -VVSG -

Wettelijk kader: vroeger

• Er was eens

• Art. 33 KB van ARGC van 2.8.1990: “De beleggingen mogen slechts

verricht worden in effecten uitgegeven door openbare of privé-

instellingen van Belgisch recht, of in deelnemingen bij genoemde

instellingen. De voorwaarden waaraan de beleggingen bij privé-

instellingen worden onderworpen, worden door Ons vastgesteld,”

• KB provinciale comptabiliteit: Artikel 31 van het koninklijk besluit op

de provinciale comptabiliteit legt op dat de beschikbare

provinciegelden slechts bij financiële instellingen erkend door de

Commissie voor Bank en Financiewezen worden belegd via

plaatsingen waarbij minstens het kapitaal wordt gewaarborgd.

3 - 24-1-2019

VVSG -VVSG -

Wettelijk kader: NU

• Geen normen

• Wel principes

• Behoorlijk bestuur

• → Beperkt risico

• → 100% kapitaalsgarantie?

4 - 24-1-2019

VVSG -VVSG -5 - 24-1-2019

VVSG -VVSG -

Bevoegdheden

• Looptijd

• < 1 jaar: financieel directeur

• > 1 jaar: Raad, delegeerbaar

• Kader? Rapportering?

6 - 24-1-2019

VVSGInvesteren in duurzaamheid

Introductie

8

Investeren in duurzaamheid

9

Duurzaamheid

Een definitie ?

Evolutie: van niche naar mainstream

Duurzaam sparen en beleggen in België

Duurzaam beleggen

Terminologie

Strategieën

Wat zijn de mogelijkheden?

Duurzaamheidsdata

Lokale overheden

Ambities: visie

Wat kan jouw stad of gemeente doen?

Transparantie ID

Aan de slag

Accenten

Klimaatvriendelijk investeren

SDG’s

Screenings

Actua: Febelfin-norm

Wat is duurzaamheid?

Duurzaam beleggen, een definitie

“Duurzame ontwikkeling is ontwikkeling die aansluit op de behoeften van

het heden zonder het vermogen van toekomstige generaties om in hun

eigen behoeften te voorzien in gevaar te brengen”.

VN-commissie Brundtland, 1987

Our common future

“Yet in the end, sustainable development is not a fixed state of harmony,

but rather a process of change in which the exploitation of resources, the

direction of investments, the orientation of technological development, and

institutional change are made consistent with future as well as present

needs”. (art. I,3)

11

Duurzaamheid en financiën

https://www.youtube.com/watch?time_continue=75&v=CqN9Jds9I0k

12

Mini-experiment13

Evolutie: van niche naar mainstream14

Bron: NN Investment Partners, “Op weg naar een duurzaam leven”, juni 2018.

Evolutie: van niche naar mainstream15

Bron: NN Investment Partners, “Op weg naar een duurzaam leven”, juni 2018.

Duurzaamheid

16

Idealistisch, onpraktisch en naïef17

Ik wil geen rendement verliezen18

• Metastudie van 2015, Oxford universiteit

• Duurzame bedrijven tonen betere resultaten

en zijn minder risicovol.

• Ofwel een positief effect;

ofwel een niet-negatief effect (=ethisch

beleggen rendeert niet slechter).

Ik wil geen rendement verliezen

19

https://youtu.be/fno1QIuA6EQ

Duurzaam of marketing?20

Evolutie duurzaam beleggen in België

Evolutie duurzaam beleggen in België

22

Evolutie duurzaam sparen in België

Evolutie duurzaam sparen in België

Duurzaam beleggen

Duurzaam beleggen

Waarden / Visie

Duurzaamheid / Financiële argumenten

Duurzaam beleggen: terminologie

• Socially Responsible Investing (SRI)

• Environment, Social and Governance (ESG)

• Corporate Social Responsibility (CSR)

• Dataprovider

Wat zijn de mogelijkheden?

28

Ik wil niet dat mijn geld geïnvesteerd

wordt in bepaalde producten of

praktijkenUitsluiting

Wat zijn de mogelijkheden: Uitsluiting29

Wat zijn de mogelijkheden?

30

Ik wil niet dat mijn geld geïnvesteerd

wordt in bepaalde producten of

praktijkenUitsluiting

Ik wil bedrijven belonen die

vooruitstrevend en innovatief zijn. Best in Class

Wat zijn de mogelijkheden: Best in Class31

Wat zijn de mogelijkheden?

32

Ik wil niet dat mijn geld geïnvesteerd

wordt in bepaalde producten of

praktijkenUitsluiting

Ik wil bedrijven belonen die

vooruitstrevend en innovatief zijn. Best in Class

Ik wil zeggenschap en wil een bedrijf

aanspreken om wat anders moet. Engagement

Wat zijn de mogelijkheden: Engagement33

Wat zijn de mogelijkheden?

34

Ik wil niet dat mijn geld geïnvesteerd

wordt in bepaalde producten of

praktijkenUitsluiting

Ik wil bedrijven belonen die

vooruitstrevend en innovatief zijn. Best in Class

Ik wil zeggenschap en wil een bedrijf

aanspreken om wat anders moet. Engagement

Ik wil concrete veranderingen en

resultaten. Impact Investeren

Wat zijn de mogelijkheden: Impact Investeren35

Wat zijn de mogelijkheden?36

Ik wil niet dat mijn geld geïnvesteerd

wordt in bepaalde producten of

praktijkenUitsluiting

Ik wil investeren in iets zeer specifiek. Thematische fondsen

Ik wil bedrijven belonen die

vooruitstrevend en innovatief zijn. Best in Class

Ik wil zeggenschap en wil een bedrijf

aanspreken om wat anders moet. Engagement

Ik wil concrete veranderingen en

resultaten. Impact Investeren

Wat zijn de mogelijkheden: Thematische Fondsen37

Wat zijn de mogelijkheden

38

Duurzaamheidsdata

39

• (Duurzaamheids)rapporten van bedrijf

• Rapporten van NGO’s

• Media-berichtgeving

Lokale overheden

Lokale overheden: Ambities

Art. 2 Gemeentedecreet: De gemeenten en de openbare centra voor maatschappelijk welzijn beogen om op

het lokale niveau duurzaam bij te dragen aan het welzijn van de burgers en

verzekeren een burgernabije, democratische, transparante en doelmatige uitoefening

van hun bevoegdheden.

41

Pioniers42

43

• Bank(en) / Financiële partner(s)

• Eigen reserves / investeringen

• Pensioenfonds

• Intercommunalen

! Transparantie! Langetermijnvisie

Wat kan jouw stad of gemeente doen?

Pensioenfonds

44

Transparantie ID

45

Voorwaarden

• Visie & engagement o Over financiële transparantie o Over duurzame financiën

• Duidelijke communicatie naar burgerso Opvraagbaaro Op de website en op fysieke plaatseno Publiek toegankelijk

• Aanspreekpunt o Voor burgerso Vragen / opmerkingen / bedenkingen worden gedocumenteerdo Opvraagbaar bij monitoring

Transparantie ID

46

Financiële transparantie

• Bereidheid om financiële criteria èn maatschappelijke criteria in overweging te nemen.

• Bank(en) en financiële partner(s)o Visie & selectieo Zichtrekening – korte termijnrekening – lange termijnrekening

• Duurzame fondsen o %o Evolutie

• Verantwoordelijke vertegenwoordiging

• Investeringen, kredieten en leningen

• Pensioengelden

Transparantie ID

47

Maatschappelijke transparantie

• Noord-Zuid

• Steunen van (sociale en/of ecologische) burgerinitiatieven vb. rond armoede, handicap, migratie, …

• Circulaire economie

• Lokale duurzame initiatieven

• Netwerken vb. Burgemeesterconvenant, SDG pilootgemeenten, …

Transparantie ID

48

Praktisch:

• Duurzaam engagement doortrekken in financiën

• Afbakening o.b.v. sociaaleconomische clusterso Kleine gemeenten

o Middelgrote gemeenten

o Grote steden

• Jaarlijkse audit door Forum ETHIBEL (evolutie opvolgen)

• Communicatie / visibiliteit / credibiliteit

Accenten

49

✓Klimaatvriendelijk investeren

✓SDG’s

✓Screenings

✓Actua: Febelfin-norm

AccentenKlimaatvriendelijk investeren

Klimaatverandering

51

Beleggingsportefeuille: duurzaamheid

ESG

52

Klimaat in de beleggingsportefeuille

Bron: MSCI ESG Research: “Fossil Fuel, a practical introduction” 53

Terugblik

Bron: Bloomberg 54

Klimaat in de beleggingsportefeuille

55

AccentenSDG’s

Accenten: SDG

57

“The SDG’s also present a tremendous opportunity for investors to

support this global agenda by deploying increasing amounts of capital to

high-impact projects that address these critical societal challenges”.

“However, in order to truly contribute to the achievement of these goals

by 2030, impact investors must raise and direct new capital tot address

these pressing social and environmental problems. (…) A handful of

impact investors have begun to create products, raise capital, and make

new investments that directly target progress towards the SDG’s.

Global Impact Investing Network (GINN), September 2018.

Accenten: SDG

SDG-prospectus

PROFILE

▪ The Fund aims to address global challenges whilst also meeting

clients’ risk-return requirements. The Fund is a multi-asset class

investment vehicle which targets capital growth and positive

social and environmental impact related to selected themes and

United Nations Sustainable Development Goals (SDGs). The

Fund’s mission is to make investments that positively

contribute to selected SDGs primarily, though not exclusively,

through the goods and services that the underlying investee

companies provide.

▪ MAKING IMPACT WHERE IT MATTERS MOST

The Fund will initially focus on investing in funds that are

expected to contribute positively to at least one of the

selected SDGs

The investment team will carefully evaluate financial returns and

impact potential of the underlying investment funds and

companies prior to investing. The Fund will further measure and

report on financial returns and impact achieved on a quarterly

and annual basis.

SDG-prospectus

Selected sustainability themes and SDGs

The Fund will initially focus on investing in funds, that through their

portfolio companies, are expected to positively contribute to at least one of

the four identified sustainability themes and selected SDGs:

1. Basic needs & wellbeing – provision of water, food, energy and

general wellbeing • SDG 3 Good Health and Wellbeing • SDG 6

Clean Water and Sanitation

2. SME Development & Decent work –providing secure and socially

inclusive jobs and working conditions for all • SDG 8 Decent Work

and Economic Growth

3. Climate change & energy transition – limiting GHG emissions

levels by investing in more efficient and resilient companies and

infrastructure • SDG 7 Affordable and Clean Energy

4. Circular Economy– preservation of stocks of natural resources

through efficient and circular use • SDG 12 Responsible

Consumption and Production

Accenten: SDG

AccentenScreenings

Accenten: Portefeuillescreening

63

* Dit is gebaseerd op het aantal bedrijven/posities. Dit refereert niet naar de geïnvesteerde bedragen.

18% van de gescreende posities worden uitgesloten

383 posities zijn gescreend

Alcohol; 4%

Gokspelen; 2%

Pornografie; 0%

Tabak; 2%

Dierenwelzijn; 11%

GGO’s; 15%

Bewapening; 12%Gevaarlijke

Chemicaliën; 18%

Fossiele Brandstoffen; 6%

Kernenergie; 29%

Accenten: Portefeuillescreening

64

Controversiële wapens

Onderneming Land

Dassault Aviation Frankrijk

Safran Frankrijk

Thales Frankrijk

Babcock International Group Groot Brittannië

BAE Systems Groot Brittannië

Rolls-Royce Holdings Groot Brittannië

Tata Power India

Singapore Technologies

Engineering Singapore

Fluor Corporation Verenigde Staten

Honeywell International Verenigde Staten

Jacobs Engineering Group Verenigde Staten

Boeing Verenigde Staten

Huntington Ingalls Industries Verenigde Staten

Harris Verenigde Staten

United Technologies Verenigde Staten

Northrop Grumman Verenigde Staten

Raytheon Verenigde Staten

• Uitsluiting van controversiële wapens (89)

• Verschil in definitie tussen AM en ESG data leverancier (12):

– Database traceert alle ondernemingen betrokken bij de productie van kernwapens

– AM maakt uitzondering voor ondernemingen die kernwapens produceren en uitsluitend leveren aan

NAVO-strijdkrachten en landen die het Non-proliferatieverdrag ondertekend hebben

• Verschil in beschikbare data (5)

Fluor Corp., Honeywell Int. en Huntington

Ingalls Ind. hebben een

gemeenschappelijke onderneming

“Savannah River Nuclear Solutions”. Een

onderneming die voor de Amerikaanse

overheid o.a. tritium produceert, een

belangrijk component voor kernwapens.

Tata Power produceert voor het Indiase

leger “Pinaka” racketlanceringssystemen.

Dit is een “Multiple Launch Rocket

System” dat ook voor clustermunitie kan

gebruikt worden.

AccentenActua: Febelfinnorm

Actua: Febelfin-norm

66

En nu? Aan de slag!

❑ Definieer

❑ Ga pragmatisch van start

❑ Overleg

Combineer duurzaamheid met financieel realisme!

67

68

VVSG -VVSG -

KOFFIEPAUZE

69 - 24-1-2019

Mensen en organisaties

stimuleren

duurzaam omgaan met geldSensibiliseren

rol van geld en het financieel systeem

Het financieel systeem veranderen

bankwijzer.be

fairfin.be

Case Study : Ugent

gofossilfree.org/divestment

350.org

2013: Duurzaamheidsvisie

2016: Herziening beleggingsportefeuille Nieuw kader voor de beleggingsportefeuilles

Aantal portefeuillebeheerders uitbreiden van 3 naar 5

Verduurzamen van de beleggingsportefeuilles

10% in eigen beheer

2017: DivestmentStand van zaken beleggingsportefeuille

Nieuwe duurzaamheids ambitie: divestment uit fossiele energie

KBC SRI divest grotendeels uit fossiel

2018: Candriam Fund Sustainable European Equities Fossil Free

2019:Reactie derde fondsbeheeder

Twee bijkomende fondsbeheerders

Historiek

Waarom?

In lijn met de duurzaamheidsvisie UGentvoor een toekomst die ecologisch, sociaal en economisch duurzaam is

Ecologischinperken uitstoot van broeikasgassen en dus ontginning van fossiele brandstoffen

Economischcarbon bubble

Maar: best mogelijke rendement te halen blijft primair duurzame investeringen presteren financieel even goed qua rendement ten opzichte van de klassieke aanpak

ambitieniveau

Beleggen in fondsen

ongewijzigd

(specifiek via de 10%)

Rendements-verwachtingongewijzigd

(benchmarks)

Actieve dis-investment

Actieve investment

hernieuwbare en

duurzame energie

Interne en externe

audits van de fondsen

Duurzaamheid portefeuille-beheerder

1. Ethische uitsluitingen :

• 10 principes van Global Compact schenden

• omstreden activiteiten (wapens, autoritaire regimes,

tabak, pornografie, bont en leer, kansspelen)

2. fossil free

• bedrijven op de Carbon Underground 200

• bedrijven met fossiele brandstofreserves

• bedrijven die zoeken naar kolen, olie en gas of

ze boven halen, behandelen, raffineren of

vervoeren.

• bedrijven die investeren in utilities die fossiele

brandstoffen gebruiken om elektriciteit te

produceren.

3. Uitsluiting van bedrijven met te hoge CO2 afdruk (best-

in-class)

Actieve diestment

ambitieniveau

Insluiting van bedrijven die:

• Groene, hernieuwbare energie als

hoofdactiviteit hebben of er

aantoonbaar naar toe evolueren (wind,

zon, aerothermie, geothermie, hydrothermie,

energie uit oceanen, waterkracht, biomassa en

biogassen)

• Maar ook opslag van energie, circulaire

economie, …

Actieve investment in hernieuwbare en duurzame

energie

ambitieniveau

Case Study : Stad Gent

2004: Eerste versie duurzaamheidsbeleid• Integratie ESG criteria

• Min 30% liquiditeiten op duurzame spaarrekening

2018: strenge duurzaamheidsscreening• maximale afbouw van energieproducenten die

betrokken zijn in fossiele energie

• CO2-impact zo laag mogelijk

• 10 principes van het Global Compact

• Pensioenfonds:

• Tak21 : geleidelijke afbouw

• Tak23: deels: Candriam Fund Sustainable Equities Europe Fossil Free

• Lokaal investeren

= mee produceren, beheren én leveren

• Dividend voor coöperanten

= betere verdeling van lusten en lasten

• Ondersteunen bij energiebesparing

= extra winst voor coöperanten

• Deel opbrengst lokaal herinvesteren

= maatschappelijk rendement

Samenwerking Stad Turnhout– Projectontwikkelaars van windturbines:

• minimum 20% voor participatie van burgers.

– Primeur voor de provincie Antwerpen

– Oost Vlaanderen: Eeklo en Maldegem

– Vlaams Brabant: Leuven

Bedenkingen

• Wat zorgt voor een duurzame toekomst?– Economisch kapitaal vs. natuurlijk & menselijk kapitaal

– Shareholders vs. Stakeholders

• Lange termijn vs. korte termijn horizon

• Reële economie vs. financialisering

• Financiële vs. (nog) niet / extra financiële analyse

• Wat is risico?– Dogma van benchmarks vs. transitie

– Alternatieve benchmarks

• Wat is waarde? – Vandaag vs. toekomst

Regelgeving:• Fiduciare verantwoordelijkheid

• Financiele vs. niet-financiele criteria

– Internalisering van externe kosten

– Meer transparantie (bedrijven, beheerders, investeerders)

– Duidelijke taxonomy (E+S+G)• Standardisering van niet-financiële informatie (cfr. IFRS)

– Fiscale penalisaties wegwerken

– Concurrentie promoten

Investeerders:– Gedetaileeerde duurzaamheidspolitiek

• Geen achterpoortjes en loopholes

• Geen “greenwashing” & “window dressing”

• Betrek stakeholders

• Integreer lokale, duurzame en directe investeringen

Bedenkingen

Communiceer mee• eigen engagement publiek• Oproep om mee te doen• via nieuwsbrief, website, Facebook… • professionele ondersteuning vanuit Greenpeace en FairFin.

Organiseer een infomoment• anderhalf uur : 45 min uitleg, 45 min discussie / vragen• vanaf 20 personen• Geen voorkennis vereist• 150 eur + reiskosten voor organisaties• Projectiemogelijkheid voorzien

Welkom bij de FairFin community!

• Website

• Maandelijks e-zine

• Facebook of Twitter

• Vormingen voor jongeren en volwassenen

• Fiscaal aftrekbare gift vanaf 40 eur

• lid worden voor slechts 20 eur

• vrijwilliger/ambassadeur

• Algemene vergadering

• Raad van bestuur

Vragen?

Sebastien.mortier@fairfin.be02/201.0770

24 januari 2019 VVSG sessies

Duurzaam beleggenin Nazareth

9898Inleiding

✓ Nazareth van A tot Zet = MJP 2014-2019

✓ duurzame gemeente

▪ aandacht voor Noord-Zuidrelaties en fair trade

▪ Pilootgemeente SDG’s

▪ ecologie en klimaat

▪ sociaal beleid

✓ financiële transacties via een ethisch financieel

model

99Algemene uitgangspunten

✓ Duurzaam en ethische gedachte implementeren in

haar financieel kader en in haar relaties met

financiële instellingen

✓ Liquide middelen duurzaam en ethisch gaan

beheren

✓ Vastleggen door de Gemeente- en OCMW-raad

van een regulerend en principieel kader

▪ Beleggingen < 1 jaar = bevoegdheid financieel directeur

100Algemene uitgangspunten

De financiële relaties maximaal oriënteren naar

producten, diensten en instellingen die niet alleen

gericht zijn op financieel rendement maar ook op het

realiseren van sociale, ethische of ecologische

doelstellingen, dus maatschappelijk rendement.

101Beleggingen op korte termijn - doelstellingen

✓ Liquiditeitsbuffer: steeds alle verbintenissen

kunnen nakomen

✓Optimaal beheer op een efficiënte wijze van de

kasvoorraad: rendabiliteit versus risico

✓Maatschappelijk rendement

102Beleggingen op korte termijn - beslissingscriteria

✓Minimale thesaurievoorraad = buffer

✓Maximum op 1 jaar

✓ In euro

✓ Bij overheden en Europese banken

✓ Beperking van het aantal banken, gescreend door

Fairfin of voldoen aan onze selectiecriteria

103Beleggingen op korte termijn - selectiecriteria

✓ Positieve herbeleggingspolitiek

= duurzaam sparen▪ coöperatief ondernemen, cultuur, duurzaam bouwen en wonen,

duurzaam of collectief vervoer en transport, duurzaam ondernemen,

duurzame landbouw en voeding, gezondheid, hernieuwbare energie

en energiebesparing, maatschappelijke innovatieve producten of

diensten, maatschappelijke vernieuwing, mensenrechten-

organisaties, micro-kredieten, natuur en leefmilieu,

ontwikkelingssamenwerking, opvoeding en onderwijs, sociaal of

ecologisch vernieuwende producten, sociale of solidaire economie,

sport, tewerkstelling van kansengroepen, vredesbeweging, welzijn

104Beleggingen op korte termijn - selectiecriteria

✓ Negatieve herbeleggingspolitiek of deontologische

code

= afwijzen van welomschreven controversiële

activiteiten (vb. wapens, tabak, gokspelen,

schadelijke chemicaliën, seksindustrie,…)

105Beleggingen op korte termijn - selectiecriteria

✓ Solidair luik verbonden aan het product

▪ Winstafstand van de spaarder ten voordele van partners

of projecten actief in vorige domeinen

106Limieten

✓Minimale duurzame thesaurievoorraad

▪ gelden die uitstaan in duurzame spaarproducten

▪ minimaal 40% van de beschikbare liquide middelen

(na aftrek van de liquiditeitsbuffer)

▪ financieel directeur kan afwijken van deze limiet, mocht

hij dit nodig achten in het kader van het thesauriebeheer

107Limieten

✓Minimale duurzame thesaurievoorraad

8,5 miljoen euro liquiditeiten op rekeningen

2 miljoen euro liquiditeitsbuffer

6,5 miljoen euro potentieel te beleggen

(40%) 2,6 miljoen euro minimaal duurzaam te beleggen

3,9 miljoen euro evt. ook duurzaam te beleggen

108Producten

✓ Triodos

✓ Van Lanschot

✓ VDK Spaarbank

✓ Andere banken als ze de test van onze

selectiecriteria doorstaan

109Concreet – nota duurzaam beleggen

110Concreet – Raadsbeslissing 7/11/2016

111Concreet – de gekozen formule

✓ Rekening geopend bij VDK Spaarbank

✓ Spaar plus rekening B & O

▪ 100% duurzame spaarrekening

▪ Fondsen op elk moment beschikbaar

▪ Geen beheerskosten

▪ Online beheer▪ https://vdk.be/bedrijven-en-organisaties/sparen-en-beleggen

✓ https://www.vdk.be/over-vdk/duurzaam-bankieren/policy

112Extra info

✓ Ethisch beleggen is voor iedereen

▪ Dirk Coeckelbergh, Siem de Ruijter, Staf Lavergne en

Herwig Peeters

▪ Lannoo Campus, 2016

24 januari 2019 Dank voor uw aandacht