CRIMINALITEIT EN RECHTSSTAAT

Eindtermen examen maatschappijleer

CRIMINALITEIT

Criminaliteit als sociaal en politiek probleem

Sociaal: onwenselijk, in strijd met normen en waarden, verschillende visies

Politiek: actie door overheid, probleem op politieke agenda; zorgen voor veiligheid/handhaven openbare orde

CRIMINALITEIT

Gevolgen van criminaliteit:

Materieel Immaterieel

CRIMINALITEIT

Wanneer is iets criminaliteit?

Wordt bepaald door de wet Onderscheid tussen misdrijven en

overtredingen

CRIMINALITEIT

Ongeschreven en geschreven regels Wetboek van Strafrecht vs. fatsoensregels

Normen en waarden : waarde = wat vinden we belangrijk of goed daaruit volgt een norm

CRIMINALITEIT

Criminaliteit is plaats- en tijdgebonden begrip

CRIMINALITEIT

Kenmerken rechtsstaat:Bescherming van burgers tegen te grote overheidsmacht door:

Overheid moet zich aan de wet houden Rechters zijn onafhankelijk Burgers hebben grondrechten Parlementaire democratie

De overheid handhaaft de openbare orde, maar moet zich aan de wet houden

CRIMINALITEIT

Uitgangspunten strafrecht: Strafbaar gedrag is vastgelegd in de wet Onschuldig tot schuld is bewezen Recht op eerlijk proces/onpartijdige rechter Rekening houden met persoonlijke

omstandigheden dader/jeugdstrafrecht

CRIMINALITEIT

Vervolg uitgangspunten strafrecht: Rekening houden met situatie/

omstandigheden (bv. mishandeling) Taken en bevoegdheden van politie,

officier van justitie en recht vastgelegd in wet

Rechten en plichten van verdachte, advocaat, slachtoffers, reclassering ook in wet vastgelegd

Verschil in straffen tussen overtredingen en misdrijven

CRIMINALITEIT

Rechten van verdachte: Recht om te weten waar je van verdacht

wordt Recht op advocaat Recht om te zwijgen (wel meewerken aan

vaststellen identiteit) Vasthouden mag beperkte tijd Recht om in hoger beroep te gaan

CRIMINALITEIT

Vervolg rechten van verdachte: Recht op eerlijk proces, onpartijdige

rechter Onschuldig tot schuld is bewezen/niet

onbeperkt in voorlopige hechtenis Mogelijkheden om te straffen zijn

beperkt: je mag niet 2x voor hetzelfde voor de rechter komen, verjaren van misdaad, maximumstraf

Rekening houden met bijzonderheden

CRIMINALITEIT

Jeugdstrafrecht: Onder de 12 niet vervolgd worden Bijzondere regels voor jongeren tussen 12 en

18 jaar Voor kinderrechter Rechtszittingen niet openbaar Andere straffen en maatregelen (tuchtschool,

tot 16 jr max 1 jr, daarna 2 jr, ondertoezichtstelling)

In bijzondere gevallen geldt het volwassenenstrafrecht

CRIMINALITEIT

Taken officier van justitie: Leiden van opsporingsverzoek Vervolgen van strafbare feiten voor

rechter brengen van verdachten = openbare aanklager OvJ kan seponeren = niet vervolgen Uitvoeren van de opgelegde

straffen/vonnissen Vertegenwoordigd het Openbaar

Ministerie

CRIMINALITEIT

Taken van de politie: Handhaving van de openbare orde Hulpverlening Opsporen van strafbare feiten, onder

verantwoordelijkheid van officier van justitie

Preventie Dienstverlening, geven van service en

advies

CRIMINALITEIT

Politie draagt bij aan veilige en leefbare samenleving met uitvoering van taken:

Verdachte staande houden, fouilleren, bekeuring geven,vragen naar persoonlijke gegeven, id, meenemen naar bureau

Verdachte maximaal 6 uur vasthouden Opstellen proces verbaal belangrijk

voor Openbaar Ministerie en rechter Identiteitsbewijs verplicht, maar er

mag niet willekeurig naar gevraagd worden

CRIMINALITEIT

Organisatie strafrechtspraak:Drie rechterlijke instanties: Rechtbanken (19), bestaat uit: sector kanton,

civiele sector, sector bestuursrecht Gerechtshoven (5) De Hoge Raad (1)

CRIMINALITEIT

Wie doet wat? Overtredingen kantonrechter Misdrijven strafrechter Hoger beroep tegen vonnissen

strafrechter gerechtshof Toetsen van vonnissen lagere rechters

Hoge Raad (niet meer of verdachte schuldig is)

Jeugdstrafrecht kinderrechter Hoger beroep mogelijk door officier

van justitie en verdachten

CRIMINALITEIT

Volgorde van rechtszitting: Opening (rechter) Aanklacht/tenlastelegging (officier van

justitie) Verhoor van getuigen en deskundigen Verhoor van verdachte Requisitoir (officier van justitie) Pleidooi (advocaat) Laatste woord (verdachte) Uitspraak (rechter)

CRIMINALITEIT

Slachtoffers: Recht om op zitting van ernstig misdrijf te

spreken Vragen om schadevergoeding aan officier

van justitie Rechter kan schadevergoeding verplichten Slachtofferhulp standaard aangeboden

CRIMINALITEIT

Reclassering: Voorkomen van herhaling van

strafbaar gedrag Speelt rol vóór, tijdens en na het

strafproces Begeleiding Toezicht houden Voorlichting over omstandigheden van

verdachte aan officier van justitie Ontwikkeling van en uitvoering van

taakstraffen

CRIMINALITEIT

Oorzaken van veelvoorkomende criminaliteit: Weinig sociale controle Gelegenheidsmotief Spanning/avontuur (vooral bij jongens) Normvervaging Gebrekkige opvoeding Kleine pakkans

CRIMINALITEIT

Vervolg oorzaken van veelvoorkomende criminaliteit

Drugsgebruik Groepsgedrag / prestige in groep Verveling Misdaad als spelletje Actie/spanning frustratie

CRIMINALITEIT

jongeren vooral lichte vergrijpen, groeien niet uit tot volwassen criminelen

Als ze volwassen worden en baan en gezin krijgen, stoppen ze

Kleine minderheid gaat door 5% (ongeveer) is recidivist

CRIMINALITEIT

Welke maatschappelijke groepen zijn crimineel?

Vooral jongens en mannen, vrouwen en meisjes veel minder

Door opvoeding/socialisatieAangeboren verschillenOngelijke macht Oververtegenwoordiging door

jongeren tussen 16 en 23 jaar verantwoordelijk voor toename kleine criminaliteit, maar steeds meer geweld

CRIMINALITEIT

Wat doet de overheid? En wie doet wat? Regering en parlement stellen vast wat

strafbaar is (wetten) Criminaliteit als beleidsprobleem, het staat

op politieke agenda (ook gemeente) Gemeente: burgemeester verantwoordelijk

handhaving openbare orde

CRIMINALITEIT

Wat doet de overheid? En wie doet wat? Openbaar Ministerie/officier van justitie

opsporing van strafbaar gedrag Officier van justitie opsporing OM vervolging (voor rechter brengen) Rechterlijke macht rechtspraak

(onafhankelijk)

CRIMINALITEIT

Beleidsmaatregelen: Opsporingsbeleid / stellen van prioriteiten:

(onder invloed van) Maatschappelijke ontwikkelingen (nieuwe

vormen van criminaliteit) Bestrijding georganiseerde misdaad Veiligheid in de samenleving Bestrijden van terreur/terrorisme

CRIMINALITEIT

Beleidsmaatregelen: Vervolgingsbeleid Gevangenisbeleid Jeugdbeleid (aanpak jeugdcriminaliteit) Preventief beleid / beleid gericht op repressie

CRIMINALITEIT

Voorbeelden preventie: HALT (lichte werk- / leerstraf) Aanpassing van bebouwde omgeving (bv.

verlichting, geen donkere hoekjes) Vergroten van sociale controle (controleurs,

stadswachten, plaatsen camera’s) Verbeteren omstandigheden van mensen (bv.

meer werkgelegenheid, betere huizen, recreatie)

Voorlichting inbraakpreventie, antispijbelbeleid

Verandering wetgeving (snelrecht, lik-op-stukbeleid)

CRIMINALITEIT

Verantwoordelijkheid voor criminaliteitsprobleem bij overheid en burgers samen

Preventie meer door burgers en minder vanuit overheid vooral voor veelvoorkomende criminaliteit

Zwaarder straffen (=repressie) heeft weinig afschrikwekkend (en dus preventief) effect

CRIMINALITEIT

Hoe weet je of beleid werkt? Kijken naar cijfers en statistieken om te zien

of er sprake is van daling van criminaliteit Maar denk aan criminaliteit die nooit wordt

aangegeven of wordt geseponeerd!

CRIMINALITEIT

Doelen van straffen en maatregelen: Wraak / vergelding Afschrikking / preventie (herhaling

voorkomen) Beveiliging van samenleving en

burgers Handhaving van de rechtsorde,

voorkomen eigenrichting heropvoeding / resocialisatie Genoegdoening voor slachtoffer

CRIMINALITEIT

Soorten straffen / maatregelen: Hoofdstraffen gevangenisstraf, taakstraf,

hechtenis, geldboete Taakstraf is werkstraf en leerstraf vooral

bedoeld als heropvoeding Bijkomende straffen alleen in combinatie met

hoofdstraf relatie met gepleegde delict

CRIMINALITEIT

Maatregelen terbeschikkingstelling (TBS), ondertoezichtstelling / bedoeld om samenleving tegen dader, of dader tegen zichzelf te beschermen

Vooral bij ontoerekeningsvatbaarheid, in combinatie met een straf

Voorwaardelijke straf : proeftijd = periode waarin je geen strafbaar feit mag plegen