een verkenning van de ruimtelijke aspecten

Peter Bongaerts architect – stedenbouwkundige

emeritus Universiteit Hasselt

afbakening van kernwinkelgebieden

1. ALLES VERANDERT2. KNOPEN EN LIJNEN3. KIEZEN4. MACHINE EN THEATER

1. ALLES VERANDERT2. KNOPEN EN LIJNEN3. KIEZEN4. MACHINE EN THEATER

Kerkrade (Nl)een vrijdagaochtend

in januari 2011, stadscentrum

marktdag

25 mei 2016 ...enkele jaren later ... een noord-Limburgse stad

Alles verandert ...maar dat is niet nieuw

jaren ‘70 : kleine zelfstandigen ‘trekken het gordijntje dicht’• 30 jaar (één generatie) na WO II• economische crisis (oliecrisis)• opkomst van de eerste supermarkten en shopping centers

de eerste gezamenlijke maatregelen :• BPA met winkelverplichting (afbakening winkelzones en -routes)• nieuwe straataanleg• de stad werd ‘Shoppingstad’

jaren ‘80 : economische relance• binnenstedelijke winkelgebieden breiden uit• de nieuwe ‘abc’-winkels komen aan: Blokker, C&A, Habitat, Kruitvat,

Zeeman, ... overal hetzelfde • baanwinkels, winkellinten, ...

Het Belang van Limburg 28 en 29 mei 2016

Alles verandert ...

de leegstand begint behoorlijk omvangrijk te wordenhoe gaan we daarmee om?

• ontkennen ... het zal wel overgaan

• ‘huis- en tuin remedies van tante Kaat’ ... nog maar een braderie, een springkasteel, ‘kunst’, etalage dichtkleven met ‘etalage’, ...

• een grondige heroriëntatie – reboot the system – (vóór of na het faillissement van de winkel, de straat, de stad ...?)

Alles verandert ...

uit ‘Vrij Nederland’ 21 maart 2015‘Heeft de winkelstraat nog toekomst?’

Alles verandert ...

1. evenementen – gebeurtenissen : staking, olieprijs stijgt, aanslag, .... (de korte tijd)

tijdslijn

Fernand Braudel (Frans historicus), ziet de geschiedenis evolueren in drie ‘soorten’ tijd :

2. conjuncturen : economische crisis, oorlogsperiode, ... (de middellange tijd)

3. structuren : industriële revolutie 19de E, na WOII globalisering, .... digitalisering?

zijn de huidige veranderingen structureel?... e-commerce, robotisering, zelfrijdende auto’s, internet of things, smartgrids, ... komen er nog veranderingen ..... krimp !

er is nood aan nieuwe stadsconcepten, handelsconcepten ...

1. ALLES VERANDERT2. KNOPEN EN LIJNEN3. KIEZEN4. MACHINE EN THEATER

1. de grote oppervlakte winkel (als verzamelnaamvoor deelcategorieën zoals de baanwinkel, de ketenwinkel, het grootwarenhuis, de shoppingmall, het autonome winkelcluster zoals MM Village, ...)

Detailhandel vandaag, enkele categorieën

4. de internethandel (digitale etalage, distributiecentra, .. geen fysiek contact tussenklant en handelszaak)

niet (stads-)kerngerichtkan solitair (IKEA)sterk auto-afhankelijk

3. de traditionele winkel: de individuele enzelfstandige winkel, de boetiek, … de pop up store

2. de lokale supermarkt (uit de department store, verzameling van branches, relatief groteoppervlakte, graag eigen parkeerterrein )

5. de 'peer to peer' handel – rechtstreeksvan de producent naar de consument. x print in 3D wat y nodig heeft (printen, breien, bakken, koken, maken, .... cfr UBER en Airbnb)

vnl stadsrand gerichtsterk auto-afhankelijk

kerngerichtconcentratie van handelminder auto-afhankelijk

niet locatiegebondenniet auto-afhankelijk

zeer onafhankelijk van plaats en vervoerflexibel en ad hoc

Wat is een kern?

"De stad is een nederzetting met centrale functies, waaraan zij haargediversifieerde sociaal-economische structuur, haar relatief dichtebevolking en geconcentreerde bebouwing en een tegenover deomgeving afstekend uiterlijk en een eigen mentaliteit dankt"

(R. Van Uytven)

Wat is een stad?

Historische steden hebben een logisch spreidingspatroon

Kernen in Limburg

Peer

Nieuwe stedelijke knooppunten in Limburg

Kernen in Limburg

Genkeen veelheid aan knopen

afb. uit ‘Genk rasterstad’

Limburg vandaag, een complex systeem van knooppunten en verbindingen

metropool of metro-regio?

de nieuwe werkelijkheid

kernen ... knopen, ze groeien overal ... of misschien niet meer

Genk

afb. uit ‘Genk rasterstad’

1. ALLES VERANDERT2. KNOPEN EN LIJNEN3. KIEZEN4. MACHINE EN THEATER

Wat is een kern?

Een kern is een knooppunt waar meerdere functies dynamisch verweven worden.

Een kern heeft een zekere kritische massa

Een kern heeft dynamiek

Een kern heeft een zekere complexiteit, dichtheid en interne continuïteit

Een kern heeft een bevattelijke schaal. In grotere steden ontstaan vanzelf meerdere kernen. Traditioneel is de voetgangersschaal richtinggevend (straal 400 m)

Een kern heeft een draagvlak en/of een hinterland. Het aanbod bepaalt de afstand.

....

Wat is afbakenen?

handelsknooppunten in Hasselt

Kiezen ! bij krimp kan niet elke handelsconcentratie even sterk blijvenafbakenen is kiezen

Kiezen een selectief handelskernbeleid moet ruim bekeken wordenafbakenen is met de buurgemeenten overleggen

de gemeentegrens ligt slechts een boogscheut verder, wat maakt het dan uit dat gemeente x ‘moeilijk doet’

gebrek aan beleid is voor de projectontwikkelaar een opportuniteit

en niet alleen met de buurgemeenten overleggen ... (beroepsprocedures ...)

Kiezen een kerngebied moet herkenbaar zijnafbakenen is zichtbaar maken

Hamont

in stratenpatroon geen zichtbaar verschil tussen stadskern en stadsrand

Beringen

kern?

Kiezen een kerngebied moet herkenbaar zijnafbakenen is zichtbaar maken

wat is kern? wat is stadsrand? waar is de overgang van buiten naar binnen?waar is de entrée? waar nodigt de stad mij uit?

een stad is als een woning met straten en pleinen als gemeenschappelijke leefruimte

Hamont suggesties Beringen suggesties

Kiezen elk kernwinkelgebied minstens voor een klein deel uniek moeten zijn afbakenen is in het oog springen, een beetje bijzonder zijn

Bilzen is de ‘parkenstad’ van Limburg (en laat ook nog gratis parkeren)

het zit soms in de kleine dingen ... een bijzonder lekker ijsje laat mensen van ver komen (Sint-Truiden, Bree, ..)

een befaamd uitgaanskwartier (Bilzen, Bree, Neerpelt, ...)

Kiezen elk kernwinkelgebied heeft meer dan alleen maar winkelsafbakenen is synergie tot stand brengen

niets is zo saai om te winkelen als een plek waar alleen maar winkels zijn

niets is zo kwetsbaar voor veranderingen dan een gebied met enkel maar winkels

een kwalitatieve stad is een meervoudige stad, dat is productief door de synergie, duurzaam door de positieve beïnvloeding (communicerende vaten, vast draagvlak) en ook nog boeiend voor de bezoekers

winkels, wonen, diensten, zorg, recreatie, horeca, groen, ... samen sterkde ‘shopping stad’ is voorbij

Kiezen afbakenen is geen ‘cordon sanitaire’ organiseren

in de ruimtelijke ordening is al veel ‘afgebakend’ maar of die ‘afbakeningslijnen’ nu echt zoveel bijgebracht hebben ??• gewestplannen met zones voor wonen, werken, recreatie, groen, ...• afbakening van stedelijke gebieden• afbakeningslijn voor de herbevestiging van agrarische gebieden• natuurafbakeningen : vogelrichtlijngebied, VEN-gebied, ...• landschap en erfgoed : ankerplaats, stads- en dorpsgezicht

een afbakening is meer dan een lijn, ze is ‘vanzelfsprekend’ een afbakening heeft ‘inhoud’ anders is het een lege doos

een afgebakend gebied heeft een eigen beheer nodig, het gaat om mensen, geef ze verantwoordelijkheid ... ‘ze’ moeten dit of dat maar doen ... ‘ze’ is de handelaar, de bewoner, de bezoeker, ...

een visueel herkenbare en mentaal gekende afbakening is belangrijker dan een cordon van regeltjes en voorschriften

1. ALLES VERANDERT2. KNOPEN EN LIJNEN3. KIEZEN4. MACHINE EN THEATER

Brixen – Bressanone (It)

‘MACHINE EN THEATER’*

*titel ontleend aan KOOIJMAN Dion, ‘Machine en Theater’ ontwerpconcepten van winkelgebouwen 1999

een winkel is een ‘machine’ ... aanvoer, opslag, magazijn, rekken, toog, visualmerchandising, koeling, kassa’s, inkomzone, parkeren, .... het rationele aspect

een winkel is ‘theater’... decor, sfeer, gezelligheid, tentoonstellen, aanprijzen, klanten ontvangen, kleur, ... het emotionele, creatieve aspect

Kooijman : In het shoppinggebeuren was aanvankelijk ‘de machine’ aan zet, maar om het onderscheid te maken werd het meer en meer ‘theater’ .. de creativiteit, sfeer en emotie werden belangrijker dan de zakelijke rationele afhandeling

ook de stad, het kernwinkelgebied is ‘machine en theater’

rationele aspecten : toegankelijkheid, parkeren, breedte van voetpaden, goede beloopbaarheid, autovrij of niet, voetgangersafstand, laden en lossen, banken om te zitten, .... dikwijls een kwestie van goede maten en voldoende voorzieningen

emotionele aspecten : herkenbaarheid, herbergzaamheid, feeling, ambiance, vriendelijkheid, beleving voor elk (vrouw, man, kind, jong, oud), verscheidenheid in het handelsaanbod én in het stadsaanbod, de publieke ruimte, ...

onze kernsteden, zeker de historische steden, hebben al veel van deze potenties, maar we moeten ze zien en exploiteren

Exploreer wat jouw stad of kernwinkelgebied bijzonder en interessantmaakt en zet dat in de verf. (specialisatie, historisch,

Zoek naar de ‘ankers’ voor een verbrede kernbeleving – ‘ankers’ zijn niet of minder onderhevig aan de e-commerce• café, brasserie, terras, koffiecorner, ...• kapper, pedi-manicure, apotheek, optiek en een basis van

dagdagelijks aanbod• bibliotheek, leesplek, kranten- en tijdschriftenhoek, toerisme-info, ..• zorgaanbod• monumenten, museum, stadswandeling, ..• parkje, speelplek, ... een afwisseling van drukte en kalmte• ..

Zet in op alle aspecten van het stedelijk leven en beschouw ze als ‘communicerende vaten’. (wonen, handel, ambacht, recreatie, ...)Leegstand kan even, maar geen tien jaar duren. Liever een woning dan 10 jaar een leegstaande etalage links en rechts. Vaste bewoners zijn vaste klanten. Maar ook wonen op gelijkvloers is niet vanzelfsprekend, daar moeten goede oplossingen voor bedacht worden

De publieke ruimte is de woonkamer van de stad.

Nieuwe handelsconcepten ... moeilijk, maar het proberen waard

• combinatie e-commerce en traditionele winkel

apple store / nike store .... in lokale versie, met een lokaal bedrijf ...?

Nieuwe concepten ... moeilijk, maar het proberen waard

• concept winkels, flag stores

merci Paris

Nieuwe concepten ... moeilijk, maar het proberen waard

• nieuwe horeca concepten (hybride concepten)

de Superette Gent

Nieuwe concepten ... moeilijk, maar het proberen waard

• Stop de zonering : waarom geen kleinschalige bedrijfjes met verkoop in de stad .. niet vervuilend uiteraard, het productieproces in beeld brengen ... ‘theater’ ... het ambacht terug in de stad, de koffiebrander, de 3D- printer, de glasblazer, de optieker die zelf zijn brillen maakt, ...

• ‘Peer to peer’ ... breng kleine producenten samen in beeld ... een vaste markt van huis-, tuin- en keukenvlijt, de kwaliteit zal stijgen

• de ‘één-kamer’ bakker, de bio-boer .. enkel op vrijdagnamiddag, ...

• ... denken in andere tijdsinvulling, hybride combinaties, andere settings, ... de oplossingen zitten waar we ze niet vermoeden

afb. uit ‘Vrij Nederland’ 21 maart 2015‘Heeft de winkelstraat nog toekomst?’

jaren ’80 2000 toekomstlokale verscheidenheid overal alles hetzelfde ieder zijn ‘theater’

Alles verandert ...

... laat maar komen !