Duitsland 1871 – 1945

1871

Einde Frans-Duitse oorlog

1918

Einde Eerste Wereldoorlog

§1 Wat betekende de vorming van het Duitse keizerrijk voor het machtsevenwicht tussen de

Europese grootmachten, 1871-1918

31 De Industriële Revolutie die in de westerse wereld de basis legde voor een industriële samenleving

33 De moderne vorm van imperialisme die verband hield met de industrialisatie

36 De opkomst van de politiek-maatschappelijke stromingen: liberalisme, nationalisme, socialisme, confessionalisme en feminisme

40 Het voeren van twee wereldoorlogen

43 Verwoestingen op niet eerder vertoonde schaal door massavernietigingswapens en de betrokkenheid van de burgerbevolking bij oorlogvoering

Kenmerkende Aspecten

Na de Frans-Duitse oorlog (1870-1871) werd het Duitse Keizerrijk uitgeroepen

Koning van Pruisen (Wilhelm I) werd tot keizer gekroond. Pruisen speelt hoofdrol

Nieuwe staat was een politieke, militaire en economische grootmacht (Industrialisatie).

Einde dominantie Frankrijk.

Duitse Keizerrijk

Minister-president van Pruisen (1862-1890)

Bondskanselier van Noord-Duitse Bond (1867-1871)

Rijkskanselier Duitse keizerrijk (1871-1890)

Pruisische edelman, politicus

Otto von Bismarck

Geestelijk vader Keizerrijk

Zware stempel op eerste twintig jaar

Macht

Afhankelijk van medewerking democratisch gekozen vertegenwoordigers Rijksdag

(Rijksdag = parlement)

Otto von Bismarck

Napoleon III en Bismarck, 1870 (Sedan)

Tevreden over bestaande grenzen in Europa

Wel omgeven door sterke mogendheden

Gericht op handhaving bestaande machtsevenwicht door alliantiepolitiek

Otto von Bismarck

Nieuw tijdperk vanaf 1888:

- Wilhelm II keizer- Ontslag Bismarck

Duitsland niet tevreden met bestaande situatieWens: vooraanstaande positie wereldtoneel (=Weltpolitik)

Wilhelm II

Begin jaren ‘80: Duitse Rijk wil koloniën

Vergelijkbaar met andere mogendheden

Bismarck had hier vanaf gezien

Druk neemt toe: laatste ‘vrije’ gebieden worden verdeeld

Voorbeeld 1:Conferentie van Berlijn (1884-1885)

Bismarck organiseert internationale conferentie in Berlijn.

Doel: spelregels vastleggen over verdeling Afrika.

Afspraak: wie een stuk Afrika wilde hebben moest het gebied ook effectief besturen

Gevolg: ware run op laatste stukjes Afrika

Duitsland krijgt ook enkele gebieden.

Voorbeeld 1:Conferentie van Berlijn (1884-1885)

Overzees imperialisme

Concurrent Groot-Brittannië

Weltpolitik geen succes

Blik begin 20ste eeuw meer gericht op Europa, met name naar het oosten

Weltpolitik

Groot-Brittannië, Frankrijk en Rusland verontrust door internationale ambities Duitsland

Mede door sterke economische groei en militarisme

Gevolg: bondgenootschappen.

Weltpolitik

Duitse Rijksdag keurt, op aandringen Keizer Wilhelm II, Vlootwetgoed:

Bouw van 19 slagschepen en 50 andere oorlogsschepen

Voorbeeld 2:De (eerste) Vlootwet (1898)

Politici onder druk van Duitse bedrijfsleven

Honderdduizenden burgers en organisaties hadden zich aangesloten bij Duitse Vlootverenigingen

Nationalisme en Militarisme erg populair (heel Europa) Burgers wilden deel

uitmaken van sterke staat.

Voorbeeld 2:De (eerste) Vlootwet (1898)

Rivaliteit tussen de grote mogendheden leidt in 1914 tot Eerste Wereldoorlog

Eerste Wereldoorlog

Eerste totale oorlog

Ingrijpende gevolgen voor soldaten en thuisfront

Eerste Wereldoorlog

Ieper

6-9 september 1914: veldslag bij de Franse rivier Marne

Duitsland probeert met omtrekkende beweging door België de Fransen tot overgave te dwingen (Von Schlieffenplan)

Aan de Marne wisten de Fransen het Duitse leger tot stilstand te brengen

Voorbeeld 3: De (eerste) Slag bij de Marne (1914)

Half miljoen doden, gewonden of gevangenen

Deze slag voorkwam snelle Duitse verovering

Begin jarenlange loopgravenoorlog

Voorbeeld 3: De (eerste) Slag bij de Marne (1914)

Zwarte last leidt tot onvrede onder Duitse bevolking

1918: Revolutie

Revolutie

Tegelijk met Revolutie werd duidelijk dat Duitsland oorlog had verloren

9 november 1918 werd de Republiek (van Weimar) uitgeroepen (einde Keizerrijk)

11 november 1918 Wapenstilstand

Einde oorlog

1919

Vrede van Versailles

1933

Hitler rijkskanselier

§2 Welke factoren leidden tot de ondergang van de Republiek van Weimar 1919-1933

37

De rol van moderne propaganda- en communicatiemiddelen en vormen van massaorganisatie

38

Het in praktijk brengen van de totalitaire ideologieën communisme en fascisme/nationaal-socialisme

39

De crisis van het wereldkapitalisme

Kenmerkende Aspecten

Republiek van Weimar maakt van Duitsland een parlementaire democratie.

Democratie was wankel door machtsstrijd tussen democraten en

Conservatieve elite

Extreemrechtse groepen

Communisten

(Willen einde maken aan de democratie)

Democratie

Spartakusopstand = communistische poging om de macht in Berlijn over te nemen.

Doel:

In plaats van Parl. Democratie een radenrepubliek

Russische Revolutie (‘17) was voorbeeld

Voorbeeld 1Spartakusopstand 1919

Gewapende Revolutie onder leiding van

Karl Liebknecht

Rosa Luxemburg

Organisatie heette Spartakusbund, vernoemd naar Spartacus (Romeinse slaaf die opstand tegen Romeinen was begonnen).

Voorbeeld 1Spartakusopstand 1919

Na enkele dagen werd Opstand bloedig neergeslagen door sociaal-democatischerijkskanselier.

150 doden Gevluchte leiders

werden opgespoord en zonder proces doodgeschoten

Voorbeeld 1Spartakusopstand 1919

Leiders van de Republiek probeerden dmv vreedzame politiek weer aanzien te krijgen in Europa

Groot deel Duitse bevolking heeft weinig vertrouwen in Republiek van Weimar

Verantwoordelijk gehouden voor nederlaag WO I

Verdrag van Versailles Geen oplossing politieke en

economische problemen

Democratie

Complottheorie nationalisten en conservatieven in Duitsland tussen WO I en WO II

Theorie: de Eerste Wereldoorlog is niet op het slagveld verloren, maar doordat de linkse revolutionairen het land met hun Novemberrevolutie hadden ondermijnd en vervolgens een (linkse) burgerlijke regering aan de macht hadden gebracht die het bevel aan de legerleiding gaf om de strijd te staken.

Vanuit het binnenland had de regering zo de 'dolkstoot in de rug' gegeven die de nederlaag in een militair nog kansrijke oorlog had veroorzaakt.

Dolkstootlegende

Dolkstootlegende

Revolutie in Duitsland 1918

- Zie deelcontext 1

Herstelbetalingen (Versailles) Economische Crisis

Met hulp van Verenigde Staten begon economisch herstel. Tussen ‘24 en ’29 redelijk stabiele regeringen.

1929: beurskrach VS Zwakte Duitse economie wordt

zichtbaar Nationaal-socialisten profiteren van

situatie

Economische problemen

Dawesplan = regeling waarmee de geallieerde overwinnaars van WOI de effecten van de Duitse herstelbetalingen wilde verzachten.

1919 Vrede van Versailles: herstelbetalingen Duitsland

1923 Bezetting Ruhrgebied door Fransen omdat Duitsers niet snel genoeg betaalden.

Om escalatie te voorkomen grijpen VS en GB in.

Voorbeeld 2:Dawesplan 1924

Dawesplan Genoemd naar Amerikaan Charles Dawes,

voorzitter internationale commissie Duitsland mocht buitenlands geld lenen Ruhrgebied werd ontruimd

Youngplan (1929) bracht verdere verzachting

Beurskrach 1929 VS eist terugbetaling van haar leningen aan

Duitsland Wereldwijde crisis, met name in Republiek

van Weimar.

Voorbeeld 2:Dawesplan 1924

NSDAP onder leiding van Adolf Hitler

NSDAP groeit uit tot massapartij redenaarstalent Hitler Propaganda Machtsvertoon Beloftes

Economie Verdrag van Versailles

verwerpen Einde chaos Sterk leiderschap

Nationaal-Socialisten

NSDAP/Hitler komt in 1933 aan de macht

Verkiezingen

Steun conservatieve elite

Adolf Hitler wordt rijkskanselier

Opbouw totalitair regime

Parlement buiten spel

Einde Republiek van Weimar

Nationaal-Socialisten

27 februari 1933: Rijksdag (parlementsgebouw Berlijn) verwoest door brand.

Marinus van der Lubbe (Ned. Communist) werd gearresteerd en ter dood veroordeeld/onthoofd.

Gevolgen: Hitler gebruikt brand om af te rekenen met linkse oppositie Zij zouden volgens hem staatsgreep willen plegen Linkse activisten en communisten opgepakt Communistische partij verboden Machtigingswet: buiten spel zetten van Parlement

Voorbeeld 3:Rijksdagbrand

Voorbeeld 3:Rijksdagbrand

1933

Hitler Rijkskanselier

1945

Inname van Berlijn door de Sovjet-Unie

§3 Welke gevolgen had het nationaal-socialisme voor Duitsland en Europa 1933-1945

37 De rol van moderne propaganda- en communicatiemiddelen en vormen van massaorganisatie

38 Het in praktijk brengen van de totalitaire ideologieën communisme en fascisme/nationaal-socialisme

40 Het voeren van twee wereldoorlogen

41 Racisme en discriminatie die leidden tot genocide, in het bijzonder op de joden

Kenmerkende aspecten

De herinrichting van de samenleving volgens de idealen van het nationaal-socialisme

Terreur

Propaganda (Goebbels)

Nazificering

Nazi’s krijgen steeds meer steun van de bevolking.

Economisch herstel

Verwerping Verdrag van Versailles

Steun van de bevolking

1. Politieke tegenstanders, waaronder communisten.

2. Anderen die niet pasten in ‘Volksgemeinschaft’:

a) Ras

b) Fysieke eigenschappen

c) Seksuele geaardheid

d) anderszins

Slachtoffers regime

Nationaal-socialistische culturele instelling die tot doel had absolute greep te krijgen op Duitse Journalisten Schrijvers Toneelspelers Kunstenaars Musici Filmers Omroepmedewerkers

Wie in deze beroepen actief wilde zijn moest lid zijn van Rijkscultuurkamer.

Voorbeeld 1Instelling van de Rijkscultuurkamer (1933)

Rijkscultuurkamer

Joden uitgesloten

Evenals kunstenaars die ‘entartete Kunst’ (ontaarde kunst) maakten

Sloot niet aan bij gezonde opvattingen van het volk

Expressionisme

Kubisme

jazzmuziek

Voorbeeld 1Instelling van de Rijkscultuurkamer (1933)

München, 1937

Kamp Dachau (nabij München) was het eerste grote nationaal-socialistischeconcentratiekamp

Politieke tegenstanders

Geestelijken

Joden

Voorbeeld 2Ingebruikname van concentratiekamp Dachau 1933

Dwangarbeid (wapenindustrie)

Geen vernietigingskamp

200 000 gevangenen, 25 000 doden

Model voor andere vernietigingskampen, waaronder Auschwitz en Sobibór.

Voorbeeld 2Ingebruikname van concentratiekamp Dachau 1933

Drie nazi-wetten die onder meer antwoord moesten geven op de vraag

Wanneer was iemand Duitser?

Hoe kon het Duitse volk ‘beschermd’ worden tegen vermenging met ‘vreemd bloed’’?

Voorbeeld 3Neurenberger wetten 1935

Inhoud wetten:

Joden golden niet langer als staatsburger

Joden mochten geen ambtenaar meer zijn

Seksueel contact tussen Duitsers en Joden verboden

Gemengde huwelijken ontbonden

Voorbeeld 3Neurenberger wetten 1935

Aansluiting van Duitstalige gebieden

Etnische herschikking van Europa, Arische ras moet overheersen.

Buitenlandse politiek

Letterlijk ‘verzoeningspolitiek’: de buitenlandse politiek van Engeland en Frankrijk in de jaren ‘30, die erop was gericht een oorlog met Duitsland te voorkomen door steeds toe te geven aan de wensen en eisen van Hitler.

Politiek mislukte:

Pact Hitler-Stalin

Duitsland valt op 1 september 1939 Polen aan.

Engeland en Frankrijk verklaren oorlog aan Duitsland

Appeasement

Internationale conferentie over de toekomst van Tsjecho-Slowakijke.

Omvatte Sudetenland (belangrijk industriegebied, 2,8 miljoen Duits sprekende inwoners) dat sinds verdrag Versailles niet meer tot Duitsland behoorde

Hitler eiste teruggave Sudentenland

Hitler dreigt heel Tsjecho-Slowakije in te nemen

Voorbeeld 4Conferentie van München 1938

Italië, Groot-Brittannië, Frankrijk en Duitsland zoeken naar vreedzame oplossing

Zonder inspraak Tsjecho-Slowakije wordt besloten dat Hitler Sudetenland mocht annexeren

Voorwaarde: rest van Tsjecho-Slowakije moest met rust worden gelaten in de hoop nieuwe oorlog te voorkomen

Voorbeeld 4Conferentie van München 1938

Polen, Scandinavië, Nederland, België, Frankrijk, Engeland aangevallen

De door Duitsland veroverde gebieden werden onderworpen aan het nazi-regime.

Groot verschil van optreden als bezetter in West- en Oost-Europa.

Blitzkrieg

Juni 1941: Duitsland valt Rusland aan (Barbarossa)

Verbond tussen radicaal anti-communisme en racistische wereldbeeld van nazi’s. Leidt tot

Vernietiging op grote schaal

Begin genocide op de joden

Rusland

Geheime vergadering van nationaal-socialistische leiders in villa bij Wannsee

Doel: afspraken maken over Endlösung(definitieve oplossing van het ‘Jodenprobleem’)

Jodenprobleem: grote aantal Joden in de Duitse invloedssfeer

Begin 1942 waren Joden al tot tweederangsburgers gemaakt, zaten velen van het opgesloten in kampen of getto’s en werd in Oost-Europa al volop gemoord

Voorbeeld 5Wannseeconferentie 1942

(Incorrect) estimate of the number of Jews presented at the Wannsee Conference

Ommekeer Oostfront bij Slag bij Stalingrad

Juni 1944: definitieve doorbraak geallieerden in het Westen.

Gezamenlijke strijd VS, SU en GB tegen Duitsland

1945: Berlijn ingenomen door Russen

Totale nederlaag Duitsland. Toekomst land in handen geallieerden

Ommekeer