Persoonlijkheidspsychologie

les 2 - Persoonlijkheid en theorieën

Docent: drs. Caroline Heijmans

Programma

Korte inleiding Temperament versus

karaktertrekkenNakijken kennisvragenTheorieën deel 1Opdracht: Casus RobbieTheorieën deel 2

2© drs. Caroline Heijmans

Leerdoelen

na het bestuderen van de theorie en het afronden van de les: kun je patronen in persoonlijkheid relateren aan cultuur,

biologie en omgeving; kun je beschrijven wat de relatie is tussen

persoonlijkheid en temperament; kun je een samenvatting geven de de volgende

psychologische theorieën: psychodynamische, cognitieve, humanistische en systeemtheorie;

kun je beschrijven hoe de belangrijkste psychologische theorieën van invloed zijn op persoonlijkheidsontwikkeling;

kun je een voorbeeld geven van culturele verschillen bij persoonlijkheid.

@ drs. Caroline Heijmans | ATOR opleidingen 3

Temperament

Biologische disposities beïnvloeden onze basale persoonlijkheid

In vroeg jeugd waarneembaar Bepalen tempo + stemming van levensbenadering van individuen Meestal 1 of 2 blijvende thema’s zoals verlegenheid en

humeurigheid

Vermoeden:verhouding van chemische stoffen in de hersenen (neurotransmitters)- waarschijnlijk in genen vastgelegd

temperament lijkt stabiel (bijv. als baby responsief en prikkelbaar -> later verlegen/introvert)

Maar: erfelijkheid en omgeving beïnvloeden elkaar; doordat in eerste instantie aangeboren eigenschappen in de loop der jaren worden versterkt of verzwakt.

© drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | info@ator-opleidingen.nl 4

kennisvragen

Bespreek in tweetallen de kennisvragen.

@ drs. Caroline Heijmans | ATOR opleidingen 5

Psychodynamische en humanistische theorieën

Wat weten we nog?

@ drs. Caroline Heijmans | ATOR opleidingen 6

Freud (1856-1939)

Grondlegger van de psychoanalyse

“Onbewuste is bron van alle impulsen, drijfveren en conflicten in de persoonlijkheidsontwikkeling van een mens”

Angsten, fobieën en depressies verklaard uit het onderbewuste

Onbewuste motiveert ook gezonde mensen tot handelen

Drijfveren: Eros en Thanatos

(c) drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | info@ator-opleidingen.nl 7

Persoonlijkheidstheorie

Psychoseksuele ontwikkelingsstadia

Fixatie

Theorie van de persoonlijkheid = ideeën over drijfveren + ontwikkelingsstadia

(c) drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | info@ator-opleidingen.nl 8

Het onderbewuste

Volgens theorie voortdurende strijd tussen id en superego, met ego als bemiddelende rol

Onze onbewuste wensen komen in dromen naar voren (royal road to the unconscious).

In therapie: droominterpretatie, vrije associatie en projectie (Rorhschach)

(c) drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | info@ator-opleidingen.nl 9

afweermechanismen

Ego heeft arsenaal aan afweermechanismen waarmee het de conflicten tussen de impulsen van het id en de eisen van het superego kan oplossen: Verdringing Projectie Ontkenning Rationalisatie Regressie Sublimatie etc.

@ drs. Caroline Heijmans | ATOR opleidingen 10

Kritiek op Freud

niet op duidelijke, operationele wijze geformuleerd -> groot deel van theorieën kan niet wetenschappelijk worden getoetst.

Verklaring voor verleden (retrospectief), geen voorspelling voor toekomst

Wel aandacht voor vrouwen maar weergave van vrouwbeeld in zijn tijd

Onbewuste geest minder slim dan Freud meende onbewuste reageert reflexmatig, soms op basis van geconditioneerde responsen (ondersteund door neurowetenschappelijk onderzoek naar emoties)(c) drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | info@ator-

opleidingen.nl 11

Neo-Freudianen

Jung collectieve onderbewuste (archetypen) Persoonlijkheid bestaat uit bepaalde

voorkeuren bij tegenstellingen (introvert <-> extravert)

Erikson en Adler Meer nadruk op sociale variabelen Persoonlijkheid kan zich gedurende het

gehele leven ontwikkelen

(c) drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | info@ator-opleidingen.nl 12

Humanistische theorieën

nadruk op menselijk potentieel en geestelijke gezondheid

persoonlijkheid gedreven door behoefte zich aan te passen, te leren, te groeien en uit te blinken

centraal onderdeel: positieve motivatie liefde achting zelfactualisatie

Psychische stoornis veroorzaakt door ongezonde situatie; niet door

ongezonde individuen(c) drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | info@ator-opleidingen.nl 13

Carl Rogers (1902-1987)

Cliëntgerichte therapie (niet therapeut maar cliënt stuurt)

Actualiseringstendens (wens om te groeien/capaciteiten te vergroten)

Belang van percepties en gevoelens

Congruentie: zelfbeeld is positief + in overeenstemming met de realiteit

Incongruentie: tegenstelling tussen zelfgevoel en omgeving

Niet congruent -> psychische problemen

(c) drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | info@ator-opleidingen.nl 14

Belang van percepties en gevoelens

Waarnemingsveld Manier waarop iemand de wereld waarneemt Maakt deel uit van onze persoonlijkheid als een soort

filter van onze ervaringen Bevat interpretaties van zowel de externe als de

interne wereld Bevat het ‘zelf’, de humanistische versie van het

freudiaanse ego

Behoefte aan positieve waardering Belang van onvoorwaardelijke acceptatie

(c) drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | info@ator-opleidingen.nl 15

3 voorwaarden voor zelfontplooiing

Onvoorwaardelijke acceptatie

Openheid (om jezelf te kunnen uiten)

Empathie (vermogen om waarnemingen, gevoelens van anderen te begrijpen)

@ drs. Caroline Heijmans | ATOR opleidingen 16

Maslow (1908-1970)

behoeften in hiërarchie (piramide)

onvervulde behoefte (deficiëntie), bijv. aan liefde leidt tot frustratie

relatie omgeving-behoeften noodzakelijk voor begrijpen van gedrag

streven: zelfactualisatie (ieder mens zelf verantwoordelijk)

Piekervaringen= momenten waarop men ziet wat zelfactualisatie inhoudt.

Platea-ervaringen= langdurige, maar minder intensieve piekervaringen@ drs. Caroline Heijmans | ATOR opleidingen 17

Maslow (1908-1970)

(c) drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | info@ator-opleidingen.nl 18

Frankl (1905-1997)

Zoeken naar betekenis in het leven (=primaire motivatie)

Spanning tussen wat je bent en wat je zou moeten worden (geestelijke gezondheid)

Zelfactualisatie is neveneffect van zoeken naar betekenis

Cultuur stoort (alleen voor omgang met anderen)

Mensen hebben geen waarden

@ drs. Caroline Heijmans | ATOR opleidingen 19

Zin in leven ontdekken

3 manieren: doelen verwezenlijken transcendente ervaringen houding t.o.v. onvermijdelijk lijden (als je de

situatie niet kunt veranderen, moet je zelf veranderen)

@ drs. Caroline Heijmans | ATOR opleidingen 20

Frankl (vervolg)

Recovery-beweging Gering gevoel van zelfwaarde => co-

afhankelijke relaties Innerlijke kind => mogelijkheden tot

groei en creativiteit

Toxische schaamte

@ drs. Caroline Heijmans | ATOR opleidingen 21

Casus Robbie

Formeer tweetallen en maak de opdracht.

@ drs. Caroline Heijmans | ATOR opleidingen 22

Leertheorieën

Welke leertheorieën zijn er?

@ drs. Caroline Heijmans | ATOR opleidingen 23

Behavioristische theorie

Stimuli uit de omgeving en de reacties van het organisme

24© drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | heijmans@ator-opleidingen.nl

Klassieke conditionering (Pavlov)

@ drs. Caroline Heijmans | ATOR opleidingen 25

Aangeboren reflex kan worden vervangen door een geconditioneerde reflex

Operante conditionering (Thorndike/Skinner)

@ drs. Caroline Heijmans | ATOR opleidingen 26

Gaat uit van het organisme zelf en wordt niet van buitenaf gegeven

In onderwijs:Bekrachtiging = het waarderen van (deel)activiteiten van leerlingen

Modelleren = systematisch opbouwen van deelhandelingen of theorieën wanneer complex gedrag/theorie aangeleerd moet worden

Wet van Effect (Thorndike): gedragingen die tot succes leiden, worden versterkt; ineffectieve gedragingen worden verzwakt en doven ten slotte uit.

Cognitieve theorieën

nadruk op cognitie: gewaarwording perceptie leren denken geheugen

Informatie moet inhoudelijk aansluiten bij bestaande kenns

@ drs. Caroline Heijmans | ATOR opleidingen 27

Cognitieve theorieën (2)

Gestaltpsychologie Einstellung -> niet tot inzicht komen

(gedachten bij iets anders)

Pregnanz (streven om waarnemingen in goede, harmonieuze of symmetrische vormen te ordenen)

@ drs. Caroline Heijmans | ATOR opleidingen 28

Zelfontdekkend leren

Leerling selecteert, interpreteert en transformeert informatie -> passend in eigen cognitieve structuur

Onderwijs: aansluiten bij beginsituatie leerling leerling in staat stellen actief informatie te

verwerven en verwerken (vormt eigen beeld van werkelijkheid)

concreet materiaal om mee te experimenteren Zelfstandig denken + zelf problemen oplossen

@ drs. Caroline Heijmans | ATOR opleidingen 29

Betekenisvol leren

Ankerbegrippen = nieuwe kennis verbonden aan aanwezige kennis Onderschikkend = nieuwe info verbonden aan

algemener begrip boom -> naaldboom/loofboom -> eik, beuk, iep

Bovenschikkend = aanwezige begrippen voorzien van nieuw, algemener begripbeuk, eik, iep -> loofboom

Nevenschikkend = nieuw begrip gekoppeld aan aanwezige begrippen zonder onder-/bovenschikkingeik, iep – berk

Advance organizer = schema, afbeelding, samenvatting etc.@ drs. Caroline Heijmans | ATOR opleidingen 30

Handelingspsychologische theorie

leren voltrekt door handelen

niet alleen resultaat maar ook proces

inzichtelijk handelen=relaties leggen tussen begrippen, regels, principes materiële handeling (concreet materiaal) perceptieve handeling (waarneming) verbale handeling (hardop denken) mentale handeling (gehandeld met begrippen en

regels)

@ drs. Caroline Heijmans | ATOR opleidingen 31

illustratie

materieel handelen = om de beurt proberen perceptief handelen = eerst slot en vorm sleutels

bekijken verbaal handelen = hardop beredeneren: “welke

sleutel was het nou?” mentaal handelen = verkort nadenken en

automatisch goede sleutel pakken

@ drs. Caroline Heijmans | ATOR opleidingen 32

4 principes vanVygotsky (1978)

Interiorisatie uitwendige handelingen vormen basis voor mentale handelingen

Zone van naaste ontwikkelingrichten op wat het kind nog niet zelfstandig kan

Centrale rol van volwassenenbevorderen van zelfstandig aanpakken van taken die zich in zone van naaste ontwikkeling bevinden

Sociaalcommunicatieve oorsprong van mentale handelingenontwikkeling via dialoog ouders-kind en kinderen onderling

@ drs. Caroline Heijmans | ATOR opleidingen 33

Uitwerking in onderwijstheorie Fasen:

Oriëntatie op leerdoel

Uitvoerende fasemateriële en perceptieve handelingen werken met schema’s, modellen, teksten

Controlerende fasetransformatie naar het mentale niveau, verkorting en automatiseringafvragen wat goed en fout ging en waarom

@ drs. Caroline Heijmans | ATOR opleidingen 34

Nieuwe theorieën

Fenomenologische theorie reactie op de te beperkte aandacht binnen

cognitieve stroming voor de vraag hoe leerlingen hun leerproces ervaren (Marton, 1996)

Metacognitieve theorie nadruk op het situatie- of contextgebonden karakter

van menselijke kennis (Resnick, 1996). Metacognitie centraal (= kennis en opvattingen die

iemand heeft over zijn cognitief functioneren en over wijze hoe dit gestuurd kan worden.

@ drs. Caroline Heijmans | ATOR opleidingen 35

Nieuwe theorieën (2)

Constructivisme actuele variant op metacognitieve theorie leren is actief en constructief proces leren is alleen goed mogelijk als leerling zelf

construerend bezig is met leerstof informatie gekoppeld aan bestaande kennis individuele situatie (iedereen heeft eigen

voorkennis) vormt een unieke figuratie gebaseerd op Piaget + invloed van russische

pschologie

@ drs. Caroline Heijmans | ATOR opleidingen 36