(Cultuur)historische landschap Reeuwijk e.o.

Sophie Visser 5 september 2006

(Afstudeer)onderzoek Historische geografie – Universiteit Utrecht

“Deze landstreek is bijzonder merk-waardig”

Het (cultuur)historische landschapvan

Reeuwijk en omgeving

Inhoud

I – Waar het om ging

II – De landschapsgeschiedenis: hoofdlijnen en voorbeelden

III - Conclusies

(Cultuur)historische landschap Reeuwijk e.o.

(Cultuur)historische landschap Reeuwijk e.o. - – Waar het om ging

Disciplines (en objecten) in cultuurhistorie

Historischegeografie

Historische bouwkunde

Archeologie

Gebouwen, Stedebouwkundig,‘nederzettingsstructuur’

- Bodemarchief (‘onzichtbaar’)- Aanvullend , indien weinig schriftelijke bronnen

- Ruimtelijke invalshoek

- Landschaps- -objecten, -samenhangen, -structuren

Achtergronden

‘Hulpwetenschappen’: - geschiedenis- fysische geografie- etc.

(Cultuur)historische landschap Reeuwijk e.o. - – Waar het om ging

Samenhangen in het (cultuur)historische landschap

Turfwinning - > 17e eeuw

Veenontginningen> 12e eeuw Snelweg

20e eeuw

Vertikale samenhang

Horizontale samenhang

Samenhang in de tijd

Uit methode ‘Leesbaar landschap’

(Cultuur)historische landschap Reeuwijk e.o.

“Culturele landschapsbiografie”- Breedte in aspecten- Doorlopende ontwikkeling in de tijd- Feiten + verhalen

Veranderingen door (bijvoorbeeld)

*Factoren: - grondbezit- gewestelijke politiek- ondergrond

*Processen: - ‘kolonisatie’- veeninklinking

*Functies: - wonen - waterstaat - defensie etc.

(Cultuur)historische landschap Reeuwijk e.o. - Waar het om ging

Bronnen

Literatuur

Lokale/Regio-nale

Weten-schappelijke

- “als veenontgin- ning, dan …”-“als vervening, dan ….” -“als transport, dan ..” -“als Holland, dan …”

Alge-mene

Veldverkenningen

- CHS Provincie ZH- Groene Hart- KICH

Eerdere CH-Onderzoeken

Vakinzichten ArchiefdocumentenKwantitatievebronnen

Oude kaarten

Overige archief-documenten

Literatuur, hist.beschrijvingen

kadaster 1832

Volkstellingen1849-1930

(Cultuur)historische landschap Reeuwijk e.o. - Waar het om ging

Huidige landschap

2.Karto-biblio-grafie

Publieks-Boek?

Verander(en)dlandschap

Gemeentelijke takent.a.v.landschap

- Beleid- Planning- Toetsing- etc.

3. Toe-/inpasbaarheidCH-landschapsinfoin ICT gemeente

Vademecum/GIS-kaarten

Waardering &selectie

Ideeën voor plano-logie & ontwerp

Activiteiten t.a.v. het landschap

Informatie over het landschap

Archeologische Verwachtingenkaart

scriptie

1.Basisdocument

“Deze landstreek ……….”

scriptie

‘Beeldbank oude kaarten’?

Geïnteresseerden (bevolking, onderzoekers, …….)

Activiteiten, resultaten, doelgroepen

(Cultuur)historische landschap Reeuwijk e.o. - Waar het om ging

Begeleiding/afstemming: werkgroep

- Henk van der Smit - Wethouder Gem. Reeuwijk- Inge Froger - Sr. Beleidsmedewerker Gem. Reeuwijk- Lia van Rijen - Landschapsmanager ISMH

- Addy Vos - Streekmuseum Oudheidskamer- Piet Blaak - Streekmuseum Oudheidskamer

- Gerard Maatje - ‘Lokale/streekgeschiedkundige’- Rob Alkemade - Streekarchivaris SARS/Streekgeschiedkundige

- inbreng en afstemming- samenwerking -bruikbare resultaten

(Cultuur)historische landschap Reeuwijk e.o. - Waar het om ging

Landschapsgeschiedenis: “Deze landstreek is bijzonder merkwaardig”

Vademecum landschapsobjecten

(Cultuur)historische landschap Reeuwijk e.o. – Hoofdlijnen en voorbeelden

II. (Cultuur)historisch landschap Reeuwijk e.o.

*Hoofdlijnen en voorbeelden van

- Ondergrond- Ontginningen- Waterhuishouding- Delfstofwinning/vervening- Gewestelijk/bestuurlijk - Bebouwing en bewoning

(Cultuur)historische landschap Reeuwijk e.o. – Hoofdlijnen en voorbeelden

Aan de oppervlakte: Bodemkaart (bodemdata.nl)

Veen (met veraarde bovengrond)

Klei op veen

Zandige klei

Klei (op veen) op klei

Klei (divers)

(Cultuur)historische landschap Reeuwijk e.o. - Hoofdlijnen en voorbeelden

Ontginningen tot ca. 1150: langs natuurlijke waterlopen-

Stroken-verkaveling

Onregelmatige/Blok-verkaveling

Vrije Hoeve

Waarder

Oude Rijn: < Romeinse tijd

Middeleeuwen (> 700nC)

Hollandsche IJssel:> 1000 nC

Waarder:Ca. 1100

(Cultuur)historische landschap Reeuwijk e.o. - Hoofdlijnen en voorbeelden

Intermezzo: problemen met waterhuishouding 1150 – 1220

12e eeuw Problemen met de Oude Rijn <1165 Suadenburgerdam

Begin 13e eeuw Verbetering afwatering Rijnland -> buitenwater

< 1244 - Doortrekken rivier Gouwe naar Oude Rijn

2e fase ontginningen 1220 – ca. 1300

(Cultuur)historische landschap Reeuwijk e.o. - Hoofdlijnen en voorbeelden

Ontginningsprincipe

Ontginningsprincipe ‘cope’ Langs Hollandsche IJssel

- natuurlijke afwatering (geen sluizen, deels kaden) - oudste boerderijen bij Tiendweg - boerderijen aan kop perceel - woonterpen

NB. Langs Oude Rijn: enkele plaatjes met kleiondergrond, want achteraan op oeverwal her en der!

Langs veenriviertje: rechts ontgonnen, links broekbos

(Cultuur)historische landschap Reeuwijk e.o. - Hoofdlijnen en voorbeelden

Tweede fase ontginningen 1220 – 1300 : Hollands middengebied

Boskoop – Middelburg Reeuwijk–Broekvelden-Sluipwijk (Ree en Reewal uitgemeten in 1248)

Bewoning zekerBewoning vermoedelijk

kerk

motte/burcht?

(Cultuur)historische landschap Reeuwijk e.o. - Hoofdlijnen en voorbeelden

Tweede fase ontginningen 1220 – 1300 Sticht :

- Oukoop- Papekop

- Korte Hoeven- Lange Weide- RuigeWeide- Diemerbroek

Waarder(vroeg Stichts)

(Cultuur)historische landschap Reeuwijk e.o. - Ruimtelijke hoofdlijnen

Waterstaat 1285 – 1400

1285 Afdamming Hollandsche IJssel

- Afwatering naar Hollandsche IJssel

1331 – ca. 1363- Ontstaan (grote) polders

(Cultuur)historische landschap Reeuwijk e.o. - Ruimtelijke hoofdlijnen

Waterstaat 1480 – 1615*: (1) Invoering poldermolens (2) Deels naar Gouwe en Oude Rijn

*1750 Willens

(Cultuur)historische landschap Reeuwijk e.o. – Hoofdlijnen en voorbeelden

Reeuwijks Dubbelverlaat (1608) Reeuwijkse molens Oude Rijn 1605

(Cultuur)historische landschap Reeuwijk e.o. – Hoofdlijnen en voorbeelden

Delfstofwinning: turf, klei (en zand)

(1)Turfwinning: - Laagveen -> natte vervening (>1530)- Invloed economie en Gouda (=> na 1660)- Wel/niet plicht tot droogmaken

Natte vervening door baggeren

(Cultuur)historische landschap Reeuwijk e.o. – Hoofdlijnen en voorbeelden

“Openluchtmuseum van turfwinning”

(Cultuur)historische landschap Reeuwijk e.o. - Hoofdlijnen en voorbeelden

(2) Kleiwinning voor - steenbakkerij: m.n. bij Oude Rijn

- dijken, spoorwegen, etc.

Oud-Reeuwijk

Spoordijk bij Hogebrug

(Cultuur)historische landschap Reeuwijk e.o. - Hoofdlijnen en voorbeelden

Gewestelijk/bestuurlijk – mottes/burchten?- douaneposten 1750 -

1802

Kromme Kamp (Waarder) Wiltenburg (bij Oukoop) 1811In 1296 hier Voirburcht?

(Cultuur)historische landschap Reeuwijk e.o. – Hoofdlijnen en voorbeelden

Combinatie van bronnen: voorbeeld 1

*bebouwing in Sluipwijk in 14e en 18e eeuw

(1)Verdwenen bebouwing Sluipwijk 14e eeuw

- ca. 1300 Oostelijk Sluipwijk 80 hoeven

- Gravenkoop- Roggenbroek

- Nieuwerbroek- 1378 Sluipwijk 20-29 woningen

(2) Bebouwing Noord-Platteweg 18e eeuw

- kaarten Rijnland 1687 en 1746 1 - kaart Heerlijkheid Sluipwijk, etc. ca. 1730 11 - kaart Verponding 1811 ca. 37

(Cultuur)historische landschap Reeuwijk e.o. – Hoofdlijnen en voorbeelden

*Ontwikkeling bebouwing volgens kaarten 1850 – 1940

1850 1940

Combinatie van bronnen: voorbeeld 2

(Cultuur)historische landschap Reeuwijk e.o. – Hoofdlijnen en voorbeelden

Volkstellingen 1879 – 1930

*Woningen groei factor 1-2,5

2 - 2,5 Boskoop1,5 -2 Bodegraven, Reeuwijk,

Gouda, Woerden1 - 1,5 overigen

*‘Onbewoonde panden’ groei factor 15 – 16 in Reeuwijk!

- steden totaal : factor 3- platteland totaal : factor 11

Combinatie van bronnen: voorbeeld 2

(Cultuur)historische landschap Reeuwijk e.o. - Conclusies

Conclusies: Breed en diep overzicht en inzicht

*Landschapsgeschiedenis (incl. oude kaarten):

- in samenhangen in ruimte en tijd - ‘wat er nog is’ (‘cultuurhistorie’, ‘cultureel erfgoed’)

- en in ‘wat er was’ - wat onderzocht is- basis voor andere uitgaven

- “Deze landstreek is bijzonder merkwaardig”: chronologisch

- ‘uittreksel’ in scriptie : thematisch => basis voor vervolgactiviteiten

*Vademecum

- landschapsobjecten in systeem (deels)- CH-kaarten Reeuwijk met GIS (subsidie)- nog niet af - fundamentele opzet: mogelijk ‘landelijk’ verdere uitwerking

(Cultuur)historische landschap Reeuwijk e.o. - Conclusies

Voorbeeld van voorlopige Cultuurhistorische kaart : ‘Waterstructuur 1615’

(Cultuur)historische landschap Reeuwijk e.o. - Conclusies

Conclusies – Betere basis dankzij lokale/regionale betrokkenheid

Þ ‘Transdisciplinair in brede zin’

- ‘Expert knowledge’ en ‘local knowledge’’ - lokale/regionale betrokkenen- diverse achtergronden en kennis

- inhoud/opzet/gebruik van het Vademecum!

Þ veel landschapsonderzoek: ‘interdisciplinair’

- ‘professionals’ uit diverse disciplines- ‘trekken door het land’: m.n. bovenregionaal vergelijkend- eventueel zonder lokale/regionale gebiedskennis:

- wat zien ze wel/niet (‘onbekend maakt …….’)- wat willen ze wel/niet zien(‘kenmerkend vanuit hoger niveau’)