DE GRIEKSE BOUWKUNSTDE GRIEKSE BOUWKUNSTTEMPELSTEMPELS

7de eeuw v.C. : overgang van tempels in hout en terracotta naar steen

HET HEILIGDOMHET HEILIGDOM

Tempelcomplex = temenos Tempelcomplex = temenos ((temenojtemenoj) of hieron () of hieron ( i(eron i(eron), ), toegankelijk voor publiek. toegankelijk voor publiek.

Tempel = naos (Tempel = naos (naojnaoj, woning van de , woning van de god mét beeld) of hieron, god mét beeld) of hieron, toegankelijk voor priesters, gericht toegankelijk voor priesters, gericht naar het Oosten.naar het Oosten.

Altaar (Altaar (bwmojbwmoj) voor de tempel.) voor de tempel.

Functie van het Functie van het heiligdomheiligdom

De tempel is een verblijf van de god.De tempel is een verblijf van de god. De god is afgebeeld in de tempel in een De god is afgebeeld in de tempel in een

zittende houding, vaak in brons en ivoor zittende houding, vaak in brons en ivoor (chryselefantien).(chryselefantien).

Het heiligdom is een bedevaartsoord Het heiligdom is een bedevaartsoord waar mensen tegen betaling gunsten waar mensen tegen betaling gunsten vragen.vragen.

De offers worden gebracht op het altaar De offers worden gebracht op het altaar voor de tempel.voor de tempel.

De priesters varen er wel bij. De De priesters varen er wel bij. De opbrengsten worden bewaard in een opbrengsten worden bewaard in een schatkist in de tempel.schatkist in de tempel.

Chryselefantienen beeld in de Chryselefantienen beeld in de tempel in zittende houding.tempel in zittende houding.

GRONDPLANNENGRONDPLANNEN

antentempel

peripteros

tholos

Indeling van een tempelIndeling van een tempel

pronaos,toegang tot de tempel

Naos of cella, waarhet beeld staat

Adyton,(schat)kamer achterde naos

Opisthodomos,ruimte aan deachterzijde,soms schat-kamer

De opbouw De opbouw of opstand of opstand

van een van een tempeltempel

fronton

fries

architraaf of dekbalk

zuil

Stylobaat (3 treden)

akrotyrion

kapiteel

zuilschacht met groeven of cannelures

voetstuk

DRIE BOUWORDENDRIE BOUWORDEN

DORISCHE ORDEDORISCHE ORDE

IONISCHE ORDEIONISCHE ORDE

CORINTHISCHE ORDECORINTHISCHE ORDE

DORISCHE ORDEDORISCHE ORDE

INVLOED UIT EGYPTEINVLOED UIT EGYPTE SOBERSOBER ZWAARZWAAR STOER EN STATISCHSTOER EN STATISCH KOMT MEEST VOORKOMT MEEST VOOR

fries = afwisseling vantrigliefen en metopen

sober kapiteel = echinus+ zware dekplaat (abacus) tussen architraaf en kapiteel

zware zuilen

geen voetstuk

Dorisch kapiteelDorisch kapiteel

Tempel voor Hephaistos in Athene

Tempel voor Hera in Agrigentum

Tempel voor Hera in Paestum

Het Parthenon, tempel voor Athena in Athene

Parthenon : reconstructietekening

Reconstructie van het Parthenon in Nashville

IONISCHE ORDEIONISCHE ORDE

ONTSTAAN IN KLEIN-AZIEONTSTAAN IN KLEIN-AZIE LICHT EN ELEGANTLICHT EN ELEGANT FRIVOOL EN DYNAMISCHFRIVOOL EN DYNAMISCH

doorlopende fries

kapiteel met voluten en lichte dekplaat (abacus) tussen kapiteel en architraaf

voetstuk

Ionisch kapiteelIonisch kapiteel

Nike-tempeltje in Athene

Nike-tempeltje : reconstructie

het Erechteion in Athene

altaar voor Zeus in Pergamon

CORINTHISCHE ORDECORINTHISCHE ORDE

variant van de Ionische ordevariant van de Ionische orde ontstaan in Corintheontstaan in Corinthe zelfde opstandzelfde opstand ander kapiteelander kapiteel

Corinthisch kapiteel versierd met acanthusbladeren

Tempel van Zeus in Athene

La Madeleine, neoclassicistische kerk in Parijs uit de 18de eeuw in Corynthische orde

De drie orden vergelekenDe drie orden vergeleken

Dorisch Ionisch Corinthisch

Esthetiek en harmonieEsthetiek en harmonie

optische correctiesoptische correcties harmonie en getallenharmonie en getallen sculpturensculpturen kleurenkleuren

Optische correctiesOptische correcties

Om het uitzicht van de tempel eleganter te maken werden optische correcties aangebracht

Het grondvlak (stylobaat) is niet vlak maar bol.

De zuilen verjongen en hellen naar het midden toe.

Harmonie en getallenHarmonie en getallen

Wereld = kosmos (Wereld = kosmos (kosmojkosmoj)) Kosmos = harmonische ordeningKosmos = harmonische ordening Volgens Pythagoras bestaat de orde Volgens Pythagoras bestaat de orde

in de kosmos uit proporties van in de kosmos uit proporties van getallengetallen

Heilig getal = 1+2+3+4 = 10 Heilig getal = 1+2+3+4 = 10 (de Heilige Tetractys)(de Heilige Tetractys)

Deze en andere verhoudingen (Gulden Snede) werden toegepast door architecten bij de het ontwerp van tempels.

De Gulden Snede in het Parthenon

SculpturenSculpturenTempels werden meestal versierdmet beeldhouwwerk.- In frontons- op de fries, afgewisseld met metopen (Dorisch) of doorlopend (Ionisch of Corinthisch), vaak in een beeldverhaal.- op de uiteinden van het dak (akrotyria)-Soms dienen beelden van vrouwen (kariatiden) of mannen (atlantiden) als zuil.

Parthenon : de strijd tussen Poseidon en Athena

Tempel van Zeus te Olympia : strijd tussen de Lapythen en de Centauren

De kariatiden van het Erechteion

Beeld van Apollo, akrotyrion in terracotta van een Grieks-Etruskische tempel

KleurenKleuren

Tempels werden gebouwd in wit Tempels werden gebouwd in wit marmer of in ruwe steen (travertijn) marmer of in ruwe steen (travertijn) met wit stucwerk.met wit stucwerk.

Het beeldhouwwerk was geverfd in Het beeldhouwwerk was geverfd in opvallende kleuren (blauw, rood…)opvallende kleuren (blauw, rood…)