Beheersing van risico’s bij handelingen met open bronnen in laboratoria

T.W.M. GrimbergenNRG, Radiation & Environment

M.M. Wiegman

VUmc

Radionuclidenlaboratoria 2

Inhoud

Toelichting nieuwe leidraad- Focus- Strategie- Beperking inhalatie werknemer bij incidenten- Beperking overige belastingspaden

Toepassing nieuwe leidraad- Voorbeeldberekeningen- Verschillen met huidige richtlijnen

Radionuclidenlaboratoria 7

Werkdocument

Hoofdtekst- opdrachtgever

- geïnteresseerden in onderzoeksmethoden, achtergronden

Bijlage I: Leidraad laboratoria- vergunningaanvrager

- vergunningverlener

- inspectie

Bijlage II: Verantwoording rekenregel- modelverbeteraars

- onderwijs

- deskundigen voor niet-standaard situaties

Radionuclidenlaboratoria 8

Status

Zie NVS-nieuws

2008/2

Radionuclidenlaboratoria 9

Focus

Risico voor de werknemer- analyse van de risico’s- effectieve maatregelen ter beperking

Radioactieve stoffen

Handelingen - in laboratoria- opgebouwd uit bewerkingen- dekkend voor het grootste deel van de toepassingen in Nederland

Radionuclidenlaboratoria 11

Strategie model

Basisstrategie risicobeheersing arbo- brongerichte maatregelen- maatregelen gericht op de werkplek- maatregelen gericht op de werknemer

Optimalisatie stralingshygiëne- veel aandacht voor werknemer “at risk”- minder voor anderen

Radionuclidenlaboratoria 12

Optimalisatie stralingshygiëne

Verbeteren daar waar mogelijk op basis van “nieuwe” informatie

Verder: common practice, zoals vastgelegd in huidige richtlijnen

Radionuclidenlaboratoria 13

Optimalisatie stralingshygiëne

Plan maken

analyse

OK?

uitvoeren

ja

nee

Radionuclidenlaboratoria 14

Optimalisatie stralingshygiëne

Plan maken

analyse

OK?

uitvoeren

Beheers-maatregelen

methode

criteria

ja

nee

Bijlage I: Leidraad

Radionuclidenlaboratoria 19

Opbouw leidraad

beschrijving beheersmaatregelen - voornamelijk common practice

maximaal te hanteren hoeveelheden- mix nieuw en common practice

toelichting maximale hoeveelheden

Radionuclidenlaboratoria 20

Deel 1: Beheersmaatregelen

1. Bestrijding aan de bron

2. Afscherming bij de bron

3. Aanpassing van de werkplek

4. Afscherming van de mens

5. Persoonlijke bescherming

Radionuclidenlaboratoria 21

Deel 2: Toetsingscriteria

Maximaal te hanteren hoeveelheden radioactieve stoffen Amax einh in tabelvorm, afhankelijk van:

• type bewerking• fysisch-chemische vorm• specifieke afzuigvoorziening• type laboratorium

N.B. niet alle combinaties vallen binnen de leidraad

Radionuclidenlaboratoria 22

Deel 3: Toelichting toetsingscriteria

Categorieën bewerkingen

- Fysisch chemische vorm

- Type bewerking

Waarden verspreidingsparameter p

- aansluiting MR-AGIS

Beperking type bewerking per type werkplek

- Basis: common practice

Beperking inhalatie werknemer

- Basis: HARAS

Beperking te hanteren hoeveelheid in type lab

- Basis: common practice

(Bijlage II)

Bijlage II: Beperking inhalatie medewerker

(HARAS berekeningen)

Radionuclidenlaboratoria 24

BIJLAGE II: Verantwoording rekenregel inhalatie

HARAS-model

• keuze parameters

• keuze scenario’s

• aannamen, vereenvoudigingen en benaderingen

Radionuclidenlaboratoria 25

Blootstelling werknemer door inhalatie

E50 = A Tf einh

E50 effectieve volgdosis (Sv)

A gehanteerde activiteit (Bq)

einh conversiefactor (Sv/Bq)

Tf transferfactor

Radionuclidenlaboratoria 26

HARAS-model

Radionuclidenlaboratoria 27

HARAS berekeningen

11 parameters, afhankelijk van

- Type bewerking

- Fysisch chemische eigenschappen

- Ventilatievoorzieningen

- Scenario’s

Tf berekend voor verschillende bewerkingen bij normaal verloop en incident scenario’s

Radionuclidenlaboratoria 28

Scenario’s onbedoelde gebeurtenissen

• Breuk, kapot springen onderdelen

• Lekkage

• Morsen

• Uitvallen ventilatie

M.u.v. morsen, ca. 1 x per jaar per medewerker

Radionuclidenlaboratoria 29

Fysisch-chemische vorm

• gas

• vluchtige vloeistof

• waterige vloeistof

• minder vluchtige vloeistof

• zeer stoffige vaste stof

• stoffige vaste stof

• vloeistof waarin een niet-vluchtig nuclide is opgelost

• vaste stof in moeilijk verspreidbare vorm

Radionuclidenlaboratoria 30

Type bewerking

• vervluchtigen

• stoffige bewerking

• spattende bewerking

• rustige bewerking

• bewerking in een gesloten systeem

Radionuclidenlaboratoria 31

Specifieke ventilatievoorziening

• geen

• afzuigpijp

• gewone zuurkast

• gekeurde zuurkast

N.B. invloed ventilatievoud werkplek op Tf gering

Radionuclidenlaboratoria 32

Berekening Tf versimpelen

Tf = 10 -(f + b + v)

f fysisch-chemische vorm

b type bewerking

v specifieke afzuigvoorziening

f, b, v gehele getallen, ≥0 (0 = worst case)

Radionuclidenlaboratoria 33

Parameter f

gas 0

vluchtige vloeistof 1

waterige vloeistof, gel 2

minder vluchtige vloeistof 3

zeer stoffige vaste stof 3

stoffige vaste stof 4

vloeistof waarin een niet-vluchtig nuclide is opgelost 6

vaste stof in moeilijk verspreidbare vorm 6

Radionuclidenlaboratoria 34

Parameter b

vervluchtigen 0

stoffige bewerking 0

spattende bewerking 2

rustige bewerking 3

bewerking in een gesloten systeem 4

Radionuclidenlaboratoria 35

Parameter v

geen 0

laboratoriumventilatie 0

afzuigpijp 1

gewone zuurkast 3

gekeurde zuurkast 4

Radionuclidenlaboratoria 36

Bepaling maximaal te hanteren hoeveelheid

Amax einh = EN 10 f + b + v

EN dosisnorm (Sv)

Amax maximaal te hanteren activiteit

einh conversiefactor (Sv/Bq)

f, b, v transferparameters

Radionuclidenlaboratoria 37

Amax einh voor verschillende scenario’s

1. Chronisch: Amax einh = EN,chronisch 10 f + b + v

2. Bewerking faalt:Amax einh = EN,incident 10 f + v

3. Uitval ventilatie: Amax einh = EN,incident 10 f + b

Radionuclidenlaboratoria 38

Toetsingsnormen EN voor inhalatie

chronische blootstelling: 1 µSv per bewerking

incidentele blootstelling:- B-lab 1 mSv per gebeurtenis- andere omgevingen 0,1 mSv per gebeurtenis

Chronisch kan bepalend worden, als b en v beiden klein zijn.

Dit wordt uitgesloten door alleen common practice combinaties toe te laten

(zie “eis werkplek”)

Radionuclidenlaboratoria 39

Kleinste waarde van Amax einh

1. Chronisch: Amax einh = EN,chronisch 10 f + b + v

2. Bewerking faalt : Amax einh = EN,incident 10 f + v

3. Uitval ventilatie: Amax einh = EN,incident 10 f + b

Hoeveelheid beperken tot:

Amax,inhalatie einh = EN,incident 10 f + g

met g = min(v,b)

Radionuclidenlaboratoria 40

Parameter g

geen afzuig

pijp

zuur

kast

gekeurde zuurkast

vervluchtigen 0 0 0 0

stoffige bewerking x x x 0

spattende bewerking 0 1 2 2

rustige bewerking 0 1 3 3

bewerking in een gesloten systeem

0 1 3 4

Radionuclidenlaboratoria 41

Vergelijking met huidige richtlijnenin een gekeurde zuurkast in een B-lab

vervluchtigen

spattende bewerking

rustige bewerking

gesloten systeem

vervluchtigen

spattende bewerking

rustige bewerking

gesloten systeem

1E-3

1E+0

1E+3

1E+6

1E-3 1E+0 1E+3 1E+6

huidige Amax einh [Re]

ber

eke

nd

e A

max

,in

hal

atie

ein

h [

Re

]

ber

eke

nd

e A

max

,in

hal

atie

vo

or

P-3

2 [

Bq

]

3,5E+5

3,5E+14

3,5E+11

3,5E+8open symbolen: vluchtige vloeistof gesloten symbolen: niet-vluchtig nuclide

Radionuclidenlaboratoria 42

Conclusie HARAS-berekeningen

• Bij toepassing common practice: incidentele blootstelling bepalend

• Optimalisatie: afstemming type bewerking met specifieke afzuigvoorziening

• Amax,inhalatie einh varieert van 10-2 tot 107 Re

Bijlage I: Beperking overige belastingspaden

(common practice)

Radionuclidenlaboratoria 44

Overige belastingspaden

Chronische inhalatie werknemer

Verspreiding activiteit via- Oppervlaktebesmetting

- Gevolgen brand

Radionuclidenlaboratoria 45

Verspreidingsparameter p

koppeling voorzieningen werkplek met type bewerking (common practice)

koppeling met MR-AGIS

p varieert van -4 tot -1 (4 “klassen”)

p gegeven voor 22 combinaties van type bewerking en fysisch-chemische vorm

Radionuclidenlaboratoria 46

Eis werkplek op grond van type bewerking

buiten

lab

D lab C lab B lab

Geen -1 -2 -2 -2

Afzuigpijp X -2 -2 -2

Gewone zuurkast X -2 -3 -3

Gekeurde zuurkast X -2 -4 -4

Hoogste risicoklasse, ofwel minimale waarde p :

Radionuclidenlaboratoria 47

Beperking op grond van laboratoriumklasse

Klasse: Amax,lab einh (Re)

B-lab 1000

C-lab 10

D-lab 0,1

buiten lab 0,01

Beperking verspreiding via-oppervlakte besmetting-gevolgen brand

Radionuclidenlaboratoria 48

Conclusie bijlage I beperkingen

Inhalatie werknemer niet altijd meest beperkend

Tevens van belang:

- Verspreiding via oppervlaktebesmetting

- Verspreiding bij calamiteit (brand)

Maximale hoeveelheden in tabel meest praktisch

Praktijk:toepassing leidraad

Radionuclidenlaboratoria 50

Beoordeling situatie: in één keer - methode

Deel alle bewerkingen in

Per bewerking: toets Amax einhin tabel voor betreffende lab

(N.B. niet in tabel: plan valt buiten leidraad!)

Radionuclidenlaboratoria 51

Beoordeling situatie: stap voor stap

Maximale hoeveelheid: toets labklasse

Type bewerking: toets eisen werkplek

Per bewerking: toets Amax einh

Radionuclidenlaboratoria 52

Stap 1: toets labklasse

nee

ja

nee

ja

Vergelijk gehanteerde hoeveelheid radioactieve

stoffen van toepassing A.e met maximum te hanteren in

geplande labklasse (tabel 13)

Inventariseer nucliden en gehanteerde hoeveelheden

van toepassing

Pas hoeveelheid of labklasse aan

Labklasse

voldoet?

Aanpassing

mogelijk?

Toepassing valt buiten leidraad:

Specifiekerisicoanalyse

Radionuclidenlaboratoria 53

Stap 2: toets bewerkingen-werkplek

ja

ja

nee neeafzuiging en

labklasse voldoen?

Aanpassingmogelijk?

Toepassing valt buiten leidraad:

Specifiekerisicoanalyse

Controleer of alle bewerkingen van toepassing

voorkomen in betreffende tabel van geplande labklasse

(tabel 4 t/m 7)

Inventariseer typen bewerking en fysisch-chemische vorm van toepassing (tabel 11 en

14)

Pas bewerking, specifieke afzuigvoorziening of labklasse

aan

Radionuclidenlaboratoria 54

Stap 3: toets Amax einh

ja

ja

nee neeMaxima voldoen?

Aanpassing

mogelijk?

Toepassing valt buiten leidraad:

Specifiekerisicoanalyse

Controleer A van alle bewerkingen met maxima in

betreffende tabel (tabel 4 t/m 7)

Inventariseer A en geplande specifieke afzuigvoorziening

per bewerking

Pas A, bewerking, specifieke afzuigvoorziening

of labklasse aan

Toepassing voldoet aan leidraad

Radionuclidenlaboratoria 55

Stap 1: toets labklasse

nee

ja

nee

ja

Vergelijk gehanteerde hoeveelheid radioactieve

stoffen van toepassing A.e met maximum te hanteren in

geplande labklasse (tabel 13)

Inventariseer nucliden en gehanteerde hoeveelheden

van toepassing

Pas hoeveelheid of labklasse aan

Labklasse

voldoet?

Aanpassing

mogelijk?

Toepassing valt buiten leidraad:

Specifiekerisicoanalyse

Radionuclidenlaboratoria 56

Stap 2: toets bewerkingen-werkplek

ja

ja

nee neeafzuiging en

labklasse voldoen?

Aanpassingmogelijk?

Toepassing valt buiten leidraad:

Specifiekerisicoanalyse

Controleer of alle bewerkingen van toepassing

voorkomen in betreffende tabel van geplande labklasse

(tabel 4 t/m 7)

Inventariseer typen bewerking en fysisch-chemische vorm van toepassing (tabel 11 en

14)

Pas bewerking, specifieke afzuigvoorziening of labklasse

aan

Radionuclidenlaboratoria 57

Stap 3: toets Amax einh

ja

ja

nee neeMaxima voldoen?

Aanpassing

mogelijk?

Toepassing valt buiten leidraad:

Specifiekerisicoanalyse

Controleer A van alle bewerkingen met maxima in

betreffende tabel (tabel 4 t/m 7)

Inventariseer A en geplande specifieke afzuigvoorziening

per bewerking

Pas A, bewerking, specifieke afzuigvoorziening

of labklasse aan

Toepassing voldoet aan leidraad

Radionuclidenlaboratoria 58

Voorbeelden Groningen

voorbeeldberekeningen\RUG Iso_bijlage1_revisited.doc

Praktijk:verschillen met huidige richtlijnen

Radionuclidenlaboratoria 60

Verschillen huidige richtlijnen

• Nieuwe indeling type bewerkingen

• Grotere invloed specifieke afzuiging

• Andere benadering isolatoren

• Kleinere invloed werkplekventilatie (5 h-1 voldoende)

• Afstemming specifieke afzuiging – type bewerking

• Toename Amax voor vaste stoffen en niet-vluchtige nucliden

• Afname Amax voor vluchtige nucliden en gesloten systeem zonder specifieke afzuiging

• Geen “belastingsfactor” nodig, alleen Amax

Radionuclidenlaboratoria 61