1Kees Vanger december 2008

ASAS enen LAGERINGLAGERING

2

Beste molenaars in opleiding of andere geïnteresseerden Beste molenaars in opleiding of andere geïnteresseerden . Ik heb de laatste jaren, voor de molenaars in opleiding uit Meppel en omgeving op de computer nogal wat bestanden gemaakt of verzameld over molens en molenonderdelen. De onderliggende gedachte was dat je met de computer de leerstof uit de steeds lijviger (en interessanter) wordende Basiscursus aanschouwelijker kan maken door allerlei afbeeldingen toe te voegen. Noem het maar een vorm van aanschouwelijk onderwijs! Dus niet een aparte methode, maar een extra verduidelijking van de informatie uit ons cursusboek d.m.v. heel veel gedetailleerde foto’s en zo nu en dan een tekening.De presentaties zijn uitermate geschikt voor theorieavonden, waarbij met beamer het geheel op een groot scherm geprojecteerd kan worden. Verder kunnen de leerlingen thuis op de computer de lesstof nog eens bestuderen.Aanvankelijk heb ik alles gemaakt voor de theorieavonden in Meppel, maar na vele verzoeken alles uiteindelijk via internet aan andere molenliefhebbers beschikbaar gesteld. Daar heb ik de lesstof uiteindelijk dan ook voor gemaakt! 

Naast vele eigen foto’s hebben vele molenaars, fotografen of andere molenliefhebbers de afgelopen jaren, na vele oproepen via het “prikbord”, meegewerkt door ontzettend veel foto’s op te sturen. BEDANKT!In het bijzonder wil ik o.a. Harmannus Noot, Joop Vendrig, Roelof Kooiker, Wilbert Bijzittter, Jaap Kuitert en Simon Jellema  bedanken voor de mooie foto’s die ze spontaan en in zeer grote hoeveelheden beschikbaar gesteld hebben. KLASSE!   De gedetailleerde tekeningen komen o.a. uit de boeken van: “opleiding watermolenaar” van ing. J. den Besten. Het oude maar prachtige boek “Korenmolens Van Ambacht tot Industrie” van Ing. P.W.E.A. van Bussel; Ons leerboek voor startende molenaars “De windmolen en zijn onderdelen” van J.G. Wiessner en de erg informatieve map over korenmolens nl “Zingende Stenen” van D.J. Abelskamp. Verder ook nog een aantal juweeltjes van tekeningen van Anton Sipman.  Helaas geen tekeningen uit ons eigen cursusboek. Jammer!

De powerpointpresentaties zijn een soort diashow met ongekende mogelijkheden. Een digitale excursie door molenland.  Verder heb ik een aantal lesbrieven gemaakt. Hierin worden een aantal belangrijke hoofdstukken uit De Basiscursus beknopt weergegeven. Ook hierbij spelen foto’s en tekeningen een aanvullende en verduidelijkende rol. Verder zijn bij een aantal lesbrieven vragen (en antwoorden) gemaakt/bewerkt door Ron Keizer van de afdeling Overijssel/Gelderland bijgevoegd als extra informatie en als extra oefenstof.  Ik hoop dat jullie in ieder geval wat leren van deze manier van aanbieden van de lesstof.  Het is in ieder geval een prachtige en boeiende hobby.  Kees Vanger molenaar molen “De Weert” Meppel.

3

hout voor nieuwe as gezaagd uit stam van een eik (7 ton)

4houten as borstroede oplangers (Boertange)

5

houten ashouten as

6

met muts

7

8

houten ashouten asmet stroppenmet stroppen

worteleinde (sterkst) voor askop

± 80 bij 80 cm!

schenen bij lagering tegen slijtage

kraag om de as tegen inwateren, draaiend in zgn. pothok. Een soort kast op voorkeuvelens

pen soms voorzien van ijzeren muts i.p.v. schenen

askop verstevigd met ijzeren hoeken en veel stroppen.

9

Nieuwe houten as voor “De Buitenmolen” in Zevenaar. Lengte ± 8.50 meter

houten ashouten as

10

houten as schenenhouten as schenen

11

halslager houten as met schenen lagering insteekkop

12

houten as schenenhouten as schenen

13

houten as

14

houten as met insteekkophouten as met insteekkop

15

gietijzeren insteekkopgietijzeren insteekkop

16

gietijzeren insteekkopgietijzeren insteekkop

17

insteekkopinsteekkop

houten as zonder insteekkop

18

houten as molen “De Sterrenberg” Nijeveen

extra versteviging gietijzeren lager

halssteen van houten as

19gietijzeren as

20

21

gietijzeren as

22

Fabrikanten van gietijzeren bovenassen (o.a.):

Enthoven

Feyenoord

Penn & Company

Penn & Bauduin

Prins van Oranje

Nolet

Waal & Company

Hardinxveld Giesendam

Merkx

gietijzerengietijzeren bovenassen

23

24

het halslager draagt 8 á 9 ton!!

arduinen halssteen

weerstijl

keerstijl

kwastvrij vurenhout

opvulhout voor de hoogte

steenbedwiggen

windpeluw

HALSLAGERHALSLAGER “smeer-zolder”

bouten steenbord

25

lagering halssteen

26

HALSLAGER

27

28

29halslager

30

GESPEL i.p.v. een steenbord wordt in het zuiden op de standerdmolens ook wel een gespel gebruikt om de steen op z’n plaats te houden (met een stevige stalen strip) foto van standerdmolen model gemaakt door Jaap Kuitert.

31

heetlopen van bovenasheetlopen van bovenas

slecht smeren

nieuwe halssteen

pit in halssteen

scheur in halssteen

halssteen te diep uitgesleten

windpeluw rot

koppen voeghouten rot (doorbuigen)

rotte 8-kant (6-kant) stijl (Westen)

te lichte of doorgebogen voeghouten (stutvang)

32

Verschijnselen bij een gezakte bovenasVerschijnselen bij een gezakte bovenas.. De vulstukken rond de bovenas lopen aan op de ijzerbalk of lange spruit

Problemen bij het in elkaar grijpen van de kammen van het bovenwiel met schijfloop of bonkelaar

slecht smeren

Nieuwe halssteen

Pit in halssteen

Scheur in halssteen

Halssteen te diep uitgesleten

Windpeluw rot

Koppen voeghouten rot

Rotte 8-kant (6-kant) stijl (Westen)

Te lichte of doorgebogen

voeghouten (stutvang

OorzakenOorzaken Zetting en krimp van het hout, met name in molens met een nieuwe kap

Voeghouten buigen door, of erger: voeghout (koppen zijn rot)

De windpeluw is rot, waardoor de halssteen is gezakt

De stopping onder de halssteen is rot

Halssteen te diep uitgesleten

33

halslager

34

oud lager van molen “Windlust” te Noordwolde

35reuzel voor de smering

36

DekkerlagerDekkerlager

37DekkerlagerDekkerlager

38pensteen springbeugel

PENLAGER

39pensteen springbeugel

40

41

42pensteen met springbeugel

43pen met muts

44

45

46

47

penlagers

48penlager-broeksteen-doorboorde as

49

pen met zwichtstang

50

druktegel na slijtage bijwerken

51

gebroken pentegel

52

pensteen molen “De Weert” (broeksteen)

53pensteen en halslager (houten as?) “Westermolen” Dalfsen

54lagering vijzel

55

lagering vijzel

56

57

58

lagering vijzel

59

60wervel om de vijzel in of uit het werk te zetten.wervel om de vijzel in of uit het werk te zetten.

61wervel om de vijzel in of uit het werk te zetten.wervel om de vijzel in of uit het werk te zetten.

62

63

64

lagering vijzelbalk

65

66

Lagering krukas

67lagering koningsspil

taatspot

68

scheprad: maximale opvoerhoogte plm. 1.50 m.

69lagering scheprad

70

lagering scheprad

71

72

73lagering waterwiel

74

75

76

77

78

79

LAGERING STEENSPIL

80lagering steenspil

81lagering steenspil

82

lagering steenspil op en standerdmolen Bourtange

83

LAGERING KONINGSSPIL

84

85ijzerbalk met tap en pokhouten neuten

86

stelwig

bus- of slotplaat borgen de tap ondersteund door poortstokken

87

88slotplaat tap

89eindeVERVOLG:

ALGEMENE VRAGEN

90

( het halslager draagt …….? ton)

1.

2

3.

4.

5.

6.

7.

HALSLAGER

8.

91welke onderdelen zie je?

92

welke onderdelen zie je?

93

Vlaamse vang

2

3.

8.

6.

5.

1.

7.

4.

vangstukken van wilgenhout/populierenhout

94

Welke vang is dit?

95Welke vang is dit?

96

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

12.

11.

10.

MOLENZEIL

NOEM DE NOEM DE ONDERDELENONDERDELEN

97

naam en functie balken

1

2

3

4

5

6

7

8

98

benoem de balken etc.

1

3

2

4

5

6 7 8 9 10

11

99Wat is dit?

100

Leg uit…………..

101

Oorzaak?

102Wat is dit?

103Wat is dit?

104Wat is dit?

105Waarmee is de kap bedekt?

106Waarmee is de kap bedekt?

107

Wat is de functie van de

baard?

108Waarmee is de molen bedekt?

109

Wie heeft deze roede gemaakt?

Hoe?

110

Wie heeft deze roede gemaakt?

Hoe?

111

In welke molen kun je zo’n foto

maken?

112

In welke molen kun je zo’n foto

maken?

113

In welke molen kun je zo’n foto

maken?

114

In welke molen kun je zo’n foto

maken?

115

In welke molen kun je zo’n foto

maken?

116

Bij welke molen kun je zo’n foto

maken?

117

In welke molen kun je zo’n foto

maken?

118

Bij welke molen kun je zo’n foto

maken?

119

In welke molen kun je zo’n foto

maken?

120

In welke molen kun je zo’n foto

maken?

121

In welke molen kun je zo’n foto

maken?

122

Bij welke molen kun je zo’n foto

maken?

123

Bij welke molen kun je zo’n foto

maken?

Welke provincie vooral?

124

Wat is dit?

125

Wat is dit?

126

Wat is dit?

127

Wat wordt hier geverfd door de molenaar van

De Wieker Meule?

128

Welke onderdelen zie je?

129

Welke onderdelen zie je?

130

Wat valt je op?

131

Welke onderdelen zie

je?

132Wat is dit?

133Wat is dit?

134

Wat is dit?

135

Wat is dit?

136Wat is dit?

137

Wat zie je?

138

Wat is dit?

139

Wat is dit?

140

Wat is dit?

141Wat is dit?

142

N

NO

O

ZO

Z

ZW

W

NW

zomer: matig koude wind, goede maalwindwinter: sneeuw, hagel en regenbuien.

overig: mist is slechte maalwind. let op (warmte)onweer uit het zuiden tot de langste

dag (21/6)

zomer: goede maalwind, onweerskansen

winter: stabiele wind. oppassen voor regen of

ijzel.overig: bij lichte vorst na

regen zeilen zwichten naar lange halve; geeft grote

kans op stormen

zomer: goede strakke maalwind. met warm weer

kans op windvlagen. weinig risico op onweer.

winter: stabiele wind. vorst. ijzel op scheiding van vorst

en dooi na vorstperiode.overig: bij vorstkans altijd

letten op aanvriezen zeilen. je wilt tenslotte kunnen

zwichten. Zijn het planken? Doormalen en vriesdrogen.

Geen keus? touwen lossnijden.

zomer: slechte maalwind. wisselvallig weer, niet stabiel en

niet krachtig.winter: sterke goede maalwind. overig: ONWEERSHOEK: meest

verraderlijke wind van alle!

zomer: niet krachtige en vrij slechte maalwind. wind kan plotseling ruimend

omgaan.winter: goede maalwind.

overig: ook ONWEERSHOEK.

zomer: niet krachtige maalwind. in slecht weer periode ontstaat hier onweer en storm.

wind heeft altijd de neiging tot ruimen.winter: stabiele maalwind bij rustig weer.

overig: zuidwest-regennest.

zomer: rustige maalwind met weinig kracht. regelmatiger als ZW. in slecht weer periode de stormhoek. wind kan

plotseling ruimen.winter: sterke goede maalwind.

overig: zuidwest-regennest.

zomer: goede maalwind. in slecht weer periode rukkerige winden. kans op zware

stormen. veelal koele zeewind.winter: novemberstormen; gevaarlijke wind.

kans op hagel en sneeuw. overig: maartse buien met sneeuw of hagel.

DE 8 WINDEN

ZW, Z en ZO: uit deze richtingen onweer. Denk er om: onweer komt uit tegengestelde richting van de heersende wind!

Gemaakt door Henk Kloepping

143EINDEEINDE