Amerikaanse vogelkersCasus

Ronald Grobben, IGOBart Nyssen, Bosgroep Zuid-Nederland

Enkel in bossen

• Toegespitst op Vlaamse en Nederlandse bossen ondergedompeld in bosbouwverhaal

• Bosbouw = ?

Werkgroep ‘Amerikaanse vogelkers’

Nederland•Bosgroep Zuid-Nederland•Wageningen UR – Plant Research International (PRI)

Vlaanderen•IGO•Agentschap voor Natuur en bos (ANB)•Departement Leefmilieu, Natuur en Energie (LNE)+ UGent Bosgroepen Dijle-Geteland en Noord-HagelandBelgisch Biodiversiteitsplatform

In vogelvlucht

• Rode loper• Aanpak vroeger• Wat nu?

Rode loper

- Klassiek verhaal• sierboom Parijs 1623• houtproductie• wind-/vuursingels• bodemverbeteraar• ‘bospest’ (jaren 50)

- Bevoordeeld door bosbeheer

+ aanplantingen Amerikaansevogelkers langs autosnelwegen- jaren 70: Vlaanderen- jaren 80: Duitsland (Starfinger 1990)

Aanpak vroeger

Aanpak vroeger

Zo’n aanpak vroeger omdat…… Amerikaanse vogelkers negatieve impactheeft op drie hoofdfuncties van bossen

Bosecologie• Geen algemene uitspraak over biodiversiteit mogelijk.

Discussie over:– soorteffect versus schaduweffect– effect naar bodem– Amerikaanse vogelkers als waardplant

• Discussie over effect van bossuccessie op aanwezigheid Amerikaanse vogelkers en dus op invasiviteit en mogelijkheid tot dominantie

Economische functie• In deze kringen naam ‘bospest’ ontstaan

Sociaal-recreatieve functie• Zeer subjectief

Vroeger en nu

• Vraagtekens bij sommige redenen van bestrijding

• Vraagtekens bij sommige resultaten

Wat nu?

ijl bos

weerbaar bosweerbaar bos

Wat nu?

Gedeeltelijke consensus

alle bossen weerbare bossen ijle bossen

Beheerstrategieënop basis van ecologie

Vertaling naarbosbeheerplannen

Spoor 1 Spoor 2

Bosbeheerdoel =

Beheerstrategieënop basis van ecologie

Vertaling naarbosbeheerplannen

Beheerstrategieën

EcologieBeheerstrategieën

licht = sleutel

EcologieBeheerstrategieën

• Consensus over ecologie van Amerikaanse vogelkers:zaadzetting, kieming, groei, verspreiding, …

• Oskar-strategie4 jarige zaailingen kunnen 10 tot 15 jaar overlevenbij 10% licht

• Alice-strategieonderdrukte zaailingen zoeken via stam- of wortelscheuten nieuwe weg

Beheerstrategieën

Vier beheerstrategieën1. acceptatie Amerikaanse vogelkers2. weerbare bossen maken 3. weerbare bossen maken en bestrijden4. bestrijden Amerikaanse vogelkers

1

2

3

4

Amerikaanse-vogelkerswijzerBeheerstrategieën

1. Is aanpak op dit bosperceel prioritair?• Ja

– actueel eerder beperkte aanwezigheid van Amerikaanse vogelkers op dit perceel

– een aanliggend perceel moet open gehouden worden (open natuur, bijv. heide)

• Nee– eerst prioritaire gebieden aanpakken, voorlopig

acceptatie van Amerikaanse vogelkers op het betreffende perceel

Amerikaanse-vogelkerswijzerBeheerstrategieën

2. Is aanpak op dit bosperceel nodig?• Ja, indien

– acceptatie van Amerikaanse vogelkershet bereiken van de bosbeheerdoelstellingbinnen een (maatschappelijk) aanvaardbare termijn in het gedrang brengt

• Nee– acceptatie van Amerikaanse vogelkers

Amerikaanse-vogelkerswijzerBeheerstrategieën

3. Is omvorming naar weerbaar bos mogelijk en wenselijk?Weerbaar maken van bos mogelijk?

•Ja, indien– de zaaddruk van de Amerikaanse vogelkers beperkt is

» omdat er weinig zaadbomen aanwezig zijn» omdat zaadbomen op perceel en naburige percelen kunnen aangepakt

worden» omdat er zeer brede bosrand is die als buffer kan fungeren

– én er voldoende kansen zijn voor verjonging of aanplanting van inheemse soorten in combinatie met lage wilddruk en voldoende licht en voedingsstoffen

•Nee: bestrijding

Amerikaanse-vogelkerswijzerBeheerstrategieën

3. Is omvorming naar weerbaar bos mogelijk en wenselijk?Weerbaar maken van bos mogelijk?

Amerikaanse-vogelkerswijzerBeheerstrategieën

3. Is omvorming naar weerbaar bos mogelijk en wenselijk?Weerbaar maken van bos wenselijk?

Amerikaanse-vogelkerswijzerBeheerstrategieën

3. Is omvorming naar weerbaar bos mogelijk en wenselijk?Weerbaar maken van bos wenselijk?

•Ja: weerbaar bos maken, al dan niet in combinatie met tijdelijke bestrijding

•Nee: bestrijding

Beheerstrategieën

Natuurlijke verjonging zomereik en haagbeuk na selectief vrijstellen

Amerikaanse-vogelkerswijzerBeheerstrategieën

4. Is de gekozen aanpak(weerbaar maken van bos en/of bestrijding)op lange termijn haalbaar, ook financieel?

• Indien nee– acceptatie van Amerikaanse vogelkers

• Indien ja– pas weerbaar maken van bos

en/ofbestrijding toe

3

Amerikaanse-vogelkerswijzerBeheerstrategieën

3

Kostprijs genuanceerde aanpak•Acceptatie: geen specifieke investering•Weerbaar bos maken: KT investering•Bestrijden: steeds efficiëntere methoden

Wat nu?

Gedeeltelijke consensus

alle bossen weerbare bossen ijle bossen

Beheerstrategieënop basis van ecologie

Vertaling naarbosbeheerplannen

Spoor 1 Spoor 2

Bosbeheerdoel =

Beheerstrategieënop basis van ecologie

Vertaling naarbosbeheerplannen

Praktijkvertaling

Weerbare bossenPraktijkvertaling

Spoor 1

• wetenschappelijk aanvaarde feiten• rapport ANB

Spoor 2

• vertrekt van wetenschappelijk aanvaarde feiten en daarbovenop veronderstellingen– snelheid van processen m.b.t. bossuccessie– extrapolatiemogelijkheden waarnemingen– Amerikaanse vogelkers kan meegenomen worden als doelsoort

• rapport Bosgroep Zuid Nederland

ErvaringPraktijkvertaling

• Aanpak in weerbare bossendoor Bosgroep Zuid Nederland (Bart Nyssen)

• Aanpak in ijle bossen door ANB (Wim Buysse)

Aanpak Bosgroep Zuid NederlandPraktijkvertaling

• Dominantie Amerikaanse vogelkershistorische fase in bosontwikkeling• massaal ingebracht• bevorderd door bosbeheer• natuurvolgend bosbeheer sluit de niche

• Aanwezigheid van Amerikaanse vogelkers sterk bepaald door bossuccessie

• in structuurrijk gemengd bosAmerikaanse vogelkers nooit een plaag

• in bos dat dicht tegen de ‘PNV’ aan zitblijft Amerikaanse vogelkers een boom in de marge

Idee van weerbare bossen

Aanpak BosgroepPraktijkvertaling

1963 2008

Praktijkvertaling

Weerbare bossen

Weerbaarheid van bossen wordt voornamelijk bepaald door:•de boom- en struiksoorten•de verticale bosstructuur

Aanpak BosgroepPraktijkvertaling

Op regenwatergevoede zandgronden zijn de volgende bostypen weerbaar:•licht weerbaar bos•donker weerbaar naaldbos•donker weerbaar loofbos

Praktijkvertaling

Licht weerbaar bos

Gemengd structuurrijk inheems bos bestaande uit de lichtboomsoorten:grove den, eik, berk, lijsterbes, vogelkers, gewone vogelkers en vuilboom.

• Weerbaarheid is kwetsbaarbij houtoogst en/ofverjongingsmaatregelen

• Na deze maatregelen selectieop de verjongingseenheid:- vooraf- bij bodembewerking- of in, jonge-, dichte-, stangen- of stakenfase

Praktijkvertaling

Donker weerbaar naaldbos

Bossen met donker naaldhoutdat bij minder licht verjongtdan Amerikaanse vogelkers:•spar, zilverden, douglas,hemlock, thuja, taxus

Al dan niet in menging met inheemse schaduwboomsoorten en -struiken:•beuk, esdoorn, linde, tamme kastanje•hazelaar, hulst, gewone vogelkers

Praktijkvertaling

Donker weerbaar loofbos

Gemengd structuurrijk inheems bos met:•Gd, eik, berk, vogelkers (en Ae) en •linde, beuk, esdoorn, tamme kastanje, fladderiep, esp, hulst, hazelaar, ….

Verjonging vindt plaats in de onderetage voordat er voldoende licht aanwezig is voor de verjonging van Amerikaanse vogelkers

BosgroepPraktijkvertaling

Beheersmaatregelen

verjongingseenheid staat centraal,steeds opletten met wilddruk•aanplanten ontbrekende soorten•selectief bevoordelen gewenste soorten

Praktijkvertaling

Aanplant onder scherm

Praktijkvertaling

Aanplant op kapvlakte

Aanpak BosgroepPraktijkvertaling

Selectie op verjongingseenheidSelectief bevoordelen gewenste soorten:•voorafgaand aan groepenkap•bij bodembewerking•in, jonge-, dichte-, stangen- of stakenfase

foto’s

Praktijkvertaling

Selectie bij bodembewerking

Praktijkvertaling

Selectie op verjongingseenheidin, jonge-, dichte-, stangen- en/of stakenfase

Praktijkvertaling

Praktijkvertaling

Praktijkvertaling

Vrijstellen alleen indien noodzakelijk

Praktijkvertaling

Praktijkvertaling

Onze opvolgers hebben de keuze

Praktijkvertaling

van bestrijden (ongewenste soorten)naar bevorderen (gewenste soorten)

Bosgroep - CommunicatiePraktijkvertaling

Intern•aanpak ontwikkeld samen met beheerders•5 voorbeeldbedrijven•5000 ha weerbaar bos in beheerplanningExtern•workshops•excursies voor beheerders en eigenaren•beheerhandleiding •presentatie op voorjaarsvergadering KNBV april 2013•www.invexo.eu

Aanpak ANB VlaanderenPraktijkvertaling

.

Aanpak ANB VlaanderenPraktijkvertaling

Bestrijden ≠ eeuwig uitroeientot laatste exemplaar is

verdwenen

= de soort voldoende langsystematisch benadelenzodat andere soorten de

bovenhand halen

.

Aanpak ANB VlaanderenPraktijkvertaling

Ecologie van de soort 2 zinvolle strategieën :

1.de zaaddruk sterk verminderenwant invasie vertrekt vanuit plaatsen waar de soort massaal aanwezig is

2.invasievensters zeer lang gesloten houdenwant dan kan Amerikaanse vogelkers zich moeilijk uitbreiden

Voor elke strategie zijn varianten mogelijk.Kies strategie naargelang beheerdoelstelling van gebied.

.

Aanpak ANB VlaanderenPraktijkvertaling

Strategie 1: de zaaddruk sterk verminderen . Variant 1

•Grote oppervlakte in beheer (min. paar honderd ha)+ belangrijk aandeel open natuur of ijle bossenin beheerdoelstelling•Strategie

- hoofdbehandeling+ nabehandeling+ gemiddeld om de 5 jaar nazorg

- gedurende 20-30 jaar•Ervaring sinds 1994-1995 in Pijnven, Ravels, Gruitroderheide

Aanpak ANB VlaanderenPraktijkvertaling

Strategie 1: de zaaddruk sterk verminderen . Variant 1

Variant 1

Aanpak ANB VlaanderenPraktijkvertaling

Strategie 1: de zaaddruk sterk verminderen .

Variant 1

Pijnven•Amerikaanse vogelkers onder controle•open plekken•positieve impact op voorkomen van boompieper, bruine eikenpage, …

Aanpak ANB VlaanderenPraktijkvertaling

Strategie 1: de zaaddruk sterk verminderen . Variant 2

•Kleine oppervlakte (<1 – 10 ha)ingebed in boscomplex met veel Amerikaanse vogelkers, beheerdoelstelling = meer inheems loofhout•Strategie

- systematisch AV benadelen en zaailingen en jonge boompjes van andere soorten bevoordelen tot een gevarieerde kruid- en struiklaag van andere soorten het invasievenster sluit

- methoden: “wieden in spinaziebed”, bloeiende takken afknippen, knakken, ringen, pruikenbomen

•Ervaring: experimenten bosgroepen Antwerpse Kempen (Sus Willems)

Aanpak ANB VlaanderenPraktijkvertaling

Strategie 1: de zaaddruk sterk verminderen .

• Variant 1 (min. paar honderd ha)• Variant 2 (<1 – 10 ha)

• Wat met oppervlaktes 10 - < 100 haingebed in boscomplex met veel Amerikaanse vogelkers?

GEEN SLUITEND RECEPTKijken, nadenken en ingrijpenop basis van kennis van de ecologie van de soort

Aanpak ANB VlaanderenPraktijkvertaling

Strategie 2: de invasievensters gesloten houden.

Aanpak ANB VlaanderenPraktijkvertaling

Strategie 2: de invasievensters gesloten houden

Variant 1•Weinig Amerikaanse vogelkers aanwezig + rijke bodem•Strategie

– ‘wees niet bang van AV’– ontwikkel een structuurrijk bos en AV speelt geen hoofdrol

Aanpak ANB VlaanderenPraktijkvertaling

Strategie 2: de invasievensters gesloten houden

Variant 2Actief boomsoorten inplanten met hoge schaduwtolerantie•Europese vogelkers, hazelaar, gewone esdoorn, hulst, haagbeuk, winterlinde, taxus, beuk, …

•Zie concept bosgroep Zuid-Nederland

•Gevoeligheid storm en andere verstoring?

ANB- CommunicatiePraktijkvertaling

Intern•regiobeheerders•boswachters•arbeidersExtern•www.invexo.eu

– ‘Beheerdoelstellingen realiseren in aanwezigheid van Amerikaanse vogelkers’

– Verwacht: ‘Strategieën en methoden ten aanzien van Amerikaanse vogelkers’

Conclusie

• Genuanceerde aanpak:niet zomaar overal en altijd bestrijden

• Blijvende evaluatie nodig

• Raamwerk is er,maar nog ruimte voor discussie

.

.