13 december 2012 Maarten Vansteenhuyse

Prairiebeplanting

‘een evenwichtige, natuurlijk ogende en

arbeidsextensieve aanplant met een

hoge esthetische waarde’

Inhoudstafel

1. Waarom ‘prairieplanten’ toepassen?

2. Wat is een prairie?

3. Wat zijn prairieplanten

4. Voor- en nadelen

5. Voorbeelden prairieplanten

6. Opbouw border

7. Onderhoud

8. Voorbeeldprojecten / praktijkvoorbeelden

Bloemenrijk grasland

• naturalistische tuin

en/of

ecologische tuin.

• natuurlijke tuin = voortvloeiing

uit het bestaande, omringende

landschap of herinterpretatie van

een verdwenen landschap.

Mixed border

• formele tuin

en/of

klassieke vaste plantenborder

• veel ‘uitheems’ plantmateriaal.

• continue veredeling voor grotere

en fellere bloemen, herfstkleur,

vrucht, uniform plantmateriaal,…

Prairietuin

• naturalistische tuin

• veel ‘uitheems’ plantmateriaal.

• continue veredeling voor sterke planten, lange bloeitijd, natuurlijk uitzicht,…

uitheemse soorten, vaak uit N-

Amerika uit de prairie zijn zeker niet

nieuw in Europese tuinen.

Natuur en tuinen

vandaag = planten met een natuurlijk karakter

toegepast in door de natuur geïnspireerde

beplantingsplannen.

Wat is een prairie

• Het bekendste prairiegebied is de Great Plains, een vlakte ten

oosten van de Rocky Mountains.

• Vroeger bestond het uit duizenden ha grasvlaktes. Vandaag rest

slechts nog een fractie (1%) van de oorspronkelijk oppervlakte.

Wat is een prairie

• Prairies bestaan uit :

hooggrasprairies en

laaggrasprairies

op zowel droge als

natte bodems.

• Oorspronkelijke prairies

bestaan het merendeel uit

grasachtigen, zeggesoorten

en vaste planten met een klein

aandeel

bol- en knolgewassen.

Wat is een prairie• In Amerika = tuinieren met prairieplanten, het toepassen van

inheemse planten ↔ In Europa = dit ‘uitheems’ plantmateriaal.

• Men kent er naast de toepassing in private tuinen ook organisaties

én universiteiten die zich specifiek bezighouden met het herstel van

de oorspronkelijke prairies.

• Prairies brandden vaak af op natuurlijke wijze door

blikseminslagen of ze werden in brand gestoken. Door diepe wortels

waren de meeste planten droogte- en hittebestendig. Sommige

grassen uit de hooggrasprairie, bereiken een diepte van 5 - 7 meter.

Wat is een prairie

• Vele prairieplanten die oorspronkelijk uit N-Amerika komen zijn

echter al vele jaren in gebruik in Europa.

• Vooral de prairieplanten uit de hooggrasprairie voelen zich hier

goed op de rijke, vochtige bodems in ons klimaat.

• Botanisch gezien bestaan planten uit een groep

‘warm season’ en een groep ‘cold season’ planten.

Wat zijn prairieplanten

• ‘Cool season’ planten (= gematigde planten)

• ontwikkeling = snelst in de lente en vroege zomer wanneer koude

nachten volgen op warme dagen.

• bij bodem-C° vanaf 4 a 7 C° en dag-C° tussen 18 en 23 C° komen

de planten tot ontwikkeling.

• groeipiek in het eerste groeijaar

Wat zijn prairieplanten

• ‘Warm season’ planten, vormen dikke aaneengesloten ‘plaggen’

• ontwikkeling = snelst tijdens de zomer wanneer warme nachten

volgen op hete dagen

• beginnen pas volop te groeien wanneer de bodem-C° boven de 15

a 18 C° uitstijgt.

• ze groeien het best bij een dag-C° tussen 24 en 27 C°

• groeipiek pas na 3 a 5 jaar

Wat zijn prairieplanten

HOOGGRASPRAIRIE LAAGGRASPRAIRIE

WARM SEASON COLD SEASON

habitus / vorm

tijdstip van groei / bloei

droog

nat

Voordelen

• onderhoudsvriendelijk en pesticidenvrij

• geen bodemverbetering en meststoffen nodig

• geen begieting nodig. Prairieplanten (grassen en vaste planten)

hebben een diep wortelgestel naargelang de regenval en zijn

droogtebestendig. Daarenboven houden ze met hun diep

wortelgestel de bodem zeer goed vast.

• winterbeeld door o.a.extra inbreng van siergrassen, aanwezigheid

van zaaddozen,…

• ecologisch waardevol en inpasbaar in de ‘natuurlijke tuin’ Een prairie

bezit verschillende lagen (bodembedekkers, maaiveld, planten en

struiken) die zeer bepalend en attractief zijn voor zoogdieren, vogels,

insecten, reptielen en amfibieën

Nadelen

• extra lentebloei gebeurt door inbreng van bloembollen.

• verkiezen steeds volle zon. Oost, west en zuidgerichte tuinen zijn

mogelijk. Voor noordgerichte gronden is de toepassing van

prairieplanten niet mogelijk.

• kostprijs ligt bij de aanplant hoger dan een klassieke border.

(extra inbreng siergrassen, bloembollen, grotere plantdichtheid,...)

• Ratibida pinnata (Asteraceae), hoogte 175cm, bloei juli – september,

kleur geel, vlinderplant, invasief ?, Ratibida pinnata ‘Birgit’

• Zon – halfschaduw, frisse bodem, kalkrijk

‘Warm Season’ planten

• Solidago ‘Loysder Crown’ (Asteraceae),

hoogte 120cm,

bloei augustus - oktober, kleur geel

• Zon – halfschaduw, droge - frisse bodem

‘Warm Season’ planten • Phlox (C)

• Liatris (W)

• Aster (W)

• Trycyrtis

• Panicum (W)

• …

• Vernonia crinita (Asteraceae), hoogte 200cm,

bloei september - november, kleur purper – violet

Vernonia crinita ‘Alba’, Vernonia gigantea

• Zon – halfschaduw, frisse bodem

‘Warm Season’ planten • Aster (W)

• Eupatorium (W)

• Helianthus (W)

• Calamintha

• Molinia

• …

• Bouteloua gracilis (Poaceae), hoogte 80cm,

bloei juni - oktober, kleur groen - bruin

• Zon – halfschaduw, frisse bodem

‘Warm Season’ planten • Verbena (W)

• …

• Liatris pycnostachya (Poaceae), hoogte 80cm,

bloei juli - september, kleur purper, Liatris spicata ‘Alba’

• Zon – halfschaduw, neutrale tuinbodem

‘Warm Season’ planten • Sporobolus (W)

• Pastinaca

• …

• Sporobolus heterolepis (Poaceae), hoogte

80cm, bloei augustus - oktober, kleur groen - bruin

• Zon – halfschaduw, goede tuinbodem

‘Warm Season’ planten • Echinacea (W)

• Rudbeckia (W)

• …

• Kalimeris ‘Madiva’ (Asteraceae), hoogte 90cm, bloei juli - oktober,

kleur lichtlila naar wit, Kalimeris mongolica

• Zon, goede tuinbodem

‘Warm Season’ planten • Sedum

• Clematis recta

• Eryngium yuccifolium (Apiaceae),

• hoogte 120cm, bloei juli - september, kleur groen-wit

• Zon, goede tuinbodem, droog

‘Warm Season’ planten• Echinacea ‘Alba’

• Liatris (W)

• Agastache (W)

• …

• Amsonia tabernaemontana (Apocynaceae),

hoogte 100cm, bloei juni - juli,

kleur paars, Amsonia hubrichtii

• Zon, goede tuinbodem

‘Cool Season’ planten • Allium (C)

• Liatris (W)

• Veronicastrum

(C)

• Knautia

• …

• Baptisia australis (Fabaceae), hoogte 150cm,

bloei juli - augustus, kleur blauw,

• B. alba ‘Pendula’, B. ‘Purple Smoke’

• Zon, frisse bodem

‘Cool Season’ planten • Eryngium (C)

• Lupinus (C)

• …

• Sisyrinchium striatum (Iridaceae), hoogte 50cm, bloei mei - juni,

kleur zwavelgeel

• Zon, droge bodem, wintergroen

‘Cool Season’ planten

• Thermopsis lanceolata (Fabaceae), hoogte

75cm, bloei juni - juli,

kleur geel

• Zon - halfschaduw, goede tuinbodem

‘Cool Season’ planten • Phlox (C)

• Echinacea (W)

• …

• Melica ciliata (Poaceae), hoogte 50cm, bloei mei - juni,

kleur grijs - groen

• Zon, goede tuinbodem

‘Cool Season’ planten • Camassia (C)

• …

• Allium (Alliaceae), hoogte variabel, bloei mei - juli,

• Zon, goede tuinbodem

‘Cool Season’ planten • Aquilegia

• Persicaria

Opbouw van de border• vertrek van onkruidvrij maaiveld ↔ bloemenweiden en bloemenrijke

graslanden waar vertrokken wordt vanuit een bestaand grasland

• in principe geen compost. Planten worden gekozen om te groeien

volgens de bodemsoort

• aanplanting in de lente is goed voor het vermeerderen van grassen

(scheuren) Aanplanting in de winter vormt geen probleem voor

containerplanten

• borders opgebouwd met prairieplanten verkiezen een zonnige

standplaats; competitie met boomwortels dient vermeden te worden

Opbouw van de border• inzaaien = lagere slaagkans en het feit dat men pas na een vijftal jaar

het beoogde effect zal bereiken. Planten = effect reeds in het eerste

groeiseizoen duidelijk.

• in kunstmatig aangelegde prairietuinen bestaat het assortiment uit:

10% grassenfamilie

25% Aster familie (Asteraceae)

15% bonen familie (Fabaceae)

5% rozen, munt, salie, lelie, ...

• binnen een natuurlijke prairiebeplanting heerst er een sterke

natuurlijke concurrentiestrijd. Hierdoor zijn het vooral de verticaal

groeiende planten die best tot ontwikkeling komen. We kunnen

uitgaan van een plantdichtheid tussen de 6-9 planten/m².

A. wolken - drifts

de aanplant in drifts of

wolken = +/- natuurlijke

verschijningsvorm.

= een klein aantal

grassoorten (4/5 soorten)

in grote hoeveelheden +

groot aantal vaste planten

(10/20) maar in kleine

hoeveelheden per soort.

in natuurlijke

groeiomstandigheden =

alles gemengd

Opbouw van de border

B. blokken

repetitief karakter = gemakkelijke

toepassing

eenvoudige aanplanting d.m.v.

uitzetten van een raster

waarbinnen de plantvakken

opgevuld worden.

C. conclusie

drifts/wolken of vakjes/blokken.

herhaling = goede leidraad.

verticale opbouw van de border

blijft belangrijk.

Opbouw van de border

Structuurplanten (5-10%)

Vb Eupatorium / Sporobolus / ...

Aspectplanten (45-50%)

Vb Echinacea / Rudbeckia / Solidago / ...

Begeleidplanten (40-45%)

Vb Liatris / Salvia / Amsonia / Origanum / ...

Pendelplanten (5%)

Vb Ratibida / Verbena / Verbascum / Achillea / ...

Strooiplanten (surplus)

Vb Allium / Oenothera /

Opbouw van de border

Onderhoud•Eerste jaar wieden frequent (2-3 weken)

(het eerste groeijaar voorzien prairieplanten 2/3 van hun groei in hun wortelsysteem. De maximale

groei kan het eerste jaar achterwege blijven. Onderhoud en bestrijden van onkruid in dit eerste

groeijaar van cruciaal belang.)

1 maaibeurt / afbranden

(Maaien is aangewezen bij kleine siertuinen, afbranden bezorgt nutriënten aan de bodem, het moet

gebeuren nadat de zaden zijn gevallen of voor de vroege lente, het opkomen van de bloembollen)

•Tweede jaar wieden frequent (2-3 weken)

1 maaibeurt / afbranden

(idem)

•Daarop volgend wieden sporadisch

1 maaibeurt / afbranden

(idem)

OnderhoudAanplanten van de prairieborder zonder bedekking van de bodem heeft

dezelfde nadelen als een klassieke vaste plantenborder.

•Onkruid schiet massaal op, het onderhoud verhoogt

prairiebeplanting heeft langere levensduur

er wordt niet elk jaar verjongd, bijgeplant en gescheurd

de bodem bijkomend bedekken met een inert materiaal kan dit

stimuleren

Onderhoud•Inert materiaal is vaak prijzig, maar wordt terugverdiend door een

vermindering van het onderhoud.

•Lava- kalk- of granietgesteente

•Ze geven ‘s nachts de warmte af

•Mineralen uit het gesteente worden afgegeven, planten gebruiken

de voedingsstoffen

•Verdichting wordt tegengegaan bij intensieve betreding

Onderhoud•siergrint – lavagesteente – natuursteen

wit – geel – oranje – rood – bruin – groen – beige – grijs – bont – zwart

kalksteen (comblanchien) – lava - basalt – dolomiet – mijnsteen –

kalkzandsteen (Jura) - kwarts (lahn) – rolgrind (mignonette) – silex

kaliber – 3-5mm – 5-8mm – 8-16mm

Praktijkvoorbeelden

• Millenium Park (publiek park) Piet Oudolf

• Hermannshof (onderzoekscentrum)

• Jan Spruyt (vaste plantenkwekerij – rotonde Anzegem)

• Montreal (publiek domein)

• LBBW Diegem (kantoorgebouw)

• Roularta Roeselare (grens publiek en privaat domein) Chris

Ghyselen & Henri Claeys)

• Herfstborder park Beervelde

• The High Line New York Piet Oudolf

• Battery Park New York Piet Oudolf

Lurie Garden – Millenium Park Chicago

Stadstuin van 1 hectare - centrum van Chicago -

ontworpen door Gustafson Guthrie Nichol Ltd, Piet Oudolf en Robert Israel.

26.000 stuks vaste planten - 250 soorten - hoogtepunt tss. juni en oktober

60% van het plantenbestand is inheems uit de staat Illinois (Chicago).

Twee gescheiden kleurzones -

één met felle, contrasterende bloemkleuren, de andere opgebouwd uit matte

kleuren.

Eén grote daktuin met een substraatlaag voldoende om er de vaste planten +

kleine bomen te laten groeien.

Er onder ligt een spoorwegemplacement en parkeergarages.

Lurie Garden – Millenium Park Chicago

Hoogtepunten:

•Lente: Allium christophii (sierui), Paeonia

lactiflora (pioen), Salvia pratensis (salie),...

•Zomer: Digitalis ferruginea (vingerhoedskruid),

Echinacea pallida (zonnehoed), Liatris spicata

(lampenpoetser),...

•Herfst / winter: Eryngium yuccifolium (kruisdistel),

Panicum virgatum (vingergras), Tricyrtis formosana

(padlelie),...

Hermannshof in het duitse Weinheim

- observatie door Cassian Schmidt (1500m² - 350variëteiten)

sinds 2002

- nieuwe tendensen in natuurlijke beplantingsschema’s.

- geïnspireerd op plantenassociaties in de natuur.

- + esthetische dimensie aan toegevoegd.

- deze aandacht voor kleur en vorm is van even groot belang als het

ecologische aspect.

Hermannshof

De doelstellingen van de research is drieledig, namelijk:

1. Het observeren van de onderlinge competitie tussen

planten gerelateerd aan de bodemcondities.

2. Het creëren van esthetische plantcombinaties door

harmonie en contrast in kleur en structuur te zoeken.

3. Bevorderen van permanente plantengemeenschappen die

weinig onderhoud vergen en een hoge attractieve

waarde hebben.

Hermannshof

- het onderzoeksprogramma op de N_Amerikaanse prairiebeplanting

wil antwoorden formuleren over:

• groeiomstandigheden – onderhoud – groeikracht –

esthetische kwaliteiten

• in Midden Europese groeiomstandigheden

- cultivars (cultuurvormen) die de natuurlijke proporties en de

elegantie van de wilde ouders hebben kunnen behouden, worden

toegelaten.

Jan Spruyt

- prairie van Jan Spruyt bevat naar verhouding meer vaste planten

dan de natuurlijke biotoop in Noord-Amerika.

- vele planten worden reeds lang op de kwekerij aangeboden + minder

bekende soorten zoals Andropogon, Schizachyrium en Ratibida.

- de promotie van de prairiebeplanting in het openbaar groen is een

streefdoel en gemakkelijk toepasbaar.

LBBW Diegem

- de ‘kantoortuin’ bestond vroeger uit gras en een parking > heraanleg

- schaduwwerking van het gebouw is een bijkomende opgave binnen

het beplantingsconcept.

- binnen het kleurenspectrum zowel in de schaduw als de volle zon

bloei te voorzien.

- kleurvakjes vertegenwoordigen 6 a 10 planten van dezelfde soort.

- enkele ‘drifts’ zijn te herkennen; ze gaan van rood-paarse tinten

vooraan in de zon naar groen-wit achteraan in de schaduw.

Bronvermelding•www.vasteplant.be•www.upress.umn.edu•www.midwestprairies.com•http://www.michigandnr.com/publications/pdfs/huntingwildlifehabitat/Landowners_Guide/Habitat_Mgmt/Grassland/Warm_Grass.htm•http://www.shef.ac.uk/landscape/staff_minisites/james/research/past/establishment_by_sowing/prairie_grasses.htm•http://plantpost.blogspot.com/2007/10/natuurlijk-ontwerpen-met-vaste-planten.html•www.thehighline.org•http://www.extension.umn.edu/distribution/horticulture/DG6748.html•Prairietuinen, Laurence Machiels, stichting Kunstboek•www.botanischergarten.uni-frankfurt.de•www.sichtungsgarten-hermannshof.de•www.millenniumpark.org/artandarchitecture/lurie_garden.html•www.oudolf.com•www.epimedium.be•www.hetwilgenbroek.be•Gardens Illustrated