etcetera 113 45

essay dooR eRic de kuypeR

Eénuurnagenoegperfectetelevisieperdag,kandat?Tussen19en20uurkijkik–alsikthuisben–naar3Sat.Mijnschotelantennebeperktzich(?)toteenheleresemDuitseenTurksezenders.Maar3Sat,eenreclamevrijetelevisiezenderdiesinds1984bestaatendoordeDuitseardenzdf,hetOostenrijkseorf enhetZwitserseSchweizerFernsehenwordtmogelijkgemaakt,volstaatvoormij. Om19uuriserhetjournaalvanhetzdf.Twintigminutenduurthet,sportenweer-berichteninclusief.Binnen-enbuitenlandsnieuwswordenbehoorlijkgedoseerdenerisnietteveelgedoemetcorrespondenten.Ookhetzogezegdgemengdenieuwswordtstrakinbanengehouden. Om20uurvolgtdanhetard-journaal.Datisnogbeknopter.Nauwelijkseenkwar-tierduurthet,ensomsmetmeeronderwer-pendanhetjournaalvanhettweedenet.Deanchormanof-womanisnogeenechtejournalist(e)diedegelijkenopouderwetsewijzevanhetbladafleest;hetisdeformulevande‘kortepijn’.Ikhoudaarwelvan:naarhetnieuwskijkjenueenmaalnietvoorjeplezierofvoordegemakkelijkesensatie,maarvoordeinformatie. IkhebhetafgeleerdominNederland,Frankrijk,België-NoordofBelgië-Zuidnaar

hetnieuwstekijkenwanneerikervertoef.Hetpseudo-ernstigepopulismedeprimeertmij.Gedurendeveertigminutenofmeerhebikhetgevoelnietnaarinformatietekijken,maarnaareenprogrammaover‘laFranceprofonde’,ofdeequivalentenhiervanvoorNederlandenBelgië.Kandatgezwamwerkelijkvoorjour-naaldoorgaan? Maarikwildehethiernietoverpolitiekeinformatiehebben,welovercultuuropdetelevisie.

FeuilletonOp3Sathebjedagelijks–behalveopzaterdagenzondag–tussenbeidejournaalseencul-tuurmagazine,dateenvoudigwegKulturzeitheet.Veertigminuteninformatieoverkunstencultuur.Zonderonderbrekingtijdensdevakantiemaanden,wantdanisernietmindertedoenopcultureelvlak. Kulturzeitbestaatnuzoeenjaaroftwaalf,meenik.Hetzaltijdensaldiejarennietzoveelzijnveranderd,wantnupaswerdhetstudiode-corgewijzigd:eenafschuwelijkontwerpwerdingeruildvoorietswatnauwelijksbeteris.Ach,wattochvoortelevisiedesignkandoorgaan!DepresentatorenzijnafwisselendDuits,ZwitsersofOostenrijks.Hunuitstralingwisselt,maarallenwetenzewaaroverzehethebben.Ookzijn

zenietbangeigenmeningenofpersoonlijkenuancesaantebrengen.Denaarmijnoordeeltopmoderator,GertScobel,presenteerdemeteensoorthumordievaakaanhetpolitiekecabaretgrensde.Jammergenoegwerdhijweg-gepromoveerdofvondhijhetprettigomnazovelejareneensietsanderstedoen.Maarookhijpresenteerdehetprogrammaopeenbeschei-denmanier:bijKulturzeitgaathetimmersomdecultuurennietomdepresentatie. Ikkijknualmeerdanachtjaarenhetpro-grammablijftmeverbazen.Nochtansisde‘formule’eenvoudig.Peruitzendingzijnervieràvijfonderwerpen,dienooitlangerdantienminutenduren.Hetzijngoedverzorgdekleinefilmpjes,waarvanhetcommentaarsteedsdoordefilmmakerszelfwordtgeschre-ven.Tussendoorzijnertweevasterubriekenmet,alsflits,decultureleinformatievandedagendezogenaamde‘tips’.

minutenZestig

per dagOver zin en onzin, wenselijkheid en noodzakelijkheid van cultuurprogramma’s

op de openbare televisie is in Vlaanderen al veel inkt gevloeid – onlangs nog was

er een uitgebreide discussie rond een nieuw boekenprogramma. Eric de Kuyper

levert een bijdrage tot het debat vanuit zijn kijkzetel thuis, in Duitsland.

Bij kuLtuRzeit kRijg je niet de indRuk dat ‘kunst en cuLtuuR’ je in de stRot WoRden geduWd. kunst en cuLtuuR dienen niet a an de kijkeR veRkocht.

46 etcetera 113

WatinDuitslandonderkunstencultuurwordtverstaanisbijzonderruim.Nietzeldenwordteenonderwerpdatnettevoreninhet7uurjournaalaandeordewas,inKulturzeitnogeensbesprokenofuitgediept.Zobijvoor-beeld(op29juliditjaar)dekwestievandecensuuropinternetvoorbuitenlandsejourna-listeninChinaendievandeuitdespdgezetteex-ministerWolfgangClement.Diezelfdedagwarenerooknogreportagesoverdeopvoe-ringvanRoméo et JulietteinSalzburgenoverdeschrijverHenningMankell,eneeninterviewmeteenpsycholoogoverhoogbegaafden. Hetinterviewiseenvastonderdeelvanhetprogramma.Hetgaatdaarbijaltijdomeen(academische)deskundige,nooitomeenofandereberoemdheid.Zeldenbevindtdegastzichindestudio.Hetishetsoortgesprekwaarikinprincipegeenvoorkeuraangeef.Tegenenmeteenpersoonopmonitorpratenblijft

ietskunstmatigsen‘onmenselijks’hebben.Maarinditgevalbiedthetvoordelen:jekuntveelzakelijkerzijndanwanneerjetegenoverelkaarindezelfderuimtezit.Onvermijdelijkspeeltdaarhetsocialecontactmee,ennogzoveelandere(ookboeiende)aspecten.Hierdraaitallesomdegelijkeinformatie.Wanneerhetomniet-Duitstaligedeskundigengaat,wordthetgesprek,zoalsgebruikelijkinDuitsland,livevaneenDuitsevertalingvoor-zien.Geenenkelevandezedeskundigentreedtmeerdaneensopinhetprogramma;Kulturzeitspeeltzoweinigmogelijkinophetkwekenenonderhoudenvan‘beroemdheid’. Daterookvaakonderwerpenaanbodkomendieelders‘politiek’zoudenwordengenoemd,heefttemakenmetdeDuitsejour-nalistieketraditievanhet‘Feuilleton’,zoalsdekunstpagina’sindekrantwordengenoemd.Indebelangrijkenationalekrantenkunnen

dievieràvijfpagina’s(kleingedrukte!)tekstbevatten.Stevigerecensies,korteessaysenopiniestukkengevendelezerdagelijksdenodigeintellectueleprikkels.Enookdaarzijnpolitiekecommentarennietzeldzaam.(Onlangsvroegeenpoliticuszichafofdatweldeplekwasomineenkrantaanpolitiektedoen.Uiteraardzijndezecommentarenvaakmindervoorspelbaardaninhetzuiverpoli-tiekedeelvandekrant–zonderdaaromindecategorie‘column’tevervallen,eengenredathieroverigensspaarzaamwordtbeoefend,godzijdank!) InKulturzeitkomtduszowatallesaanbod,alblijvenenkelegebieden–zolijkthetmij–onderbelicht.Watliteratuurbetreftwordtbijvoorbeeldmeeraandachtingeruimdvoornon-fictiedanvoorfictie.PrettigisweldatjedagelijksookinformatiekrijgtoverdeDuitstaligebuurlanden,ZwitserlandenOostenrijk.

Leuk, leuk!HoekomthetdatmetKulturzeiteeneenvou-digemanierwerdgevondenomhetprobleemvanhetcultuurmagazineoptelossenterwijlandereopenbareomroepenaanhoudendzittenteknoeienmetenteknutselenaan‘for-mules’omditgenretochmaartelevisiegeniek

het is veRBazingWekkend hoeveeL je na eLk koRt item heBt Bij- geLeeRd. Bij teLevisie een zeLdza am gevoeL: meestaL sta at de tijd – de duuR van een item of een pRogRamma – niet in veRhouding tot Wat je aLs kijkeR a an infoRmatie heBt meegekRegen. teLevisie Leeft van vuLseL.

Foto’s: Philipp Koch

essay

etcetera 113 47

temaken?Dievraagvaltnietgemakkelijktebeantwoorden.EnomdatikzelfKulturzeitzowaardeerde,maartegelijknietprecieskonzeggenwaaromikgelijksoortigeprogramma’sopanderezendersdoorgaansonuitstaanbaarvind,hebikeensgedurendeendikkeweekeenschoolse‘inhoudsanalyse’vanhetprogrammagemaakt(ikhebtenslotteooitmassacommu-nicatiegestudeerd!). WaaromikbijhetkijkennaarKulturzeitnietgefrustreerdofgeïrriteerdword,heeftindeeersteplaatstemakenmethetfeitdatheteenvrijlang(veertigminuten)eneendage-lijksprogrammais.DoordaterbijnadriekeerzoveeltijdwordtingeruimdalswatArteterbeschikkingsteltvoorzijndagelijksecultuur-rubriek,hebjeniet–ofalthansveelminder–deindrukdatervoorafaan‘culturalcorrect-ness’wordtgedaan.Natuurlijkkunnennietallecirca5800premièresaanbodkomenvande150gesubsidieerdetheatergezelschappen–naastde280privétheaters–dieDuitslandtelt.Maarjekrijgtnietdeindrukdaterenkelonverbiddelijkendrastisch‘topevenementen’wordengeselecteerd. Bovendienishetverbazingwekkendhoe-veeljenaelkkortitemhebtbijgeleerd.Bijtelevisieeenzeldzaamgevoel:meestalstaatdetijd–deduurvaneenitemofeenprogramma

–nietinverhoudingtotwatjealskijkeraaninformatiehebtmeegekregen.Televisieleeftvanvulsel.Mijndagelijkseveertigminu-tenervaarikechternooitals‘verlorentijd’,integendeel. Iets–endathangtdaarnauwmeesamen–heeftooktemakenmetdetoonwaarinallesverloopt.BijKulturzeitkrijgjenietdeindrukdat‘kunstencultuur’jeindestrotwordengeduwd.Kunstencultuurdienennietaandekijkerverkocht.Hetcontrastisbijzonderopvallendmetbijvoorbeeldhettheatermaga-zine‘Foyer’opdezelfdezender.Hierworden,omdezoveelweken,zoalsgebruikelijkbijhetmediumwanneerhetomcultuurgaat,alleregistersopengetrokkenomdekijkerteverleiden,techarmeren,enzogezegdteprik-kelen.Exotischelocaties,opgewondenpresen-tatoren,eneentoonvan‘leuk,leuk,mensen!Gadatzien!’Alsvolwassenkijkerdieinthe-aterisgeïnteresseerd,voelikmijalskleuterbehandeld. Kulturzeitdoetgeenenkeleinspanningomdekijkernaarzichtoetehalen(geencadeaubonnen,nooiteenwedstrijd!).Geenhysterischcharmeoffensiefdus,zoalsdatbijArtebon tonis.Hetgevenvandegelijke,duide-lijkeenverzorgdinbeeldengeluidgebrachteinformatieoverkunstencultuurvolstaat.

Daarbijwordtaccuraatenbeknoptdecontextgeschetstwaarinjehetonderwerpmoetplaat-sen.Kortom:Kulturzeitneemtmijalskijkerausérieux,ikbeneengelijke.Endatwij,kijkersvanKulturzeit,zondertwijfeltotdecategorievanintellectuelen,kunstenaarsencultuurprofessionelenbehoren,wordtdoordemakersnietalseenlastmaaralseenvanzelf-sprekendgegevenbeschouwd.Intellectuelen,kunstenaars,enzovoortszijntochookpoten-tiëlekijkers?Alsmensendieniettotdezedoelgroepbehorentoevalligookeenskijken,krijgenzijeenverzorgdeneerlijkbeeldvanwat‘kunstencultuur’kanzijn.Ennieteenparodieervan,diehapklaardoordetv-magne-tronwerdklaargestoomd. Meertelevisiehebiknietnodig.Somskijkikookweleensopzaterdagavondnaar3Sat.Danwordteenoperaoftheateropvoeringuit-gezonden.Vorigjaarzagikdrievandevijfpre-mièresuitSalzburg,enookvanhetBerlijnseTheatertreffenwordtsteedseenruimeselectieaangeboden.GeregeldkomendeproductiesvandeZürcherOperaanbod,waarCeciliaBartolienNicolasHarnoncourtvastegastenzijn. Danhebjeooknogeenanderezender,hetTheaterkanal…maardatismeteveelvanhetgoede.Ikwil’savondsooknogweleenslezen,ofnaardeoperaofschouwburg.

48 etcetera 113

BeriChT uiT heT BuiTenland | Column dooR sven Åge BiRkeL and

Dezezomerhebikrondreizenddoorgebracht.Hetwasspannend,zwaar,amusant,somsookfrustrerendeneentikkeltjevermoeiend.DekomendevierjaarinBitTeatergarasjenzullengelijkaardigverlopen,geloofik. BeginjulivertrokikinmijnoudeVolvouitBergen.Ikreedeengoedevierhonderdkilo-meterzuidwaartsnaarKristiansand,waarikbenopgegroeid.IkbezochtmijnoudeschoolinhetbosnabijTronstad-vannet,enookdefamilie,bijwieiktwaalfcreatievedagendoorbrachtmethetopknappenenschilde-renvanhethuis,metzwemmenengenietenvanhetgoedelokalebier.VandaaruitnamikhetvliegtuignaarAthene,nogmeernaarhetzuiden,waarikmeteenvanmijnoudstevriendendeeerstedebesteferryrichtingEgeïscheZeeopsprong.Toeristenvalstrikkenendroomeilandenvolgdenelkaarineenhoogtempoop:Santorini,Anafi,Sikinos,Iraklia,Folegandros,Ios,Naxos,Paros,Syros,Schinoussaennogenkeleonbewoondeparels.Alletransportoverwaterwerduitgetestengebruiktmeteengrootgevoelvoorproef-ondervindelijkheid,vanmini-totcruiseschip,eenbelevenisdieonseenfantastischetijdopzeeeneenportiefrustratiesbezorgde.SamenmetongeveerhonderdvijftigandereminofmeervertwijfeldepassagierswerdenweopeenbepaaldmomentontvoerddooreensoortmoderneKapiteinHaakopeenoudwrakdatvooreenferrymoestdoorgaan.Ikzalnietuitweidenoverdeillegalepraktijkenvandebemanningaanboordvanhetschip.Naurenopzeeenvergeefsepogingenomaanwaltegeraken,werdenwe–omhetdiplomatischuittedrukken–gedwongenaantemeren,waaropdekapiteinenzijncrewonmiddel-lijkwerdengearresteerd.WemeerdenaanopheteilandSyros,indeprachtigstestaddieje

jemaarkaninbeelden.Dezestad,eensoortgeboende,GriekseversievanPalermo,wasgrootgenoegomdestroomtoeristenoptevangenentegelijkkalmteenrusttebieden.Voorons,gekidnapten,waszeeensoortvei-ligehaven.Fantastischemeerwaardemetanderewoordenenbovendienhelemaalonver-wacht.Namijnzuidelijkeilandavontuurenaanheteindevanmijnreis,begoniktewerkeninSalzburg,Oostenrijk.Enerzijdsduizendzingendecicaden,mekkerendegeiten,knap-perigecalamaresentijmaroma’s,anderzijdsMozartbonbons,eengrotercontrastisnauwe-lijksdenkbaar.Salzburgiseenhippestadenwordtoverspoeldmettoeristen,maaralsjezoekt,vindjeerookrustigeoordeneninspire-rendeplekken.Ikvondereenpaar.Wataldezebestemmingenmetelkaargemeenhebben,isdekansommensenteontmoeten,fantastischemensen,enomsituatiestebelevendieikvoorderestvanmijnlevenmeedraag.Omtebeslui-ten:dezomervan2008wasgood, good, very good! Stilaankomikbijdeplotvanmijnverhaal.Vóórikaandezeculinaireenbelevenisvollereisbegon,vierdeikinBergen,samenmethetteamvanBitTeatergarasjenenzeven-honderdlichtwanhopigemaarfeestgragetoeschouwersenvrienden,eengigantisch‘afbraakfeest’.Vanbijhetbegin,sindshetseizoen1990-1991,isBitTeatergarasjennietzomaareentheater,maareenarena,enopvelemaniereneenhuisvoorontzettendveelmensen.Ophetmomentdatikditschrijf,wordthetgebouwbeetjebijbeetjeontruimdenmetdegrondgelijkgemaakt.Opdezelfdeplekwordtbinnenkorteennieuwtheatergebouwd:onzenieuwebasis,onsnieuweBitTeatergarasjen.Hetnieuwecomplexzalmeer,mooiereengroterefaciliteitenbiedendanhetoudeTeatergarasjenenhopelijkin2012klaar

zijnvoorgebruik.Ikwilnietdiscriminerendoverkomenwanneerikzegdatwemetdezeoperatiezeerwaarschijnlijkvanmekkerendegeitenentijmaroma’svliegensvlugnaareengroterondeMozartbonbonszullenovergaan.Soms,ofeerdervaak,wilikzulkemetaforenomdraaien...Ikzalnietingaanopdevraagwaaromditallesgebeurt(stadsvernieuwing),welkemiddelenweaanwendenomhetnieuwetheaterterealiseren(privékapitaal)ofhoeweallesaanhetrollenkrijgenvooronzemede-werkers,vooreenreeksgeëngageerdekun-stenaarsuitbinnen-enbuitenland,envooronsveelzijdigepubliek.Ikwillievereenstapdichterkomenbijdeplotvanditverhaal,namelijkonsvierjaarlangebestaanalskunst-nomaden.Datkaneeneindeloosinteressanteenuitdagendereiswordenvooronsallen.Inwelkavontuurzullenwijons–deelsvrijwillig–storten?Watwordtvanonsverwacht,onder-wegennadatweinonsnieuwehuiszijninge-trokken?Hoegaanwededingenaanpakkendienuvooronstriviale,alledaagseproblemenlijken?Enhoezullenwedekomendevierjaaromgaanmetmeeraanhoudendeuitdagingen?Wezijnlangnietdeeerstendieineenderge-lijkesituatieterechtkomen,duswatkunnenweleren–alswealsietskunnenleren–vanenerzijdsonzevoorgangersdiedenomadischefasenietwaardevolgenoegvonden,anderzijdsvanhendielangzaambeseftendatdenieuwesituatieniethelemaalrozengeurenmane-schijnbleektezijn,integenstellingtotwatzeoorspronkelijkgedachthadden?Sommigenvondendevoortdurendveranderendereisinteressanterdanhetnieuwetheater. Wewillenonderweggoedeervaringenopdoenenhopenopeenmooileveninhetnieuwetheatergebouw(uiteraard).Devraagis:hoekunnenwebeidedoelenbereiken?

Een soort reisverslag

etcetera 113 49

Wewensendathetteamzichdoorhetheleprocesgoedheenzalkunnenslaanenwehopenophetzelfdegrote,jonge,talentvolleennieuwsgierigepubliekalsvroeger.Webegroe-tenelkedagalseennieuwedagennietalseenvervelendeheruitzendingvandedagervoor.Hetzoueenunderstatementzijntezeggendatwegroteverwachtingenkoesterenvoordetoe-komst.Hoekunnenwegebruikmakenvandekwaliteitenvanhetveranderlijke,vluchtige,ontembareenvaakonzichtbareproces?Isdat-genewaaroverwijzeldenofnooitreflecterenietswatonspubliekuitgerekendwelwil?Watinhemelsnaammoetenwedandoenominditveranderingsprocesnietgewoonteoverleven,maarergroterensterkeruittekomen? NognietzolanggeledenwashetdegewoonteinNoorwegenomtezeggen:‘Neemjemijnjobaf,danneemjemijnleven.’Datisnuveranderd...oftochniethelemaal?Ikbenzeertevredenmetmijnjob,dieeenbelangrijkdeelvanmijnlevenisgeworden.Hetaantalurendatikaanhetwerkben,stapeltzichmetdedagop,zodatdatikveelmeerwerkdanstriktnoodzakelijkis,zodurvensommigen

beweren.Enkelejarengeledenhebikinge-ziendatmijnkantoormijntoevluchtsoordisgeworden,wegvandebeschaafdebuitenwe-reld.Ikhebgeprobeerdteachterhalenwaaromikhetalszodanigbeschouwenvindgeenandereredendanmijnzogenaamdekan-tooraccessoires,diezichnogsteedsinaantalvermenigvuldigen.Eenoverzicht:devoetbalvandeFootball Match Between Ibsen’s Women And Strindberg’s Men(Baktruppen,Berlijn1990),een‘genuinecannedFloridaSunshine’,eenhalfvolleflesUnicum,tennisballen,halfdodekamerplanten,bokshandschoeneneneenboksbal,eenLambadapopopbatterijen,deelpeeFreedom’s Finest Hour(hoogtepuntenuitdespeechesvanRonaldReagan),vierflesjesgevuldmeturinevandePreEssens-actrices(Bergen,2001),tweeflessenrodewijn(Umbrië2001),eenSwatch-horlogearmbandje,eenAdidasklok,plasticbloemen,eentrainings-pak,tweeAlarmAwards,tweeoudegsm’s,eenwereldvlag(Georgië),eenpostervanJeanetteChristensen(1984),eenmelkkop,eenCasiofx-180Pvrekenmachine,tweekostuums,driepaarschoenen,eenSamsonitelaptoptas,

RadionetteStudio3D(eengroteradiouitdejarenzestigmetfantastischgeluid,gevondenopstraat,opeenkilometervanmijnkantoor),eendinosaurusdimlichtennogontelbareanderekleineengrotedingenvanverschil-lendekwaliteit...Jeetje! AlsjenudenktdatikeenklassiekDoctorJekyllandMisterHyde-typeben,dankanikdatonmiddellijkbevestigen.Mijnkantoorvolbureauaccessoiresismijnlabo,waarikmevol-ledigkanontplooien.Ikbeniniedergeval,netalsdeanderenvanhetBitTeatergarasjenteam,enomeventerugtekomenopmijnGrieksuitgangspunt,zoweliponomi(geduldig)alsepimoni(eigenwijs);dekomendevierjaarzullenwerocken,enmetdezeingesteldheidbeginnenwein2012aaneennieuwleveninBitTeatergarasjen.Endaarna…blijvenwegewoondoorrocken.

vertaald uit het Noors door Birte Staelens

Sven Åge Birkeland is artistiek leider van Bit Teatergarasjen in Bergen (Noorwegen).

Sven Age Birkeland (vijfde van links) en het team van Bit Teatergarasjen © Elsebeth Rahlff