Vrouwen weer eens de pineut
In de Volkskrant dd 19 september vraagt de heer den Boef terecht aandacht voor de ontslagen
in de zorg en de inkomensdaling bij mantelzorgers. Wat hij er niet bij vertelt is dat deze met
name vrouwen raken. Zij zijn op drie manieren de pineut van de bezuinigingen en dreigen hun
economische zelfstandigheid te verliezen.
Momenteel is er in ons land een grootschalige verschuiving gaande van professionele naar
mantel- en vrijwilligerszorg. Deze transitie gaat gepaard met een verschuiving van taken van
Rijk naar gemeenten. De gemeenten worden verantwoordelijk voor goede begeleiding en
ondersteuning van de jeugd, chronische zieken, gehandicapten en ouderen. In totaal gaat het
om 5,3 miljoen mensen (ca. 32 procent van onze bevolking) die worden geraakt door deze
systeemwijziging. Met de transitie is een grote bezuiniging gemoeid. Naar schatting hebben
de gemeenten ongeveer 25% minder middelen om dezelfde taken uit te voeren. De effecten
van de transitie beginnen langzamerhand duidelijk te worden, waarbij met name vrouwen
weer eens de pineut zijn. En wel op drie manieren.
De bezuinigingen leidden ertoe dat er in de zorg- en welzijnssector grote ontslagen vallen.
Onderzoeksbureau SEO meldde bijvoorbeeld dat er in de gehandicaptenzorg afgelopen jaar
5000 mensen werden ontslagen. Komend jaar zullen 10.000 begeleiders en verzorgers hun
baan verliezen, een aantal dat kan oplopen tot 24.000. In andere sectoren – van thuiszorg tot
jeugdzorg - is een vergelijkbaar proces gaande. In totaal gaat het om ca. 75.000 tot 100.000
ontslagen de komende jaren. In de zorg- en welzijnssector werken met name vrouwen; zij
komen straks in de bijstand of worden bijvoorbeeld aangesteld voor een lagere Cao in de
schoonmaakbranche. Uit ons onderzoek blijkt dat vrouwen die in de bijstand terecht komen
vervolgens aan de slag mogen als vrijwilliger. Een voorbeeld: Maryam is een Marokkaanse
vrouw van 30 jaar. Zij was sociaal werker, maar zit nu in de bijstand. Vervolgens denkt de
sociale dienst, dat is een mevrouw met relevante kennis en netwerk. Zo wordt Maryam van
professional als vrijwilliger ingezet. Ze klaagt: zelfs mijn onkosten worden niet vergoed. Los
van deze instrumentele benadering tast dit de economische zelfstandigheid van vrouwen danig
aan.
Burgers moeten langer thuis blijven en daar verzorgd worden. Prima, maar wie gaat dat doen?
In de nieuwe beleidswerkelijkheid moet de zorg eerst opgevangen worden door de familie,
buren of vrienden. Echter, in Nederland zijn al ruim 3,5 miljoen burgers betrokken bij
mantelzorg en vrijwilligerswerk (de zorg voor kinderen niet meegerekend!). Meer dan 60%
van de mantelzorgers is vrouw; 8 op 10 heeft een baan. Als er meer zorg moet worden
verleend, komt dit met name terecht bij vrouwen die al veel mantelzorgtaken verrichten. En
450.000 mantelzorgers geven al aan overbelast te zijn (SCP). Neem Yvonne die hoog is
opgeleid en een gezin en baan heeft. Haar dementerende schoonmoeder werd altijd verzorgd
door de Poolse Wioleta, maar Wioleta zit in de bijstand, en Yvonne moet haar taken
overnemen. Om zorg en baan te combineren moet ze minder gaan werken, wat tot een
inkomensverlies kan leiden van 1100 euro per maand, zo berekende het Nibud. Opnieuw
wordt de economische zelfstandigheid van vrouwen aangetast door de maatregelen.
Ten slotte zijn het met name de ouderen die zorg ontvangen die het moeten doen met minder
hulp en ondersteuning. Vrouwen worden gemiddeld ouder, en zullen als gevolg van alle
maatregelen extra worden getroffen. De eenzaamheid onder ouderen is al groot, en zal
toenemen als er nog minder mensen over de vloer komen. Een huishoudelijke hulp maakt
immers niet alleen schoon, maar kijkt ook even in de koelkast of alles nog koosjer is, en
drinkt even een kopje koffie. Huishoudelijke hulpen zijn bij uitstek geschikt om vroeg
signalen van verwaarlozing op te pikken en door te geven. Het is nog niet eens zo lang
geleden – in de periode voor de bejaardenhuizen – dat ouderen voor zichzelf moesten zorgen
en vaak in situaties van armoede terecht kwamen. Een oud geriater vertelt in de documentaire
over de geschiedenis van de ouderenzorg hoe hij een oudere vrouw, die werd verzorgd door
haar verstandelijk beperkte kind, aantrof waarbij de tenen los in de sok zaten als gevolg van
gangreen (http://www.geschiedenis24.nl/andere-tijden/afleveringen/2010-2011/Een-huis-
voor-bejaarden.html) Vorig jaar overleden er ouderen zonder dat dit was opgemerkt.
Zorg is niet alleen een vrouwen ding. Wanneer we een inclusieve en meer zorgzame
samenleving willen, en ik onderschrijf dat van harte, kan dat alleen als we
zorgverantwoordelijkheid op een rechtvaardige manier verdelen. Gelukkig zijn er steeds meer
mannen die zorgen voor de kinderen en velen doen vrijwilligerswerk. Dat emancipatieproces
moeten we vooral stimuleren, bijvoorbeeld door te investeren in het werven van mannelijke
vrijwilligers. Voorts is het belangrijk mantelzorgers bij de indicatie van de zorg te betrekken
en rekening te houden met hun gezondheid en welzijn. En misschien moeten we het witte
werkster plan overwegen om de economische zelfstandigheid van laagopgeleide vrouwen te
verbeteren. Het gaat er in dit plan om dat particulieren cheques kunnen kopen, die ze daarna
inruilen voor een uur schoonmaakwerk. De overheid subsidieert de cheque. Van die subsidie
worden de belastingen en pensioenpremie betaald en zijn de werksters verzekerd tegen
werkloosheid en arbeidsongeschiktheid. In België functioneert dit systeem al naar
tevredenheid.
Als we zorg en zorgzaamheid zo belangrijk vinden, dan moeten we die zorg zichtbaar maken
en belonen. Dat zou ons als samenleving sieren. Immers, een fatsoenlijke samenleving herken
je aan de zorg die zij geeft aan mensen in een kwetsbare situatie.
Prof. Dr. Tineke Abma, VU medisch centrum, Amsterdam
Top Related