Vrouwen weer eens de pineut

In de Volkskrant dd 19 september vraagt de heer den Boef terecht aandacht voor de ontslagen

in de zorg en de inkomensdaling bij mantelzorgers. Wat hij er niet bij vertelt is dat deze met

name vrouwen raken. Zij zijn op drie manieren de pineut van de bezuinigingen en dreigen hun

economische zelfstandigheid te verliezen.

Momenteel is er in ons land een grootschalige verschuiving gaande van professionele naar

mantel- en vrijwilligerszorg. Deze transitie gaat gepaard met een verschuiving van taken van

Rijk naar gemeenten. De gemeenten worden verantwoordelijk voor goede begeleiding en

ondersteuning van de jeugd, chronische zieken, gehandicapten en ouderen. In totaal gaat het

om 5,3 miljoen mensen (ca. 32 procent van onze bevolking) die worden geraakt door deze

systeemwijziging. Met de transitie is een grote bezuiniging gemoeid. Naar schatting hebben

de gemeenten ongeveer 25% minder middelen om dezelfde taken uit te voeren. De effecten

van de transitie beginnen langzamerhand duidelijk te worden, waarbij met name vrouwen

weer eens de pineut zijn. En wel op drie manieren.

De bezuinigingen leidden ertoe dat er in de zorg- en welzijnssector grote ontslagen vallen.

Onderzoeksbureau SEO meldde bijvoorbeeld dat er in de gehandicaptenzorg afgelopen jaar

5000 mensen werden ontslagen. Komend jaar zullen 10.000 begeleiders en verzorgers hun

baan verliezen, een aantal dat kan oplopen tot 24.000. In andere sectoren – van thuiszorg tot

jeugdzorg - is een vergelijkbaar proces gaande. In totaal gaat het om ca. 75.000 tot 100.000

ontslagen de komende jaren. In de zorg- en welzijnssector werken met name vrouwen; zij

komen straks in de bijstand of worden bijvoorbeeld aangesteld voor een lagere Cao in de

schoonmaakbranche. Uit ons onderzoek blijkt dat vrouwen die in de bijstand terecht komen

vervolgens aan de slag mogen als vrijwilliger. Een voorbeeld: Maryam is een Marokkaanse

vrouw van 30 jaar. Zij was sociaal werker, maar zit nu in de bijstand. Vervolgens denkt de

sociale dienst, dat is een mevrouw met relevante kennis en netwerk. Zo wordt Maryam van

professional als vrijwilliger ingezet. Ze klaagt: zelfs mijn onkosten worden niet vergoed. Los

van deze instrumentele benadering tast dit de economische zelfstandigheid van vrouwen danig

aan.

Burgers moeten langer thuis blijven en daar verzorgd worden. Prima, maar wie gaat dat doen?

In de nieuwe beleidswerkelijkheid moet de zorg eerst opgevangen worden door de familie,

buren of vrienden. Echter, in Nederland zijn al ruim 3,5 miljoen burgers betrokken bij

mantelzorg en vrijwilligerswerk (de zorg voor kinderen niet meegerekend!). Meer dan 60%

van de mantelzorgers is vrouw; 8 op 10 heeft een baan. Als er meer zorg moet worden

verleend, komt dit met name terecht bij vrouwen die al veel mantelzorgtaken verrichten. En

450.000 mantelzorgers geven al aan overbelast te zijn (SCP). Neem Yvonne die hoog is

opgeleid en een gezin en baan heeft. Haar dementerende schoonmoeder werd altijd verzorgd

door de Poolse Wioleta, maar Wioleta zit in de bijstand, en Yvonne moet haar taken

overnemen. Om zorg en baan te combineren moet ze minder gaan werken, wat tot een

inkomensverlies kan leiden van 1100 euro per maand, zo berekende het Nibud. Opnieuw

wordt de economische zelfstandigheid van vrouwen aangetast door de maatregelen.

Ten slotte zijn het met name de ouderen die zorg ontvangen die het moeten doen met minder

hulp en ondersteuning. Vrouwen worden gemiddeld ouder, en zullen als gevolg van alle

maatregelen extra worden getroffen. De eenzaamheid onder ouderen is al groot, en zal

toenemen als er nog minder mensen over de vloer komen. Een huishoudelijke hulp maakt

immers niet alleen schoon, maar kijkt ook even in de koelkast of alles nog koosjer is, en

drinkt even een kopje koffie. Huishoudelijke hulpen zijn bij uitstek geschikt om vroeg

signalen van verwaarlozing op te pikken en door te geven. Het is nog niet eens zo lang

geleden – in de periode voor de bejaardenhuizen – dat ouderen voor zichzelf moesten zorgen

en vaak in situaties van armoede terecht kwamen. Een oud geriater vertelt in de documentaire

over de geschiedenis van de ouderenzorg hoe hij een oudere vrouw, die werd verzorgd door

haar verstandelijk beperkte kind, aantrof waarbij de tenen los in de sok zaten als gevolg van

gangreen (http://www.geschiedenis24.nl/andere-tijden/afleveringen/2010-2011/Een-huis-

voor-bejaarden.html) Vorig jaar overleden er ouderen zonder dat dit was opgemerkt.

Zorg is niet alleen een vrouwen ding. Wanneer we een inclusieve en meer zorgzame

samenleving willen, en ik onderschrijf dat van harte, kan dat alleen als we

zorgverantwoordelijkheid op een rechtvaardige manier verdelen. Gelukkig zijn er steeds meer

mannen die zorgen voor de kinderen en velen doen vrijwilligerswerk. Dat emancipatieproces

moeten we vooral stimuleren, bijvoorbeeld door te investeren in het werven van mannelijke

vrijwilligers. Voorts is het belangrijk mantelzorgers bij de indicatie van de zorg te betrekken

en rekening te houden met hun gezondheid en welzijn. En misschien moeten we het witte

werkster plan overwegen om de economische zelfstandigheid van laagopgeleide vrouwen te

verbeteren. Het gaat er in dit plan om dat particulieren cheques kunnen kopen, die ze daarna

inruilen voor een uur schoonmaakwerk. De overheid subsidieert de cheque. Van die subsidie

worden de belastingen en pensioenpremie betaald en zijn de werksters verzekerd tegen

werkloosheid en arbeidsongeschiktheid. In België functioneert dit systeem al naar

tevredenheid.

Als we zorg en zorgzaamheid zo belangrijk vinden, dan moeten we die zorg zichtbaar maken

en belonen. Dat zou ons als samenleving sieren. Immers, een fatsoenlijke samenleving herken

je aan de zorg die zij geeft aan mensen in een kwetsbare situatie.

Prof. Dr. Tineke Abma, VU medisch centrum, Amsterdam