Ze ve ch t e nvoor eenzelf verzonneni slamIn terview Jessica Stern

Jessica Stern gaat een boek schrijven overjihadgangers. „Alleen het innemen van hunpaspoorten helpt niet.”

Een aanklacht tegen terroristisch geweld tijdens een anti-ISIS-demonstratie op het Haagse Plein, dit jaar.

FOTO

’S ANP

Door onze redacteurBas Blokker

AMSTERDAM. Een Nederlander zietin Amsterdam-West of de HaagseSchilderswijk waarschijnlijk: woonka-zernes, armoede, segregatie, treur-nis. Een Amerikaanse als Jessica Sternziet vooral de netheid, het goede on-derhoud, levendige straten, energie.

Jessica Stern, terrorisme-expertaan Harvard University, logeerde eenweek in Nederland. Ze kwam voor delaatste bewegingen in het proces te-gen Radovan Karadzic, omdat ze eenboek schrijft over oorlogsmisdadi-gers. Maar ze heeft die week haarogen ook de kost gegeven in achter-standswijken in Den Haag en Amster-dam voor een boek dat ze van haaruitgever eerst moet maken. Over deradicale moslims die ten strijde trek-ken voor de Islamitische Staat (IS).

Geen betere auteur daarvoor danStern, die tien jaar geleden al metgroot psychologisch inzicht gesprek-ken voerde met mensen die voor hungeloof bereid waren te doden. Ze in-terviewde joodse, christelijke envooral veel islamitische terroristen.Als ze bijvoorbeeld een jonge moslimuit Lahore, Pakistan, ontmoet: „B enje niet bang om te vechten”, vraag ikde strijder. „Waarom zou ik bangz i j n”, reageert hij. „Ik bid iedere dagom de dood.”

De nieuwe generatie moslimterro-risten is anders, zegt ze beslist, bij eenglas thee in een café in Amsterdam.Anders, omdat IS anders is. „Deze sek-te is zo bruut en wreed.” Daarom snaptze niet dat er kennelijk toch een ver-lokking van uitgaat. „Iedereen weetvan de onthoofdingen en de wreed-heid. Wie wil daar nou bij horen?”

Zoeken naar de beweegredenen inandermans hoofd. Het kan het beginzijn van begrip en dus ook het beginvan een succesvolle tegenaanval. Datis waarom Jessica Stern ja heeft ge-zegd tegen haar uitgever, al stond zeniet te springen. Niet dat ze het on-derwerp te ellendig vindt, maar het islastig dat ze met deze terroristen nietzelf kan spreken. „Ik ben gewendmijn eigen materiaal te verzamelen.”

Daarom is ze bescheiden in het ge-sprek over de drijfveren van moslim-radicalen anno 2014. Zinnen begint ze

CV

Docent, adviseur, auteur

Terrorisme-expert Jessica Stern isverbonden aan de Harvard School ofPublic Health en de Harvard universi-teit in Cambridge, Massachussets. In1994 en 1995 maakte zij deel uit vande Nationale Veiligheidsraad van pre-sident Clinton. De film The Peacema-ke r (1997), met Nicole Kidman in dehoofdrol, is deels op haar werk in dieraad gebaseerd.Stern schreef boeken en artikelenover terrorisme. Het bekendst is Te r -reur in naam van God (2004), een ver-slag van tientallen interviews met reli-

gieuze terroristen van verschillendegeloven. In 2010 verscheen Denial,een onderzoek naar haar persoonlij-ke trauma, nadat ze als 15-jarig meis-je met haar zus werd verkracht.

met: „Dit is maar een indruk…” Of:„Ik vertel even een anekdote…” Of:„Dit moet je niet opschrijven, hoor...”

Maar intussen vlindert ze langs tref-fende invallen. „Is er een biologischeaanleg voor fanatisme? Je zou hethaast geloven als je bedenkt dat som-mige radicalen zijn overgestapt vanhet ene kamp naar het andere.”

Of: „Het kan iets met zelfhaat te ma-ken hebben. Sommige radicale chris-tenen haten zichzelf omdat ze nietkunnen voldoen aan het ideaal vanhun geloof. Niemand kan het dage-lijks leven aan zo’n hoge morele stan-daard paren.”

Of kernachtig: „Sommige westersegeradicaliseerde jongeren zijn ook ge-woon k i d s l o o k ing f o r tro u b le .”

Tiener terrori sten

Ze heeft in de VS samen met enkelepsychologen een Somalische gemeen-schap van nabij gevolgd. Niet zomaareen gemeenschap: zestig Somalischetieners uit de VS en Canada zijn gaanvechten voor de islamitische terreur-groep Al-Shabaab. „Wij hebben nietgesproken met degenen die zich daad-werkelijk hadden aangesloten, welmet de achterblijvers en vroegen onsaf: wat maakt hen wel of niet ontvan-kelijk voor de radicale boodschap?”

Dit waren de bevindingen uit hetonderzoek. De jongeren waren alskind vaak sterk getraumatiseerd. Zehadden slechte ervaringen met de po-litie, stonden vijandig tegenover deoverheid. En ze waren vervreemd vande maatschappij.

Stern vertelt hoe de Amerikaans-So-malische kinderen tussen hun oudersen de buitenwereld in stonden en zevergelijkt dat met wat ze van Neder-land weet – nadat Theo van Gogh werdvermoord, in november tien jaar gele-den, heeft ze langere tijd onderzoek inNederland gedaan. „De kinderen inMarokkaanse gezinnen spreken Ne-derlands. De ouders spreken geen Ne-derlands en niet eens Arabisch. In zo’ncrisis als de moord op Van Gogh levende kinderen in een andere wereld danhun ouders. En de islam die ze vinden,is ook een onthechte variant, die staatlos van de hoofdcultuur.”

Ze vindt het niet vanzelfsprekenddat mensen die zich vervreemd, niet-geïntegreerd voelen, ontvankelijker

zijn voor radicalisering. „Maar wezien dat wel terug in onderzoeken.Mensen die zich onthecht voelen, zijneerder geneigd naar radicale gedach-ten te luisteren. Het terroristenlegervan IS biedt iemand die zich verne-derd voelt een krachtig gevoel van‘horen bij’, van identiteit. Dat ze groteri sico’s durven te nemen, maakt hentrots. En daarbij komt de nieuwe ver-lokking van het mogen leven in hun ei-gen versie van Takfiri. Een salafi-staat,gebaseerd op de sharia. Deze mensenhebben geen islamitische overheid,geen geleerden nodig om hun te zeg-gen wie een goede moslim is en wieeen afvallige. Dat bepalen ze zelf wel,en ze voltrekken prompt het vonnis.”

Wat ze ziet, doet haar wel denkenaan de Hofstadgroep van destijds.„Als jongeren onwetend zijn van decultuur van de islam, staan ze openvoor een versie die de meeste mos-lims niet als islamitisch zouden her-kennen. Ze struinen selectief door dekoran en andere geschriften.

„Wist je dat sommige jihadisten uitGroot-Brittannië de Koran voor dum-mies of Arabisch voor dummies be-stelden voor ze naar Syrië trokken?Natuurlijk, daar zitten ook bekeerlin-gen tussen, maar in wezen zijn alle IS-strijders bekeerlingen. Zij vechten uitnaam van een zelfverzonnen islam.”

Antiradic alisering

Als er zoveel mogelijke redenen zijnvoor een westerse jongere om radi-caal te kiezen voor een kalifaat dat opde snede van het mes wordt gesticht,hoe kun je die dan in hemelsnaam totandere gedachten brengen?

Ze vertelt over Saoedi-Arabië, hetland met het meest uitvoerige antira-dicaliseringsprogramma dat ze ooitheeft gezien. Gedetailleerd, breed.„Ze hebben psychiaters, psychologenen godsdienstgeleerden in dienst. Eneen kunsttherapeut die getraind is inPittsburgh, Pennsylvania, en geradi-caliseerde spijtoptanten laat schilde-ren om hun gevoelens te uiten.

„Teruggekeerde strijders krijgendaar een auto, kleren, werk en ze zoe-ken nog een vrouw voor hem ook. Alsze depressief zijn, krijgen ze medicij-nen. Ze betrekken de familie erbij. Deresultaten waren verbluffend: 90 pro-cent van de jihadisten nam afstand van

de radicale ideeën. Saillante mislukke-ling: een van de twee oprichters van Al-Qaeda op het Arabisch schiereiland.”

Paspoorten innemen

Ze was diep onder de indruk, zegt ze,al was ze nog meer onder de indrukgeweest als het Saoedische ministerievan Binnenlandse Zaken wetenschap-pers als haar de onderliggende datahad laten bekijken.

„Dit programma heeft veel over dehele wereld beïnvloed. Alleen: demeeste internationale experts makenonderscheid tussen radicale gedach-ten en handelingen. Het Saoedischeprogramma richt zich zowel op dadenals gedachten. Past wel in een totali-tair regime, misschien. Aan de anderekant, als je hun gedachten niet veran-dert, blijft het gevaar dat de jihadistenteruggaan naar hun radicale groep.”

Wat in elk geval niet helpt, zegt ze,is het domweg innemen van de pas-poorten van strijders in Syrië. „Ie -mand die uit eigen beweging wil te-rugkeren, omdat hij ter plekke spijt ofafschuw heeft gekregen van wat hijheeft gedaan, zo iemand is goudwaard bij de bestrijding van radicalis-me. Om het heroïsche beeld dat ISvan zichzelf verspreidt tegen tegaan.”

Leuke jonge kinderen

Amsterdam-West vond Jessica Stern„onbegrijpelijk mooi”. „De huizen, destraten – in geen enkel opzicht had hetiets van de Amerikaanse getto’s. Hetlijkt niet op buurten die wij associë-ren met bendegeweld.” Haar is „deenorme betrokkenheid” o p geva l l e nvan de mensen die er werken. „Diedoen zo hun best om de situatie voormigranten te verbeteren.” Ze vondhet pijnlijk „naar al die leuke jongekinderen te kijken en je te realiserendat sommigen al snel in grote proble-men zullen komen. Wat zeg ik: som-migen zitten al in de problemen.”

Vier jongeren uit West hebben ge-probeerd naar Syrië te reizen. „Dezekinderen zien video’s van de terroris-ten, met onthoofdingen en alles. Zekunnen niet volhouden dat ze naarSyrië reizen om humanitaire hulp tebieden. Toch gingen ze. En wij zijn inhet Westen nog niet aan een beginvan zicht op het waarom.”