OnderzoeksrapportVVEUtrecht2012–2015
WetenschapenWerkveldontmoetenelkaarinactieonderzoek
Dr. Lotte Henrichs Prof. Dr. Paul Leseman
Mei 2016
i
SAMENVATTING III
1 INLEIDING 8
1.1 AANLEIDINGVOORHETVVEUTRECHTACTIEONDERZOEK 81.1.1 WATISACTIEONDERZOEK? 91.1.2 ELEMENTENVANACTIEONDERZOEK 91.1.3 INDIVIDUELEGESPREKKENEN‘TOPSENTIPSVERSLAGEN’ 10
2 DOELSTELLINGENONDERZOEKSVRAGEN 10
3 METHODE 10
3.1 ONDERZOEKSDESIGN 103.2 PARTICIPANTEN 113.2.1 FOCUSLEERLINGEN 113.2.2 SELECTIEVANFOCUSLOCATIESENFOCUSLEERLINGEN 113.2.3 ACHTERGRONDKENMERKENVANDEFOCUSLEERLINGEN 123.2.4 VERLOOPVANFOCUSLEERKRACHTENENPEDAGOGISCHMEDEWERKERS 133.3 DOORSTROOMVANDEKINDEREN 133.4 OBSERVERENVANPROCESKWALITEIT:CLASS 153.4.1 WANNEERSPREEKTMENVAN‘HOGE’KWALITEIT? 173.5 OBSERVERENVANACTIVITEITENVERDELINGEN:SNAPSHOTS 173.5.1 TYPELEERKRACHT–KINDINTERACTIE 183.6 METENCOGNITIEVEONTWIKKELINGFOCUSLEERLINGEN 183.7 ANALYSEVANDE‘TOPSENTIPSVERSLAGEN’ 183.8 ANALYSEVANRELATIESTUSSENKWALITEITOPDEGROEPENKINDUITKOMSTEN 213.9 ANALYSESMETMEERKINDERENINÉÉNKLAS 22
4 RESULTATEN 23
4.1 PROCESKWALITEITOPDEPEUTERCENTRA(VOORSCHOOLLOCATIES) 234.1.1 EDUCATIEVEONDERSTEUNINGUITGESPLITSTINSPECIFIEKEDIMENSIES:PEUTERCENTRA 244.2 PROCESKWALITEITINDEGROEPEN1/2 254.2.1 VARIATIETUSSENLEERKRACHTENBINNENHETEDUCATIEVEDOMEIN 264.2.2 EDUCATIEVEONDERSTEUNINGUITGESPLITSTINSPECIFIEKEDIMENSIES:GROEPEN1/2 274.2.3 WATBETEKENTEENLAAG-MIDDENSCOREPRECIESVOORDEDRIEEDUCATIEVEDIMENSIES? 284.3 GROEIVANDE‘ZESXZES’-LEERKRACHTEN 294.4 ACTIVITEITEN-VERDELINGOPDEPEUTERCENTRA 304.4.1 AARDVANDEACTIVITEITEN:PEUTERCENTRA 314.4.2 SPELINDEPEUTERCENTRA 334.4.3 TRANSITIESINDEPEUTERCENTRA 334.4.4 GESPREKKENINDEPEUTERCENTRA 344.4.5 ACTIVITEITENINEENBEGELEIDEKLEINEGROEP(PEUTERCENTRA) 354.5 ACTIVITEITEN-VERDELINGINDEGROEPEN1/2 354.5.1 TRANSITIESINDEGROEPEN1/2 374.5.2 GESPREKKENINDEGROEPEN1/2 374.5.3 TAAL-ENREKENACTIVITEITENINDEKLEUTERKLASSEN 384.5.4 SPELINDEGROEPEN1/2 394.5.5 ACTIVITEITENINEENBEGELEIDEKLEINEGROEPINGROEP½ 394.6 RELATIESTUSSENPROCESKWALITEITENGROEIINKINDUITKOMSTEN 40
5 ANALYSEVANGEGEVEN‘TIPS’ 41
5.1 TIPSBEVORDERENPOSITIEFKLIMAAT 415.2 TIPSMINIMALISERENNEGATIEFKLIMAAT 425.3 TIPSVERHOGENSENSITIVITEIT 425.4 TIPSBEVORDERENAANDACHTVOORKINDPERSPECTIEF 43
ii
5.5 TIPSBEVORDERENEFFECTIVITEITVANGEDRAGSREGULERING 435.6 TIPSGEGEVENVOORPRODUCTIVITEIT 445.7 TIPSBEVORDERENEDUCATIEVEWERKVORMEN 445.8 TIPSBEVORDERENCONCEPTONTWIKKELING 455.9 TIPSGEGEVENVOORKWALITEITVANFEEDBACK 465.10 TIPSGEGEVENVOORSTIMULERENVANTAALONTWIKKELING 46
6 EXTRARONDEDATAVERZAMELINGINHETNAJAARVAN2015 48
6.1 PROCESKWALITEITTIJDENSDENAMETING 486.2 ERVARINGENVANPEDAGOGISCHMEDEWERKERSMETBETREKKINGTOTSCHOLING 506.2.1 ERVARINGMET‘TOPSENTIPSVERSLAGEN’ 50
7 INTERVIEWSMETLEERKRACHTEN,COÖRDINATORENENWERKBEGELEIDERS 51
8 CONCLUSIEENAANBEVELINGEN 53
8.1 CONCLUSIESPROCESKWALITEIT 538.2 CONCLUSIESACTIVITEITENAANBODENAARDVANDEINTERACTIES 548.2.1 AANSLUITINGOPVOORGAANDEONDERZOEK(PILOT‘GEMENGDEGROEPEN’) 558.3 CONCLUSIESINTERVIEWS 558.4 CONCLUSIESSAMENHANGTUSSENKWALITEITVANAANBODENKINDUITKOMSTEN 558.5 AANBEVELINGEN 568.6 WOORDVANDANK 59
iii
Samenvatting
Aanleidingenachterliggendevraag
InUtrechtistussen2012en2015actieonderzoekuitgevoerdbinnenhetdomeineducatieaanhetjongekind(VVE).Actieonderzoekispraktijkgerichtonderzoekwaarbijwetenschapenwerkveldnauwsamenwerkenendeonderzoekerzichtendoelstelteenveranderingteweegtebrengen.Deachterliggendevraag:“IsmeninUtrechtopdejuistewegvoorwatbetrefthetverhogenvandekwaliteitvanVVE?”.Degemeentelietaleerder,tussen2007en2011,onderzoekuitvoerennaardekwaliteitvanVVE(deHaan,Elbers&Leseman,2011;pilotgemengdegroepenUtrecht).Uitditonderzoekkwamnaarvorendatde‘professionaliteit’vanpedagogischmedewerkersenleerkrachtendecrucialefactorisvooreffectenvanVVE.Dezeconclusiewerdgebaseerdophetresultaatdatkinderendievakerbegeleideontwikkelingsstimulerendeactiviteitenaangebodenkregeneengroteregroeidoormaaktenintaal-enrekenvaardigheden.Metprofessionaliteitwordthierdusbedoelddateenberoepskrachtinstaatisomdoelbewustkwalitatiefhoogwaardigaanbodtebieden,nauwaansluitendbijhetontwikkelingsniveauvandekinderen.NaaraanleidingvanditonderzoekisdeafgelopenjarendoordeverschillendebijVVEbetrokkenpartnerssterkgeïnvesteerdinhetverhogenvandeprofessionaliteit.Degemeentesteldehiervoormiddelenbeschikbaar.Methode
Inhetkadervanditonderzoekzijn185focuskinderen(91peutersen94kleuters)driejaarlanggevolgdinhunontwikkelingeninhunonderwijsomgeving(peutercentrametvoorschoolseeducatieengroepen1/2).Inhetonderzoekwerda)dekwaliteitinkaartgebrachtvaninteractiestussendekinderenenhunpedagogischmedewerkerofleerkracht(proceskwaliteit);b)doormiddelvanconcretehandelingstipsgeprobeerdomdezeproceskwaliteiteenpositieveimpulstegeven;c)deervaringenvanberoepskrachtenrondomprofessionaliseringsactiviteiteninkaartgebracht.Decyclusvan‘meten–verbeteren–meten’zageralsvolgtuit:Omproceskwaliteitinkaarttebrengenwerdendepedagogischmedewerkersenleerkrachtentweekeerperjaargeobserveerdmethetobservatie-instrumentCLASS.Ditinternationaalerkendeengevalideerdeinstrumentkentkwaliteitsscorestoeaandegroepophetgebiedvanenerzijdsemotioneleondersteuningenanderzijdseducatieveondersteuning(zieFiguur1).Naelkeobservatieontvingendepedagogischmedewerkersenleerkrachtengedetailleerdefeedbackophunhandelen,inclusiefconcretetipsterverhogingvandekwaliteit.Peutercentrawerdendriekeerbezochttussen2012en2013.Na2013zatenallefocuskinderenminimaalingroep1,enwerdendusalleennogbasisscholenbezocht.Continuvondterugkoppelingplaatstussendeonderzoekerenhetwerkveld.Aanheteindvanhetonderzoek,in2015,werdendepeutercentrawaarin2013voorhetlaatstobservatieswarenverrichtnogmaalsbezochtomvasttestellenofdeinvesteringeninprofessionaliteitdietussentijdswerdengedaaneffectiefbleken.Eenbekendpatroon:Hogeemotioneleondersteuning,middelmatigeeducatieveondersteuning
Deobservatieslateneenterugkerendpatroonzienvoorproceskwaliteit.Defocuskinderenzateninpeutercentraengroepen1/2waargoedekwaliteittyperendwasvooremotioneleondersteuningenmiddelmatigekwaliteittyperendwasvooreducatieveondersteuning.Uitvoorgaandonderzoekisnaarvorengekomendatemotioneleondersteuningpositiefsamenhangtmetdewoordenschatontwikkelingvanjongekinderen,endeeducatieveondersteuningeenpositiefverbandlaatzienmetdeontwikkelingvanaandacht(Slot,2014).Hetbeschrevenpatroonvangoedeemotioneleondersteuningenmiddelmatigeeducatieve
iv
ondersteuningisvergelijkbaarmetwatbeschrevenwordtindeinternationaleliteratuurwaaringewerktwordtmethetzelfdeobservatie-instrument.Opvallendestijgingvankwaliteitopdepeutercentra
Anderhalfjaarnadelaatsteobservatie-eenperiodewaarinsterkgeïnvesteerdisinprofessionaliseringvanpedagogischmedewerkers-bleekdeeducatieveondersteuningopdepeutercentraaanzienlijkensignificantgestegen.Educatieveondersteuningkonnugekenmerktwordenals‘goed’.Ditiseenopvallendpositiefbeeldinvergelijkingmetinternationaalonderzoek.Toenameinproceskwaliteitindegroepen1/2.
Vandeintotaal117geobserveerdeleerkrachten,doorliepenzesleerkrachtenvangroep1/2allezesdecycli.Omdatdefocuskinderenvaaktussentijdswisseldenvanleerkracht,werdhetovergrotedeelvandeleerkrachtenminderdanzeskeergeobserveerd.Diezesleerkrachtendiehetgeheleonderzoekmeededenscoordenophetlaatstemeetmomenthogeropeducatieveondersteuninginvergelijkingmetdeoverigeleerkrachten.Naasteenverhoogdeeducatieveondersteuningwerdvastgestelddatdezeleerkrachtenmeeraandachthaddenvoorhetvolgenvankeuzesvankinderenenvoorhetuitlokkenvaninbrengvankinderen.Ditwarendanookdekwaliteitsaspectenwaarhetmeesteruimtevoorverbeteringwas,enwaardemeestetipsbetrekkingophadden,zo’n70%.Debetreffendeleerkrachtengavenzelfaanzichgedurendehetonderzoekmeerbewusttezijngewordenvandemanierenwaaropzijhuninteractievaardighedenkunnenverbeteren.Tijdgrotendeelsbesteedaanvrijspel,transities,educatievegesprekenentaalenrekenen
Aanvullendeobservatieslietenziendatdefocuskinderenoppeutercentrazichopeengewoneochtendvoorhetgrootstegedeeltebezighoudenmetvrijspel(25%),transities(20%)eneducatievegesprekken1(15%).Voordefocuskinderenindegroepen1/2kwamdezeverdelingneerop:educatievegesprekken(20tot30%),transities(20%tot30%),vrijspel(13%)entaal-enrekenactiviteiten(15%)(zieFiguur2).DitpatroonvandagbestedingkomtovereenmetdepatronendiegevondenwerdeninhetonderzoekvandeHaan,ElbersenLeseman(2011).Naastdefrequentieswerdgekekentijdenswelkeactiviteitensprakewasvanleerkracht-kindinteractiediegetypeerdkonwordenals‘scaffolding’;kwalitatiefhoogwaardigeinteractieswaarbijhetniveauvankinderenactiefwordtverhoogd.Scaffoldingbleekoppeutercentrahetmeestvoortekomentijdensdeeducatievegesprekken.Tijdensvrijspelblekenkinderenvooralmetelkaarteinteracteren.Welwerdhetaandeelscaffoldingtijdensvrijspelietshogerindeloopvanhetonderzoek.Indegroepen1/2wordtscaffoldingvooralgeobserveerdtijdenstaal-enrekenactiviteiten.Integenstellingtotdegesprekkenopdepeutercentra,wordtdeinteractietijdensgesprekkeningroepen1/2gekenmerktdoorinstructie,enkortevraag-antwoord-evaluatiesequenties.Positiefverbandtusseneducatieveondersteuningenkinduitkomsten
Kinderendieinheteerstejaarvanhetonderzoekingroepenzatenmeteensterkeeducatieveondersteuninggroeidensnellerinwoordenschateninontluikenderekenvaardigheden.Hetonderzoeklaatdaarmeeziendatinvestereninhetverhogenvandeproceskwaliteitvanbelangisvoordeontwikkelingvandekinderen.
1Vaneen‘educatiefgesprek’issprakein2gevallen:wanneerhetgesprekgeplandis,bijvoorbeeldtijdenseenkringgesprek,ofwanneerhetgesprekovereenactiviteitdiebetreffendeactiviteitoverstijgt,bijvoorbeeldtijdensknutselenvaneenpaddenstoelgaathetgesprekoverdevraagwaarompaddenstoelenindeherfstverschijnen.
v
Meestgegeventipsinhetonderzoek
Intotaalwerdener254feedbackverslagenverstuurdinhetkadervanhetonderzoek,waarin3554tipswerdengegeven.Demeestetipshaddenbetrekkingophetdomeinvaneducatieveondersteuning:Stimulerenvantaalontwikkeling(19,8%);Conceptontwikkeling(12,5%);enKwaliteitvanfeedback(9,9%).BinnenhetdomeinvanemotioneleondersteuningbetroffendetipshetvaakstdedimensieAandachtvoorkindperspectief(14,1%)Ervaringenvanberoepskrachten
Uitinterviewsmetpedagogischmedewerkers,leerkrachtenencoördinatorenisgeblekendatheteffectiefbevorderenvandedoorgaandelijntussenpeutercentraendebasisschoolnogaandachtbehoeft.Opsommigelocatiesluktditalzeergoed,opanderelocatiesblijftditeenaandachtspunt.Verschillendeberoepskrachtenindebasisschoolgevenaandatkwaliteitsbewakingopdelocatiezelfeenstevigerplaatszoumoetenkrijgen.Opdepeutercentraishiervoordoorhetaanstellenvanwerkbegeleidersaleenslaggemaakt.Deinhoudelijkeexpertiseomhogekwaliteitteherkennenenteborgenvergtechternoginvesteringen.Depedagogischmedewerkersopdepeutercentraervarendescholingsactiviteitendiewordenaangeboden(bijv.dehogeschoolmodules‘jongekindexpert’enhetfaciliterenvan‘lerendenetwerken’)alszeerleerzaam.Tweeopeenvolgendeonderzoeken:eenvergelijking
DeresultatenvanhetactieonderzoeklatenziendatdoorhetwerkveldinhoudelijkeinvullingisgegevenaandeaanbevelingendiewerdengedaannaaraanleidingvanhetonderzoekvandeHaan,ElbersenLeseman(2011).Inhethuidigeactieonderzoekwerdeenaanzienlijkestijgingvanontwikkelingsstimulerendeactiviteiteninbegeleidekleinegroepengeconstateerd.Verderwerdengeenaanzienlijkeverschillengevondeninhetpatroonvantijdbesteding. Deaanbevelingomprofessionaliseringeenheldereplaatsinhetbeleidtegevenisopgevolgd.Deresultatenvanhetactieonderzoeklatenziendatdezeinvesteringenvruchtenbeginnenaftewerpen.HetactieonderzoekalsonderdeelvandeUtrechtseaanpakprofessionalisering‘NuvoorLater’
HethierbeschrevenactieonderzoekmoetgezienwordenbinnenhetgroteregeheelaanprofessionaliseringsactiviteitendieinderecenteperiodeinUtrechtzijnondernomenendieplaatsvindenonderdeparapluvan‘NuvoorLater’(ziewww.nuvoorlaterutrecht.nl).Metditonderzoekismetobjectievemiddeleneenpositievetrendvastgesteld.Omdezepositievetrendtebestendigenentelatenopgaanvooralleberoepskrachtenwordtopbasisvandebevindingenvanhetactieonderzoekaanbevolenomdehuidigelijnvanprofessionaliseringdoorlerenvanenmetelkaarinlerendenetwerkenvoorttezetten.Hetisvanbelangdeeigenexpertisetevergrotentenaanzienvanhetherkennenenborgenvanhogeproceskwaliteitbinnendeorganisatieofdeschool.Deconstructievedialoogtussenwetenschapenwerkveldlijktmethetoogopdezeambitieeenveelbelovendewegominteslaan.
vi
Figuur1:Samenvattingresultatenproceskwaliteit Emotioneleondersteuning EducatieveondersteuningBeschrijvinginteractievaardigheden
Sfeeropdegroep,sensitiviteitvandeberoepskracht,matewaarinkeuzesvankinderengevolgdworden,enmanierwaaropdeberoepskrachtgedragreguleert
Introducerenentoelichtenvannieuweconceptenenkennis,bereikenvandiepgangininteractiedoorspecifiekefeedbackenhulp,actiefondersteunenvandetaalontwikkeling.
Vanbelangvoor Woordenschatontwikkeling(Slot,2014)
• WoordenschatontwikkelingenOntluikenderekenvaardigheden(huidigonderzoek)
• Ontwikkelingvanselectieveaandacht(Slot,2014)
• Ontwikkelingvantaal-enrekenactiviteiten(deHaan,Elbers&Leseman,2011)
Internationaalpatroon Scoreshogeuiterstevandemiddenrange:goedekwaliteit
Scoreslageuiterstevandemiddenrange:middelmatigekwaliteit
PatroonUtrechtsactie-onderzoek
Scoreshogeuiterstevandemiddenrange:goedekwaliteitDe6x6leerkrachten:hogerescoresaandachtvoorkindperspectief(eenvandedimensiesvanemotioneleondersteuning)
Scoreslageuiterstevandemiddenrange:middelmatigekwaliteitDe6x6leerkrachtenscorenoplaatstemeetmomenthogerdancollega’sopalledimensiesvaneducatieveondersteuningenrapporterenvergrootbewustzijn• Peutercentra:Scaffolding
vooraltijdensgesprekken• Groepen1/2:Scaffolding
vooraltijdenstaal-enrekenactiviteiten
Patroon‘Followup’2015(Alleenpeutercentrametvoorschoolseeducatie)
Scoreshogeuiterstevanmiddenrange:goedekwaliteit
Scoreshogeuiterstevandemiddenrange:goedekwaliteit(significantestijgingt.o.v.2013)
vii
Figuur2:Samenvattingresultatentijdsbesteding
NB:Defrequentiesdiehierwordenweergegevenzijngemiddeldenoverallemeetmomenten.Voordepercentagespermeetmomentwordtverwezennaarhetvolledigeonderzoeksrapport.Decategorieoverigomvat:creatieveactiviteiten,etenendrinken,enmotorischeactiviteiten.
8
1 Inleiding1.1 AanleidingvoorhetVVEUtrechtactieonderzoekDegemeenteUtrechtzetaljarenkrachtiginophetfaciliterenvandenodigeondersteuningvankinderenmeteenrisicooptaalachterstanden.Dethema’swaaropwordtingezetzijnsteedsingegevendoorresultatenvanwetenschappelijkonderzoek.Steedsmeerishetaccentkomenteliggenopnietalleenhetondersteunenvandekinderen,maarookophetondersteunenvandeprofessionalsdiedagelijksmetdezekinderenwerkenendiezouiteindelijkhetverschilmoetenmaken.Dezenadrukopmogelijkhedenvoorprofessionaliseringvanberoepskrachtenisbijvoorbeeldtotuitinggekomeninprojectenals‘NuvoorLater’2,waarinberoepskrachtendemogelijkheidkrijgenlerendenetwerkentevormen,deHogeschoolUtrechtmodule‘expertjongekind’,waarinberoepskrachtenmeerdiepgaandekennisvandeontwikkelingvanhetjongekindtotzichnemen,endeontwikkelingvanhet‘UtrechtsKwaliteitskader’voorwerkenmetjongekinderen.DaarbijheeftdegemeenteUtrechtopdrachtgegevenvoorhetuitvoerenvanwetenschappelijkonderzoekwaarindeonderwijspraktijkinhetUtrechtsewerkveldnaderonderloepwerdgenomen. Inhetvoorjaarvan2012werdheteindrapportvande‘pilotgemengdegroepen’gepresenteerdaandeUtrechtsewethoudervooronderwijs.Inditrapportwerdverslaggedaanvanwetenschappelijkonderzoeknaarvoor-envroegschoolseeducatie(VVE)ingemengdeenniet-gemengdegroepen.Hetonderzoekwerduitgevoerddoormw.Dr.AnnikadeHaan,dhr.Prof.PaulLeseman,endhr.Prof.EdElbers,allenverbondenaandeUniversiteitUtrecht.Hetonderzoekwaszeerveelomvattend,enzoookderesultaten.Eénvandebelangrijksteuitkomstenwaswellichtdatde‘professionaliteit’vandepedagogischmedewerkerofleerkrachtdoorslaggevendwasvooreenpositiefeffectopkinderen,ennietzozeerhetwelofniethanterenvaneenVVEprogramma.Hetonderzoekweesuitdatkinderendievakerbegeleideontwikkelingsstimulerendeactiviteitenaangebodenkregeneengroteregroeidoormaaktenintaal-enrekenvaardigheden.Metprofessionaliteitwordthierdusbedoelddateenberoepskrachtinstaatisomdoelbewustkwalitatiefhoogwaardigaanbodtebieden,nauwaansluitendbijhetontwikkelingsniveauvandekinderen.
Naaraanleidingvandepilotgemengdegroepenwerdendriebelangrijkeaanbevelingenvoorhetwerkveldgedaan:1)meeraandachtvooractiviteiteninkleinegroepen,2)aandachtvoorhetminimaliserenvantijdverliesgedurendeeen(voor)schooldag3)aandachtvoorprofessionaliseringvandeberoepskrachten(bijvoorbeeldindevormvan‘coachingonthejob’)omeenverbeterimpulsaandegebodenkwaliteittebewerkstelligen.
DegemeenteUtrechtheeftdezeuitkomstenzeerserieusgenomenenisopverschillendemanierenmetdeaanbevelingenaandeslaggegaan.Metingangvanaugustus2013hetpeuterspeelzaalwerkinéénstichtingondergebracht:StichtingSpelenderwijsUtrecht.Hetdoelvandezestadsbredeaanpakwasomhetpeuterspeelzaalwerkopeenmeertransparanteenuniformemanierteorganiseren,waardoorbetertoezichtopdegebodenkwaliteitkanwordenverkregen.HetprofessionaliseringsprojectNuvoorLater,sluitnauwaanbijdeuitkomstenvanhetonderzoekpilotgemengdegroepen–waaringeïntensiveerdeaandachtvoorprofessionaliseringwerdgeadviseerd.BinnenhetprojectNuvoorLaterwerdtevenshetUtrechtsKwaliteitskaderontwikkeld,waarineenvoorUtrechtgezamenlijkevisiegearticuleerdwordtopwatkwaliteitvanaanbodinvoor-envroegschoolsevoorzieningennudaadwerkelijkis.HetdocumentmoetberoepskrachteninUtrechtinstaatstellenomsamentoetewerkennaaroptimalekwaliteitvanaanbod,metdezelfdekwaliteitsnormeninhetachterhoofd.
Metdekennisuitdepilotgemengdegroepenenhetingangzettenvanbovenstaandemaatregelenalsverbeterimpuls,zagdegemeenteUtrechtvoldoendeaanleidingomvervolgonderzoekteinitiëren.Doelvanhetnieuweonderzoek:Hetopnieuwinkaartbrengen
2www.nuvoorlaterutrecht.nl
9
vandekwaliteitvanvoor-envroegschoolsevoorzieningenenlichtschijnenopdetoegevoegdewaardevandezevoorzieningenvoorUtrechtsepeutersenkleuters.Derichtinggevendevraaghierbijwas:“ZijnweinUtrechtopdejuisteweg?”.
1.1.1 Watisactieonderzoek?Inhethuidigeonderzoekiseenaanpakgekozendieafwijktvangangbaarwetenschappelijkonderzoek.Erisbewustnietgekozenvooreenonderzoeksontwerpmeteencontrolegroep,omdatmenalledeelnemendepeutercentraenscholeninstaatwildestellenomvanhetonderzoekteprofiteren.Eenveelgehoordeklachtvanleerkrachtendiedeelnemenaanonderzoekisdatzezelfnietofnauwelijksopdehoogtewordengehoudenvan(tussentijdse)resultatenvanhetonderzoek,terwijlzevaakeenaanzienlijketijdsinvesteringdoendoordeeltenemen.Onderzoekdatdezeperceptieserieusneemtenaandebehoeftevanleerkrachtenindezentegemoetkomtisactieonderzoek.Actieonderzoekisdeonderwijskundigetermvooronderzoekwaarbinnendeonderzoekerniethandelt‘opafstand’,maarnauwsamenwerktmetdegemeenschapdiebestudeerdwordt(h.l.hetUtrechtseonderwijsveld)gedurendeallefasesvanhetonderzoek.Daarbijiseencruciaalelementvanactieonderzoekdeintentieomeenveranderingteweegtebrengen(Whyte,1991).Totopzekere(ethischverantwoorde)hoogteprobeertdeonderzoekerdusdeeigenresultatentebeïnvloeden.Wemoetendaaromdeconsequentiesbenadrukkendiehetontwerpheeftvoordeinterpretatievanresultaten.Omdateencontrolegroepontbreekt,ismenernooitzekervanofeventueleveranderingdaadwerkelijktoeteschrijvenisaandeelnameaanhetonderzoek.Actieonderzoekkenteensterkkwalitatiefelement.Deonderzoekerkoppeltvoortdurendresultatenterugaandeparticipanten(indezecontextdeberoepskrachten)endeparticipantenkoppelenookvoortdurendterugaandeonderzoekerhoezijkennisnemenvanderesultatenenwatdezeresultatenbetekenenvoorhundagelijkshandelen.Opdezemanierontstaatindeloopvanhetonderzoekeenbeeldvanwatdeverschillendepartijenlerenvanhetonderzoekenvanelkaar,enhoebepaaldebevindingenzoudenkunnenwordengeïnterpreteerd.Hetismetnadrukdebedoelingvanactieonderzoekdatdedynamischerelatietussenwetenschapenwerkveldtotuitingkomt.
1.1.2 ElementenvanactieonderzoekZoalsgezegdisdeintentieomeenveranderingtebewerkstelligeneencruciaalelementomtekunnensprekenvanactieonderzoek.Ditwerdinhethuidigeactieonderzoekopdriemanierengeprobeerd:
1. Halfjaarlijkseterugkoppelingsbijeenkomsten2. Individuelegesprekkenmetberoepskrachtendirectnaobservatieopdegroep3. Individueleschriftelijke‘topsentipsverslagen’
Deterugkoppelingsbijeenkomsten
Naafloopvaniedererondevandataverzamelingwerdenallebetrokkenen(pedagogischmedewerkers,leerkrachten,werkbegeleiders,gebiedsmanagers,bouw-/vve-coördinatoren,schoolleiders)uitgenodigdvooreenterugkoppelingsbijeenkomst.Dezebijeenkomstenbestondensteedsuittweedelen.Tijdensheteerstegedeeltewerdsteedsnogmaalshetdoelvanhetonderzoektoegelicht,enwerdendetussentijdseresultatenvanderecentafgerondedataverzamelingsrondetoegelicht.Inhettweedegedeeltewerdopeenmeerinteractievemanier‘ingezoomd’opeenvandebevindingenuitheteerstegedeelte.Vaakwerdbijvoorbeeldrelevantvideomateriaalbesproken,ofwerdeenexpertuitgenodigdommeertevertellenoverwaarómeenbepaaldebevindingnuzobelangrijkisenwatdezebetekentvoordeberoepspraktijk.Scholingkreegdaarmeeeenplaatsbinnendeterugkoppelingsbijeenkomsten.
Deterugkoppelingsbijeenkomstenwarenmetnadrukbedoeldomtegemoettekomenaandevaakgehoordeklachtvanberoepskrachtendatwetenschappelijkonderzoekhenpersoonlijkteweinigzouopleveren.Doorsteedsweerhetdoelvanhetonderzoekhelderteschetsen,alsmededepositievanhetonderzoekbinnenhet(internationale)onderzoeksveldteillustrerenkregenberoepskrachtendekanszichmeerbewusttewordenvandeurgentievanhet
10
doenvanonderzoek,huneigenrolbinnenhetonderzoek,envanwatdeuitkomstenervanhenpersoonlijkzoudenkunnenopleveren.
1.1.3 Individuelegesprekkenen‘topsentipsverslagen’Directnadeobservatie,besprakdeonderzoekermetdepedagogischmedewerker(s)ofleerkrachtdescores.Tijdensdezegesprekkenwerdstapsgewijshetobservatie-instrument(CLASS,ziesectie3.4)metdeleerkrachtdoorgenomen,enwerdtoegelichtwaaromdeonderzoekereen‘laag’,‘midden’of‘hoog’scorehadtoegekend.Deonderzoekerzorgdeerindezegesprekkenaltijdvoordatdeonderbouwingdoorspektwasvanconcretevoorbeeldenvandebetreffendeochtend.Wanneereenlagescorewastoegekend,zorgdedeonderzoekereraltijdvoordatzijopeenhelderemanierschetstewaternodigwasvooreenhogerescoreopdebetreffendekwaliteitsdimensie. Enkelewekennadatleerkrachtengeobserveerdwarenontvingenzijeenschriftelijk‘topsentipsverslag’waarinonderelkekwaliteitsdimensie–zoalsgedefinieerdinCLASS-werdbeschrevenwelkeinteractiespastenbijeenhogescore(tops)enwelkeinteractiesruimtevoorverbeteringlietenzien(tips).Dezeverslagenwerdenineersteinstantienaardepedagogischmedewerker/leerkrachtgestuurd,endaarnaooknaardewerkbegeleider(inhetgevalvandepeutercentra)ennaardebouw-/vvecoördinator-(voordegroep1/2leerkrachten).
2 DoelstellingenOnderzoeksvragenDedrijvendevraagvoordeopdrachtgeverachterhethuidigeactieonderzoekissteedsgeweest:“Zijnweopdejuisteweg?’”.Meeronderzoeksmatiggedefinieerd,wordeninhetonderzoekdrieonderzoeksvragengesteld:
1. HoeisdeproceskwaliteittekenmerkenvaneendwarsdoorsnedevanUtrechtsepeutercentrametvoorschoolseeducatieendegroepen1/2waardekinderenopdezepeutercentranaartoedoorstromen?
2. Watisderelatietussenbovengenoemdekwaliteitendecognitieveontwikkelingvandekinderendievandezevoorzieningengebruikmaken?
3. Kangaandeweghetonderzoekeenpositieveimpulsaandeproceskwaliteitbewerkstelligdworden?
Omvraag1tebeantwoorden,iservoorgekozenomvan185Utrechtseleerlingendeklasse-omgevinggedurendedelooptijdvanhetonderzoekinkaarttebrengen.Alsgevolgvandezekeuzeliepenertweeniveausvanstudiedoorelkaar:(i)deontwikkelingvandekinderenzelf(ii)deontwikkelingvandeleerkrachtenmetwiezijgedurendedriejaartemakenhebbengehad.Hetontwerpvandestudiewordtinhoofdstuk3toegelicht.
3 Methode
3.1 OnderzoeksdesignInTabel1staateenoverzichtvandeverrichteonderzoeksactiviteitenweergegevenindeperiodeseptember2012totjuli2015.Erstondeninhetonderzoekdriepijlerscentraal:(i)Hetkind,(ii)hetaanbodopdegroepen(iii)professionalisering. InTabel2(ziep.12)isteziendatdeontwikkelingvande‘focusleerlingen’gevolgdwerddooropdriemomentencognitievetestsaftenemen(zievooreenbeschrijvingsectie3.6).HetaanbodwaarmeedekindereninaanrakingkomenwerdhalfjaarlijksinkaartgebrachtdoormiddelvanCLASSendoormiddelvanSnapshots(zievooreenbeschrijvingsectie3.4en3.5).Totslotwerdmetenkelevve-ofbouwcoördinatoren(groepen1/2)engebiedsmanagersofwerkbegeleiders(peutercentrametv.e.)interviewsgehoudenomeenbeeldtekrijgenvanderoldieprofessionaliseringopdatmomentinnam.
11
3.2 Participanten
3.2.1 FocusleerlingenBijhetontwerpenvandestudiewashetvolgenvantweecohortenkinderengedurendedriejarenvanhunschoolloopbaanrichtinggevend:eenpeutercohort(eersteobservatieentestafnameronddederdeverjaardag,transitienaardebasisschoolnameetmomentdrie)eneenkleutercohort(eersteobservatieentestafnameronddevierdeverjaardagentransitienaargroepdrienameetmomentvier).Intotaalhebben185kinderendeelgenomenaanhetonderzoek.Hoedewervingvandekindereninzijnwerkgingstaatbeschreveninsectie3.2.2.InTabel2staandeleeftijdenvandekinderenoprespectievelijkmeetmomenten1totenmet6weergegeven. Intotaalhebbenwijvan185kinderendecognitievevaardighedengetestendeproceskwaliteitvandeklassenwaarinzijzateninkaartgebracht.Hetaantalkeerdatdekinderenhebbendeelgenomenaandecognitievetakenwisseltvanminimaal1keertotmaximaal3keer.RedenenvooruitvalvankinderenzijnverhuizingenbuitendegemeenteUtrechtofintrekkenvantoestemmingdoorouders.Eenkleinaantalkinderen(8)isdooreenfoutindeplanningnietgetesttijdensheteerstemeetmoment.
3.2.2 SelectievanfocuslocatiesenfocusleerlingenInsamenspraakmetdeRegiegroepProfessioneel(RGP)3werdbepaaldwelkelocatiesvoordeelnameaanhetonderzoekinaanmerkingkwamen.Richtinggevendhierbijwasdatdeinschattingvandeleidinggevendevaneenlocatiewasdatersprakewasvaneen‘gemiddeldeprestatie’.DezenormwerdgehanteerdomdathetdoelwaseenrepresentatievedwarsdoorsnedevanhetUtrechtseonderwijsveldinhetonderzoekoptenemen.Zogenaamde‘aandachtslocaties’-locatieswaarveelonrustheerstedoorbijvoorbeeldwisselingenvanpersoneel,ofklassenwaarveelzorgpeuters/-kleutersinzaten–werdeninbeginselnietbenaderdvoordeelname.Ooklocatieswaarvanbekendwasdatzeuitzonderlijkgoedpresteerdenwerdennietvoordeelnamebenaderd.Tabel1:Onderzoeksactiviteitenindeonderzoeksperiodenajaar2012–voorjaar2015
T1Najaar/winter2012
T2Voorjaar2013
T3Najaar/winter2013
T4Voorjaar2014
T5Najaar/winter2014
T6Voorjaar2015
Cognitievetakenkinderen Observatieproceskwaliteit(CLASS) Observatieactiviteitenkinderen(Snapshots)
Interviewsmetcoördinatorenenwerkbegeleiders
NB.Deinde1ekolomgenoemdeonderzoeksactiviteitenhebbenplaatsgevondeningearceerdeperiode
3DeRGPiseenoverlegplatformwaaraanvertegenwoordigersdeelnemenvandedriegrotePObesturen,SpelenderwijsUtrechtendegemeenteUtrecht.Vanuitdehogescholen(Pabo’s)aangevuldmeteenonafhankelijkexpertals‘linkingpin’metdeopleiding.HiervindtafstemmingplaatsenwordenontwikkelingengeïnitieerdengevolgddiedeeducatievanhetkindinUtrechtbetreffen,enerzijdsspecifiekgerichtopdeprofessionaliseringvandemedewerkersenanderzijdsopdegezamenlijkeinzetenkwaliteitvanheteducatieveproces.Waarmogelijkookgerichtopgezamenlijkeinkoopenvormgevingvandeprofessionalisering.
12
Tabel2:Leeftijdenkindereninpeuter-enkleutercohort,aantalgroepenwaarinisgeobserveerd
T1 T2 T3 T4 T5 T6
Leeftijdenkindereninhetpeutercohort(N=91)
3;0 3;5 3;9 4;4 5;1 5;7
Leeftijdenkindereninhetkleutercohort(N=94)
4;5 4;10 5;3 5;8 6;5 7;0
Aantalpedagogischmedewerkersinhetpeutercohort
29(17groepen)a
31(18groepen)a
30(15groepen)a
- - -
Aantalleerkrachteninhetkleutercohort
17 16 27 49 62b 60c
NB.Gemiddeldeleeftijdenweergegeveninjaren;maandenaOppeutercentrastaan2pedagogischmedewerkersvoordegroep.Wanneerzijeengelijkaandeelindegroephebbenkrijgenzijeengezamenlijkescorevoorproceskwaliteit.bWaarvan18groep3leerkrachtencWaarvan19groep3leerkrachten
Deselectievandebasisscholenwerdvooreendeelbepaalddoordeselectievanpeutercentra.Diebasisscholenwerdengeselecteerdwaarveelkinderenuitdegeselecteerdepeutercentranaartoedoorstromen.Ditkonuiteraardnietvolledigvoorspeldworden,engebeurdeopbasisvanhetbeeldzoalsdattentijdevandeselectiebestond.Ditiserdeoorzaakvan,daterookbasisscholengeselecteerdzijndienietwerkenmeteenVVE-programma.Richtinggevendwaseersthetcriterium‘stromenerkinderenvanpeutercentradoornaardezeschool’,daarnahetcriteriumvan‘gemiddeldpresteren’.
Nadatineersteinstantiedepeutercentraende(‘bijbehorende’)basisscholengeselecteerdwaren,washetaandepedagogischmedewerkersendeleerkrachtenomdefocusleerlingenteselecteren.Voordezeselectiehanteerdendepedagogischmedewerkerszoveelmogelijktweecriteria:1)DeleerlingheefteenVVE-indicatievolgensderichtlijnendiegehanteerdwordendoordeGemeenteUtrecht4.2)Hetkindismaximaalviermaandenvoorafgaandaanheteerstemeetmomentgestartopdedesbetreffendelocatie.OpscholenwaarweinigtotgeenkinderenmeteenVVE-indicatiezatenwerdenleerlingengeselecteerddiethuisnaasthetNederlandseenanderetaalsprakenófeenleerlinggewichttoegekendhadden.Iniedereklaswerdentussendedrieendeachtkinderengeworven.Oudersgavenschriftelijketoestemmingvoordeelnamevanhunkindaanhetonderzoek.
Wanneerdefocusleerlingendoorstroomdennaareenanderelocatiedantijdensdeontwerpfasewasgeanticipeerd,werddebetreffendeschoolbenaderdvoordeelname.Nadeontwerpfasebepaaldendusdekindereninfeitewelkelocatiesmeededenaanhetonderzoek(zieooksectie3.3doorstroomvandeleerlingen)
3.2.3 AchtergrondkenmerkenvandefocusleerlingenAanalleoudersvandefocusleerlingenwerdgevraagdeenkortevragenlijstintevullen,waarinwerdgevraagdnaarenkelebasaleachtergrondkenmerkenvandeouders.Vande185focusleerlingenvulden108ouderseenvragenlijstin;eenpositieveresponsvan58%.Dezeresponsisnietheelhoog.Deonderzoekershebbentijdensdelaatstedataverzamelingsrondegeprobeerdomsamenmetoudersdevragenlijstintevullen,ineenpogingdepositieveresponsteverhogen.Ditheeftweltoteenverhoginggeleid,maarnogsteedswildeneenaanzienlijkaantaloudersdevragenlijstlievernietinvullen.Wemoetenerrekeningmeehoudendatjuistdoorlaaggeletterdeoudersdevragenlijstennietzijngeretourneerd.
Middelsdezevragenlijstwerdendeachtergrondkenmerkenvandekinderenzogoedmogelijkinkaartgebracht.InTabel3staanenkelebelangrijkeachtergrondvariabelen
4DeVVE-indiceringvindtinUtrechtplaatsopbasisvanouderfactorenenalsvangnetopindividuelegronden
13
beschreven.Bijhetinterpreterenvandetabelmoetsteedsrekeningwordengehoudenmethetgegevendatdecijferswellichtnietrepresentatiefzijnvoordegehelegroepfocusleerlingen.Tabel3:Achtergrondvariabelenfocusleerlingen(n=108)
Achtergrondvariabelenfocusleerlingen Beschrijvinginaantalofgemiddelde
Percentage
Geboortelandoudersvanfocusleerlingen BeideoudersnietinNLgeboren 56 51,8% EénoudernietinNLgeboren,éénouderinNL
geboren21 19,44%
BeideoudersinNLgeboren 19 17,59% IniedergevaléénouderinNLgeborena 6 5,55% IniedergevaléénouderinanderlanddanNL
geborena6 5,55%
AantaljarenwoonachtiginNL(indiennietinNLgeboren)
Ouder1b 23,2(9,78) Ouder2 17,00(9,85) Wieiserverantwoordelijkvoordeopvoeding Ouder1enOuder2gezamenlijk 93 86,1% Ouder1alleenofmetfamilielid 13 12,3%Wiebrengtdemeestetijddoormetdekinderen? Moeder 68 64,8% Vader 3 2,9% Moederenvaderevenveel 32 30,5%aInformatievanandereouderontbreekt.bOuder1isdeouderdiedevragenlijstheeftingevuld,Ouder2isdeandereouder.
3.2.4 VerloopvanfocusleerkrachtenenpedagogischmedewerkersOmdatdekinderenbijhetontwerpvandestudiehetvertrekpuntwaren,bepaaldenzijinfeitewelkeleerkrachtenenpedagogischmedewerkersnadeeersterondevandataverzamelingmeezoudendoenmethetactieonderzoek.Immers,hetprimairedoelvanhetonderzoekisgelegeninhetinkaartbrengenvandekwaliteitvanhetaanbodwaarmeezijzichgedurendedezedriejaarvanhunschoolloopbaanomgeven.Wanneerdekinderenwisseldenvanleerkracht,omwatvoorredendanook,werddezenieuweleerkrachtmeegenomeninhetonderzoek.
3.3 DoorstroomvandekinderenUitTabel2wordtduidelijkdatvanafmeetmoment3deeerstekinderenuithetpeutercohortnaargroep1vanhetbasisonderwijsdoorstroomden.Vanafmeetmoment4warenallekinderenuithetpeutercohortnaargroep1doorgestroomd.Hetverdientspecialevermeldingdatopelkmomenteenanderssamengesteldegroepleerkrachtengeobserveerdwerd.Vakerdangeanticipeerd,kregenleerlingentemakenmeteennieuweleerkrachtenverschoofvoorhetonderzoekdusdeaandachtnaardenieuweoftijdelijkeleerkracht.InFiguur1wordthetaantalkeerwisselenvanleerkrachtenweergegeven.Hetaantalkeerwisselenvarieertvan0(10kinderendiedriejaar‘kleuterden’)tot4keer.Eenaanzienlijkgedeeltevandekinderen(59,5%)wisseldevakervanleerkrachtdandewisseltussenpeutercentrumengroep1ofdewisseltussendekleutergroepengroep3waaropwasgeanticipeerd.Omdatdemeestescholenwerkenmetgemengdegroepen1/2wasgeenwisseltussengroep1engroep2geanticipeerd.
Intotaalzijnvoorhetactie-onderzoek127beroepskrachtengeobserveerd.Dezegroepberoepskrachtenbestonduitintotaal31pedagogischmedewerkers(meestalwerkzaaminduo’s)en96leerkrachten(91vrouwen,7mannen).Dekerendatzijgeobserveerdzijnvarieert
14
van1keertot6keer.Erzijnzesleerkrachtenelkmeetmomentgeobserveerd,naarhenverwijzenwealsde‘zesxzes-leerkrachten’(zieooksectie4.3).Voordepedagogischmedewerkersgeldtdatzijsomsbinneneenmeetmomenttweekeerzijngeobserveerdomdatzijopverschillendegroepenwerken.Indatgevalwerdeengemiddeldevanhunscorepermeetmomentalsgeldendescoregehanteerd.Figuur1:Frequentieverdelingaantalleerkrachtwisselsinperiode2012-2015
Achtergrondkenmerkenvanleerkrachten
Vande96leerkrachtenvulden56leerkrachteneenvragenlijstin(positieverespons58%),waaringevraagdwerdnaarrelevanteachtergrondkenmerkenvandeleerkrachtzelf,naarkenmerkenvandeklas,ennaarprofessionaliseringsactiviteiten.InTabel4staateenoverzichtvanenkelerelevanteachtergrondkenmerkenvanleerkrachtendiehebbenmeegewerktaanhetonderzoek;opleiding,omvangaanstelling,enhetaantaljarenzelfstandigvoordeklas.Tabel4:Achtergrondkenmerkenvandegroep1/2engroep3leerkrachten
Achtergrondkenmerkenleerkrachten(N=56,58%vantotaal)Opleiding M(percentage) PABO 43(76%) KLOSof‘Kleuterkweek’ 8(14%) HBObachelorofmaster 4(7%) WObachelorofmaster 2(3%) Voltijd/Deeltijdwerken 2dagen 3(5%) 3dagen 16(29%) 4dagen 15(27%) 5dagen 23(41%) Aantaljarenzelfstandigvoordeklasa Minderdan1jaar 2(3%) 1t/m2jaar 5(6%) 3t/m4jaar 9(12%) 5t/m10jaar 20(26%) 11t/m20jaar 23(29%) 21t/m30jaar 10(13%) Meerdan30jaar 9(12%)aDezedatazijnaangevuldtot78leerkrachtendoorbijeenaantalleerkrachtendiedevragenlijstnietheeftgeretourneerdtijdensdelaatsteobservatierondete
15
vragennaarhetaantalzelfstandigejarenvoordeklas.
Hetmerendeelvandeleerkrachten(70%)geeftlesaaneenklasdievoorminstensdehelftbestaatuitkinderenmeteenallochtoneachtergrond(zieTabel5).Degroepsgrootteisgemiddeld23.Eengrootgedeeltevandeleerkrachten(53%)geeftaandathetnooitvoorkomtdatzijondersteuningkrijgenvaneenonderwijsassistentofcollega.Tweeleerkrachtenhebbenvrijwelelkedageencollegaofonderwijsassistentnaastzich.Tabel5:Kenmerkenvandeklasseninhetonderzoek
Kenmerkenvandeklasseninhetonderzoek Gemiddeldegroottevandeklassen 23(minimaal12,maximaal31)Aandeelkinderenindegroepvanallochtoneafkomst 0-10% 7(11%) 11-20% 5(8%) 21-30% 2(3%) 31-40% 3(5%) 41-50% 12(20%) 51-60% 4(7%) 61-70% 1(2%) 71-80% 1(2%) 81-91% 3(5%) 91-100% 21(34%)AandeelkinderenindegroepdatweinigtotgeenNLspreekt
0-10% 34(56%) 11-20% 9(15%) 21-30% 9(15%) 31-40% 3(5%) 51-60% 3(5%) 71-80% 1(2%)Matevanondersteuningdooronderwijsassistentofcollega(geenstagiair) Nooit 30(53%)
1dagdeelofminder 3(5%)
2dagdelenperweek 7(12%)
3dagdelenperweek 1(2%)
4dagdelenperweek 8(14%)
5dagdelenperweek' 1(2%)
. Vrijwelelkedag 2(4%) Wisselend,afentoe 5(9%)
3.4 Observerenvanproceskwaliteit:CLASSVoorhetinkaartbrengenvandeproceskwaliteitopdeverschillendegroepenisgebruikgemaaktvanhetClassroomAssessmentScoringSystem(CLASS;Pianta,LaParo&Hamre,2008).HetinstrumentisdooronderzoekersvandeUniversiteitUtrechtinsamenwerkingmetdeAmerikaanseauteursvanCLASSvertaaldinhetNederlands(Slot,Leseman,Mulder&Verhagen,2010).Voorhethuidigeonderzoekisvoorhetobserverenindepeutercentradepeuterversiegebruikt(CLASStoddler)envoorhetobserverenindegroepen1/2dekleuterversie(CLASSPreK).
16
CLASSsplitstproceskwaliteitopindomeinen.Voordepeutervariantzijndittweedomeinen:EmotioneleOndersteuningenEducatieveOndersteuning.BijdekleutervariantkomthierGroepsorganisatiebij.Figuur2laateenschematischeweergavezienvandezedomeinen.Figuur2:SchematischeweergavevandeCLASSkwaliteitsdimensies
DeonderzoekerobserveertaandehandvanCLASSvierkeer20minuten.Inhethuidigeonderzoekvonddeobservatiemeestalplaatsindeochtend.Inprincipewordenalleactiviteitengeobserveerd,zolangzerepresentatiefzijnvooreengewoneochtendopdegroep(ditgaatinoverlegmetdeteobserverenleerkracht).Bijdekleutervariantiservoorgekozenombuitenspelennietteobserveren,bijdepeutervariantgebeurtditwel. Eengroepkrijgteengemiddeldescoretoegekendvoorelkekwaliteitsdimensie,gebaseerdopdevierobservatiesvanéénochtend.Descoremoetdeervaringvanhetgemiddeldekindrepresenteren.Incidentenwordendusinderegelniettezwaargewogen.OpdezemanierwordtmetCLASSgeprobeerdeenvoordegroepzorepresentatiefmogelijkescoreterapporteren.
Eenonderzoekerkentscorestoeopeenschaalvan1tot7.Scores1en2wordenvolgenshetmodelvanCLASSgekenmerktalszijnde‘laag’,scores3totenmet5wordengekenmerktalsde‘midden-range’enscores6en7wordengekenmerktalszijnde‘hoog’.Eenlagescorebetekentdatdeteobserverengedragsmarkeerders(bijvoorbeeldresponsiefreagerenopkinderen)nooittotzeldengezienzijn,ofdatersprakewasvanveelgemistekansenbinnendecyclusvan20minuten.Eenmiddenscorebetekentdatdetescorengedragsmarkeerderenkelekerengezienis,maarnietconsequent.Binnendemidden-rangekandeonderzoekereennuanceringmakentussenlaag-middenenmidden-hogescores.Eenmidden-hoogscoreisbijvoorbeeldvantoepassingalsdetescorengedragsmarkeerdervakerweldannietgezienwerd,zijhetnetniet
17
consequentgenoegomindehogerangetescoren.Eenhogescorebetekentdatdeteobserverengedragsmarkeerderzeervaaktotconsequentgezienistijdensdeobservatiecyclus. EenonderzoekerdiemetCLASSobserveert,isintensiefgetrainddooreenaanTeachstone5geaffilieerdetrainer.DegeaffilieerdetrainerisgecertificeerddoorTeachstoneenmoetdezecertificeringjaarlijkshernieuwen.DeonderzoekerdiemetCLASSgaatobserverenisgeslaagdvooreenNederlandsebetrouwbaarheidstestdiejaarlijksmoetwordenherhaald.Opdezemanierwordtdebetrouwbaarheidvanhetscorenbewaakt,enkomtobjectiviteittijdenshetscorennietinhetgeding.
3.4.1 Wanneerspreektmenvan‘hoge’kwaliteit?VolgenshetmodelvanCLASSwordendescores1en2wordengekenmerktalszijnde‘laag’,scores3totenmet5wordengekenmerktalsde‘midden-range’enscores6en7wordengekenmerktals‘hoog’.Inverschillendeonderzoekenechter,wordtvooremotioneleondersteuningdescore5alsondergrensvoor‘hogekwaliteit’gehanteerd(Burchinaletal.,2010;Burchinaletal.2014).InhetCLASS-modelkomtdezescoreovereenmethethogeuiterstevandemidden-range.Gedragsmarkeerderswordendanvoorhetovergrotegedeeltemetgroteregelmaatgeobserveerd,maarerissprakevanenkelegemistekansenwaardooreenscoreindehogerangenietpassendis.Vooreducatieveondersteuningwordtindegenoemdeonderzoekendeondergrensvan3gehanteerd.DezekeuzehangtnietzozeersamenmetdebeschrijvingvolgenshetCLASS-model,waar3refereertnaareenlage-middenscore,maarmetdeverdelingindepopulatie.Dekeuzevoor3alsondergrenswasinhetonderzoekvanBurchinaletal.(2010;2014)isgebaseerdopdesomvanhetgemiddeldevande(Amerikaanse)populatieenéénstandaardafwijking.Eenscorevan3isindesteekproefvanBurchinaletal.dusaanzienlijkhogerdanhetgemiddelde,enwordtdaaromalsondergrensvoorhogekwaliteitgehanteerd. Inhethuidigeonderzoekkomtdekeuzevoor5alsondergrensvoorhogeemotioneleondersteuningovereenmethethierbovenaangehaaldeonderzoek.Echter,waarinvoorgenoemdeonderzoek3gehanteerdwerdalsondergrensvooreenhogescorevooreducatieveondersteuning,ligtinhethuidigeonderzoekeenondergrensvan4meervoordehand,omdathetgemiddeldevooreducatieveondersteuninginhethuidigeonderzoekrondde3,5ligt(zieResultatenoppagina23).BovendienkomtdezekwalificatiebeterovereenmetdetheoretischebeschrijvingvangoedekwaliteitinhetCLASS-model.Bijeenscorevan4,hetmiddenvandemidden-range,zijndetecoderengedragingenmetregelmaattezien,maarnietconsequentofvooralgerichtopeenkleindeelvandekinderen.Beroepskrachtenlatenechterwelovertuigendbewijsziendebetreffendeinteractievaardigheidtebeheersen.
3.5 Observerenvanactiviteitenverdelingen:SnapshotsNaastdemeerglobalemaatvoordekwaliteitvaninteractiestussenleerkrachten‘hetgemiddeldekind’isookindetailgekekennaardeactiviteitenvandefocuskinderen.Ditgebeurdeaandehandvande‘snapshotmethode’(cf.Early,2010).Deonderzoekerdiedesnapshotmethodehanteert,observeertsteedsgedurendetiensecondenéénfocuskindennoteertdanmetbehulpvaneencomputerprogramma(E-Prime2.0;PsychologySoftwareTools,Pittsburgh,PA)metwelkeactiviteithetkindopdatmomentbezigwas.Rondomdezeactiviteitwordtvoorverschillendevariabelengecodeerd:Inwelkecontextvindtdeactiviteitplaats?(zelfgekozen,toegewezen,ofbetreftheteenroutine),waarvindtdeactiviteitplaats,inwelkesamenstelling(kleinegroep,helegroep,tweetaletc.),hoekandebetrokkenheidvanhetfocuskindbijdeactiviteitgetypeerdworden,isdeleerkrachtbetrokkenbijdeactiviteit,enzojahoekandezegetypeerdworden(ziesectie3.5.1). Erwerdbijhetobserverenvandeactiviteiten‘positiefgecodeerd’(cf.Earlyetal.,2010).Ditbetekentdatereenbepaaldehiërarchieisaangebrachtindeactiviteiten.Wanneerfeitelijktweeactiviteitentegelijkertijdaandegangwaren,verdiendedemeestinhoudelijkeactiviteitdevoorkeur.Bijvoorbeeld,wanneerkinderentijdenshetbuitenspelenverwikkeldwarenineen
5DeAmerikaanseorganisatie,gelieerdaanVirginiaUniversity,waarCLASSisontwikkeldenwaardekwaliteitwordtbewaakt
18
gesprekoverhoehetfortindezandbaksterkerkonworden,kreegdecode‘gesprek’devoorkeurbovenvrijspel.Eenandervoorbeeld:wanneereenleerkrachttijdensdeovergangvankringnaarhetmiddagetendekinderenopbasisvanrijmwoordenéén-voor-éénnaarbuitenlatengaanomdetasoptehalen,krijgtdecode‘taal-activiteit’devoorkeurboven‘transitie’.Afhankelijkvanhetaantalkindereninééngroepwerdentussende20en150‘snapshots’perkindverzameld.Hetsamenvoegenvandezesnapshotleverteendwarsdoorsnedeopvanhetsoortactiviteitendiedefocuskinderenopeengewoneochtenduitvoeren,inhoeverreerdaarbijsprakeisvanfysiekenverbaalhandelen,enopwatvoormanierdeleerkrachtbijdebetreffendeactiviteitbetrokkenis.InBijlage1staathetvolledigecodeerschemaweergegeven.
3.5.1 Typeleerkracht–kindinteractieVeelvandecategorieënwaarvoorbinnendesnapshotobservatieisgecodeerdsprekenvoorzich.Decategorieleerkracht–kindinteractieechtervraagtenigetoelichting.Wanneereenfocuskindininteractiewasmetdeleerkrachtdanwelmetzoweldeleerkrachtalsklasgenoten,moestdeobservatordezeleerkracht–kindinteractietyperen.Erwerdhierbijonderscheidgemaakttussendrietypen:1)scaffoldinginteractie;2)didactischeinteractie;3)geeninhoudelijkeinteractie(cf.Earlyetal.,2010).
Vanheteerstetype,scaffolding,issprakewanneereenleerkrachtdoormiddelvanvoortbouwenopwateenleerlinginbrengt,hetgesprekofhetkennisniveauvanhetkindnaareenhogerniveautilt.Ditkanzijndoorhetstellenvanopenvragen,waaropnietéénpasklaarantwoordis,endiekinderenuitnodigenteredeneren(voorspellen,verklaren,argumenteren).Aansluitenbijhethuidigeniveauvanhetkindisvoortoekenningvandittypeinteractieeenbelangrijkcriterium.
Eendidactischeinteractieiseenkortereuitwisselingtussenleerkrachtenleerlingwaarineeninstructiewordtgegeven,eengeslotenvraagwordtgesteld,kortefeedbackwordtgegeven,ofkortgereageerdwordopeenuitingvaneenleerling.Bijeendidactischeinteractiekanersprakezijnvaneenherinneringsvraag(“Watgingdekikkeruithetverhaalookalweerdoen,wieweethetnog?”,ofeenkennisvraag(“Welkekleurisdit?”).Ookkortepositievefeedbackgerichtophetafrondenvaneentaakvallenonderdezecategorie(“goedgedaan,heelmooi”).Geeninhoudelijkeinteractiewordttoegekendwanneernochvanscaffolding,nochvaneendidactischeinteractiesprakeis.Bijvoorbeeldeenopmerkingdievooralgerichtisopgedragsreguleringofeenkort‘ja’of‘nee’.
3.6 MetencognitieveontwikkelingfocusleerlingenOmdecognitieveontwikkelingvandekinderentemetenisopdriemeetmomentendeOBISafgenomen.DitisdeNederlandsebewerkingvandeEngelstaligePIPStest(VanderHoeven-VanDoornum,2005).DeOBISmeet(ontluikende)schoolvaardigheden.Detestbestaatuitdevieronderdelen:schrijven,passievewoordenschat,beginnendegeletterdheidenrekenen.Detestisadaptief,watbetekentdatdezebijeenvoldoendeaantalgoedeantwoordensteedsmoeilijkerwordt.Decategorierekenenbegintbijvoorbeeldmetdevraagomhetgrootsteplaatjeaantewijzen,eneindigtmetcomplexesommen.Aandatlaatstekomteenkinduiteraardalleentoebijvoldoendegoedeantwoorden.InBijlage4wordendecategorieëntoegelichtenmetvoorbeeldengeïllustreerd.
3.7 Analysevande‘topsentipsverslagen’Depedagogischmedewerkersenleerkrachtendieinhetkadervanhetonderzoekwerdengeobserveerdontvingennaelkeobservatieeen‘tipsentopsverslag’(ziesectie1.1.3).Intotaalwerdener254feedbackverslagenverstuurd,waarinintotaal3225tipswerdengegeven.Dezeverslagenzijngeanalyseerdomeenbeeldtekrijgenvandemeestgegeventips.Deresultatenvandezeanalysewordengerapporteerdinsectie5vanditrapport. DetopsentipswerdenopgesteldaandehandvanhetCLASS-scoreformulier,onderverdeeldindekwaliteitsdimensiesvolgensCLASS.Indebewoordingvandetopsende
19
tipswerdzoveelmogelijkvastgehoudenaandetaalvandeCLASS-manual.Vanuiteenbottom-upbenaderingwerdeenvoorlopigcodeerschemaopgesteld;vijfverslagenwerdenwillekeuriggeselecteerduitdegehelesetverslagen.Detipsindezevijfverslagendiendenalsbasisvoorverderecodering.Dezebasiscodeswerdeningevoerdals‘nodes’indekwalitatieveanalyse-softwareNvivo(Nvivo,2014).Waarnodigwerdhetcodeerschematijdenscoderenaangevuldmetnieuwecodesen‘nodes’totsaturatiewerdbereikt.HetuiteindelijkecodeerschemastaatweergegeveninTabel6.Tabel6:Codeerschema‘topsentips’
PositiefklimaatBevorderrelatiemetentussenkinderen:
- Zorgvooreengedeeldeactiviteit- Stimuleersamenspelenenelkaarhelpen- Geefindividueleaandachtdoorgroet,nabijheid- Gameemetenthousiasmekinderen
Vergrootfysiekeenverbaleaffectie:- Fysiekeaffectie- Verbaleaffectiedoorcomplimenteren- Uitpositieveverwachtingen
Bevorderrespectvolmetelkaarcommunicerenenomgaan:- Respectvoltaalgebruik- Oogcontact- Warme,kalmestem- Bijvoornaamnoemen- Verbaalondersteunenvanfysiekehandelingen- Naareenanderluisteren
NegatiefklimaatStemverheffingminimaliserenenpositievestrategieëninzetten:
- Irritatiesbedwingenengedragpositiefombuigen- Minimaliseerbestraffendecontrole- Voorkomstrafbijhetzelfdekind
SensitiviteitvandeleerkrachtOoghoudenvoorindividuelebehoeftes:
- Toezichthoudenopgehelegroep- Zetcollegaofstagiaireeffectief(expliciet)invoortoezichthouden
Consequentreagerenenproblemenoplossen:- Reageerzoveelmogelijk–eventueelkort-opkind- Pakproblemenaantotopgelost
Rekeninghoudenmetkind-perspectief- Keuzemogelijkhedengeven- Meegaanmetideeëneninteressesenplanningloslaten- Ruimtevoorinbrenginactiviteitenleiderschap- Verantwoordelijkhedengeven
-Inelkaarsperspectiefverplaatsen-LaatkinderenvrijbewegenGedragsreguleringStelduidelijkeverwachtingen:
- Duidelijkeverachtingendooruitleg- Zetproactievestrategieënin
Gebruikpositievestrategieën:- Positievebewoordingen- Bekrachtigendoorcomplimenterengewenstgedrag- Subtielehints
Productiviteit- Duidelijkeverwachtingenm.b.t.routines- Voorkomwachtentijdensonderbrekingendoorgevenvantaak
20
Maakovergangenefficiënt:- Vervolgactiviteitverduidelijken- Leermomentintegreren- Versnellendoorsamennemenkinderen
Voorbereiding:- Optimalevoorbereiding
EducatievewerkvormenFaciliteeractiviteiteneffectief:
- Zelfmeedoenmetspel- Kinderenbetrekken
Materialenenvariatie:- Gebruikverschillendematerialen(enlaatkinderenmanipuleren)- Varieeractiviteiten
Leerdoelen:- Leerdoelenaankondigenverduidelijken
ConceptontwikkelingAnalyserenenredeneren:
- SteldenkvragenengeefruimtevoorantwoordBrainstormen:
- Stelvragengerichtopbrainstormen(eigenplannen,ideeënbedenken)Integratie:
- Verbindconceptenmetleefwereld- Conceptenverbindentussenenbinnenactiviteiten(voorkennis)
Kwaliteitvanfeedback- Geefhints,hulpenruimtevoorantwoord- Stelvervolgvragenomtotnieuwekennistekomen(feedbacklus)
Denkprocessen:- Vraagnaarmotivatieantwoord(bijeengoedoffoutantwoord)
Voeginformatietoe:- Geefspecifieke,individuelefeedback- Moedigkinderenaanomdoortezetten
StimulerenvantaalontwikkelingBevordergesprekken:
- Vraagdoornaeenantwoord- Bevordergesprekkentussenkinderen- Kieserbewustvoorommetkleinegroepdiepteintegaan- Stelopenvragenengeefruimtevoorantwoord- Herhaalenbreidtreactiesuit- Benoemeigenhandelingenendievandekinderen- Maakgebruikvangevorderdtaalgebruikenleguit
Benutzoveelmogelijkactiviteitenalsleermoment- Maaketenendrinkeneenbetekenisvolleactiviteit- Maakbuitenspeleneenbetekenisvolleactiviteit- Maakvanopruimeneenbetekenisvolleactiviteit- Maakvrijspeleenbetekenisvolleactiviteit
21
3.8 AnalysevanrelatiestussenkwaliteitopdegroepenkinduitkomstenOmderelatietebestuderentussendeproceskwaliteitopdegroep(gemetenmetCLASS)enontwikkelingvantaal-enrekenvaardighedenenfonologischevaardighedenisgebruikgemaaktvaneensequentieelcohortdesign,zieFiguur3.Inditdesignkunnentweecohortenkinderenvanverschillendeleeftijdengecombineerdwordentotéén,metalsresultaatdatuitsprakengedaankunnenwordenovereenbredereleeftijdsrange.Figuur3:Overzichtvansamenvoegenvanhetpeuter-enkleutercohorttotééncohort
Peutercohort MM1 MM2 MM3 MM4
Leeftijd 3;0 3;9 5;1
Kleutercohort MM1 MM2 MM3 MM4
Leeftijd 4;5 5;3 6;5
Sequentieelcohort MM1 MM2 MM3 MM4
Leeftijd 3;0 4;1 5;2 6;5
VanhetsequentieelcohortmetviermeetmomentisinMPluseenstatistischmodelgemaakt.Hetisplausibelteverwachtendatkindereniniedergevalgroeieninhunontluikendelees-enrekenvaardighedenenfonologischevaardigheden(autonomegroei).Deeerstestapisdaaromhetvaststellenvandezeautonomegroeivankinderennaarmatezijouderworden.Hetmodelwaarindezeautonomegroeiwordtbeschrevenwordthet(basis)groeimodelgenoemdenwordtvoorelkvandedrievaardighedenlosopgesteld.Bijelkgroeimodelwordtgekekenhoegoedhetmodelaansluitbijdeverzameldescoresvankinderenpast(‘modelfit’).Ditisnodigomderesultatendieuitdeanalysesvoortkomengegrondtekunneninterpreteren.Dematendiegebruiktwordenvoorhetvaststellenvandezemodelfit,zijndechi-squaretest,RMSEA,CFI/TLIenSRMR.Vuistregelsvoordezematenzijndatbijeenpassendmodeldechi-squaretestnietsignificantis,deRMSEAonderde.08is,deCFIenTLIbovende.09zijnendeSRMRlagerdan.08is.Hetkanzijndathetmodelnietgoedpast,waarnaverschillendestatistischeaanpassingenkunnenwordengedaanaanhetmodelbeterbijdedatatelatenaansluiten.(ZievoordemodelfitindicesBijlage5opp.70).Wanneerhetmodelvanautonomegroeivoldoendepassendis,wordendievariabelenaanhetmodeltoegevoegd,waarvanverwachtwordtdatzijeenbijdrageleverenaandegroeivandeonderzochtevaardigheden(lees-enrekenvaardighedenenwoordenschat).Inonsgevalwordterverwachtdatkwaliteitvanaanboddegroeivanbovengenoemdevaardighedenzalbeïnvloeden.Zoalsinsectie3.4uiteenisgezetwordtkwaliteitinhethuidigeonderzoekopgesplitstinemotioneleondersteuningeneducatieveondersteuning.InhethuidigemodelwordendeCLASS-scoresvoordezetweedomeinenopmeetmoment1en2(heteersteonderzoeksjaar)opgenomenalsvoorspellersvangroeiopdekinduitkomstmaten.Vervolgensis
22
nahettoevoegenvandevoorspellersopnieuwbeoordeeldofhetontworpenmodelvoldoendeaansluitbijdedataeneventueelverbeterd.
3.9 AnalysesmetmeerkindereninéénklasWanneermenanalysesuitvoertwaarbijgekekenwordtnaarkinderendiebijelkaarindeklaszitten,verdienthetaanbevelingeen‘Multilevel’analyseuittevoeren.Eenmultilevelanalyseondervangthetprobleemvanonderlingafhankelijkeobservaties.Immers,kinderendieindezelfdeklaszitten,krijgenallendescorevanhunleerkracht‘toegewezen’,watmaaktdatdeobservatiesvandezekinderennietonafhankelijkvanelkaarzijnterwijldemeestestatistischeanalyseswelonafhankelijkeobservatiesveronderstellen.Wanneerobservatiesnietonafhankelijkzijn,kanditertoeleidendathetprogrammadestandaardafwijkingenonderschat,watvervolgensleidttotoneigenlijkesignificanteresultaten(Hox,2002).Voordatbegonnenwerdmetdeanalysesisgekekenofhetdoenvaneenmultilevelanalysetotdemogelijkhedenbehoordeomditprobleemvanafhankelijkeobservatiesteondervangen.Hetaantalgroepen(17en18)waarindefocuskinderenzatenwasechtertegeringomeenpassendmodelteconstrueren.Daarommoestgekozenwordenvooreenanalysedienietopmultilevelniveauwordtuitgevoerd.Ditheeftgevolgenvoordebetrouwbaarheidvanderesultaten,endusvoordezekerheidwaarmeeuitsprakenkunnenwordengedaan.Inderesultatensectiewordenhieropdepassendeplaatsenkanttekeningenbijgemaakt.
23
4 Resultaten
4.1 Proceskwaliteitopdepeutercentra(voorschoollocaties)InFiguur4staandescoresweergegevenvandepeutercentraopdeverschillendemeetmomententijdensdeeersteanderhalfjaarvanhetactieonderzoek(2012–2013).Naanderhalfjaarzatenallefocuskinderenminimaalingroep1,enwerdendepeutercentraderhalvenietmeerbezocht.Inhetnajaarvan2015heeftdaarombijdepeutercentraeen‘followup’metingplaatsgevonden.Dezeresultatenwordenseparaatinhoofdstuk6vanditverslaggerapporteerd.
DeexactebeschrijvendestatistiekenvandescoresvandepedagogischmedewerkersstaanweergegeveninBijlage2,Tabel32.Voorhetdomeinemotioneleondersteuninggeldtdataandepeutercentramidden-hogescoreszijntoegekend,inalledriederondesvandataverzamelingindeeersteanderhalfjaarvanhetonderzoek.Voorhetdomeinvaneducatieveondersteuning,geldtdatgemiddeldlage-middenscoresgegevenworden.Ditbeeldisrobuustoverdedriemeetmomentenvanhetonderzoek.Depedagogischmedewerkersdiegeobserveerdwerden,blevenindeonderzoeksperiodevooreendeelgelijk,maarerwarenookwisselingen.Elfpedagogischmedewerkerszijndaadwerkelijkdriekeergeobserveerdenhebbendustweekeerfeedbackontvangentussenderondesvandataverzamelingin.
Figuur4:CLASSdomeinscoresPeutercentra
24
InTabel7staatweergegevenhoeveelvandepeutercentrahogekwaliteitbieden.Zoalsbeschreveninsectie3.4.1hanterenwevooremotioneleondersteuningeenondergrensvangelijkofhogerdan5opCLASS,envooreducatieveondersteuninggelijkofhogerdaneenscorevan4opCLASS.Tabel7:Hogekwaliteitoppeutercentra
Ronde1 Ronde2 Ronde3Hogekwaliteitemotioneleèneducatieveondersteuning 2 6 4Alleenhogeemotioneleondersteuning 3 4 6Alleenhogeeducatieveondersteuning 2 2 0Beidedomeinenniet'hoog' 10 6 5Totaalaantallocaties 17 18 15Variatietussenpedagogischmedewerkersineducatieveondersteuning
DescoresinFiguur4zijngemiddelden.Hetisbelangrijkooktekijkennaardevariatiedietijdensdeobservatieswerdgevondenomdatdaarmeeduidelijkwordtinhoeverrepedagogischmedewerkersvanelkaarverschilleninhunscores.InFiguur5staatdevariatievoorheteducatievedomeinweergegeven.Weziendatdevariatietussenpedagogischmedewerkerstijdensronde1aanzienlijkkleinerwasdandevariatieinronde3.Pedagogischmedewerkersgingendusgedurendehetonderzoekmeervanelkaarverschillen:Waarpedagogischmedewerkerstijdensronde1voorhetgrootstegedeeltetussende3ende4scoorden(dusonderdekwalificatievoor‘hoog’),varieerdenhunscorestijdensronde3tussende2,5ende6,5.Tijdensronde3bleekeendeelvandepedagogischmedewerkershogertegaanscorenopeducatieveondersteuning,terwijltegelijkertijdeendeelvanhendezelfdescoresbehield.Figuur5:Variatietussenpedagogischmedewerkersinheteducatievedomein
4.1.1 Educatieveondersteuninguitgesplitstinspecifiekedimensies:PeutercentraIndeinleidingisbeschrevendathetobservatie-instrumentwaarmeeisgewerktdekwaliteitsdomeinenopdeeltinkwaliteitsdimensies.InFiguur6staandeverschillendekwaliteitsdimensiesafgebeeldwaaruithetdomeineducatieveondersteuningisopgebouwd.Degrafieklaatziendathetgrootstegedeeltevandescoresvaltbinnendemidden-range.Perrondeverschiltditenigszins;tijdensronde1variërendescoresgrofwegtussende2ende4,5.Opmeetmoment2zienweenkelnogeenuitschieternaarde2,maarscoorthetgrootstegedeeltevandepedagogischmedewerkerstussende3ende4,5.Tijdensronde3zienwe–zoalswebijdomeinscoresalzagen-datdevariatietoeneemt.Hetmerendeelvandepedagogischmedewerkersscoortnutussende2ende5.Descoreswordendusmeergespreidoverdeecht
25
lagerange(1en2)endemidden-range(3totenmet5).Delagescoreswordendoorvijfgroepenbehaald.Hiervanzijntweegroepenopditmeetmomentnieuwingestroomd.Deoverigedrieparticipeerdenvanafmeetmoment1inhetonderzoek.Nieuwepedagogischmedewerkersvormenduseengedeeltelijkemaargeenvolledigeverklaringvoordezelagescoresopmeetmoment3.Tegelijkertijdzienwedaterookechthogescoresbeginnenteontstaan;erzijnnuuitschietersnaar6en7.Hetbetrefthierpedagogischmedewerkersdietijdenseerderemeetmomentenlagerescoresbehaalden.Hetisvanbelangdezeuitschieterstenoemen,albetrefthetslechtstweepedagogischmedewerkers,omdatdezeillustrerendathetweldegelijkmogelijkiseenhogescoretebehalen.Figuur6:Variatietussenpedagogischmedewerkersinkwaliteitsdimensies
4.2 Proceskwaliteitindegroepen1/2Voordegroepen1en2latenwedezelfdegrafiekenzienalsvoordepeutercentra.TebeginnenmetdewatgroveredomeinscoresinFiguur7.Meerdanbijdepeutercentra,ishetvanbelanghieroptemerkendatdegroepleerkrachtensterkwisseldeperdataverzamelingsronde(ziesectie3.3).Degegevensmoetenvoordezeresultatensectiedusgezienwordenalsopzichzelfstaandeobservaties.Insectie4.3wordtingegaanopdevraagofdeleerkrachtendieverschillenderondesparticipeerdeninhetonderzoekhogerescoreslietenziennaarmatehetonderzoekvorderde.
26
Figuur7:CLASSdomeinscoresingroepen1/2optijdensdezesrondesdataverzameling.
UitFiguur7blijktdatindegroepen1/2inelkerondedescoresvoorEmotioneleondersteuninggemiddeldronddemidden-hoogscore5liggen.Groepsorganisatie(gemetenvanafdetweededataverzamelingsronde)laatookmidden-hogescoreszien.Netalsbijdepeutercentra,zienwedatdescoresvoorhetdomeinEducatieveOndersteuningaanzienlijklagerzijndandeanderetweedomeinen:gemiddeldrondde3.Indevolgendesectiezullenwevoorheteducatievedomeinallereerstdevariatieonderdeloepnemen.Wekiezenweerdeondergrenzenvoorhetsprekenvan‘hogekwaliteit’vooremotioneleeneducatieveondersteuningoprespectievelijk5en4.InTabel8wordtgerapporteerdhoeveelgroepen1/2opéénvandetweeofopbeidedomeinenhogekwaliteitbieden.Tabel8:FrequentieverdelinglocatiesdiehogekwaliteitbiedenopéénofopbeideCLASSdomeinen
R.1 R.2 R.3 R.4 R.5 R.6HogekwaliteitEm.OndstènEd.Ondst 4 2 4 3 7 13AlleenhogeEmotioneleOndersteuning 4 8 11 21 27 22AlleenhogeEducatieveOndersteuning 2 6 4 0 1 1Beidedomeinenniet'hoog' 7 16 8 25 27 24Totaalaantallocaties 17 32 27 49 62 60
4.2.1 VariatietussenleerkrachtenbinnenheteducatievedomeinInFiguur8wordtdevariatietussenleerkrachtenweergegeven.Weziendatdemeesteleerkrachtenscorestussende3ende4latenzien.Devariatieisbeperkterdanhetgevalwasbijdepeutercentra.Demaximaalbehaaldescoreindegroepen1/2voorheteducatievedomeinisdescore5,welkeeenhoge-middenscorerepresenteert.
NB1.OpheteerstemeetmomentontbrekendescoresvanGroepsorganisatieomdattijdensdezedataverzamelingsrondegewerktismetdepeutervariantvandeCLASS,waarGroepsorganisatienoggeenonderdeelvanuitmaakt(ziesectie3.4)NB2.Tijdensrondes5en6zijnerrespectievelijk18en19groep3leerkrachtengeobserveerd.De
27
Figuur8:Variatietussenleerkrachtengroep1/2inheteducatievedomein
4.2.2 Educatieveondersteuninguitgesplitstinspecifiekedimensies:Groepen1/2Wanneerwehetdomeineducatieveondersteuninguitsplitsenindedriebepalendekwaliteitsdimensies(1)conceptontwikkeling,(2)kwaliteitvanfeedbacken(3)stimulerenvantaalontwikkeling,ontstaatvoorelkerondeeenredelijkvergelijkbaarbeeld.InFiguur9enFiguur10staandescoresvoorrespectievelijkrondes2,3enrondes4,5,6weergegeven.Ronde1ontbreekthier,omdattijdensdezerondenogdepeutervariantvanCLASSwerdgebruikt,waardooreenvergelijkingopdimensieniveaumetdeandererondesmindervalideis.Figuur9:VariatietussenleerkrachteninCLASSkwaliteitsdimensiesEducatieveOndersteuning,rondes1,2,3
0
1
2
3
4
5
6
7
Educatieveondersteuningronde1(N=17)
Educatieveondersteuningronde2(N=16)
Educatieveondersteuningronde3(N=27)
Educatieveondersteuningronde4(N=49)
Educatieveondersteuningronde5(N=62)
Educatieveondersteuningronde6(N=60)
0
1
2
3
4
5
6
7
NB1.Dedatadieweergegevenstaanindezegrafiekrepresenterenvooreengrootgedeeltesteedsverschillendeleerkrachten,ziesectie3.2.4.NB2.Tijdensrondes5en6zijnerrespectievelijk18en19groep3leerkrachtengeobserveerd.Descoresvanalleleerkrachtenzijnsamengenomenomdatdezetweegroepennietsignificantvanelkaarverschilden.
28
Figuur10:VariatietussenleerkrachteninCLASSkwaliteitsdimensiesEducatieveOndersteuning,rondes4,5,6
Leerkrachtenscorenopallegenoemdemeetmomententussende2,5ende4.Erisgeensprakevanopvallendeuitschieters,demaximumscorediewordtbehaaldligtopde5,metuitzonderingvaneen6opkwaliteitvanfeedbacktijdensronde4. VandedrieeducatievedimensieswordtopStimulerenvanTaalontwikkelingdoorgaanshethoogstgescoord.Vooralophetlaatstemeetmomentligtdegemiddeldescorerondde4.Demeesteleerkrachtenscorenopdezedimensiedushogerdanopconceptontwikkelingenkwaliteitvanfeedback.
4.2.3 Watbetekenteenlaag-middenscorepreciesvoordedrieeducatievedimensies?VooralvoorConceptontwikkelingenKwaliteitvanfeedbackgeldtdathetzwaartepuntvandescoresligtopde3;aandelagekantvandemiddenrange.OmeenechthogescoretebereikenopConceptontwikkeling(een6ofeen7),moeteenleerkrachtconsequentopzoekzijnnaarkansenomkinderenaanhetnadenkentekrijgen.Zesteltveelvragendieeenberoepdoenopanalyserenenredenerendoordekinderen,biedtconsequentruimteaankinderenomzélfmetoplossingentekomen,zeintegreertwaarmogelijkeennieuwconceptmetbestaandekennis,ofherinnertkinderenaanactiviteitendiezeeerderdedendietemakenhebbenmethetnieuweconcept.Omeennieuwconceptmeertelatenlevenprobeertdeleerkrachtdiehoogscoortopconcept-ontwikkelingomsteedsverbindingentezoekenmethetdagelijkslevenvandekinderenomdenieuwekennisintebeddeninbestaandekennis.
Wanneereenleerkrachtindemidden-rangescoort,zoalswezienbijdeleerkrachteninhetonderzoek,zienweenkelevanbovenstaandevoorbeelden,maarwezienzenietconsequentoferisgeenbewijsvanalleonderliggendemarkeerders.Eenillustratievaneenleerkrachtdieeenmiddenscorebehaaltopdezedimensieisbijvoorbeelddevolgende:Deleerkrachtvraagtdekinderenwelregelmatigomvoorspellingentedoen(“Denkjedatzo’ngrootschiphierindeklaszoupassen?”),enwachtookdaadwerkelijkhetantwoordaf,maardoetgeenpogingenomnieuwekennistekoppelenaanbestaandekennisofverschillendeactiviteitenmetelkaarteintegreren.Eenanderemogelijkheidvooreenlage-middenscoreiseensituatiewaarineenleerkrachtkinderenlaatbrainstormenoverhoeenmetwelkematerialenjeeenstevigetorenzoukunnenbouwen,maardievervolgensnalaatomdeideeëndiekinderenopperentetoetsenenteevaluerenwaaromdeideeënwelofnietblijkentewerken.Kortom,wezienmooievoorbeeldenvanconceptontwikkelingmaarerwordtonvoldoendedoorgezetomechtvaneenhogescoretekunnenspreken.
29
BijdedimensieKwaliteitvanfeedbackblijkthetnoglastigeromtothogescorestekomen.Vooreenhogescoreopkwaliteitvanfeedback,moeteenleerkrachtconsistentpogingendoenominitiatievenvankinderenuittebreidenenteondersteunenomuiteindelijksamentotnieuwekennisofhetafmakenvaneentaaktekomen.Ermoetsprakezijnvanverschillendeuitwisselingentussenleerkrachtenkind,dieverdergaandaneenkorteevaluatievaneenantwoord.Wezoekennaareenhint,eenkleinbeetjehulp,endoorvraag,diekindereninstaatsteltomzelfmeteenantwoordofeenideetekomen.Eenleerkrachtdieeenlage-middenscorelaatzienopdezedimensiebiedtzekerhintsenhulp,maarrondtdeuitwisselingrelatiefsnelaf.Erwordtbijvoorbeeldéénkeerdoorgevraagd(“Waaromdenkjedathetnietzalpassendan?”)maardaarnawordtdebeurtmetdezelfdevraagdoorgegevenaaneenanderkind.
Zoalsgezegdliggendescoresvoorstimulerenvantaalontwikkelingietshogerdandescoresvoorconceptontwikkelingenkwaliteitvanfeedback.Een‘midden-middenscore’betekentdatdeonderliggendemarkeerdersdiedescoreopstimulerenvantaalontwikkelingbepalenregelmatiggezienworden,maarnietconsequent.Erzijnbijvoorbeeldwelgesprekkenopdegroep,maarsomsdomineerttochdeleerkrachthetgesprek.Erwordtweleenaantalopenvragengesteld,maarookeenbehoorlijkaantalgeslotenvragenwaaropkinderenmetéénwoordofeensimpeljaofneekunnenantwoorden.Daarbijgebruikteenleerkrachtwelregelmatigintentioneelgevorderdewoorden(“Ditisdekaftvanhetboek”)maarzestaatnietexplicietstilbijdebetekenisvanhetwoordofchecktnietofhetwoordnieuwisvoordekinderen.Deleerkrachtkrijgtdus‘credit’voorhetfeitdathetwoordwordtgebruiktendatzeernadrukoplegtdoorbijvoorbeeldstemgebruik,maaromeenhogescoretekrijgenisexplicieteaandachtvoordebetekenisnodig.
4.3 Groeivande‘zesxzes’-leerkrachtenVandeintotaal117leerkrachtenzijnerzesleerkrachtendietijdensallezesmeetmomentengeobserveerdzijn.Ditwarenleerkrachtenuithetkleutercohortdieofkleutersindeklashaddendieeenextrajaardekleuterklasdeden,ofleerkrachtendiebijaanvangkinderenuithetkleutercohortindeklashaddenenlaterkinderenuithetpeutercohorterbijkregen.Hetisinteressantomdezezesleerkrachtenuitdesampletelichten.Zijhebbenimmersvijfkeerfeedbackgekregeninhetkadervanhetonderzoek,enhebbendusdemeestekansgehadteprofiterenvanhetactie-elementvanhetonderzoek.UitFiguur11kanwordenafgelezenhoedescoresvande‘zesxzes-leerkrachten’zichverhoudentotdegroep.Wanneerwedezescorestoetsenmeteennon-parametrischetoetskomendaardevolgendesignificanteverschillenuitnaarvoren:Figuur11:Permeetmomentde‘zesxzes-leerkrachten’vergelekenmetdeandereleerkrachten
30
Optrendniveau(p<.10)scorendezesxzes-leerkrachtenhogeropemotioneleondersteuningtijdensmeetmomenten4totenmet6.VoorGroepsorganisatiewijkendescoresvandezesxzes-leerkrachtennietsignificantafvandeandereleerkrachtenindebetreffenderondes.VoorEducatieveOndersteuningzienwedatalleenopmeetmoment3enopmeetmoment6dezesxzes-leerkrachtensignificanthogerscorendandeandereleerkrachten(p<.05). Omdatdemeestopvallendeverschillenzichlijkentebevindeninheteducatievedomein,endanmetnameopmeetmoment3enmeetmoment6,bekijkenweditdomeinopdezetweemeetmomentennader.Wevragenonshierbijafopwelkekwaliteitsdimensiesdezesxzes-leerkrachtenhogerzijngaanscorennaarmatehetonderzoekvorderde.Wekunnenopbasisvanhetvoorliggendeonderzoeknietzondermeerhardmakendatparticipereninhetactieonderzoekervoorheeftgezorgddaterhogerwerdgescoordopheteducatievedomein.Welishetinteressantomtezienofdemeestgegeventipsentopsovereenkomenmetdedimensieswaaropleerkrachtenhogerzijngaanscoren.Ditgeeftopzijnminstaanknopingspuntenvoorprofessionaliseringsspeerpunten.Figuur12:Verschil‘zesxzes-leerkrachten’enoverigegroep1/2leerkrachtenbinnenEducatievedomein(meetmoment(mm)3en6)
Iederekeerdatde‘zesxzes-leerkrachten’hogerscorenopheteducatievedomeindanhuncollega’sinderestvandeonderzoeksgroep–dusopmeetmomenten3en6–geldtdatdezehogescoreopgebouwdisuiteenhogerescoreopelkekwaliteitsdimensie.DitisterugtezieninFiguur12.Hetverschilistelkensongeveer1punt(maximaal1,39voorconceptontwikkelingopmm3,enminimaal0,83puntvoorkwaliteitvanfeedbackopmm3).
4.4 Activiteiten-verdelingopdepeutercentraInaanvullingopdeCLASS-observatiesisookeenindividuelekindobservatieuitgevoerd.WaarCLASSdekwaliteitvaststeltwaarmeehet‘gemiddelde’kindindeklasvandefocusleerlingzichomringt,kunnenwemetdesnapshotobservatiepreciesobserverenwelkeactiviteitendefocusleerlingenondernemenopeentypischeochtendophetpeutercentrumofindegroep1/2. DezesnapshotobservatiebiedtmeerdanCLASS-inzichtindekwaliteittijdensspecifiekeactiviteiten.BijCLASSwordtimmersdeglobale(representatieve)kwaliteitvastgesteld,gebaseerdopeentijdsintervalvan20minuten,ongeachtdeactiviteit.Bijdesnapshotobservatiewordtjuistgedetailleerdinkaartgebrachtwáteenkinddoet,metwie,hoebetrokkenhetkindis,eninhoeverredeleerkrachteenrolspeeltindeactiviteit.
31
4.4.1 Aardvandeactiviteiten:PeutercentraInFiguur13wordtvoordedriemeetmomentenwaaropgeobserveerdisindepeutercentradeverdelingvandeactiviteitenweergegeven.InBijlage1isdegeheletabelinclusiefstandaarddeviaties,minimaleenmaximalewaarden(range)tevinden.Ongeveertwee-derdevandetijd(57%-61%)wordtbesteedaanvrijspel6,transities,engesprekken.Hetligtdanookvoordehandvooraldezedriecategorieënvanactiviteitennaderonderteloeptenemen.
6Decategorievrijspelomvathierzowelbegeleidalsonbegeleidvrijspel(bordspel,explorerenmetzandenwater,fantasiespel,rollenspel,constructiemateriaalindehoeken,puzzelmateriaal).Insectie4.4.2en4.5.4wordtdeinteractietijdensvrijspelnadertoegelicht.
32
Figuur13:Frequentieverdelingenactiviteitenindepeutercentraopdedriemeetmomenten
Meestfrequenteactiviteitenpeutercentra
Geplandvrijspel(19%–28%)
Overgangen,opruimen,wachten(17%–20%)
Gesprekken(14%-16%)
33
4.4.2 SpelindepeutercentraVrijspelenwerdveelgecodeerdtijdensdeobservaties,respectievelijk24%,28%en19%vandetijdwerderaanbesteed.Binnendecategoriespelvielendevolgendeactiviteiten:vrijspel,fantasiespel,explorerenwaterofzandtafel,bouwen,puzzelenenbordspel.Inbijlage3,Tabel33zienwedatderangebijspelactiviteiten0%tot47%bedraagt.Hetwisseltdusvrijsterkperlocatiehoeveelgeplandvrijspelergeobserveerdis.Andersdanindepilotgemengdegroepen,iserinhethuidigeonderzoekgeenonderscheidgemaakttussenofhetspelbuitenofbinnenplaatsvond.Inplaatsdaarvanleggenwijdenadrukopdevraagofdepedagogischmedewerkerofleerkrachtbijhetspelbetrokkenis,enzoja,hoedezeinteractiegetypeerdkanworden. UitFiguur14isaftelezendatvoorelkerondegeldt,datspelin(ruim)dehelftvandegevallenplaatsvindttussenkinderenonderling.Indeanderehelftvandegevallenisdepedagogischmedewerkerwélopenigewijzebetrokken.Erwordthieronderscheidgemaakttussentwee,kwalitatiefverschillende,soortenleerkracht-kindinteractie:Didactischeinteractieenscaffolding(Earlyetal.,2010).Erissprakevandidactischeinteractiewanneerereenkorteuitwisselingtussenleerkrachtenkindplaatsvindt,waarinkortopelkaargereageerdwordt.Tijdenseenspelsituatieishiervoortyperendeenvraagvandeleerkrachtindetrantvan:“Gaatallesgoedmetdewinkel?”waaropdekinderenkortantwoorden,deleerkrachtluistert,enkortevalueert.Bijvoorbeelddoortezeggen“Mooizo,zorgmaardathetermooiuitziet”envervolgensweerverderlooptnaareenandergroepje.Erisdanwelkorteinteractiegeweest,maardeleerkrachtisnietbetekenisvolbetrokkengeweestbijhetspel.Wanneereenpedagogischmedewerkertijdensdeobservatieechterpogingenondernamomhetspelteverdiepen,endesituatieaantegrijpenalsleermomentwassprakevanscaffolding.Dezelaatstecategoriewordtgezienalsdemeesteffectievestrategieomkinderentotlerentelatenkomen(Vygotsky1978zoalsgeciteerdinEarlyetal.,2010). WezieninFiguur14datmetnametijdensdeobservatieinronde1,scaffoldingweiniggecodeerdwordtinspelsituaties.Tijdensdevolgenderondesisditmeer;hetaandeelscaffoldingstijgtvan8%inronde1naar20%inronde3.Figuur14:Verdelingvantypeninteractietijdensspelsituatiesinpeutercentra(mm1).
4.4.3 TransitiesindepeutercentraUitFiguur13isafteleidendathetaandeeltransitiesisnogaltijdhoogis,vergelijkbaarmetderesultatenuitdepilotgemengdegroepen(DeHaanetal.,2012).Ditbetekentdatgemiddeldgenomenveeltijdbesteedwordtaanwisselentussenactiviteiten,opruimen,opelkaarwachtene.d.Hetisbelangrijktevermeldendatvoordezecategorieeenruimerangegevondenwerd,van0tot57%(zieBijlage1).Erbestaandusgroteverschillentussenpedagogischmedewerkersinhoegoedzijerinslagenomtransitiessoepelenvlottelatenverlopenofaantegrijpenals
34
leermoment.Wanneereenpedagogischmedewerkererbijvoorbeeldvoorkoosomkinderenopbasisvandeeerstelettervanhunnaamhunjasvandegangtegaanhalen,werdhetbetreffendetijdsintervalnietgecodeerdalstransitie,maaralseenactiviteitdieeenberoepdoetopontluikendegeletterdheid(taalactiviteit).Alsgevolgdaarvanzaktdanhetaandeeltransities. OmmeerinzichttekrijgenindeverdelingvanhettypeactiviteitendatondertransitiesvaltwordendezeinTabel9onderscheiden.Weziendatopruimeneenbelangrijkdeeluitmaaktvandecategorietransities,gevolgddoordwalen.Tabel9:Aandeelsubcategorieënbinnentransitiesinpeutercentra(meetmoment1)
Subcategoriebinnentransities M(SD) RangeWisselentussenactiviteiten 21,88%(20,43) 0–100%Opruimen 35,96%(29,09) 0–100%Wachten 15,58%(20,58) 0–100%Dwalen 26,59%(25,51) 0–100%InTabel10typerenwedeinteractieswaarkinderenmeetemakenkrijgentijdenstransities.Tabel10:Typeninteractietijdenstransitiesinpeutercentra
Interactiestijdenstransitiesopmm1 M(SD) RangeAlleen 63,99% 0-100%Leerlingenonderling 12,58%(20,59) 0-100%Interactiesmetleerkracht Didactisch 16,93%(28,09) 0-100% Scaffolding 1,32%(5,88) 0-50% Overig 4,26%(12,67) 0-80%UitTabel10kunnenweafleidendathetvoortransitiestyperendisdatkinderenzonderinmengingvandeleerkrachtalleenhandelentijdenseentransitie.Veelmindervaakhebbenzeconcreteinteractiezijnmetelkaar.Somsisdeleerkrachtookbetrokkenbijdetransitie,indemeestegevallenvaltdezeinteractietetyperenalsdidactisch.Menmoetdandenkenaankorteinstructies.Scaffoldingisnauwelijksaandehandtijdenstransities.
4.4.4 GesprekkenindepeutercentraErwerddoordeonderzoekersgecodeerdvoor‘gesprek’wanneer,ongeachtdehandeling,hetgesprekdehoofdactiviteitleektezijntijdenshetintervalvan10seconden.Eenvoorbeeldiseenkringgesprekwaarinallekinderenkortmochtenvertellenwaarzegoedinzijn.Eenandervoorbeeldwaseensituatiewaarineenleerkrachttijdenshetvrijspelensamenmetdekindereneenconflictoploste. Wanneerersprakewasvaninteractiemetdeleerkracht,werdonderscheidgemaakttusseneen‘didactischeinteractie’eneen‘scaffoldinginteractie’(ziesectie3.5).AandehandvanTabel11kunnenwedecategoriegesprekkeninpeutercentranaderonderzoeken.Tabel11:Typeninteractietijdens‘gesprek’inpeutercentra
Interactiestijdens‘gesprek’opmm1 M(SD) RangeLeerlingenonderling 53,15%(36,16) 0–100%Interactiesmetleerkracht Didactisch 21,61%(27,90) 0–100% Scaffolding 19,42%(28,11) 0–100% Overig 4,99%(12,67) 0–50%
35
4.4.5 Activiteitenineenbegeleidekleinegroep(peutercentra)Inhetrapport‘Pilotgemengdegroepen’waseenvandeuitkomstendieveelnadrukkreeghetzeerkleineaandeelactiviteitendatplaatsvondineenkleinegroeponderbegeleidingvaneenpedagogischmedewerkerofleerkracht.DeHaanetal.(2012)rapporterendatindepeutergroepenslechts0.6%vandetijdineendoordeleerkrachtbegeleidekleinegroepwordtdoorgebracht,enindekleutergroepen1.1%.Inhethuidigeonderzoekwerdgecodeerdvooreenkleinegroepsactiviteitwanneereenfocusleerlingeenactiviteituitvoerdeineengroepvanmaximaal5kinderen,waarbijdeleerkrachtdirectbetrokkenwas.Deactiviteithoefdeechternietdoordeleerkrachtgeïnitieerdtezijnomindecategoriekleinegroepsactiviteittevallen.Ditisduseenverschilmethetvoorgaandeonderzoek. UitTabel12isaftelezendatmetnameindegroepenopdepeutercentraeenaanzienlijkaandeelvandeactiviteitenwordtuitgevoerdineenkleinegroep.HetverschilmetdedoorDeHaanetal.(2013)gerapporteerde0.6%isaanzienlijk. Indegroepen1/2wordtinvergelijkingmetdepeutercentramindergewerktineenkleinegroeponderbegeleidingvandeleerkracht.Welisookhierhetaandeelaanzienlijkgroterdande1,1%dieinhetvoorgaandeonderzoekwerdgerapporteerd.Tabel12:Aandeel(percentages)kleinegroepsactiviteit,begeleiddoordepedagogischmedewerker
M(SD) Min-Max PeutercentraPercentagekleinegroep(begeleiddoorleerkracht)
Mm1 8,61(7,86) 0–42Mm2 18,19(14,17) 0–52
Mm3 11,61(9,02) 0–32NB:eenkleingroepjevanmaximaal5kinderendatmetzonderinmengingvandeleerkrachtmetdeactiviteitbezigwasvielnietbinnendezecategorie.
4.5 Activiteiten-verdelingindegroepen1/2Dehierbovenbeschrevensnapshotmethodeisookuitgevoerdindegroepen1/2.DeverdelingvanactiviteitendiegeobserveerdwerdenindekleutergroepenstaangrafischweergegeveninFiguur15voordegroepen1/2overdeverschillendemeetmomenten.Demeestfrequenteactiviteiten,verantwoordelijkvoor66%-73%vanhetgeheel,zijnvoordegroepen1/2:1)transities(wisselen,wachten,opruimen,dwalen),2)gesprekken,3)taal-enrekenactiviteitenen4)spel.Dezemeestfrequenteactiviteitenkomendeelsovereentussendepeutercentraendegroepen1/2:Bijdegroepen1/2voegentaal-enrekenactiviteitenzichbijhetrijtjemeestfrequenteactiviteiten.Opvallendisdattransitiestijdensdeeersterondevandataverzamelingnogdemeestfrequenteactiviteitwaren,terwijlditinrondezesdevierdeoprijis.Tijdensheteerstemeetmomentis‘spel’dederdemeest-voorkomendeactiviteit.Ditaccentverschuiftvanafmeetmomenttweenaartaal-enrekenactiviteiten.Hetblijktdusdatwanneerdekinderenjongerzijn,hetaanbodingroep1/2meerlijktophetaanbodindepeutercentra,danwanneerdekinderenouderworden.Defocusverschuiftvanspelnaartaal-enrekenactiviteiten.Transities,gesprekken,taal-enrekenactiviteitenenspelwordenhieronderachtereenvolgensnaderbehandeld.
36
Figuur15:Activiteitenverdelingindegroepen1/2
37
4.5.1 Transitiesindegroepen1/2Netalsgeblekenisuitdeobservatiesopdepeutercentra,nementransitiesingroep1/2eenaanzienlijkdeelvandetijdopeengewoneochtendindeklasin.Hetgemiddeldeaandeeltransitieswordtlagernaarmatedekinderenouderwordenenookdevariatiewordtlager.Tijdensdelateremeetmomentenvijfenzesisdevariatienogtussende0%en35%transities,waarderangetijdenseerderemeetmomententot60%opliep.Erwastijdensdiemeetmomentendustenminsteéénklaswaar60%vandetijdbesteedwerdaanwisselen,opruimen,wachtenendwalen.Opmeetmoment5en6ligtdezehoogstewaardeeenstuklager. Ommeerinzichttekijkenindecategorie‘transities’kijkenwevooréénvandemeetmomentenpreciezer.Wevragenonshierbijafwelkaandeelvantransitiesinbeslagwordtgenomendoorrespectievelijkwisselen,opruimen,wachtenendwalen.Wekiezenhierbijvoormeetmomentvier,omdatdithetmeetmomentwaswaaropdemeestekindereningroep1/2zaten(n=146). UitTabel13blijktdatbinnendecategorie‘transities’deactiviteitenopruimenenwachtenhetgrootsteaandeelinnemen.Dwalenishetminstvaakderedenomtecoderenvooreentransitie.Tabel13:Aandeelsubcategorieënbinnentransitiesingroepen1/2(meetmmoment4)
Subcategoriebinnentransities M(SD) RangeWisselentussenactiviteiten 17,18%(22,26) 0–100%Opruimen 33,59%(28,75) 0–100%Wachten 38,01%(26,82) 0–100%Dwalen 11,22%(19,80) 0–100%Hetiskenmerkendvoorwisselentussenactiviteitenenvooropruimendatkinderenvoornamelijkinteracterenmetelkaar,tijdenswachtenendwalenzijnkinderendoorgaansalleen.Typerendvoordebetrokkenheidvandeleerkrachttijdensdezemomentenvandedag,isdatzijopafstandbetrokkenisdooroverzichttehoudenenaanwijzingentegeven.Omdezeconclusiemeteenvoorbeeldteonderbouwenkijkenwenaardeinteractiestijdenstransities.Uitdedatablijktdatin46%vandetransitiesdeleerkrachtopafstandinstructiesgeeft,in34%vandetransitieshoudtleerkrachtopafstandindegatenhoeallesverlooptzonderconcreteinstructiestegeven.Inrespectievelijk4%en6%gevallenlooptdeleerkrachtrondeenindividueelkindinstructietegevenoftebegeleidenbijdetransitie.In7%vandetransitiesisdeleerkrachthelemaalnietbetrokkenbijdetransitie.
4.5.2 Gesprekkenindegroepen1/2Zoalskortuitgelegdwerdinsectie4.4.4werdvoor‘gesprek’gecodeerdintweegevallen.Teneerstetijdenshetkringgesprek,wanneerhetgesprekopzichmeestaldeactiviteitis.Tentweedewerdvoor‘gesprek’gecodeerdwanneer,ongeachtdehandeling,hetgesprekdehoofdactiviteitleektezijntijdenshetintervalvan10seconden.Ditiseenuitingvan‘positiefcoderen’(zie3.5);taal-enrekenactiviteitwasdeeerstegeprefereerdecode,vervolgens‘gesprek’.Omtecoderenvoorgesprekmoetduidelijkvoorbijwordengegaanaantaakgerelateerdeuitingen.Wanneerbijvoorbeeldtijdenshetknippenvanbloemblaadjeshetgesprekgaatoverwaarómeenbloemnueigenlijkblaadjesheeft,zaldecode‘gesprek’wordentoegekendinplaatsvancreatieveactiviteit.Deinteractiedietijdensditgesprekgaandeis,zaldecode‘scaffolding’krijgen,omdatersprakeisvangezamenlijkkomentotnieuwekennis. Webekijkendeinteractietijdensdecode‘gesprek’nader.Erwordtwederomvoorgekozenomdedatavanmeetmomentviervoordezenadereanalysetegebruikenomdathierdemeesteobservatieszijnverricht.
38
Tabel14:Typeninteractiestijdensdecode‘gesprek’ingroepen1/2
Interactiestijdens‘gesprek’(mm4) M(SD) RangeLeerlingenonderling 9,84(16,23) 0-67%Interactiemetleerkracht Didactisch 60,58(27,62) 0–100% Scaffolding 25,53(24,68) 0–100% Geeninhoudelijkeinteractie 0,20(2,11) 0–25%*Voor‘geeninhoudelijkeinteractie’wordtgekozenwanneerderesponsvaneenleerkrachtuitzogenaamde‘minors’bestaat:ja,nee,hoofdknikken,‘ssst’.etc.ziesectie3.5.1Weziendatdecode‘gesprek’tijdensmeetmomentviermeestaltoegekendiswanneerleerkrachtenkindsameningesprekzijn.In9,84%vandegevallenwashetfocuskindingesprekmeteenklasgenoot,enoversteegditgesprekdeactiviteitwaarinzijontwikkeldwaren.Binnendeleerkracht-kindgesprekkenwaserinveruitdemeestegevallensprakevan‘didactischeinteractie’;eenopeenvolgingvanrelatiefkorteinitiatiefresponssequenties.Erwordtbijvoorbeeldeengesloten(herinnerings)vraaggesteld,kortefeedbackgegeven,ofkortgereageerdopeenuitingvaneenleerling.Ditpatroonzienweopallemeetmomententerug.Detyperingdidactischeinteractieissteedsdemeestfrequentetijdensgesprekken.Opmeetmoment6isbijvoorbeeldhetaandeeldidactischeenscaffoldinginteractierespectievelijk46,8%en18,2%.Decodering‘gesprek’werdvaakgegeventijdenskringgesprekkenaanhetbeginvandeochtend.Vaakkwamentijdenshetkringgesprekbijaanvangvandedagroutinegesprekkenaandeorde.Bijvoorbeeldhetbeantwoordenvandevraagwelkedaghetvandaagis,watvoorweerhetis,enbesprekenvanhetdagprogramma.Dezegesprekkenverklarenvooreenbelangrijkdeelhetgroteaandeel‘didactischeinteractie’tijdensdeactiviteit‘gesprek’,omdatverderslechtsvoor‘gesprek’werdgecodeerdwanneerersprakewasvaneenactiviteitoverstijgendgesprek.Ditzijntypischsituatieswaarinscaffoldingaandeordekomt(zieookconclusie).
4.5.3 Taal-enrekenactiviteitenindekleuterklassenOokbijtaal-enrekenactiviteitenishetrelevantomtekijkennaarhettypeinteractiedatgepaardgaatmetdeactiviteit.InTabel15staandezewaardenweergegeven.Tabel15:Typeninteractiestijdensdecode‘taal-enrekenactiviteit’ingroepen1/2
Interactiestijdens‘taal-enrekenactiviteit’(mm4) M(SD) RangeZelfstandig(zelfsturendbezig) 4,89(12,73) 0–67%Afwachtend(heeftbegeleidingnodig) 5,44(13,32) 0–67%Leerlingenonderling 2,87(8,49) 0-50%Interactiemetleerkracht Didactisch 56,48(34,33) 0–100% Scaffolding 30,77(31,86) 0–100% Geeninhoudelijkeinteractie 0,18(1,67) 0–18%Weziendattijdensexplicieteducatieveactiviteitenalstaal-enrekenactiviteitenhetaandeelscaffoldinghogerwordt.Tijdensdeanderemeetmomentenwordteenvergelijkbaarbeeldgevonden.
39
HetisinteressantomkortstiltestaanbijderangediestaatweergegeveninTabel15.Een100%scorevoorscaffoldinginteractie,betekentdatálseenkindbetrokkenwasbijeengesprek,ditaltijddirecteenscaffoldinginteractiebetrof.Ditwastijdensmeetmomentvierhetgevalvoor14vande126kindereningroep1/2.Voorintotaal35kinderengolddatwanneerzijineengesprekmetdeleerkrachtverwikkeldwarenditinminstensdehelftvandegevalleneenscaffoldinginteractiebetrof.Voorveruithetgrootsteaandeelvandekinderenisditdusminderdan50%.Dezespreidingisoverdemeetmomentenvergelijkbaar.
4.5.4 Spelindegroepen1/2Metuitzonderingvanmeetmoment1,is‘spel’devierdeactiviteitindegroepen1/2.Twaalftot15%wordttijdensdezemeetmomentenprimairals‘spel’gecodeerd.Hierondervaltookbuitenspelen.Hettypeinteractietijdensspelbaserenwehierweeropdegegevensvanmeetmoment4.Tabel16:Typeninteractiestijdensdecode‘spel’ingroepen1/2
Interactiestijdens‘spel’(mm4) M(SD) RangeAlleen 29,59(34,02) 0–100%Leerlingenonderling 48,24(37,24) 0- 100%Interactiemetleerkracht Didactisch 19,18(32,04) 0–100% Scaffolding 2,93(12,29) 0–100% Geeninhoudelijkeinteractie 0,08(0,83) 0–18%UitTabel16blijktdatinongeveer20%vandespelsituatiessprakeisvandirecteinteractiemetdeleerkracht.Wanneerwedebetrokkenheidvandeleerkrachtbekijkentijdensdezesituatie(inaanvullingopwatalblijktuithetonderscheidtussendidactischeinteractieenscaffolding)zienwedatleerkrachtenbinnendie20%in11%procentleidendbetrokkenzijn,in6,5%procentbegeleidendbetrokken,eninslechts3%meespelendbetrokkenzijn.Alsleerkrachtennietdirectbetrokkenzijnbijhetspelvankinderenhebbenzij‘opafstandoogvoorhetkind’(43%),zijnzehelemaalnietbetrokkenbijhetspelvanhetkind(20%),oflopenafwisselendlangsverschillendegroepjeskinderen(15%).
4.5.5 Activiteitenineenbegeleidekleinegroepingroep½InTabel17staatvermeldhoevaakkinderenbetrokkenwarenbijeenactiviteitdiewerduitgevoerdineenkleinegroep(maximaal5kinderen)onderbegeleidingvaneenleerkracht.Uitdetabellezenweafdatditpercentagewisselttussende2,29%opmeetmoment2en6,63%opmeetmoment5.Ditismeerdanhetgevalwasbijdepilotgemendegroepen,waarvooractiviteitenineenbegeleidekleinegroep1,1%werdgerapporteerd.Tabel17:Doorleerkrachtbegeleidekleinegroep
M(SD) Min-Max Groepen1/2Percentagekleinegroep(begeleiddoorleerkracht)
Mm1(n=89) 5,58(6,99) 0–31,58%Mm2(n=93) 2,29(9,89) 0–16,00%
Mm3(n=104) 4,47(5,35) 0–20,00% Mm4(n=143) 5,11(6,18) 0–27,27% Mm5(n=78) 6,63(9,00) 0–48,75% Mm6(n=83) 4,57(5,16) 0–25,00%
40
4.6 RelatiestussenproceskwaliteitengroeiinkinduitkomstenVoorbeidecohortenkinderenisderelatieonderzochttussendeervarenproceskwaliteitendeontwikkelinginhunscoresopdeOBIS:woordenschat,ontluikendeleesvaardigheidenontluikenderekenvaardigheid.Erisvoorgekozenomvoorhethuidigerapportalleendeproceskwaliteitinheteersteonderzoeksjaar(deeerstetweemeetmomenten)meetenemenindeanalyses,omdaterindateerstejaarvanhetonderzoeknognauwelijkssprakewasvanleerkrachtwisselingen(ziesectie3.2.4).InTabel18staanderesultatenvandeanalysesschematischweergeven.Tabel18:Relatietussenproceskwaliteitopmeetmoment1/meetmoment2engroeikinduitkomsten
Effectopontwikkeling Woordenschat Ontluikendeleesvaardigheid
Ontluikenderekenvaardigheid
peuters kleuters peuters kleuters peuters kleutersEmotioneleOndersteuning 0 0 0 0 0 0EducatieveOndersteuning +* +* 0 0 +* +*NB.0=geensignificanteffect,+=significantpositiefeffect(*p<.05).DewaardenvoordegestandaardiseerderegressiecoëfficiëntenwordengerapporteerdinBijlage5UitTabel18kunnenweaflezendaterpositieveeffectengevondenzijnvaneducatieveondersteuningvoorwoordenschatenvoorontluikenderekenvaardigheid.Heteffectiskleintotmiddelmatig,maarsignificant.Ditbetekentdatkinderen(zoweluithetpeutercohortalsuithetkleutercohort)dieinheteerstejaarvanhetonderzoekhogereeducatievekwaliteitaangebodenkregeneensnelleregroeidoormaakteninhunwoordenschateninhunrekenvaardigheden.Ditpatroonwerdnietgevondenvoorontluikendeleesvaardigheden.Tabel19:Relatietussenproceskwaliteitopmeetmoment1/meetmoment2enbeginniveau
Relatiemetbeginniveau Woordenschat Ontluikendeleesvaardigheden
Ontluikenderekenvaardigheden
peuters kleuters peuters kleuters peuters kleutersEmotioneleOndersteuning 0 0 0 0 +† +†EducatieveOndersteuning -* -** -* -* -* -** NB.0=geensignificanteffect,+=significantpositiefeffect,-=significantnegatiefeffect.†p<.10,*p<.05,**p<.01.DewaardenvoordegestandaardiseerderegressiecoëfficiëntenwordengerapporteerdinBijlage5Tabel19laatnegatieveverbandenzientussenallegetestevaardighedenvandekinderenbijaanvangvandestudieeneducatieveondersteuninginheteersteonderzoeksjaar.Ditnegatieveverbandbetekentdatjuistkinderenmeteengrotebehoefte(duslagescoreopwoordenschat,ontluikendeleesvaardighedenenontluikenderekenvaardigheden)eenrelatiefhogematevanondersteuningkregen.Voorontluikenderekenvaardighedenwerdeentrendtoteenpositiefverbandgevonden,watbetekentdatkinderendiebijaanvangrelatiefhoogscoordenopontluikenderekenvaardighedenookeenhogerematevanemotioneleondersteuningkregen.
41
5 Analysevangegeven‘tips’Inhetactieonderzoekzijnnaelkobservatiebezoekzogenaamde‘tops’en‘tips’gegeven.Doorhetgevenvan‘tops’kregenpedagogischmedewerkersenleerkrachteninzichtinopdiekwaliteitsindicatorenwaaropzijrelatiefhoogscoren.Detipsgeveninzichtinwaarnogwinstvalttebehalen.Detipswerdenaltijdzoconcreetmogelijkgeformuleerd,gebaseerdopconcretegebeurtenissendieeenlageofmiddenscoregoedkondenillustreren.UitTabel20kanmenperCLASS-dimensieaflezenwelkaandeelvandetipsopdiedimensiebetrekkinghad. Intotaalzijner254feedbackverslagenverstuurd,waarin3225tipswerdengegeven.Vandittotaalaantalwaren574tipsgerichtaanpedagogischmedewerkersinpeutercentra,en2651aanleerkrachteningroepen1,2en3.Hetfeitdatermeertipszijngeformuleerdvoordeleerkrachteniseengevolgvandezesinplaatsvandrieobservatierondesvoordezegroep,envanhetfeitdatdekleutervariantvandeCLASSuitgebreiderisdandepeutervariantdiegebruiktwerdvoorobservatiesindepeutercentra.Tabel20:PercentagetipsbinnenCLASSdimensiest.o.v.totaal
CLASSdomein CLASSdimensie Percentaget.o.v.totaal
Emotioneleondersteuning Positiefklimaat 6,4%Negatiefklimaat 1,6%Sensitiviteit 8,6%
Aandachtvoorkindperspectief 14,1%
Groepsorganisatie Gedragsregulering 12,4% Productiviteit 7,2% Educatievewerkvormen
7,5%Educatieveondersteuning Conceptontwikkeling 12,5% Kwaliteitvanfeedback 9,9% Stimulerenvantaalontwikkeling 19,8%HieronderwordtperCLASS-dimensieuiteengezetwelketipsveelalwerdengegeven.Hierbijwordtonderscheidgemaakttussentipsdiegegevenwerdenaanpedagogischmedewerkers,werkzaamindepeutercentra,entipsdiewerdengegevenaanleerkrachtenindegroepen1,2en3.RedenhiervoorisdatdetipsgegevenaandezetweegroepenberoepskrachtentotstandzijngekomenopbasisvantweeverschillendeversiesvanCLASS(ziesectie3.4)
5.1 TipsbevorderenpositiefklimaatIneengrootdeelvandefeedbackverslagenwerdenhelemaalgeentipsgegevenvoordedimensiepositiefklimaat.Slechts6,4%vanalletipshadbetrekkingopdezedimensie.Hieruit,enuitdeinhoofdstuk4gerapporteerdescoreskanwordenafgeleiddatindemeesteklassenwaarisgeobserveerdsprakewasvaneenpositiefklimaat.InTabel21staateenoverzichtvandetipsdiebinnendezedimensiewerdengegeven.Tabel21:Tipsbevorderenvanpositiefklimaat.
Beschrijvingtip(indicatoren) Peutercentra Groepen1,2,3
Totalen
Bevorderrelatiesmetentussenkinderen 13 52 65Vergrootfysiekeenverbaleaffectie 5 85 90Bevorderrespectvollecommunicatieenomgang 18 36 54Totalen 36 173 209(6,4%)
42
Wanneerertochtipswerdengegeventerbevorderingvanhetpositieveklimaatindeklas,haddendezetipsindepeutercentravooralbetrekkingophetbevorderenvanrespectvollecommunicatietussenpedagogischmedewerkerofleerkrachtjegenskinderenentussenleerlingenonderling.Indegroepen1,2en3haddentipsbinnendedimensiepositiefklimaatmetnamebetrekkingophetvergrotenvanfysiekeenverbaleaffectie.Tipsterbevorderingvanrespectvollecommunicatieenomgangomvattenbijvoorbeeldhetaanmoedigenvankinderenomrespectvoltaalgebruiktehanteren(‘alsjeblieft’,‘dankjewel’),oogcontactmetkinderentemaken,enhetverbaalondersteunenvanfysiekehandelingenzoalsverplaatsen,optillenofvastpakken.Indefeedbackverslagenvoorleerkrachtenindegroepen1,2en3werdhetvergrotenvanfysiekeenverbaleaffectievaakgenoemd.Metnamehetuitsprekenvanpositieveverwachtingen(“Ikziedatjehetlastigvind,maarikweetzekerdatjehetkunt”)werdenregelmatigalstipgegeven.Wanneereenleerkrachtnietmaximaalscoordeoppositiefklimaatwasdittypischdemarkeerderdieontbrak.
5.2 TipsminimaliserennegatiefklimaatSlechts1,6%vandetipshadtotdoelhetminimaliserenvaneennegatiefklimaat.Voordezedimensiewerdenveruitdeminstetipsgegeven.Inhetovergrotedeelvandeverslagenwashetnietnodigtipstegevenvoorhetminimaliserenvaneennegatiefklimaat,omdatopdezedimensiedelaagstmogelijkescorewerdbehaald(watbetekentdatnegatieveinteractiesafwezigwaren). Wanneererweltipswerdengegevenbinnendezedimensie,hadditaltijdbetrekkingopstemverheffingdoordeleerkracht,meestalgerichttothetzelfdekind,ofophetinzettenvanpositievestrategieën.Ditgeldtzowelvoordepeutercentraalsvoordegroepen1,2en3.De(ernstiger)indicatorensarcasmeenernstigenegativiteitwareningeenvandeklassendusdanigaanwezigdatertipsgegevenwerden.
Tipsomstemverheffingtebeperkenwarendoorgaansgerichtopalternatievenvoorstemverheffing,metnamehetinzettenoppositievestrategieën(bijvoorbeeldeenindividueelbeloningssysteem).Hierbijwerdvaakverwezennaardetipsdiegenoemdwerdenindedimensiegedragsregulering.Tabel22:Tipsminimaliserennegatiefklimaat
Beschrijvingtip(indicatoren) Peutercentra Groepen1,2,3 TotalenStemverheffingminimaliserenenpositievestrategieëninzetten
13 38 51
Totalen 13 38 51(1,6%)
5.3 TipsverhogensensitiviteitIndeverslagenhad8,6%vandetipsbetrekkingophetverhogenvansensitiviteit.Erzijntweetipsbinnenditdomeinteonderscheiden.Teneerstewerdregelmatigaanleerkrachtengeadviseerdhetbewustzijnvanwaterindeklasgebeurttevergroten(hetzogenaamde‘scannen’)waardoorbeteringespeeldzoukunnenwordenopindividuelebehoeften.Bijdepeutercentra–waarmeestaltweepedagogischmedewerkersopééngroepstaan-wordthieraantoegevoegddathetslimkanzijnvantevorengoedonderlingaftestemmenwiezichmetwelkgedeeltevanhetlokaalofmetwelkkindbezighoudt.Indegroepen1,2en3waareenstagiairofonderwijsassistentaanwezigwas,werddezetipookregelmatiggegeven.Hetvielopdatrelatiefvaakad-hocwerdbepaaldwatdetaakvandeassistentwas,terwijldoorvantevorengoedaftestemmenhetoverzichteenvoudigertehandhavenis. Binnendedimensievansensitiviteitwerdookregelmatigeenopmerkinggemaaktoverhetreagerenopkinderen.Ineentipwerddangeformuleerddathetuiteraardnietaltijdmogelijkisomsteedsopelkkindtereageren,maardathetbelangrijkisdatkinderenzichwelgehoordengezienvoelendooreenkorteerkenning.Eentipwasdanbijvoorbeeldomexpliciet
43
aantegeven“Ikziedatheelveelkinderennogietswillenzeggen,maarwemoetennuverdergaan,andershebbenwegeentijdmeerom…”.Of,wanneereenkindmeteenvraagzatwanneereenleerkrachtevennietgestoordwildewordenomdatzijmeteenkleingroepjeaanhetwerkwas,werddetipgegevenduidelijkaantegevenwanneererwéltijdzalzijnvoorverderhelpenenhoeeenkindindetussentijdverderzoukunnengaan.Tabel23:Tipsverbeterenvansensitiviteitleerkracht
Beschrijvingtip(indicatoren) Peutercentra Groepen1,2,3 TotalenToezichtopindividuelebehoeftesvankinderen
39 118 157
Consequentreagerenopuitingenkinderenenproblemenoplossen
18 103 121
Totalen 57 221 278(8,6%)
5.4 TipsbevorderenaandachtvoorkindperspectiefAandachthebbenvoorkindperspectiefkwamrelatiefvaakterugindetipsentopsverslagen;14,1%vandetipshadbetrekkingopdezedimensie.Voordegroepen1,2,en3geldtdateengrootgedeeltevandetipsoveraandachtvoorkindperspectiefbetrekkinghebbenophetcreërenvanruimtevoorleiderschap.Deonderzoekersmerktenopdatveelactiviteitensterkleerkracht-gestuurdwaren,waarbijerminimaleinbrengvandekinderenaandeactiviteittezienwas.Indetipswerdensuggestiesverwoordwaarinleerkrachtenwerdenaangemoedigdmeerideeënvankinderenteontlokkenbijhetvormgevenvaneenactiviteit,endezeideeënvervolgensookdaadwerkelijkoptevolgen. Ookhetgevenvanverantwoordelijkheden,terbevorderingvanhetgevoelvoorautonomie,waseenvaakgegeventip.Demogelijkhedenhiertoekunnennogwordenvergroot.Bijhetgevenvanverantwoordelijkheidkangedachtwordenaankinderenzelfbenodigdhedenvooreenactiviteitlatenverzamelen,zelfstandigopruimenwanneererietsgevallenis,ofeenrolkrijgeninietsuitleggenaaneenklasgenoot.Tabel24:Tipsbevorderenaandachtvoorkindperspectief
Beschrijvingtip(indicatoren) Peutercentra Groepen1,2,3 TotalenVakerkeuzemogelijkhedengeven 8 53 61Meegaanmetdeideeëneninteressesvankinderen
13 83 96
Ruimtevoorinbrengenleiderschap 12 150 162Verantwoordelijkhedengeven 54 75 129Kinderenvrijlatenbewegen 0 7 7Totalen 87 368 455(14,1%)
5.5 TipsbevordereneffectiviteitvangedragsreguleringInveelklassenwerdentipsgegeventenbehoevevandeeffectiviteitvangedragsregulering.DeaantallenstaanweergegeveninTabel25.Zowelindepeutercentraalsindegroepen1,2en3werdvaakgenoemddatgedragombuigenmiddelseenpositievestrategieeffectieverzoukunnenzijndanlouterhetbenoemenvanongewenstgedrag.Deonderzoekersdedensuggestiesalspositiefverwoorden(hetbenoemenvangedragdatjewiltzien),bekrachtiging(specifiekecomplimentennaaraanleidingvangewenstegedragingen),ensubtielehints(229)zoalseenkorteaanraking,eennon-verbaalsignaalofeennaamnoemenenoogcontactzoeken.
44
Eentweedeveelgegeventipwashetactiefherinnerenvankinderenaandeafsprakenofgeldendeverwachting,vóóraanvangvaneenactiviteit.Dezesuggestiewerdgedaanomtevoorkomendatkinderenopongewenstgedragmoetenwordengewezen.Daarbijwerdopgemerktdatdoorvoorafgaandaaneenactiviteitkortdeverwachtingenweerheldertestellen,aanheteindvandeactiviteitkortgeëvalueerdkanwordenofhetgeluktisomdeverwachtingennateleven.
Tabel25:Tipsbevordereneffectiviteitgedragsregulering
Beschrijvingtip(indicatoren) Peutercentra Groepen1,2,3 TotalenDuidelijkeverwachtingenstellenenpro-actiefhandelen
28 142 170
Positievestrategieënvoorombuigengedrag
51 178 229
Totalen 79 320 399(12,4%)
5.6 TipsgegevenvoorproductiviteitKernachtiggesteld,gaatdekwaliteitsdimensie‘productiviteit’overdevraagofkinderen‘bezigzijn’.Dekwaliteitvandeactiviteitwordtindezedimensienietbeschreven,ditkomtinanderedimensiesaandeorde.Watvooralcentraalstaatisdevraagofkinderennietonnodiglangwachtenzonderietstedoentehebben,ofonnodiglangbezigzijnmethetwisselentussenactiviteiten.IndepeutervariantvanCLASSwordtvoordezedimensiedenadrukgelegdophetefficiëntlatenverlopenvanovergangen.Bijdekleutervariantisdedimensieproductiviteitveelomvattender,endraagtookhetheldermakenvanverwachtingen,hetgevenvantakentijdenstransitiesendematevanvoorbereidingbijaandescore.
Overhetalgemeenwordterhooggescoordopdezedimensie.Detipsdiegegevenwordenhebbenmetnamebetrekkingophetefficiëntlatenverlopenvanovergangen(zieTabel26).Vaakwordthierbijdesuggestiegedaanombinnenroutinematigeactiviteiten,zoalstransitiestussenactiviteitenofetenendrinken,betekenisvollertemakendoorereenleermomentaantekoppelen.InTabel26wordtweergegevenhoevaakditwerdgesuggereerd.Bijhetkoppelenvaneenleermomentaaneentransitiekangedachtwordenaanhetbeurtelingsnaardeganggaanomjassentehalen.Deleerkrachtkanbijvoorbeelddekinderenvragenomhunjastegaanhalenwanneerhunnaambegintmetdeletterziezijnoemt.
Naasthetcreërenvaneenleermomentwordtookvaakgesuggereerdomheelhelderdevervolgactiviteitteformuleren.Hetideeisdatkinderengerichteraandeslaggaanmetopruimen,wanneerhelderiswaterdaarnavanzewordtverwacht.Tabel26:Tipsverhogenproductiviteit
Beschrijvingtip(indicatoren) Peutercentra Groepen1,2,3 TotalenDuidelijkeverwachtingenstellenvoorroutines - 16 17Taakgeventijdenstransities - 24 24Overgangenefficiëntlatenverlopen 10 95 105Leermomentcreërentijdensroutines 22 42 64Verbeterenvoorbereidingomwachtentevoorkomen 3 18 21Totalen 35 195 321(7,2%)
5.7 TipsbevordereneducatievewerkvormenBinnendekwaliteitsdimensieEducatievewerkvormenstaatdeterm‘betrokkenheid’centraal.Zoweldebetrokkenheidvandeleerkrachtzelfbijdeactiviteit(houdtzijtoezicht,ofdoetzijactiefmee?)alsdebetrokkenheidvandekinderen.Bijdatlaatstestelteenonderzoekerzichdevraaghoeeninwelkematedeleerkrachtzichinspantomdebetrokkenheidvandekinderente
45
vergrotenofteoptimaliseren.Erwordtdooronderzoekersbijvoorbeeldgekekennaarofervooralsprakeisvanauditieveoverdracht,tijdensvoorlezenofhetgevenvaneeninstructie,ofdateenleerkrachtbijvoorbeeldbetrokkenheidvergrootdoortussendoorvragentestellen,waarmeedekinderenookeenactieverolkrijgenindeactiviteit.Eenanderemanierombetrokkenheidvandekinderentevergrotenkanzijnhetkoppelenvanmaterialenaandeinstructieofaanhetverhaal,ofdekinderenlatenuitbeeldenwatzijhoren.
Tipstenaanzienvanbovengenoemdestrategieënombetrokkenheidtevergrotenkomenregelmatigterugindeverslagen.DeaantallenstaanweergegeveninTabel27.Hetvaltopdatvaakdetipwerdgegevenomleerdoelenvantevorentebenoemen.DezeindicatorstaatnietexplicietindepeutervariantvanCLASSenkomtdaardoorindeverslagenvandepeutercentraaanzienlijkmindervoor.Indeverslagenvandegroepen1,2,3daarentegenkomtdezetipvaaknaarvoren.Indeverslagenstaatvaaktelezendatonderzoekersniethaddengeobserveerddataanhetbeginvaneenactiviteitexplicietbenoemdwerdwaaraanzouwordengewerkt.Verwachtwordt,datwanneerditwelgebeurt,betrokkenheidvankinderenvergrootwordt.Hetbewerkstelligenvanvariatieaanmaterialenenactiviteitenwordtmetnameindegroepen1,2en3genoemd.Indepeutercentrawordtdezevariatiemeestalvermeldbijde‘tops’,watbetekentdatditalveelgedaanwordt.Indegroepen1,2en3lijktheteenaandachtspunttezijn. Tabel27:Tipsbevorderenvaneducatievewerkvormen
Beschrijvingtip(indicatoren) Peutercentra Groepen1,2,3 TotalenActiviteiteneffectieffaciliteren 21 54 75Variatiematerialenenactiviteiten 2 52 54Leerdoelenverduidelijken 4 109 113Totalen 27 215 242(7,5%)
5.8 TipsbevorderenConceptontwikkelingConceptontwikkelingisdeeerstedimensievanheteducatievedomein.Binnenditdomeinwordtvooralgekekennaardematewaarindeleerkrachthogereordedenkenvandekinderenbevordert,endaarmeeactieflerenfaciliteert.Hogereordedenkenomvatbijvoorbeeldvergelijken,ordenen,redeneren,voorspellen,enprobleem-oplossen.Wanneereenonderzoekerkijktinhoeverredeinteractieseenberoepdoenopconceptontwikkeling,maakthetnietuitbijwiehetinitiatieflag.Hetgaaterpuurom,ofeenleerkrachtbezigisomhetbegripvankinderentevergroten,inplaatsvaneenfocusop‘vanbuitenleren’. Eenrelatiefgrootaandeelvandetipsgaatoverdezedimensievanconceptontwikkeling,12,5%.Hetmeestfrequentindefeedbackverslagenzijndetipsdiegaanovervragendiehogereordedenkenbevorderen.Indeverslagenwerdhiernaarverwezenmetdeterm‘denkvragen’.Hierbijwassteedseenaandachtspunt,datnaasthetstellenvandevraagopzich,hetruimtebiedenvooreenechteigenantwoordnetzobelangrijkis.Vaakblekenleerkrachtenernaarteneigentesnelzelfmethetantwoordtekomen,oftesneleenanderkinddebeurttegeven. Naasthetstellenvanvragenvanhogekwaliteit,werdindeverslagenookvaakgenoemddatkansenwerdengemistomconceptenmetelkaarteverbinden.Juisthetkoppelenvannieuweinformatieaanbestaandekennisiseenkrachtigleermechanismewaarvanmeergebruikzoukunnenwordengemaakt.
Indegroepen1,2en3werdenleerkrachtenverdernogaangemoedigdomvakergebruiktemakenvan‘brainstormen’,waarbijkinderenuitgenodigdwordenmeteigenideeëntekomenvoorhetoplossenvaneenprobleem.Hierbijwerddansteedsopgemerkt,dateenleerkrachtdaarmeedirecttegemoetkomtaandekwaliteitsdimensievanaandachtvoorkindperspectief(ziesectie5.4).Dezetipwerdweiniggegevenaanpedagogischmedewerkers,omdatheteenkwaliteitsindicatorisvoordekleutervariantvanCLASS.InTabel28isteziendatdetipweltweekeerisgegevenineenpeutercentrum.Indatgevalisditgebeurdonderdenoemervanaandachtvoorkindperspectief.
46
Tabel28:Tipsstimulerenvanconceptontwikkeling
Beschrijvingtip(indicatoren) Peutercentra Groepen1,2,3
Totalen
Denkvragenstellenenruimtevoorantwoorden 32 137 169Brainstormen 2 78 80Conceptenmetelkaarverbinden 38 115 153Totalen 72 330 402(12,5%)
5.9 TipsgegevenvoorKwaliteitvanfeedbackDedimensiekwaliteitvanfeedbackisdetweededimensiebinnenhetdomeineducatieveondersteuning.Interactiesdiegescoordwordenvoordezedimensiezijnaltijdopinitiatiefvanhetkind.Hetbetreftimmersfeedbackvanleerkrachtnaarleerling,metalsdoelhetlerenvandeleerlingtebevorderen.Typischeinteractiesdiebijdragenaaneenhogescoreopkwaliteitvanfeedbackzijnhetgevenvanbetekenisvollehintsdieertoeleidendateenleerlingdoorzet,entotlerenkomt.Hierbijmoetgedachtwordenaanhints,ofaanhulp(fysiekofverbaal)opprecieshetjuisteniveau,omeenkindopeenhogerniveautebrengen. BijdekleutervariantvanCLASSwordtergescoordopeenuniekeindicator,de‘feedbacklus’.Erissprakevaneenfeedback-luswanneerverschillendeuitwisselingentussenleerkrachtenkindertoeleidendaternieuwekennisofeennieuwinzichttotstandkomt.Zo’nluskanontstaanwanneereenleerkrachtdoorvraagtnaeenantwoordofeeninitiatiefvaneenkind,endezecycluseenaantalkeerherhaalt.Netzolangtotdaadwerkelijkeennieuwinzichthetresultaatis.Dezeindicatorwordtalleenindekleutervariantgescoord,endaaromvindenwedebijbehorendetip(‘vervolgvragenstellentenbehoevevannieuwekennis’,zieTabel29)slechtsterugindeverslagenvandegroepen1,2en3.Welvindenweeengerelateerdhintterugindeverslagenvandepedagogischmedewerkers;hetdoorvragennaarmotivatievanantwoorden(“hoekunjedatzien?”of“waaromdenkjedat?”),ooknaeen‘fout’antwoord. Zoweldepedagogischmedewerkersalsdeleerkrachtenkrijgenregelmatigdetipomvaker(extra)informatietoetevoegenaanwatkinderenzeggenofinbrengen.Dezetipgaatvaakgepaardmetdetipomaantemoedigenomdoortezetten.Dezecombinatiekomtvaaksamenvoor,doordatleerkrachtendetipkrijgenomspecifiekefeedbacktegevenopwatkinderendoenofzeggen.Wanneereenleerkrachtspecifiekbenoemtwatzeeenkindzietdoen,isditdirecteenvormvanaanmoedigenomdoortezetten.Hetimpliceert‘niettesneltevredenzijn’.Maarookhettoevoegenvanextrainformatie,dieietsextra’sverteltofbestaandekennisactiefuitbreidt,valtonderdezeindicator.Tabel29:Tipsverbeterenvankwaliteitfeedback
Beschrijvingtip(indicatoren) Peutercentra Groepen1,2,3 TotalenGeefhints,hulpenruimtevoorantwoord 5 45 50Vervolgvragenstellent.b.v.nieuwekennis - 53 53Vraagdoornaarmotivatieantwoorden 8 101 109Geefuitgebreideinformatieenmoedigaan 30 77 107Totalen 43 276 319(9,9%)
5.10 TipsgegevenvoorStimulerenvantaalontwikkelingDelaatstedimensieonderheteducatievedomeinisstimulerenvantaalontwikkeling.Onderdezedimensiewerdendemeestetipsgegevenindefeedbackverslagen;19,8%vandetipshadbetrekkingophetstimulerenvantaal.DeaantallenstaanweergegeveninTabel30.
47
Tabel30:Tipsstimulerenvantaalontwikkeling
Beschrijvingtip(indicatoren) Peutercentra Groepen1,2,3 TotalenGesprekkenbevorderendoorlangereuitwisselingen 29 70 99
Openvragenstellenenruimtevoorantwoord 40 162 202Herhaalenbreidreactiesuit 9 35 44Handelingenbenoemenophetmomentdatdezewordenuitgevoerd 23 132 155
Gebruikgevorderdtaalgebruikenlichttoe 23 116 139
Totalen 124 515 639(19,8%)Opvallendisdatopenvragenstellen(endaarbijruimtelatenvoorhetantwoordvanhetkind)demeestfrequentgegeventipis.Ditisvergelijkbaarmetdebevindingbijconceptontwikkeling,omdatopenvragenvaakookvragenzijndieeenberoepdoenophogereordedenken.Typerendvooreenopenvraagisdaternietéénjuistantwoordis,maardatgevraagdwordtnaarachterliggenderedenenvooreenantwoordofnaarprocessen.Eenderdevandetipsdiegegevenwerdenbinnenstimulerenvantaalontwikkelingbetrofhetstellenvanopenvragen. Naopenvragen,wasdetip‘benoemhandelingterwijljezeuitvoert’hetmeestfrequent.Hetbenoemenvanhandelingenwerdnietheelvaakgeobserveerd,terwijlditmooiekansenbiedtvoortaalstimulering,metnamevoorkinderendiehetNederlandslerenalstweedetaal. Herhalenenuitbreidenvanwatkinderenzeggen,iseentipdienauwgerelateerdisaandehierbovenbeschrevendimensievanfeedback.Hettoevoegenvannieuweinformatie(doormiddelvantaal)aaneenuitingvaneenleerlingactiveertwoordnetwerken:detaalwaarmeedeleerkrachtdenieuweinformatieverwoordt,wordttoegevoegdaandebekendedoorhetkindgebruiktetaal,enstimuleertopdiemanierdetaalontwikkeling.
Hetgebruikvan‘gevorderdetaal’(of,hetdurvengebruikenvangevorderdetaal)kwamookregelmatignaarvorenindetips.Wat‘gevorderd’isvoorhetenekindhoeftditnietpersevoorhetanderekindtezijn.Ditvraagtdusomeenjuisteinschattingvandeleerkrachtvanhetniveauvandekindereninhaarklas.Wanneereenleerkrachteenwoordinschatals‘gevorderd’,ishetvangrootbelangdathetwoordwordttoegelicht,doorhettekoppelenaanbekendewoordenofaaneenvoorwerpofplaatje.
48
6 Extrarondedataverzamelinginhetnajaarvan2015Omdathetprimaireonderzoeksdoellagbijhetvolgenvandefocusleerlingen,werdennameetronde3depedagogischmedewerkersnietmeergeobserveerd.Immers,allefocusleerlingenwareninmiddelsdoorgestroomdnaardebasisschool.OpverzoekvandeGemeenteUtrechtisbeslotenomeenextrameetrondeintezettenin2015omtochdemeestrecentestandvanzakenvoorwatbetreftdeproceskwaliteitopdepeutercentrametvoorschoolseeducatieinkaarttebrengen. Bij16vandepedagogischmedewerkersdieindeperiode2012–2013warengeobserveerdisopnieuweenobservatieverricht.Vrijwelaldezepedagogischmedewerkerswerkteninmiddelsmeteenanderecollegasamendanhetgevalwastijdensdeeerderemeetrondes.Echter,omdatereenscoreaandegroepwerdtoegekend,gebaseerdopgezamenlijkhandelen,ishetnogsteedsmogelijkeenvergelijkingtemakentussendeCLASS-scoretentijdevandeobservatiein2012/2013ennu.Deze16groepenwerdenaangevuldmetvijfzogenaamde‘goodpractice’locaties.Ditbetrofgroepenwaarvandeleidinggevendenzelfdeindrukhebbendatereengoedtotzeergoedaanbodwordtverzorgd.Intotaalzijnerdus21peutercentrametvoorschoolseeducatieopnieuwgeobserveerdinhetlaatstekwartaalvan2015.DeonderzoekersdiedeCLASS-observatiesuitvoerdenwarennieteerderopdegroepengeweest,enwarenvantevorennietopdehoogteofdelocatiewaarzijzoudengaanobservereneenonderzoekslocatiewasofeen‘goodpractice’locatie.
6.1 ProceskwaliteittijdensdenametingDeprocedurevoorhetmetenvanproceskwaliteitisidentiekaandeprocedurediewerddoorlopentijdenshetactieonderzoek(ziesectie3.4).InFiguur16staanderesultatenweergegevenvoordedomeinscoresvanCLASS.Defiguurlaatziendatdescoresvandepedagogischmedewerkersnietverschildenvoorhetdomeinvanemotioneleondersteuning.Vooreducatieveondersteuningechterwordteensignificantverschilgevonden(F(1,15)=6,12,p<.05).Tijdensdefollow-upmetingbehalendepedagogischmedewerkersvoorheteducatievedomeineensignificanthogerescore.Figuur16:CLASSdomeinscorespedagogischmedewerkerslaatsterondeVVEUtrechtonderzoekenFollow-up2015
Wanneerweheteducatievedomeinopsplitsenindebijbehorendedimensies,zienwedatvoorelkedimensiegeldtdatdepedagogischmedewerkershogerzijngaanscoren.Bijhetverschilinkwaliteitvanfeedbackisvoorzichtigheidinuitsprakengeboden.Wesprekenhiervaneen‘trend’inplaatsvaneensignificantverschil(p<.10).Eriseenkansvan10%dathetgevonden
49
verschiloptoevalgebaseerdis.Voorconceptontwikkelingenstimulerenvantaalontwikkelinggeldtdathetverschilsignificantisbijeensignificantieniveauvanp<.05,watbetekentdatmet95%zekerheidgesteldkanwordendathetgevondenverschilnietaantoevaltoegeschrevenkanworden.
InFiguur17zijndescoreseducatievedimensiescoresvan16pedagogischmedewerkerstijdenshetlaatstemeetmomentafgezettegendievandefollow-up.Figuur17:Classscoresvanpedagogischmedewerkerstijdensmeetmoment3inhetactieonderzoekenindenameting2015
InFiguur18wordendeCLASSscoresvande‘goodpractice’locatiesafgezettegendescoresvandepedagogischmedewerkersuithetactieonderzoek.Uitdefiguurkanwordenafgelezendatdeactieonderzoeksgroepenbehoorlijklijkenopde‘goodpractice’locaties.De‘goodpractice’locatiesscorennogaltijdietshogerdandelocatiesinhetactieonderzoek,maardeverschillenzijnaanzienlijkkleinerinvergelijkingmetdeobservatiesvan2013.Vanwegehetkleineaantalvanvijf‘goodpractice’locatieswordendezeverschillennietstatistischgetoetst.Figuur18:Classscoresop‘goodpractice’locatiesafgezettegendeClass-scoresopactieonderzoeksgroepen
50
6.2 ErvaringenvanpedagogischmedewerkersmetbetrekkingtotscholingNaafloopvandefollow-upobservatiehebbendeonderzoekerseenkortinterviewgehoudenmetdepedagogischmedewerkers,gerichtophunervaringenomtrentscholingindeafgelopenperiode.Devragenhaddentotdoelinzichttegeveninhetaantalprofessionaliseringsactiviteitendatdepedagogischmedewerkerssinds2012hebbenondernomen,endematewaarinzijdezeactiviteitenzélfalsleerzaamhebbenervaren.Ookwerdgevraagdnaarhunervaringenmetde‘tipsentopsverslagen’uithetactieonderzoek. Vande16pedagogischmedewerkersdieopnieuwzijngeobserveerdhebben10demodule‘Jongekind’aandeHogeschoolUtrechtgevolgd.Zesvanhennoemenditalsmeestleerzameactiviteit,enzonderuitzonderingnoemendepedagogischmedewerkersdemodulenuttigenleerzaam.Verschillendepedagogischmedewerkersgevenaandatdezemodulehenbewusterheeftgemaaktvanhetbelangvanhuneigenhandelenininteractiemetdekinderen.Zijgevenaanzichmeerbewusttezijnvanhoehunmaniervanvragenstellenofhetbegeleidenvanspeldeinbrengvankinderenmogelijkkanmakenofjuistkanremmen. Naastdemodulejongekind,wordtookdetraining‘begrijpendluisteren’vanhetCPSalszeerleerzameactiviteitgenoemd.Viervandepedagogischmedewerkersuithetactieonderzoekhebbendezetraininggevolgd,endrievanhennoemendezealsmeestleerzame.VerderwaardeerteenaantalpedagogischmedewerkersdetrainingLOGO3000(gerichtophetverbeterenvaninteractievaardighedenrondomwoordenschatonderwijs)hoogomdatdeverstrektematerialenhenconcretemiddelenbiedenomdeinteractiemetkinderenteverrijken.
6.2.1 Ervaringmet‘topsentipsverslagen’ Vande16pedagogischmedewerkersdiegeïnterviewdzijnnadefollow-upobservatiegeven12aandatzedetipsuithetactieonderzoekalsnuttighebbenervaren.Demeestenvanhenzijnhierzelfstandigmeeaandeslaggegaan,zonderdirectebegeleidingvanhunwerkbegeleider.Eénpedagogischmedewerkergeeftaanechtbegeleidinghierintehebbenontvangenvandewerkbegeleider,viergevenaandatdewerkbegeleiderhen‘eenbeetje’heeftbegeleid.Driepedagogischmedewerkerskondenzichnietmeergoedherinnerenofzeechtietsaandetipsuithetverslaghaddengehad.Eénpedagogischmedewerkergafaanhetverslagenhetgespreknietprettiggevondentehebbenomdatzijhetalsbeoordelendervoer. Verschillendepedagogischmedewerkersdiemetdetipsaandeslagzijngegaangevenaandatzenaarhuneigenindrukvooralgegroeidzijninheteffectieverbestedenvandetijd,hetbenoemenvanhandelingen,hetombuigenvangedragmetpositievestrategieën,enhetgevenvanspecifiekefeedback.Hetconsequentbenoemenvanhuneigenhandelingenendievandekinderen,waarmeehandelenentaalsteedsgekoppeldworden,noemenpedagogischmedewerkersalseeneffectieveengoedaantelerenmanieromtransitiesmeerbetekenisvoltemaken.Hierpastookhetgevenvanspecifiekefeedbackbij;doormetkinderennatepratenoverwatergoedgingwordtooktaalgekoppeldaanervaringen.Verschillendepedagogischmedewerkersgavenaandatzijditinzichthebbengebruikttengunstevanhuninteractievaardigheden.
51
7 Interviewsmetleerkrachten,coördinatorenenwerkbegeleidersErzijninterviewsgehoudenmet8werkbegeleidersoppeutercentra,3VVE-coördinatoren(waarvantweetevensleerkracht),entweeleerkrachtenopbasisscholen.Deinterviewshaddeneenopenkarakterenwarenprimairbedoeldomdesamenwerkingdiehoortbijactieonderzoek(zoalsbeschrevenindeinleiding)inhoudtegeven.Indeinterviewswerdgevraagdnaardeaanpakenbehoeftevoorwatbetreftprofessionaliseringvanleerkrachtenenpedagogischmedewerkers,deaanpakvankwaliteitsbewakingopdegroepen,ennaardegangvanzakenrondomsamenwerkingtussenprofessionalsinhetvoorschoolsedomeineninhetvroegschoolsedomein(overdracht).Gaandewegdegesprekkenkwamentweecentralethema’ssteedsterug:teneerstedevraaghoemenopdeeigenschooleigenaarschapkanervarenomtrentdegebodenkwaliteitententweedehetvraagstukhoededoorgaandelijntussenpeutercentraendebasisschoolzovormgegevenkanwordendatmaximaalgeprofiteerdwordtvanwederzijdsekenniseninspanningen.KwaliteitsbewakingvanhetaanbodbinnendeschoolTenaanzienvankwaliteitsbewakingopdegroepen,valtopdathiervoormeermogelijkhedenzijnopdepeutercentradanopdebasisscholen.Hierzijnwerkbegeleiderswerkzaam,diehetregelmatigobserverenopdegroepinhuntakenpakkethebben.Defrequentiewaarmeedegeïnterviewdewerkbegeleidersobserverenvarieertvantweekeerperjaartotelke6á8weken.Dezefrequentiehangtsamenmetnoodzaak;opgroepenwaarvandewerkbegeleiderdeindrukheeftdathetgoedlooptwordtmindervaakgeobserveerddanopzogenaamdezorglocaties.Defocusvoordeobservatiewordtdoorgaansperjaaroporganisatieniveaubepaald.Indeafgelopenperiodeisbijvoorbeelddeimplementatievan‘devreedzameschool’eensdefocusgeweest.Allewerkbegeleidersgevenaandatobservatiesaltijdwordenopgevolgddooreennagesprek,waarinsuggestiesvoorverbeteringwordengegeven.Tijdenseenvolgendeobservatie,doorgaansenkelemaandenlater,wordtbesprokenofdezesuggestiesinhethandelenterugtezienzijngeweest.
Enkelewerkbegeleidershebbeneencertificaatrondomvideo-interactiebegeleiding.Eenbegeleidingstrajectmetvideo-interactiebestaatuitdrieopeenvolgendefilmopnames,welketussentijdswordennabesprokenmetdepedagogischmedewerkers.Eendergelijktrajectkaneengroepeensindetweemaalingaan.Dewerkbegeleidersdiewerkenmetdezemethodezijnhieroverzeerenthousiast.Inhunervaringbiedthetwerkenmetvideodepedagogischmedewerkersdejuisteinzichtenomtekomentoteenverbeteringinhuninteractievaardighedenomdatindetailingezoomdkanwordenopvoorbeeldenwaarhetgoedgaatofwaarhetbeterkan.
UitdeinterviewsmetdeVVE-coördinatorenblijktdathetperschoolwisseltwieerverantwoordelijkisvoorkwaliteitsbewakingopdegroepen,enofdezekwaliteitsbewakinguitwordtgevoerddoormiddelvanobservaties.Wanneerobservatiesweldeeluitmakenvankwaliteitsbewakingisditsomsdeverantwoordelijkheidvandebouwcoördinator,somsvandeVVE-coördinatorensomszijndezetweefunctiesendedaarbijbehorendeverantwoordelijkhedenverenigdinéénpersoon.DeVVE-coördinatorendiezijngeïnterviewdgavenaandatzijzelfonvoldoendeurenbeschikbaarhebbenvoorhetstructureeluitvoerenvanobservatiesopdegroepen.DeurendiezijbeschikbaarhebbenvoordeVVE-coördinatiewordenvollediginbeslaggenomendoormeerbasalecoördinatietaken(contactmetdevoorschool,themaplanning,ondersteuningbijgroepsplannene.d).AllijktdeVVE-coördinatordeaangewezenpersoonvoorkwaliteitsbewakingvanhetVVEaanbod,hetgegevendatdeVVEcoördinatorinvergelijkingmetdewerkbegeleidereenanderestatusheeftbemoeilijktdit.
Andersdanwerkbegeleiders,dieeenaansturendefunctiehebben,functionerenVVE-coördinatorenmeestalopgelijkwaardigniveaualsdecollegaleerkrachten,enmakenzijdeeluitvanhetzelfdeteam.Ditheeftalsvoordeeldatdekwaliteitsbewakingdevormvanintervisiekankrijgen.Eennadeelisdatcoördinatorensomsaarzelingvoelenomsuggestiesvoorverbetering
52
tedoen,omdecollegialerelatienietteverstoren.Almetallijkterdusopdebasisscholensprakevantwee‘hordes’tezijnrondomkwaliteitsbewakingbinnendeschool:1)tebeperktaantalurenvoordecoördinator2)deervarendubbelrolvandecoördinator. Samenwerkingtussenberoepskrachteninhetvoor-envroegschoolsedomeinUitdeinterviewskomtnaarvorendaterinveelgevallennogaltijdwederzijdseonbekendheidistussenberoepskrachtenoppeutercentraenberoepskrachtenuitgroep1/2.Hetisbevorderlijkvoorintercollegiaalcontactwanneerdetweevoorzieningenzichinééngebouwbevinden,maarhetisgeengarantievooreenefficiënteeneffectievesamenwerkingmetalsdoeleensoepeleenbetekenisvolledoorstroomvanuithetpeutercentrumnaardebasisschool.
Dematewaarinmedewerkersvanpeutercentraenbasisscholenelkaarkennenverschiltsterkperlocatie/school.Degeïnterviewdenzeggenhierheelverschillendedingenover.Zogeeftééngeïnterviewdegroep3leerkrachtaandatondanksdatzeinhetzelfdegebouwzitten,hetcontactbeperktblijfttotelkaargroeten.Dezeleerkrachtgeeftookaannauwelijkseenbeeldtehebbenvanwatergebeurtopdepeutercentra.Zijheeftdeindrukdatditookgeldtvoorhaarcollega’sindegroepen1/2.Daarentegengeefteenanderegeïnterviewde(VVE-coördinator)aanzeerregelmatigdevoorschoolbinnentelopen,eneengoedcontacttehebbenmetdepedagogischmedewerkers.Dezegeïnterviewdegebruiktdatsoortmomentenookomoudersaantesprekendienoggeenkeuzevoordebasisschoolhebbengemaakt.Eendergelijkinformeelcontactlijktbelangrijkvooreensoepeledoorstroomvanuithetpeutercentrumnaargroep1,enlegtmeteeneenbasisvoorpartnerschapmetouders.
Hetvaltopdatdegeïnterviewdegroepdieeengoedinformeelcontacthebbenmetdepedagogischmedewerkersophetpeutercentrumbijheninhetgebouwzichzeerpositiefuitlatenoverdatgenewateropdegroepengebeurt.Degeïnterviewdendieweinigcontacthebbenmetpedagogischmedewerkersgevendaarentegenblijkvanaanzienlijkminderhogeverwachtingenvanhetaanbodophetpeutercentrum.Deindrukontstaatdatzijeenminderhelderbeeldhebbenvanhetzeerlageniveauwaaropkinderensomsinstromenophetpeutercentrum,endaardoorvervolgensteleurgesteldzijntenaanzienvanhetniveauvankinderenwanneerzijzeingroep1indeklasverwelkomen.Leerkrachtendiemeercontacthebbenmetpedagogischmedewerkersopdepeutercentralijkenzichmeerbewusttezijnvandegroeidiekinderenvoorafgaandaaninstroomingroep1hebbendoorgemaakt. Opdevraagofbijelkaaropdegroepkijkenopenigewijzewordtgestimuleerdengefaciliteerdreagerenbijnaallegeïnterviewdedatditteweiniggebeurt.IllustratiefishetvolgendecitaatvaneenVVE-coördinator:“Infasevanscholingisdatwelgeweest,maarnugebeurthetnognauwelijks.Vanuitvoorschooliserwelechtbehoefteaan.Ikhoorleerkrachtendaarnooitover.Hetlijktmeheelgoedomhetvoortrajectte
weten.Dielijntjeszijnernuteweinig.“
Hetfeitdatbijelkaaropdegroepkijkenweiniggebeurtlijktniettewijtenaaneengebrekaaninteresse.Verschillendegeïnterviewdengevenaandetoegevoegdewaardehiervantezien.Zoblijktbijvoorbeelduit
hetvolgendecitaatvaneenschakelklas-leerkracht:
“Hetlijktmeookinteressantomtekijkenbijdegroepvóórjouendeleerkrachtnaons.Waargaandekinderennaartoeenwatverwachtdieleerkrachtvandekinderen.Zodatjeveelmeerverbindinghebt.’Eengezamenlijkgevoelvanverantwoordelijkheidlijkteenbelangrijkstreventezijn.Inhoeverregeïnterviewdenerdaadwerkelijkinslagenomeengezamenlijkeverantwoordelijkheiduittedragenenomtezetteninconcreethandelenverschiltaanzienlijk.Allegeïnterviewdengevenaandatzijeendergelijkeambitiehebben,maardewaanvandedaglijktconcreethandelennaardezeambitieindewegtestaan.
53
8 ConclusieenaanbevelingenZoalsindeinleidingvanditrapportwerdbeschrevenwasnaastdeconcreteonderzoeksvragendemeerrichtinggevendevraagvanuitdegemeenteUtrecht“zijnweinUtrechtopdejuisteweg?”.Naardemeningvandeonderzoekerskandezevraagbevestigendwordenbeantwoord.
Menisopdegoedeweg;erisgeïntensiveerdeaandachtvoorprofessionalisering,endeeerstevruchtenvandezeinvesteringlijkentekunnenwordengeplukt.Gebaseerdopvelegesprekkenmetbetrokkenendurvenwetestellendathetactieonderzoekopzichgezienkanwordenalseensuccesvolleinvesteringinprofessionalisering:Beroepskrachtenuithetwerkveldzijnmeerdaneerderopdehoogtevanresultatenvanvoorhenrelevantwetenschappelijkonderzoek,vanwelkonderzoekerbinnenhetdomeinvaneducatieaanhetjongekindmomenteelgedaanwordt,envanwatdeinzichtenuitdezeverschillendeonderzoekenkunnenbetekenenvoorhundagelijkshandelenendaarmeevoordeontwikkelingvandekindereninhungroepen.Zoalsmagwordenverwachtvarieertdematewaarinpedagogischmedewerkersenleerkrachtenbijhetonderzoekbetrokkengeweest,maaralmetalconcluderendebetrokkenpartijen(onderzoekersendeRegiegroepProfessioneel)datdetraditioneleafstandtussenwetenschapenwerkvelddoorhetactieonderzoekisverkleind.
Deresultatenvanhetactieonderzoekgevenredentotoptimisme,enlatentevensziendaternogaltijdruimteisvoorverbeteringvandepraktijk.Deresultatenbiedenhiervoorconcreteaanknopingspunten.Inditslothoofdstukzettenwedebelangrijksteresultatenopeenrij.
8.1 ConclusiesproceskwaliteitIndepeutercentragroepenenindegroepen1/2wordteenrobuustpatroonvanproceskwaliteitgevonden,datinredelijkemateovereenkomtmetderesultatenvanvergelijkbaaronderzoekinhetbuitenland(cf.NICHDECCRN,2003;Pakarinenetal.,2010;VonSuchodoletzetal.,2014).Ophetdomeinvanemotioneleondersteuningzijndescoresoverhetalgemeentetyperenals‘goed’:aandehogekantvandemidden-range.Ophetdomeinvaneducatieveondersteuningzijndescorestetyperenals‘voldoende’:aandelagekantvandemidden-range.Bijditlaatstedomein,deeducatieveondersteuning,moetwordenopgemerktdatinveelbuitenlandsonderzoekdescoresals‘laag’getypeerdworden.Descoresvooreducatieveondersteuningvandegroepeninhetactieonderzoekzijnhogerdandescoresvandeonderzoekeninbovengenoemdonderzoek.
Hetbeschrevenpatroon(midden-hogescoresophetemotioneledomeinenlaag-middenscoresopheteducatievedomein)geldtvooralleobservatiesdiegedaanzijnindeloopvanhetonderzoek.Hetiszeerbelangrijktevermeldendatvoordepeutercentrageldtdatopeenextraingelast‘follow-up’meetmoment-1,5jaarnadelaatsteobservatie-descoresinheteducatievedomeingestegenwarennaardehogekantvandemidden-rangeendaarmeeals‘goed’kondenwordengetypeerd.Ditlijkteenpositiefresultaatvanalleprofessionaliseringsinspanningdieindeafgelopenperiodezijngedaan.
Meerdangeanticipeerdbestondhetsamplevanleerkrachtenvangroep1,2en3uiteenwisselendsamengesteldegroep.Hetismededaaraantedankendathetpatroonvanproceskwaliteitopelkmomentsterkvergelijkbaarwas.Immers,nietalleleerkrachtenwerdenbijelkerondevandataverzamelinggeobserveerd,waardoorhetmoeilijkvasttestellenwasofdeinhetactieonderzoekgegeventipsdaadwerkelijkhebbengeleidtotverhoogdekwaliteit.Zesleerkrachtenechter,werdenwélzeskeergeobserveerd.Dezeleerkrachtenscorenophetlaatstemeetmomentvanhetonderzoekhogerdandeleerkrachtenindeoverigegroep.Alhoewelditresultaatmetdenodigevoorzichtigheidmoetwordengeïnterpreteerd–meteenaantalvanzeskantoevaleentegroterolspelen–ishetbelangrijktevermeldendatdezesleerkrachteninkwestiezelfhebbenaangegevenbijzonderveelaanhetonderzoektehebbengehad.Degesprekkenmetdezeleerkrachtendoenvermoedendatdeconcretetipsdiegegevenwerdennaaraanleidingvandeobservatieweldegelijkbruikbaarzijnenertoehebbengeleiddatleerkrachtenzichopnieuwbewustwerdenvanmogelijkhedenvoorverbeteringvanhunonderwijspraktijk.Hetbelangvandeervaringvanleerkrachtenmoetnietonderschatworden.
54
Zijkunnenimmerszelfalsbesteaangevenofzijdevertaalslagkondenmakenvaninzichtenuithetonderzoeknaarhuneigendagelijkshandelen.Deindrukontstaatdatdithetgevalis,endatonderzoekwaarbijprofessionalsnauwbetrokkenwordeneenveelbelovendewegisominteslaan.
BijhetnaderbestuderenvandetipsdiegegevenwerdeninhetkadervanhetonderzoeknaderbleekdatveruitdemeestetipswerdengegevenophetgebiedvanStimulerenvanTaalontwikkeling.Daarnavolgdentipsdiebetrekkinghaddenophetverhogenvandeaandachtvoorhetkindperspectief,conceptontwikkeling,endekwaliteitvanfeedback.Ditzijntevensdiekwaliteitsdomeinenwaarhetmeestevooruitgangoptezienwas,zowelbijdepedagogischmedewerkersopdepeutercentra,alsbijdezesleerkrachtendiealleobservatierondesbetrokkenwaren.
8.2 ConclusiesactiviteitenaanbodenaardvandeinteractiesErisinkaartgebrachtmetwelkeactiviteitenkinderenhetgrootstegedeeltevandedagbezigzijn.Hieruitkomteenrobuustpatroonnaarvoren;opallemeetmomentenvergelijkbaar.Voordepeutercentrageldtdattwee-derdevandetijdbesteedwordtaan1)vrijspel(vrijspelopdegroep,buitenspelen);2)transities(wisselentussenactiviteiten,opruimen,dwalen,wachten);3)gesprekken(kringgesprekkenofgesprekkenwaarinvoorbijgegaanwordtaaninstructierondomdeactiviteit). Bijalleactiviteitenwerddeaardvandeinteractieinkaartgebracht,waarbijonderscheidwerdgemaakttusseninteractiestussenleerlingenonderlingeninteractiestussenleerlingenenleerkracht/pedagogischmedewerker.Bijinteractiestussenleerlingenenleerkrachtwerdvervolgensonderscheidgemaakttusseninteractiesdiebestondenuitkorteuitwisselingeneninteractieswaarbijsprakewasvan‘scaffolding’;hetbetekenisvolaansluitenbijhetniveauvaneenkindendoormiddelvanhintsofkleinebeetjeshulpditniveauuitbreiden.Uitderesultatenkomtnaarvorendatscaffolding,watgezienwordtalsdemeesteffectieveinteractievoorleren,vooralvoorkomttijdensgesprekken,ennauwelijkstijdensvrijspelentransities.Tijdenshetlaatstepeutercentrummeetmoment(meetmoment3)washetaandeelscaffoldingtijdensvrijspeloverigenswelhogerdantijdenseerderemeetmomenten.Wanneerersprakewasvaneenkleinegroepsactiviteitwaarbijdeleerkrachtdirectbetrokkenwas,werdaanzienlijkmeerscaffoldinggeobserveerd. Voorwatbetreftdecategorietransitiesindepeutercentrageldtdat‘dwalen’eenaanzienlijkonderdeeluitmaakt.Ditblijftiseenbelangrijkpuntvanaandacht.Betrokkenzijnbijeenactiviteitiseenvoorwaardevoorleren.Hetverdientdaarmeeaanbevelingdatpedagogischmedewerkersaltijdeenopenooghoudenvoordwalenenmoeitedoenomkinderenteenthousiasmerenvooreenactiviteit. Indegroepen1/2werdtwee-derdevandetijdbesteedaan1)transities;2)gesprekkenen3)taal-enrekenactiviteiten.Hetaandeeltransitiesneemtafnaarmatedekinderenouderworden.Indegroepen1/2valtopdaterbijtransitiesvaaksprakeisvan‘wachten’.Voorgesprekkengeldtdatervaaksprakeisvandidactischeinteractie;eeninteractiediebestaatuiteenkorteuitwisseling,vaakindevormvaneeninstructieofeeninitiatief–respons–evaluatiesequentie.Dezebevindingreflecteertwaarschijnlijkhetgegevendatdegrotekringinveelklassenveeltijdinbeslagneemt.Hetistyperendvooreengrotekringdatkinderenkortaanhetwoordkomen,waarnadebeurtwordtdoorgegeven.Voorscaffoldingistijdensdergelijkeinteractiesdoorgaansweinigtijd.Dezebevindingspoortmetdebevindingenrondomproceskwaliteitopdegroepen,waarinlaag-middenscoresvoorconceptontwikkelingenkwaliteitvanfeedbackeenzelfdesoortconclusieonderschrijven. Scaffoldingismeerwaarschijnlijkwanneerereenactiviteitwordtondernomenwaarbijdenadrukligtoptaal-enrekenactiviteiten.Datzijnmomentenwaaropleerkrachtendiepgangindeinteractiebereikendooraantesluitenophetniveauvandekinderen,enzevervolgenssamennieuwekennisteconstrueren.
Hetkanvoorpedagogischmedewerkersenleerkrachtenvanbelangzijntewetenwelkeactiviteitennuhetgrootsteaandeelvandedaginbeslagnemen.Wanneerjealsleerkrachtweethoedetijdbesteedwordt,kunjevervolgensmeerderegienemenbijdeinvullingvandie
55
activiteiten.Hetiswellichtniethaalbaarommetjongekinderenmindertijdtebestedenaanhetwisselentussenverschillendeactiviteiten;jongekinderendoennueenmaalveelverschillendedingenopeenochtendenhethoeftnietdirectzinnigtezijnomminderactiviteitenopeenochtendtedoenomzotransitietijdterugtedringen.Wélkanbewustzijnvandetijddietransitiesinbeslagnemenleerkrachtenertoeaanzettendezeactiviteitenmeerbetekenisvoltemaken.Indeobservatieszijnhiervanverschillendegoedevoorbeeldengezien,zoalshetintegrerenvanletterkennisbijtransities(“Alsjenaambegintmetdelettervandeweekmagjejasgaanhalen”ofhetintegrerenvanontluikendegecijferdheidinroutines(kinderentellenzelfhetaantalaanwezigemeisjesenjongens).
8.2.1 Aansluitingopvoorgaandeonderzoek(pilot‘gemengdegroepen’)Hetaandeeltransitiesdatinhethuidigeonderzoekwordtgerapporteerdkomtovereenmetderesultatenvandepilot‘gemengdegroepen’.Heteffectieverbestedenvandezetijdblijftdaarmeeeenaandachtspunt.Leerkrachtenenpedagogischmedewerkersuithethuidigeonderzoekhebbenaangegevendatdetipsrondom‘stimulerenvantaalontwikkeling’henhierbijconcretehandvattenhebbengeboden.Zijgavenbijvoorbeeldaandatzetijdensopruimennunietmeeralleenhet‘opruimlied’aanzetten,maarzélfgingenhelpenbijeengroepje,waarbijzehunhandelingenvergezeldlietengaanvantaal(“Kom,wegaannualledino’sindeblauwebakopbergen,endetreineninderodebak”).
Eenpositievebevindingisdathetaandeelbegeleidekleinegroepenaanzienlijkhogerligtdanhetgevalwasindepilotgemengdegroepen.Hetlijkteropdatdeaanbevelingomkleinegroepssettingenvakerteorganiserenmetsuccesisovergenomen.Metnamebijdepeutercentraisdezetoenameopvallendtenoemen(vanonderde1%naartussende8ende18%.Maarookbijdegroepen1/2zienweeentoenamevanbegeleidekleinegroepen:vanongeveer1%naar4%.
8.3 ConclusiesinterviewsUitdeinterviewskomtnaarvorendatmetnamededoorgaandelijnvanpeutercentrumnaarbasisschoolopsommigelocatiesnogaandachtbehoeft.Sameninééngebouwzittenbevordertenvergemakkelijktdedoorgaandelijnaanzienlijk,maarisgeengarantie.Andersomzijnerookpeutercentradienietmeteenbasisschoolineengebouwzitten,maartochinstaatzijnomkortelijnentehandhavenmetverschillendebasisscholenwaarhunkinderennaartoedoorstromen.Cruciaalhierinlijktéénaanspreekpuntopdebasisschooltezijn;eenpersoondieeigenaarschapervaartrondomdedoorgaandelijnvanpeutercentrumnaarbasisschool.
Uitdeinterviewskomtnaarvorendatwederzijdsebekendheidtussenpedagogischmedewerkersenleerkrachteneenpositiefbeeldvanelkaartengoedekomt.Langnietallepedagogischmedewerkersenleerkrachtenheefteenhelderbeeldvanwateropdegroepvandeandergebeurtengebruikelijkis.Pedagogischmedewerkerskunnendoorbekendheidmetdatwateringroep1verwachtwordtheldervoorogenhoudenwaarzijnaartoewerken.Leerkrachtenkunnenophunbeurtbeterinschattenwathetbeginniveauvandekinderenisgeweesttoenzijinstroomdenophetpeutercentrum,enzorealistischerverwachtingenhebbenvanwaarkinderenzijnwanneerzijstarteninhunklas.
8.4 ConclusiessamenhangtussenkwaliteitvanaanbodenkinduitkomstenErwerdeenpositiefverbandgevondentussenhogereeducatieveondersteuningengroeiinwoordenschateninontluikenderekenvaardigheden7.Wemerkenhierbijopdatdeeffectenstatistischsignificant,maarkleintotmiddelmatigwaren.Deopzetvanhetactieonderzoekkanhierbijeenrolhebbengespeeld;juistomdatwijveelverschillendeobservatieswildendoen,eneenkwalitatiefelementaanhetonderzoekwildentoevoegen,ishetonderzoekrelatief
7Indehuidigeanalysesisslechtsdekwaliteitopmeetmoment1enmeetmoment2meegenomenalsvoorspeller,omdatopdietweemeetmomentensprakewasvandemeestecontinuïteit.Voorvervolganalyseswordtgeplandomookdekwaliteitopdevolgendemomenteninhetmodeloptenemen.Erwordtinlateremeetmomentenmeervariatieverwacht,watdevoorspellendekrachttengoedekomt.
56
kleinschaliggebleven.Ingrootschaligeronderzoek,waarinvelemalenmeerkinderenenmeergroepenwordenopgenomen,kangewerktwordenmetmodellenwaarinmeervariatietezienis,endaarmeevoorspellendekrachtontstaat.Dergelijkonderzoekvultdebevindingenuithetactieonderzoekinbelangrijkemateaan. Wanneeronderzoekwordtgedaannaarkinderendiesameninéénklaszitten,iseenzogenaamde‘multi-levelanalyse’deaangewezenanalysemethode.Inhethuidigeonderzoekbleekechterhetaantalgroepentekleinomtekomentoteenpassendmodel.Erzijnomdieredengroeimodellengemaakt,waarbijgeenrekeninggehoudenkonwordenmethetgegevendatdeverschillendeobservatiesvankinderenafhankelijkvanelkaarwaren.Resultatenmoetenomdieredenmetenigevoorzichtigheidwordengeïnterpreteerd,omdatereenkansisoponterechtsignificanteresultaten8.
8.5 AanbevelingenDeresultatenvanhethiergerapporteerdeonderzoekgevenaanleidingtothetdoenvanverschillendeaanbevelingen.Dezehebbenbetrekkingopdrieniveaus:hetniveauvandeprofessional(pedagogischmedewerkersenleerkrachten);deorganisatie(peutercentraenscholen);endegemeente.Niveauvandeprofessional PlannenleerkrachtgestuurdeontwikkelingsstimulerendeactiviteiteninkleinegroepenBegeleid(vrij)spelaangrijpenalsleermomentKindereneigenactiviteitenlatenleidenenorganiseren(Groepsorganisatie)OpenoogvoorkansenvoorrijktaalaanbodgedurendededagNiveauvandeorganisatieExpertiseinhuist.a.v.hetherkennenvanhogeproceskwaliteitEigenexpertdieverantwoordelijkheiddraagtvoorprofessionaliseringteamFaciliterenlerendenetwerken(binnenorganisatieoftussenorganisaties)TeamoverleggenregelmatigvakinhoudelijkmakenNiveauvandegemeenteContinuerenbeschikbaarstellenmiddelent.a.v.professionaliseringNiveauvandeprofessionalDeprofessionalswordenaangemoedigdomaandachtteblijvenhoudenvoorhetorganiserenvanleerkrachtgestuurdeactiviteiteninkleinegroepen.Vooralkinderendiemeerstimuleringnodighebbeninhunontwikkelingzullenvandergelijkekleineresettingsprofiteren.Zijzullenmeeraanhetwoordkomen,watdeleerkrachtopzijnofhaarbeurtinstaatstelttedifferentiërentussenkinderenenhetaanbodnauweraantelatensluitenophetindividueleniveau. Eentweedeaandachtspuntvoordeprofessionalishetinzettenvanbegeleid(vrij)spelalseengerichtmomentomteleren.Tijdensspelisbetrokkenheidvankinderenvaakerggroot,endaarkandeleerkrachtslimgebruikvanmaken.Doortijdensdebetekenisvollecontextvanspelactiefnieuwekennisaantebieden,kaneenleerkrachtdezenieuwekennisgemakkelijkkoppelenaanhandelingen,aanvoorwerpen,enaanhetdagelijkslevenvankinderen.Dooraantesluitenbijhetspeldatkindereninitiërenwordtalsvanzelfaangeslotenbijhetperspectiefvanhetkind,wordtdekansopgrotegemeenschappelijkebetrokkenheidgeoptimaliseerd,enwordtdeautonomievandekinderenvergroot.Doordatzijhuneigenspelkunnenorganiseren,verrijktdoordeleerkracht,issprakevanhetbestevantweewerelden.UithetEuropeseinternationale 8Buitendescopevanhethuidigeonderzoekwordteennieuweanalyseuitgevoerdmetanderepredictorendangebruiktzijninhethuidigerapport(matevanblootstellingaan‘educationaldialogue’).Dezegegevensenresultatenzullenbeschikbaarwordengesteldzodradeanalysesvoltooidzijn.
57
CAREonderzoekisgeblekendathetfaciliterenenbegeleidenvan‘ontdekactiviteiten’9hetontstaanvanrijke‘educatieve’gesprekkenbevorderteneenhogerescoreopeducatieveondersteuninggemakkelijkerbereiktwordtomdatdecontextditalshetwareuitlokt(CARE2016). Eenvaakgehoordevraagvanleerkrachtenis:“Hoekanikineenvolleklasmeteenkleingroepjeaandeslag?”.Hetantwoordligtvooreenbelangrijkdeelindegroepsorganisatie.Westellenvoordatleerkrachtenproberenomvakerkinderenzelfhunactiviteittelatenorganiseren.Hetisdannodigomeenhelderplanmetkinderentemakenvandeactiviteitdiezegaanondernemen.Wanneerkinderenheldervoorogenhebbenwatzeuitdeactiviteitwillenhalen,kanditzorgenvoordefocusdienodigisomenigetijdzelfstandigaandeslagtezijn.Alsditlukt,heefteenleerkrachtvoldoendetijdom–alishetmaar15minuten-meteenkleinegroepleerlingenmetextrabehoefteneengerichteontwikkelingsstimulerendeactiviteituittevoeren.Ditvergtvoorbereiding,enhetvergthetvermogenom‘lostelaten’eneenberoeptedoenopdezelfsturingvandekinderen.Metenigeoefeningenhulpvandeleerkrachtzijnkinderenhiertoeheelgoedinstaat.
NetalsinhetvoorgaandeonderzoekvandeHaan,LesemanenElbers(2011),vondenweinhethuidigeonderzoekdateenaanzienlijkdeelvandedagbesteedwordtaantransities;hetwisselentussenactiviteiten,opruimen,wachtenendwalen.Dezetijdminimaliserenblijfteenaandachtspunt.Dathiertoeechtmogelijkhedenzijn,blijktuitdegroteverschillendiewevindentussenklassen.Erzijnverschillendevoorbeeldengezienvanklassenwaarintransitietijdtoteenabsoluutminimumwerdteruggebrachtdoordatsprakewasvanheelheldereroutines,ofdoordatdezemomentenbetekenisvolwerdeningevuld.Dathetkánisdaarmeeduidelijkuithetonderzoekgebleken. Totslotwillenweeenaanbevelingdoenvooreenvergrootbewustzijnvanpedagogischmedewerkersenleerkrachtenomtrenthettaalaanboddatzijdeheledagbieden.Hetcontinueverrijkenvanhettaalaanbodkangezienwordenalseen‘attitude’,enmoetnietgezienwordenalseenextraactiviteit.Binnenelkedenkbareactiviteitmoettaalingezetwordenalsméérdaneenmiddeltotcommuniceren.Doorbijelkeactiviteit–vaneenwoordenschatlestothetwisselentussenactiviteiten–aandachttehebbenvoordekansendieerliggenvooreenrijktaalaanbodkandetijddiebeschikbaarisoptimaalwordenbenut.NiveauvandeorganisatieOporganisatieniveauishetvanhetgrootstebelangdathelderiswatmenonderkwaliteitverstaat,enhoedezekwaliteitwordtbewaakt.Werichtenonsindezeaanbevelingenopproceskwaliteit(dekwaliteitvandeinteractiestussendeprofessionalendekinderen).Hetverdientaanbevelingomenerzijdsexpertiserondomhogeproceskwaliteit‘inhuis’tehalen,d.w.z.eeneigenmedewerkerdusdanigtoeterustendatdezehogeproceskwaliteitkanherkennenenblijvendkanbevorderen.Anderzijdsblijfthetbelangrijkomookwanneerindezeexpertiseinhuisisvoorzien,regelmatigexternedeskundigenteblijvenbetrekkenomdedeskundigheidvandezemedewerkerendaarmeehogeproceskwaliteitteborgen.Hetinhuishalenvanexpertiseisbelangrijkomdateenmedewerkerdieeigenaarschapervaartrondomdekwaliteitsbewakingopdelocatieofdeschoolineengoedepositieisomteidentificerenwaardeprofessionaliseringsbehoeftenvaneenteamliggen.Dezepersoonkanvervolgenseencentralerolspeleninhetvormgevenaandegewensteprofessionaliseringsactiviteiten.Wanneerdeprofessionaliseringsbehoeftebuitenheteigendomeinvandeeigenexpertiseliggenkandezepersoongerichtdemeestpassendeexterneexpertisebijdeeigenprofessionaliseringsactiviteitenbetrekken.
Professionaliseringvanhetteamkanopveelverschillendemanierenplaatsvinden.Ditkanopindividueelniveaugebeuren,doorbijvoorbeeldgerichtecoaching,maarookopteamniveau,ofdooreencombinatievanbeiden.Juistdooreencultuurtecreërenvaneen 9Met‘ontdekactiviteiten’wordenhierscienceactivitiesbedoeld.Activiteitenwaarinspelenderwijskenniswordtgemaaktmetwetenschap&techniek.Tedenkenvaltaanzandtafelsofwatertafels,waarmeespelenderwijskenniskanwordengemaaktmetnatuurwetenschappelijkeverschijnselenals‘drijvenenzinken’of‘rivieren’.
58
lerendeorganisatie,waarinmenmetenvanelkaarleert,kunnengrotestappenwordengezet.Bijeencombinatievanprofessionaliseringopindividueelenteamniveaukanbijvoorbeeldgedachtwordenaaneenexternecoachdieeen(klein)aantalindividueleleerkrachtencoacht.Ineenlaterstadiumvanhetcoachingstrajectkunnenvervolgensdepedagogischmedewerkersenleerkrachtenbijelkaaropdegroepgaankijkenomelkaarvanfeedbacktevoorzien.Opdiemanierontwikkeltdecoachingzichtoteenminofmeervanzelfsprekendintervisieformatbinnendeschooloforganisatie,waardoornieuwekennisalshetwaregeïnternaliseerdwordtindelerendeorganisatie. Eenalternatieveveelbelovendevormvanprofessionaliseringopteamniveauisstimuleren–enfaciliteren-vandeelnameaanlerendenetwerken,waarinookanderescholenenpeutercentraparticiperen.Alnaargelangdebehoeftevaneenteam,kanhetverruimenvandeprofessionelebliknaarcollega’svanbuitendeeigenorganisatievantoegevoegdewaardezijn.Inhetkadervanhetproject‘NuvoorLater’zijnalsuccesvollevoorbeeldenvandergelijkenetwerkenaandeslaggegaan. Totslotverdienthetaanbevelingomteamoverleggenvakinhoudelijkintevullen.Dergelijkebijeenkomsten,waarbijvoorbeeld‘goodpractices’gedeeldworden,artikelenuiteenvakbladwordenbesproken,ofeensprekerwordtuitgenodigd,kanmenookzienalseenvormvanprofessionalisering(Slot,Lerkkanen,&Leseman,2015).Hetiseenlaagdrempelige,vrijwelkostelozevormdie–indienzeerregelmatigingepland-evengoedbijdraagtaanhetcreërenvaneeninspirerendeenveiligecultuurwaarinmenvanenmetelkaarleert(Melhuish,Ereky-Stevens,&Petrogiannis,2015).NiveauvandegemeenteDevoorditonderzoekrichtinggevendevraag“ZijnweinUtrechtopdegoedeweg?”isbevestigendbeantwoord.Demiddelendiedegemeentebeschikbaarheeftgesteldhebbengeleidtoteenaantalprofessionaliseringsprojectendiehunvruchtenbeginnenaftewerpen.Immers,opdepeutercentrawerdineenperiodevandriejaaraanzienlijkegroeiinkwaliteitvastgesteld,enookindegroepen1/2zijneraanwijzingendatleerkrachtenhunvoordeeldoenmetgerichteprofessionalisering.
Wevondeninditonderzoekeenpositiefverbandtusseneenhogematevaneducatieveondersteuningendeontwikkelingvanschoolsevaardighedenvanjongekinderen.Dezebevindingenwordenondersteunddoorgrootschaliginternationaalonderzoek(Melhuish,Ereky-Stevens,&Petrogiannis,2015;Slot,2014;PreCoolConsortium,2016).Dezebevindingenonderstrepenhetbelangvancontinueprofessionalisering,waarbijdefocusligtopdekwaliteitvaninteractievaardigheden,enhetverstrekkenvandemiddelendienodigzijnomdezekwaliteittebevorderen. Deauteurshechtenerwaardeaanteonderstrependateenopzetzoalsdiegehanteerdisinhethuidigeonderzoek,waarbijeennauwesamenwerkingtotstandisgebrachttussenwetenschap,werkveldenbeleidsmakerseenveelbelovendeenwaardevolleweglijktomtebewandelen.Praktijkgerichtonderzoekalshethuidigeonderzoekzalzichweliswaaraltijdmoetenspiegelenaangrootschaligonderzoek,omdathetrelatiefkleineaantalparticipantenenhetgebrekaaneencontrolegroepmethodologischeproblemenmetzichmeebrengt.HetcontinuerenvandeduurzamerelatietussenwetenschapenwerkveldzoalsdieinUtrechtalgeruimetijdisbewerkstelligd,isdaarmeedelaatsteaanbevelingdiewijopbasisvanhetvoorliggendeactieonderzoekdoen.
59
8.6 WoordvandankHetactieonderzoekhadnietplaatskunnenvindenzonderdeinzetvaneentrouwescharevanonderzoeksmedewerkersdietijdenshunstudieofrecentnaafstuderenveleurenwerkhebbenverzet.Sommigenvanhenwarenbetrokkenbijéénrondevandataverzameling,anderebijverschillenderondes.Aanhenbenikveeldankverschuldigdvooreenconstructievesamenwerking.
DaniqueJacobsenvuldemijneigeninterviewsaan,meteenaantalinterviewsmetleerkrachtenencoördinatoreninhetkadervanhaarstage.Daarbijsprakzijopinformelewijzeveelandereleerkrachten.Zedeedvandezegesprekkenopinzichtelijkewijzeverslag.Hoofdstuk7berustvooreenaanzienlijkdeelophaarwerk.MelissaBeanalyseerdemetveelprecisiedehonderdenverslagenenlegdedaarmeedebasisvoorhoofdstuk5vanditrapport.
DethesiservaringenvanDorineMeiboomwarenvangrootbelangvoorhetontwerpvanhetsnapshotobservatieschema.LudgervanDijkheeftvervolgensonmisbarehulpgebodenbijhetprogrammerenvanhetsnapshotobservatieprogramma.
DeCLASS-observatieswerdenopdeverschillendemeetmomentenuitgevoerddoorHadewychBakkers,MelissaBe,LoesBurgers,EvelinevanBuul,LysannevanderFlier,NatasjaHertog,DaphneHoenjet,NagilaKoster,Daisyvan’tLand,SharonReshef,MarielSchaeffers,ElisaSomsenenMaaikeSwinkels.
DesnapshotobservatieswerdenopdeverschillendemeetmomentenuitgevoerddoorMelissaBe,StephanievanBragt,MarlouEppink,MargreetHaga,DaniqueJacobsen,JudithKoppelman,Daisyvan’tLand,CarolineMatthijsen,DorineMeiboom,ImaravanZantwijk.
Tenslottehechtikerwaardeaanomallepedagogischmedewerkersenleerkrachtentebedankendieonsgastvrijinhunklassenverwelkomden.Deinput,kritischevragen,complimentenenfeedbackdievelenvanhentijdenshetonderzoekhebbengegevenisonmisbaarvoordiedoormijzozeergewenstebrugtussenwetenschapenwerkveld.
LotteHenrichsUtrecht,April2016
60
GeraadpleegdeliteratuurBurchinal,M.,Vandergrift,N.,Pianta,R.,&Mashburn,A.(2010).Thresholdanalysisof
associationbetweenchildcarequalityandchildoutcomesforlow-incomechildreninpre-kindergartenprograms.EarlyChildhoodResearchQuarterly,25(2),166-176.
Burchinal,M.,Vernon-Feagans,L.,Vitiello,V.,Greenberg,M.,&FamilyLifeProjectKeyInvestigators.(2014).Thresholdsintheassociationbetweenchildcarequalityandchildoutcomesinruralpreschoolchildren.Earlychildhoodresearchquarterly,29(1),41-51.
CAREproject(2016).http://ecec-care.org/.Individuelerapportenteverschijnen.Early,D.M.,Iruka,I.U.,Ritchie,S.,Barbarin,O.A.,Winn,D.M.C.,Crawford,G.M.,...&Bryant,D.
M.(2010).Howdopre-kindergartenersspendtheirtime?Gender,ethnicity,andincomeaspredictorsofexperiencesinpre-kindergartenclassrooms.EarlyChildhoodResearchQuarterly,25(2),177-193.
deHaan,A.,Leseman,P.P.M.&Elbers,E.(2011)Pilotgemengdegroepen2007-2010Onderzoeksrapportageoktober2011.UniversiteitUtrecht.
deHaan,A.,Elbers,E.,Hoofs,H.,&Leseman,P.(2013).Targetedversusmixedpreschoolsandkindergartens:effectsofclasscompositionandteacher-managedactivitiesondisadvantagedchildren'semergentacademicskills.SchoolEffectivenessandSchoolImprovement,24(2),177-194.
Hox,J.(2002).MultilevelAnalysis.TechniquesandApplications.London:LawarenceErlbaumAssociates.
Melhuish,E.,Ereky-Stevens,K.,&Petrogiannis,K.(2015).AreviewofresearchontheeffectsofEarlyChildhoodEducationandCare(ECEC)uponchilddevelopment(Vol.D4.1).UniversityofOxford.
NVivoqualitativedataanalysisSoftware;QSRInternationalPtyLtd.Version10,2014.NICHDEarlyChildCareResearchNetwork.(2005).Adayinthirdgrade:Alarge-scalestudyof
classroomqualityandteacherandstudentbehavior.ElementarySchoolJournal,105,305–323.
PsychologySoftwareTools,Inc.[E-Prime2.0].(2012).Retrievedfromhttp://www.pstnet.com.Pakarinen,E.,Lerkkanen,M.K.,Poikkeus,A.M.,Kiuru,N.,Siekkinen,M.,Rasku-Puttonen,H.,&
Nurmi,J.E.(2010).AvalidationoftheClassroomAssessmentScoringSysteminFinnishkindergartens.EarlyEducationandDevelopment,21(1),95-124.
Pianta,R.C.,LaParo,K.M.,&Hamre,B.K.(2008).ClassroomAssessmentScoringSystem:ManualPre-K.Baltimore:PaulH.Brookes
Pre-COOLConsortium(2016).Pre-COOLcohortonderzoek.Effectenvankwaliteitvanvoorschoolseinstellingen[Pre-COOLcohortstudy.EffectsofqualityofECEC].Amsterdam:KohnstammInstituut.)http://www.pre-cool.nl/
Slot,P.,Leseman,P.P.M.,Mulder,H.&Verhagen,J.(2010)ClassroomAssessmentScoringSystem.NederlandsehandleidingCLASS(toddler).Nietgepubliceerddocument,UniversiteitUtrecht.
Slot,P.L.,Lerkkanen,M.,&Leseman,P.P.M.(2015).TherelationsbetweenstructuralqualityandprocessqualityinEuropeanearlychildhoodeducationandcareprovisions:Secondaryanalysesoflargescalestudiesinfivecountries.UtrechtUniversity.Retrievedfromwww.ecec-care.org
Tymms,P.(2001).Thedevelopmentofacomputer-adaptiveassessmentintheearlyyears.EducationalandChildPsychology,18(3),20-30.
VanderHoeven-vanDoornum,A.(2005).Developmentonscale,instructionatmeasure.Obis,asystemofvalueaddedindicatorsinprimaryeducation.Nijmegen,TheNetherlands:ITS.
vonSuchodoletz,A.,Fäsche,A.,Gunzenhauser,C.,&Hamre,B.K.(2014).Atypicalmorninginpreschool:Observationsofteacher–childinteractionsinGermanpreschools.EarlyChildhoodResearchQuarterly,29(4),509-519.
Vygotsky,L.S.(1978).Mindandsociety:Thedevelopmentofhigherpsychologicalprocesses.Cambridge,MA:HarvardUniversityPress.
Whyte,W.F.E.(1991).Participatoryactionresearch.SagePublications,Inc.
61
62
Bijlage1
Tabel31:CodeerschemaSnapshotobservaties
CategorieënencodesindesnapshotobservatiesCONTEXT Zelfgekozenactiviteit Activiteittoegewezendoorleerkracht Routines(incl.etenendrinken)PLAATS Gehelegroepsruimte Themahoek Leeshoek WCofVerzorgingsruimte Gang Gymzaal Binnenspeelplaats Buitenspeelplaats OverigACTIVITEIT Gesprek Gesprektijdensinstructie Gesprektijdenstransitie Gesprektijdensetenendrinken Voorlezen Zelflezen(ofboekjebekijken) Taalactiviteit Ontluikendegeletterdheidactiviteit Ontluikendegecijferdheid Zingen Creatieveactiviteit(tekenen,kleuren,plakken,rijgen,verven,muziek) Spel(exploreren,rollenspel,constructiespel,bordspel,puzzel,vrijspeloverig) Beeldscherm(computerentelevisie) Motorisch(dansen,rennen,klimmen,fietsen) Transitie(wisselenactiviteit,opruimen,dwalen,wachten) Etenendrinken OverigGROEPERING Helegroep Middelgrotegroep(tussen5en10kinderen) Kleinegroep(maximaal5kinderen) Tweetalleerlingen Dialoogmetleerkracht AlleenBETROKKENHEIDKIND Actiefbetrokken,verbaalhandelend Actiefbetrokken,niet-verbaalhandelend Matigbetrokken/afgeleid Passief–nietverbaaloffysiekhandelend,nietbetrokkenBETROKKENHEIDLEERKRACHT Leidend,instruerend Begeleidend(kindhandeltactief) Meespelend/meezingend
63
Langslopend(opverschillendeplaatsen) Oogvoorkindopafstand(opéénplaats,kijktregelmatigomzichheen) Nietbetrokken(geenoogvooractiviteitfocuskind) FysiekafwezigINTERACTIE Metleerkracht Scaffolding Didactisch Geeninhoudelijkeinteractie Metklasgenoot Gezamenlijkdoel Geengezamenlijkdoel Zowelmetleerkrachtalsmetklasgenoten(bijvoorbeeldingrotekring Zelfstandig Zelfsturend(actiefbezig) Afhankelijk(nietactiefbezig,heeftandernodig)AANHETWOORD
Leerkrachtrichtzichtothelegroep(incl.kleinegroepwaartoefocuskindnietbehoort)
Leerkrachtrichtzichtotkleinegroepwaartoekindbehoort Balans:leerkrachtenkinderenongeveerevenveelaanhetwoord Stilte
64
Bijlage2
Tabel32:DescriptievestatistiekenvanscoresopCLASSopallemeetmomenten
GemiddeldescoresopCLASS Emotioneleondersteuning EducatieveondersteuningPeutercentra M (SD) Range M (SD) Range Meetmoment1 4,74 (0,54) 3,50 5,44 3,47 (0,68) 2,13 4,50 Meetmoment2 4,88 (0,86) 3,40 6,06 3,80 (0,78) 2,40 5,25 Meetmoment3 5,16 (0,66) 4,0 6,67 3,47 (1,16) 2,08 6,42Groepen1/2 Emotioneleondersteuning Educatieveondersteuning
Meetmoment1 4,92 (0,63) 3,75 6,13 3,75 (0,74) 2,58 5,42 Meetmoment2 5,07 (1,02) 2,83 6,08 3,28 (0,93) 1,75 4,75 Meetmoment3 4,96 (0,55) 3,67 6,17 3,28 (0,61) 2,17 4,67 Meetmoment4 4,91 (0,51) 3,75 6,42 3,18 (0,56) 2,17 5,17 Meetmoment5 5,07 (0,44) 4,00 6,17 3,34 (0,60) 1,92 4,67 Meetmoment6 4,91 (0,64) 2,89 5,92 3,40 (0,72) 1,92 5,00Groepen1/2
Groepsorganisatiea
Meetmoment1 - - - - Meetmoment2 5,18 (0,97) 3,17 6,42 Meetmoment3 5,14 (0,61) 3,92 6,08 Meetmoment4 4,96 (0,56) 3,92 6,33 Meetmoment5 5,23 (0,43) 4,33 6,33 Meetmoment6 4,98 (0,62) 2,92 6,25 aHetdomein‘Groepsorganisatie’maaktalleendeeluitvandeCLASSPreKversie.Dezeisalleenindegroepen1/2gebruikt.Bijlage3
Tabel33:Descriptievestatistiekenvancategorie‘activiteit’tijdenssnapshotobservatiesinpeutercentra
Percentagesactiviteiten M (SD) RangePeutercentrameetmoment1(n=71)
spel(puzzel,bordspel,exploreren,fantasiespel,bouwen,overigvrijspel) 24,84 (10,72) 0,00- 47,06transities/opruimen/dwalen/wachten 19,71 (8,51) 5,00- 46,67gesprekalshoofdactiviteit 14,40 (10,40) 0,00- 38,89creatieveactiviteiten 11,25 (10,14) 0,00- 45,00taal-enrekenactiviteiten 7,69 (6,05) 0,00- 25,00motorischeactiviteit(dansen,rennen,,klimmen,fietsen) 6,77 (6,55) 0,00- 21,21overigeactiviteiten 5,54 (7,28) 0,00- 35,29etenendrinken 4,50 (4,78) 0,00- 17,24activiteitiszingen 4,37 (4,96) 0,00- 20,00
65
beeldschermactiviteit(computer&tv) - - - -
Peutercentrameetmoment2(n=72) M (SD)Range
spel(puzzel,bordspel,exploreren,fantasiespel,bouwen,overigvrijspel) 27,94 (14,28) 0,00 70,59transities/opruimen/dwalen/wachten 17,06 (8,58) 0,00 40,00activiteitisgesprek 15,51 (8,64) 0,00 38,46motorischeactiviteit(dansen,rennen,,klimmen,fietsen) 10,21 (8,71) 0,00 36,36zingen 6,73 (5,51) 0,00 18,75taal-enrekenactiviteiten 6,71 (6,86) 0,00 23,53creatieveactiviteiten 6,56 (7,33) 0,00 31,25overigeactiviteiten 3,69 (4,99) 0,00 18,18
Peutercentrameetmoment3(n=46) M (SD)Range
transities/opruimen/dwalen/wachten 21,43 (10,37) 4,76 56,25spel(puzzel,bordspel,exploreren,fantasiespel,bouwen,overigvrijspel) 18,64 (11,09) 0,00 45,00
gesprek 15,84 (8,12) 2,08 31,25taal-enrekenactiviteiten 9,43 (6,63) 0,00 27,50motorischeactiviteit(dansen,rennen,klimmen,fietsen) 9,35 (7,89) 0,00 25,00creatieveactiviteiten 7,79 (7,60) 0,00 30,00etenendrinken 5,30 (4,72) 0,00 16,67activiteitiszingen 3,24 (3,62) 0,00 18,75Luisterennaarinstructie 2,57 (3,65) 0,00 15,00overigeactiviteiten 0,34 (1,37) 0,00 6,45beeldschermactiviteit(computer&tv) - - - -
66
Tabel34:Descriptievestatistiekenvancategorie‘activiteit’tijdenssnapshotobservatiesingroepen1/2
Percentagesactiviteiten M (SD) RangeGroepen1/2meetmoment1(n=89) transities/opruimen/dwalen/wachten 18,75 (8,27) 0,00- 43,75gesprek 16,82 (8,67) 0,00- 45,45spel(puzzel,bordspel,exploreren,fantasiespel,bouwen,overigvrijspel) 15,89 (13,51) 0,00- 90,91taal-enrekenactiviteiten 14,37 (10,60) 0,00- 48,57creatieveactiviteiten 9,94 (9,66) 0,00- 36,36motorischeactiviteit(dansen,rennen,klimmen,fietsen) 6,57 (6,64) 0,00- 25,00overigeactiviteiten 5,05 (6,02) 0,00- 25,00etenendrinken 5,03 (3,87) 0,00- 16,67activiteitiszingen 3,86 (4,46) 0,00- 22,22beeldschermactiviteit(computer&tv) 3,30 (6,68) 0,00- 32,08
Groepen1/2meetmoment2(n=80) M (SD)Range
transities/opruimen/dwalen/wachten 19,88 (9,94) 0,00 60,00gesprek 17,12 (8,89) 0,00 35,19spel(puzzel,bordspel,exploreren,fantasiespel,bouwen,overigvrijspel) 15,98 (8,85) 0,00 47,50
taal-enrekenactiviteiten 12,37 (9,47) 0,00 38,10motorischeactiviteit(dansen,rennen,klimmen,fietsen) 6,63 (6,81) 0,00 33,33creatieveactiviteiten 5,52 (7,07) 0,00 26,67etenendrinken 3,73 (3,31) 0,00 17,39overigeactiviteiten 3,27 (3,90) 0,00 15,00zingen 2,02 (4,00) 0,00 14,29beeldschermactiviteit(computer&tv) 0,09 (0,49) 0,00 3,70
Groepen1/2meetmoment3(n=103) M (SD)Range
transities/opruimen/dwalen/wachten 19,88 (9,94) 0,00- 60,00gesprek 17,12 (8,89) 0,00- 35,19taal-enrekenactiviteiten 15,98 (8,85) 0,00- 47,50spel(puzzel,bordspel,exploreren,fantasiespel,bouwen,overigvrijspel) 12,37 (9,47) 0,00- 38,10motorischeactiviteit(dansen,rennen,klimmen,fietsen) 6,63 (6,81) 0,00- 33,33luisterennaarinstructie 6,11 (7,08) 0,00 25,00creatieveactiviteiten 5,52 (7,07) 0,00- 26,67etenendrinken 3,73 (3,31) 0,00- 17,39activiteitiszingen 3,27 (3,90) 0,00- 15,00beeldschermactiviteit(computer&tv) 2,02 (4,00) 0,00- 14,29overigeactiviteiten 0,09 (0,49) 0,00- 3,70
Groepen1/2meetmoment4(n=143) M (SD)Range
activiteitisgesprek 21,73 (12,68) 0,00 66,67taal-enrekenactiviteiten 15,68 (10,73) 0,00 57,50transities/opruimen/dwalen/wachten 15,42 (8,49) 0,00 50,00spel(puzzel,bordspel,exploreren,fantasiespel,bouwen, 11,75 (10,55) 0,00 50,00
67
overigvrijspel)motorischeactiviteit(dansen,rennen,klimmen,fietsen) 9,16 (8,79) 0,00 50,00luisterennaarinstructie 6,97 (6,46) 0,00 29,79creatieveactiviteiten 6,51 (9,64) 0,00 45,65etenendrinken 5,16 (5,39) 0,00 27,27activiteitiszingen 2,44 (3,47) 0,00 22,50overigeactiviteiten10 1,51 (3,63) 0,00 20,83beeldschermactiviteit(computer&tv) 1,38 (3,66) 0,00 18,18
Groepen1/2meetmoment5(n=75) M (SD)Range
gesprek 21,58 (10,96) 2,53 57,14transities/opruimen/dwalen/wachten 18,45 (6,28) 3,45 31,58taal-enrekenactiviteiten 17,30 (9,80) 0,00 41,77spel(puzzel,bordspel,exploreren,fantasiespel,bouwen,overigvrijspel) 13,36 (10,20) 0,00 38,75luisterennaarinstructie 5,63 (4,40) 0,00 22,50motorischeactiviteit(dansen,rennen,klimmen,fietsen) 5,29 (4,59) 0,00 19,05creatieveactiviteiten 5,27 (7,32) 0,00 26,25etenendrinken 3,83 (3,30) 0,00 13,75activiteitiszingen 2,86 (3,12) 0,00 15,00beeldschermactiviteit(computer&tv) 1,94 (3,95) 0,00 15,00overigeactiviteiten 0,61 (1,71) 0,00 10,00
Groepen1/2meetmoment6(n=83) M (SD)Range
activiteitisgesprek 29,79 (17,78) 0,00 75,00taal-enrekenactiviteiten 14,83 (9,88) 0,00 38,75activiteitisspel(puzzel,bordspel,exploreren,fantasiespel,bouwen,overigvrijspel) 14,78 (10,74) 0,00 36,96transities/opruimen/dwalen/wachten 13,12 (6,79) 0,00 35,71activiteitisluisterennaarinstructie 6,83 (5,42) 0,00 25,00creatieveactiviteiten 5,50 (7,60) 0,00 24,05motorischeactiviteit(dansen,rennen,klimmen,fietsen) 5,45 (5,92) 0,00 21,62activiteitiszingen 3,43 (3,44) 0,00 14,29etenendrinken 3,05 (3,30) 0,00 13,75beeldschermactiviteit(computer&tv) 0,71 (2,83) 0,00 18,75overigeactiviteiten 0,63 (1,55) 0,00 11,25
10Decategorie‘overig’betreftactiviteitendienietgoedteplaatsenwarenbinnendebestaandecategorieën.Alsvoorbeeldwordtgenoemdkinderendiezelffruitmogenfruitmogenschillen,oftouwtjespringenbuitenterwijldeleerkrachthettouwvasthoudtmaarverdergeeninbrenggeeft.
68
Bijlage4:BeschrijvingvanOBIS(testvoorontluikendeschoolvaardigheden)
OBISonderdeel Beschrijving
Schrijven Detestbegintmetproberendeeigennaamteschrijven(tekenen/krabbelen)opeenvelpapier.Hoeleesbaarderdenaam,hoemeerpuntenwordentoegekend.
Passievewoordenschat Hierwordthetkindgevraagdomplaatjesaantewijzendiehorenbijhetdoordetestleideruitgesprokenwoord(bijvoorbeelddevorkineenplaatjevaneenkeuken).
Beginnendegeletterdheid Leesbegrip Hierwordtgevraagdnaarkennisvanconceptenrondomlezenenschrijven.Erwordtbijvoorbeeldineenplaatje
gevraagdomaantewijzenwaariemandaanhetschrijvenis,waareengeschrevenwoordtezienisoferwordtgevraagdwaareenhoofdletterofeenpunttezienis.
Nazeggenvanwoorden Hierwordthetkindgevraagdeendoordetestleideraangebodenwoordnatezeggen. Rijmwoorden Hierwordthetkindgevraagd“welkwoordrijmtop…”.Hetkindkiestuitvieropties. Letters Hierwordthetkindgevraagddenamenvanlettersuittespreken. Woorden Hierwordthetkindgevraagdomgeschrevenwoordenaantewijzen(konijn,huis,hond,etc.). Voorlezen1 Bijeenvoldoendeaantalgoedhierbovenwordthiergevraagdomeenaantalzinnenvaneenkortverhaaltjevoorte
lezen. Voorlezen2 Alsvoorlezen1helemaalgoedisgegaan,wordthiergevraagdomineennieuwverhaaltjeontbrekendewoordeninte
vullen,tekiezenuitvieropties.Rekenen Rekenbegrip Hierwordthetkindgevraagdomineenserieplaatjesdegrootste,kleinste,meer,minder,langsteenkortsteaante
wijzen. Geheugen Hierwordtgevraagdhoeveelappels(ofandervoorwerp)erwaren,nadatdezeuitbeeldzijnverdwenen. Plaatjes-sommen Hierwordensommetjesmetvoorwerpenaangeboden.Bijvoorbeeld2ballen,nog2erbij.Hetkindwordtgevraagdde
oplossingtegeven. Getallen Hierwordthetkindgevraagdomgetallenteherkennen,oplopendvaneenhedennaartientallennaarhonderdtallen. Vormen Hierwordthetkindgevraagdomvormenteherkennen. Sommen Hierwordthetkindgevraagdsommenoptelossen,oplopendinmoeilijkheidsgraad.
Fonologischevaardigheden Nazeggen Hierwordthetkindgevraagdomzogenaamde‘non-woorden’natezeggen.Dewoordenlijkenwelopwoordenuit
hetNederlands(decombinatiesvanklinkersenmedeklinkerszijngebruikelijkvoordeNederlandsetaal). Rijmen Hierkrijgthetkindeersteendoelwoordgepresenteerd(muis)endaarnadevraag:welkwoordrijmtopmuis?Er
69
wordenplaatjesvandrieantwoordmogelijkhedenvoorgelegdenhetkindmoethetplaatjevanhetrijmwoordaanwijzen(huis).
70
Bijlage5:Gestandaardiseerderegressiecoëfficiëntenvoorrelatiestussenproceskwaliteit(CLASS)en
kinduitkomsten(OBIS)
Mathintercept-effectenpeuters:EmotionalSupport1=.15+,InstructionalSupport1=-.34**Mathslope-effectenpeuters:InstructionalSupport2=.34*Mathintercept-effectenkleuters:EmotionalSupport1=.21+,InstructionalSupport2=-.40**Mathslope-effectenkleuters:InstructionalSupport2=.41*ModelfitindicesvoorhetmodelmetMathenCLASSvariabelen:X2=39.48,p>.05RMSEA=0.065CFI=0.957TLI=0.956SRMR=0.108Vocabularyintercept-effectenpeuters:InstructionalSupport2=-.27*Vocabularyslope-effectenpeuters:InstructionalSupport2=.28*Vocabularyintercept-effectenkleuters:InstructionalSupport2=-.34**Vocabularyslope-effectenkleuters:InstructionalSupport2=.35*ModelfitindicesvoorhetmodelmetVocabularyenCLASSvariabelen:X2=51.261,p=.03RMSEA=0.077CFI=0.958TLI=0.948SRMR=0.131Readingintercept-effectenpeuters:InstructionalSupport1=-.19+,InstructionalSupport2=-.31*Readingintercept-effectenkleuters:InstructionalSupport1=-.20+,InstructionalSupport2=-.39**X2=37.038,p>.05RMSEA=0.075CFI=0.944TLI=0.933SRMR=0.09
Top Related