‘Ik ben geen artiest’

‘Die voorspellingenzijn k i lli ng voor deeconomie. Hou daartoch mee op’

Lense Koopmansnam deze weekafscheid alst o e z i ch t h o u d e rbij de Rabobank –een coöperatievebank, een„superieureondernemings-vorm”.

Door onze redacteurCees Banning

Lense Koopmans verzameldede afgelopen halve eeuwcommissariaten, bestuurs-en adviesfuncties alsof het

voetbalplaatjes waren. Hij bemoeidezich met het openbaar bestuur, degezondheidszorg, de economischestructuur, het openbaar vervoer, derijksmusea, het natuurbeleid, delandbouw, de financiële sector.

Zijn mooiste baan: president-commissaris van de Rabobank. Af-gelopen donderdag, drie dagen nazijn 70ste verjaardag, heeft hij dezefunctie neergelegd.

Zijn meest complexe functie: deontmanteling van Ogem in de jarenzeventig, waarbij de Dikke Van Dalewerd uitgebreid met het – doorKoopmans bedachte – woord ‘sterf-huisconstructie’. Zijn grootste frus-tratie: de Elfstedentocht van 1963.In de buurt van Franeker, op ruimtweederde van de tocht, werd de 19-jarige Koopmans van het ijs gehaaldwant door sneeuwstormen was deroute, bij temperaturen van -18 gra-den, onbegaanbaar geworden.

Koopmans spreekt rustig, opzachte toon. Twintig jaar geledenkeerde hij vanuit de Randstad terugnaar zijn Friese geboortegrond. Van-uit zijn woonkamer in Sondel ziethij het Friese zwartbont en de La-kenvelders. „Ik ben een boerenjon-gen, moet om het huis kunnen lo-pen.”

Na het mediaspektakel dat hijmet de ondergang van bouwgigantOgem begin jaren tachtig over zichheen kreeg, opereert Koopmans ach-ter de schermen, in de stilte. „Ik bengeen artiest die het van de publici-teit moet hebben.” Voor dit verhaalwilde hij niet op de foto. „Ik houniet van poseren.”

Op zijn cv ontbreken activiteitenvoor een partij. „Ik vind de politiekmaar een raar bedrijf. Het is mij tev r ij b l ij v e n d ”, zegt Koopmans. „Alswe bij de Rabobank bijvoorbeeld po-litici uitnodigen om bij te praten,stellen ze dat op prijs en heb je men-sen tegenover je die buitengewoonredelijk en begrijpend zijn. Maar ophet moment dat ze optreden in deTweede Kamer en de camera op zichgericht weten vervallen ze soms inordinair populisme.”

Koopmans is een paar jaar lid vande PvdA geweest op instigatie van‘omke Anne’. Oom Anne Vondelingwas een prominent PvdA’er, minis-ter van Landbouw en Financiën entijdens de Tweede Wereldoorlog on-dergedoken op de boerderij van deouders van Lense Koopmans. Hetkritische NAVO-standpunt vanPvdA-leider Joop den Uyl was voorKoopmans de aanleiding om zijnlidmaatschap op te zeggen. LenseKoopmans stemt lokaal op de VVD,landelijk op het CDA; de christen-democratische premier Ruud Lub-bers vindt hij de beste na-oorlogsepoliticus. „Ruud had een visie.”

De Rabobank heeft een christen-democratische signatuur, nietvreemd voor een coöperatieve bank.En de bank laat zich erop voorstaandat ze de enige bank is die de bancai-re crisis heeft doorstaan zonderstaatssteun – ABN Amro, ING enSNS Bank kregen dat wel. Het heeftde verhoudingen in het Nederlandsebankwezen op zijn kop gezet. „In dejaren zeventig zag niemand ons

staan”, zegt Koopmans. „Nu zijn wede grootste in Nederland, zonderhulp van de belastingbetaler.”

De bank blaakt van zelfvertrou-wen en zet een zwaar stempel op debankenlobby in Den Haag. De poli-tiek zit op de nek van banken, „ophet primitieve af, waarbij alle ban-ken – binnenlandse en buitenlandse– over één kam worden geschoren.Daar heb ik grote bezwaren tegen.”

Het gevoel overheerst dat de bank„o n t e r e ch t ” wordt gestraft voor hetslechte beleid dat andere banken inhet verleden voerden. Tegelijk, zoredeneert Koopmans, moet de bankwel helpen bij de problemen met an-dere banken, DSB-Bank, FrieslandBank, SNS bank. Op dit moment isde grootste steen des aanstoots debankenbelasting van 600 miljoeneuro, waarvan de Rabo eenderdemoet opbrengen. Deze belasting isvolgens Koopmans ingegeven door„ressentiment en populisme”.

De Rabobank is een coöperatievebank. En voor Koopmans is decoöperatie een „superieure onderne-mingsvorm”. „Zeker voor een finan-ciële instelling waarbij de aandeel-houders meer kwaad dan goeddoen.” Bij ABN Amro, ING, SNS –overal ging het fout door de aan-deelhouders. „Bestuur en raad vancommissarissen gingen voor winst-maximalisatie op korte termijn ena a n d e e l h o u d e r s wa a r d e . ” De raadvan commissarissen verloochentdaarbij zijn taak, want volgens hetburgerlijk wetboek moet de raad op-komen voor het belang van de on-derneming. Koopmans is een jurist.„Economie is een onzinnig vak. Devoorspellende waarde is nul kommanul. Onlangs kwam De Nederland-sche Bank met een voorspelling datde huizenprijzen nog twee jaar blij-ven dalen. Dat is k i lli ng voor de eco-nomie. Hou daar toch mee op.”

Het coöperatief gedachtegoed zitKoopmans in de genen. Zijn groot-vader was voorzitter van de raad vantoezicht van de Coöperatieve Boe-renleenbank in Oosterwolde (deplaats waar Lense Koopmans is ge-boren). Zijn vader zat in diversecoöperatieve besturen, waaronder inde onderlinge boerenhulpverlening.

Zelden complimenteerde vaderKoopmans zijn zoon met diens suc-cesvolle carrière. Alleen toen Lenselid werd van de raad van beheer vande Rabobank, reageerde hij trots:„het mooiste wat een boerenjongenkan overkomen”.

Door Rabobankmedewerkerswordt Koopmans gezien als hetcoöperatieve geweten van de bank.Als voorzitter van de raad van com-missarissen is hij ook voorzitter vande Centrale Kringvergadering; deCKV is het hoogste orgaan van de le-den en daarmee van de coöperatie.Voor Koopmans is de kern van decoöperatie dat de directie zich laatdisciplineren door de leden.

De CKV, het zogenoemde Rabo-parlement, heeft veel invloed. Toende CKV in 2001 in aanvaring kwam

met de top van de bank, leidde dat tothet vertrek van de volledige top vande bank. Lense Koopmans kreeg deopdracht om de structuur te reorga-niseren en werd de nieuwe voorzittervan de raad van commissarissen.

Het CKV bestaat uit 72 leden,commissarissen en directeuren vande plaatselijke Rabobank, afkomstiguit de twaalf regionale kringen. Vierkeer per jaar legt het bestuur verant-woording af aan de CKV. „Dat iszweten voor ze”, zegt Koopmans.„Met de pet langs bij de leden. Hetweerhoudt je van rare sprongen. Jekunt zeggen: die ingewikkelde be-sluitvorming werkt als een rem. Danzeg ik: gelukkig maar, houden zo.”

De coöperatieve structuur wordtgereviseerd. De CKV ging onlangsakkoord met een strategisch planwaarbij de macht van het hoofdkan-toor wordt vergroot ten koste van deautonomie van de lokale banken. Deteugels worden aangehaald.

Tijdens de algemene vergaderingwerd donderdag bekend dat be-stuursvoorzitter Piet Moerland (64)volgend jaar de bank gaat verlaten.In 2009 werd hij benoemd nadatLense Koopmans zijn vriend NoutWellink, toen president van De Ne-derlandsche Bank, had gepolst voorde post. Maar Wellink wilde zijnpost, vanwege de bankencrisis, nietverlaten.

De coöperatieve structuur en deminder ‘assertieve’ manier van ban-kieren – prudentie boven rentabili-teit – blijkt geen goudgerande ga-rantie voor stabiliteit. Een bestuurs-crisis, forse afschrijvingen op onroe-rend goed, de Liboraffaire (een zaakwaarbij Rabobankiers voor eigen ge-win met de Liborrente hebben ge-manipuleerd). „Ook wij zijn kwets-baar voor streken van dergelijkek wa j o n g e n s ”, zegt Koopmans.

Worden de verschillen tussen decoöperatieve bank en de com-merciële banken kleiner?„Ja. Wij zijn er voor de klant, dat heb-ben we altijd hoog in het vaandel ge-had. Dat konden de commerciëlebanken niet altijd zeggen, want diemoesten ook nog de aandeelhoudersbedienen. Maar onder druk van detoezichthouder AFM is het speer-punt ook bij de commerciële banken:het klantbelang centraal stellen.”

De verschillen worden kleiner,een onderscheid blijft de niet ge-publiceerde bezoldiging van deraad van bestuur.(licht geïrriteerd) „Daar gaan weweer. Nee, dat maken we niet be-kend. Dat leidt alleen maar tot ge-doe. De raad van commissarissenkeurt het goed en dan is het goed.”

Nieuwe wet- en regelgeving zal…„Tot gevolg hebben dat we het be-kend moeten gaan maken. Die slaggaan we dus verliezen.”

Bestuurder of ondernemer?„Ik ben eerder een bestuurder daneen ondernemer. Een ondernemermoet risico’s nemen, en ik neem nietgraag risico’s. ”

In 1968 promoveerde Koop-mans bij de Groningse profes-sor Jan Pen op de dissertatie D ebesli ssi ng en o v er de Ri j k sbeg r o -

t i ng . In 1972, op zijn 28ste, werd hijde jongste hoogleraar van Neder-land aan de Erasmus Universiteit. In

1975 het echte werk: plaatsvervan-gend directeur-generaal rijksbegro-ting op Financiën. „Ik heb toch lie-ver touwen in handen dan een moei-lijk boek”, motiveerde Koopmanszijn overstap. Een aantal jaren werk-te hij op het ministerie van Finan-ciën. Daarna vetrok hij naar het be-d r ij f s l e v e n .

Begin jaren tachtig bedacht hij desterfhuisconstructie bij de onder-gang van Ogem (20.000 werkne-mers), waarbij hij de levensvatbareonderdelen uit de failliete boedelhaalde. Ogem was aanvankelijk eenweinig opvallend energiebedrijf(Overzeesche gas en electriciteits-maatschappij) dat in de jaren zeven-tig uitgroeide tot een conglomeraatvan bedrijven in de bouw, industrie,onroerend goed en transport. Het

Bij zijn af-scheid als pre-sident- com-missaris kreegLense Koop-mans een por-tret, geschil-derd door Je-anette Laros.In het hoofd-kantoor inUtrecht han-gen ook zijnv o o r g a n g e r s,vanaf B aronvan der Borch(1898-1905).Foto OlivierMiddendorp

Friese boekhouder

Lense Koopmans (1943, Oos-terwolde) studeerde recht aande Rijksuniversiteit Groningen.In 1968 promoveerde hij op Debeslissingen over de Rijksbe-groting bij Jan Pen. Daarnawerkte hij op het ministerie vanFinanciën. Met Dick Meys, ookvan de Rijksbegroting, richttehij een eetclubje op van dethesauriers-generaal. Vier keerper jaar treffen de oud-top-ambtenaren van Financiën(waaronder Nout Wellink, Pie-ter Korteweg, Kees van Dijk-huizen, Ronald Gerritse, Lauravan Geest) elkaar.Zijn ervaringen op Financiëngebruikte Koopmans om hetboek Overheidsfinanciën teschrijven. Later schreven NoutWellink en Flip de Kam mee.Dit jaar verschijnt de 14e druk.Van 1978 tot 1982 was Koop-mans de financiële topman vanOgem, daarna – tot 1994 – gafhij leiding aan TBI. In de jarennegentig was hij hoogleraar inde economie van de gezond-heidszorg aan de Rijksuniver-siteit van Groningen. Sinds2002 is hij voorzitter van deraad van commissarissen vande Rabobank.Koopmans is getrouwd, hijheeft twee dochters en eenzoon.

Interview Lense Koopmans, president-commissaris Rabobank

clustertje bedrijven gered uit deOgem boedel groeide onder leidingvan Koopmans als TBI tot een mil-jardenconcern met ruim 10.000w e r k n e m e r s.

Met torenhoge bonussen kneepde Ogemtop er ruim dertig jaargeleden tussenuit. Is de heb-zucht van ondernemers toegeno-men?„Ik constateer dat de beloning vande bestuurders van de AEX-fondsenfors is gestegen, aangejaagd door deontwikkelingen in met name de Ver-enigde Staten en Groot-Brittannië.Het verschil tussen de top en devloer is groter geworden.”

U bent hoogleraar in de econo-mie van de gezondheidszorg ge-

weest en zit in de raad van toe-zicht van het UMC Groningen.Eén advies om de stijgende kos-ten in de gezondheidszorg te be-teugelen.„Alle specialisten in loondienst. Spe-cialisten zijn medici, geen onderne-mers. Neem ze in loondienst en jeneemt elke prikkel tot overproduc-tie weg.”

De Rabobank sponsorde tot vo-rig jaar een wielerploeg. Was uooit betrokken bij de goedkeu-ring van deze sponsoring?„Niet inhoudelijk, maar toen de ge-ruchten over doping begonnen aante zwellen, hebben we de raad vanbestuur wel een paar keer aan hunjasje getrokken. Hoe lang moet jehiermee nog doorgaan?”

Had de Rabo eerder moet stop-pen met de sponsoring?„Ja, achteraf wel.”

Heeft het toezicht door de raadvan bestuur en raad van commis-sarissen gefaald?„Ik zie een parallel met de Liboraf-faire. Er werken 66.000 mensen bijde Rabobank – daar zitten kwajon-gens tussen. Deze kwesties zijn weg-gehouden bij de raad van bestuur.

„Maar als ik deze week in N RCHandelsblad lees dat de Raboploeg in2007 een analyseapparaat kocht ombloeddoping te maskeren, dan denkik toch: waar was de controle op debesteding van het sponsorgeld?Bij de uitgave van zo’n machinemoet er toch een belletje gaan rinke-len.”