Rabobank Cijfers & Trends
Rabobank Cijfers & Trends, 32e jaargang, november 2008 1Nr. 1 voor bedrijven
Horeca
Horeca en Recreatie
De sector horeca en recreatie heeft een belangrijke
maatschappelijke functie. Door bij te dragen aan de kwaliteit
van leven in de vorm van de aangeboden ontspanning heeft
de sector een positief effect op de samenleving als geheel.
De sector horeca en recreatie onderscheidt veel verschillende
type ondernemingen. De voornaamste groepen zijn hotels,
vakantiecentra, restaurants, cafés, cafetaria’s, fitnesscentra,
jachthavens, golfbanen en wellnesscentra.
Trends Toename van de buitenshuisconsumptie. •
De vrijetijdssector, waarvan de horeca en recreatie •
een dominant onderdeel is, heeft een belangrijke
maatschappelijk én economisch belang. Zij draagt bij aan
de kwaliteit van leven door het bieden van ontspanning
en inspiratie. Het aantal bedrijven en banen in de totale
vrijetijdsindustrie neemt nog steeds toe. In steeds meer
gebieden vormt de vrijetijdssector een belangrijke nieuwe
economische pijler.
Door de groei van bevolking en toenemende •
ruimteclaims komt er meer bescherming voor kwetsbare
natuurgebieden en wordt er meer gezocht naar multi-
functioneel ruimtegebruik.
Doordat de hoeveelheid vrije tijd per inwoner in Nederland •
de laatste jaren is afgenomen en het aanbod in de
vrijetijdsbesteding is gegroeid, maken consumenten meer
keuzes. Hierdoor neemt de onderlinge concurrentie tussen
aanbieders toe.
Grote evenementen bieden mogelijkheden om meer •
buitenlandse toeristen naar Nederland te halen. Deze
evenementen bieden noodzakelijk nieuws naast het
traditionele toeristisch aanbod.
Het gebruik van internet neemt toe bij het zoeken en •
boeken van vrijetijdsactiviteiten zoals logies, eet- en
uitgaansgelegenheden. Dit maakt de markt transparanter
en biedt de consument de gelegenheid om ‘het vastleggen’
zo lang mogelijk uit te stellen. Immers via internet is snel
het aanbod te traceren en te vergelijken.
De consument wil de schaarser wordende vrije tijd •
optimaal invullen. Onderscheidende combinaties van
vrijetijdsbestedingen worden steeds belangrijker om
klanten te trekken. Beleving en welbevinden spelen daarin
een steeds belangrijkere rol.
In een welvarende vergrijzende samenleving is er veel •
aandacht voor gezondheid en vitaliteit. De vraag naar
verantwoord bewegen, goede en gezonde voeding en
ontspanning neemt daardoor toe in Nederland.
Rabobank Cijfers & Trends
Rabobank Cijfers & Trends, 32e jaargang, november 2008 2Nr. 1 voor bedrijven
Kansen en bedreigingen Recreatie en natuur zijn nauw verbonden aan elkaar. •
Allianties met natuur, waarbij recreatie de natuur versterkt,
bieden oplossingen in kwetsbare gebieden.
Het totaalconcept van het vrijetijdsaanbod bepaalt in •
sterke mate het succes van de individuele onderneming.
Een uniek aanbod met goede profilering levert
ondernemingen in de vrijetijdsindustrie extra bezoekers
en meer omzet op. Dit vraagt om een samenhangend
overheidsbeleid voor de vrijetijdssector en een goede
samenwerking tussen de verschillende branches.
Het is van belang om voortdurend in te spelen op de snel •
veranderende behoeften van de consument. Samenwerken
biedt meer rendement door schaalvoordelen van inkoop
en verbetering van inzichten.
Bij de groeiende groep welvarende ouderen heeft gezond •
zijn en blijven een grote invloed op hun vrijetijdsbesteding.
De groep heeft veel vrije tijd en wil daarvan in steeds
grotere mate genieten.
Van de vaak jonge werknemers in de horeca en •
recreatie (45% is jonger dan 23 jaar) blijven er weinig
hangen. Maar één vijfde van het personeel is ouder
dan 40 jaar. Onregelmatige werktijden en onvoldoende
doorstroommogelijkheden door gebrek aan opleiding,
zorgen ervoor dat veel werknemers na een tijdje weer
afhaken. Het is duidelijk dat de sector behoefte heeft aan
goed opgeleide vakmensen. De horeca en recreatie is
naar verhouding een arbeidsintensieve sector waar een
optimale inzet van arbeid cruciaal is.
Opkomst van nieuwe ´horeca´-aanbieders zoals •
warenhuizen, supermarkten en sportaccommodaties.
Perspectief
Hoog niveau vasthouden is dé uitdaging De stemming in de sector horeca en recreatie is minder
positief dan vorig jaar. Weliswaar werd in de eerste helft van
het jaar nog een omzetplus geboekt, maar dit wordt geheel
bepaald door de stijgende prijzen. De verkoopvolumes
dalen namelijk onder invloed van de zwakkere conjunctuur.
Bovendien heeft de natte horeca te maken met de gevolgen
van het per 1 juli 2008 ingevoerde rookverbod. Vooral de
kleinere bedrijven in de natte horeca rapporteren flinke
omzetverliezen die ze wijten aan dit verbod. De sector zal de
prestaties van het topjaar 2007 dan ook niet evenaren. Toen
groeide de omzet nog met een gemiddelde van 5,5%.
Het wordt moeilijker, maar nog steeds kansen Hoewel de indruk kan ontstaan dat het nu in de gehele horeca
slecht gaat, is dit toch zeker niet het geval. Zo boeken de hotel- en
recreatiebedrijven vergelijkbare of zelfs hogere omzetten dan in
2007. Ook restaurants weten het omzetniveau op peil te houden.
Er zijn nog volop kansen voor de sector horeca en recreatie. Denk
daarbij aan het groeiend aantal senioren. Zij hebben meer vrije
tijd. Bovendien zijn ze op zoek naar luxe, comfort en service en
zijn ze ook bereid daarvoor te betalen. Een andere kans ligt in
de verwachte groei van de buitenhuisconsumptie. Er liggen dus
nog genoeg uitdagingen voor de individuele ondernemer. Door
zichzelf te onderscheiden in de markt en de mogelijke kansen
te benutten, kan hij nog een prima resultaat behalen. Het zal
lastiger worden dan de afgelopen jaren het geval was, maar door
een goede kostenbeheersing en wat inventiviteit kan hij een heel
eind komen.
Rabobank Cijfers & Trends
Rabobank Cijfers & Trends, 32e jaargang, november 2008 3Nr. 1 voor bedrijven
Achtergrondinformatie
Organisaties Naam Plaats Telefoonnummer URL
Bedrijfschap Horeca en Catering Zoetermeer (079) 368 07 07 www.kenniscentrumhoreca.nl
Koninklijk Horeca Nederland Woerden (0348) 48 94 89 www.horeca.org
RECRON Driebergen (0343) 52 47 00 www.recron.nl
HISWA Driebergen (0343) 52 47 24 www.hiswa.nl
Fit!Vak Oosterbeek (026) 339 07 30 www.fitvak.com
Nederlandse Saunavereniging (NSV) Zwolle (038) 460 23 10 www.nsv.nl
Nederlandse Vereniging van Amsterdam (020) 330 61 03 www.nvg-golf.nl
Exploitantenvan Golfaccommodaties
(NVG)
“Al meer dan 30 jaar biedt Rabobank met Cijfers & Trends betrouwbare branche-informatie. Cijfers & Trends bundelt daarmee kennis
die Rabobank heeft over in totaal 9 sectoren en 80 branches in het Nederlandse bedrijfsleven. Het betreft zowel kwantitatieve als
kwalitatieve informatie over trends, ontwikkelingen, perspectief en achtergronden in de diverse sectoren en branches. Hiermee is Cijfers
& Trends tot een begrip geworden bij MKB ondernemers. Ook over uw branche is meer informatie beschikbaar. Kijkt u hiervoor verder op
www.rabobank.nl/cijfersentrends.”
Horeca en recreatie
Rabobank Cijfers & Trends
Rabobank Cijfers & Trends, 32e jaargang, juli 2008 1
Hotels
Hotels hebben als hoofdactiviteit het verstrekken van logies.
De hotelbranche is op verschillende manieren onder te
verdelen. De meest gebruikte onderverdelingen zijn:
• Aantalsterren;hetNederlandsHotelclassificatiesysteem
geeft een onderverdeling van hotels naar het aantal
sterren.Dezeclassificatielooptvanéénstertotvijfsterren.
Een logiesverstrekkend bedrijf zonder sterren mag zich
geen hotel noemen.
• Typegast;afhankelijkvanhetdoelvanhethotelbezoek
wordt de hotelmarkt onderverdeeld in een zakelijke en een
toeristische markt.
• Locatie;indehotelbrancheiseenonderscheidtemaken
tussenderegioAmsterdam/Schipholenderestvan
Nederland.
• Organisatievorm;metbehulpvande
eigendomsverhoudingen is de branche onder te verdelen
in: zelfstandige hotels, franchise hotels, management
contract hotels en huur hotels.
• Typehotel;eenonderverdelingnaarproductaanbodinde
hotelbranche is ook mogelijk. De branche is dan onder te
verdelenin:Hotel-Garni,Hotel-Café,Hotel-Restauranten
Hotel-Café-Restaurant.
Trends • Internetzorgtvooreengeheelnieuwzoek-enboekgedrag
van de gast.
• Belevingwordtvoordegastenvanhotelssteeds
belangrijker.
• Gastenhebbenintoenemendematebehoefteaan
draadloosinternetopdehotelkamer.Hetgebruikvanwifi
neemt snel toe. Hotels zijn al goed voor 29% van het totale
mondiale gebruik.
• Hotelovernachtingenwordensteedsgewonergevonden.
Bijeenweekendwegineigenlandkiestdegastveelaleen
hotel.
• Steedsvakerwordteenhotelkamerlastminutegeboekt.
De helft van alle gasten boekt maximaal twee dagen voor
aankomst.
• Hetaantalbed&breakfastondernemingenneemtjaarlijks
toe.
• Debadkamerisdedoorslaggevendefactorbijhetboeken
van een hotelkamer.
• Steedsmeerhotelshebbenduurzaamheidopdeagenda
gezet.
Kansen en bedreigingen • Opkomendzorgtoerismewaarbijdezorgvragerbereidis
meer te betalen voor goede voorzieningen. De zorgvraag
komt het beste tot zijn recht als dit geïntegreerd wordt in
het aanwezige hotelaanbod. De zorgvrager gaat namelijk
samen met anderen op vakantie en is op zoek naar een
hotel die naast gewone hotelkamers ook aangepaste
accommodaties biedt.
• Toenamevanhetaantalkapitaalkrachtigeouderenmet
veel vrije tijd en behoefte aan luxe en comfort.
• Bed&breakfastondernemingenkunneninvullinggeven
aan de groeiende behoefte aan aandacht, authenticiteit
en gastvrijheid. Zij bieden vaak mogelijkheden voor
overnachtingen op locaties waar grootschalige
verblijfsaccomodatie niet is toegestaan of haalbaar is maar
wel vraag is.
• HotelsinregioAmsterdam/Schipholzijnsterkafhankelijk
van internationaal toerisme, congresbezoekers en
zakenverkeer.
• Hetconceptwellnessbiedtmogelijkhedeninde
hotelbranche. Wellness wordt in hotels aangeboden in de
vorm van een spa. De aanwezigheid van een spa kan de
hotelomzetten opkrikken. Een nieuw hotel wordt niet meer
gebouwdzondereenspa.Tochishetvoorbestaandehotels
vaak niet rendabel om een spa erbij te bouwen. Dit komt
vooral door de grote investering en de beperkte locatie.
Rabobank Cijfers & Trends
Rabobank Cijfers & Trends, 32e jaargang, juli 2008 2
• Consumentenkiezenvoorkortevakantiessteedsvaker
voor een vakantie in het buitenland. Door de lage
dollarkoers worden vakanties in het buitenland relatief
goedkoper.
• Individuelehotelsdoenteweinigmetinternetals
reserveringskanaal.DatblijktuitonderzoekvanOnline
Results.Verrewegdemeestevakantiegangersgevende
voorkeuraanhotelreserveringenviainternet;deonline
reserveringenhebbenzelfseenaandeelvan80%.Volgens
hetonderzoekvanOnlineResultslatenhotelskansen
liggen. Met onder andere een aantrekkelijke website met
actuele informatie over activiteiten in de omgeving, zouden
de hotels de online reserveringen flink kunnen stimuleren.
HotelsinregioAmsterdam/Schipholzijnsterkafhankelijk
van internationaal toerisme, congresbezoekers en
zakenverkeer.
Perspectief
Forse toename hotelovernachtingen HetaantalovernachtingeninNederlandsehotelsisin2007
fors toegenomen. Met een groei van 8,3% ligt dit ver boven
het EU-gemiddelde wat uitkwam op een groei van 3,1%.
DaarmeekwamhetaantalovernachtingeninNederlandse
hotelsuitop34,4miljoen.DegroeiinNederlandbestaat
grotendeelsuithotelovernachtingendoorNederlanders
zelf;dataandeelgroeidemet13,9%tot18miljoennachten.
Vooraldoordeaanhoudendezakelijkebestedingenboekten
dehotelsbijna7procentmeeromzet.In2007wasook
een duidelijke opwaartse lijn waarneembaar in het aantal
hotelbouwplannen. De vooruitzichten voor de hotelbranche
zijn voor 2008 positief. Een verdere stijging wordt verwacht
en in het eerste kwartaal van 2008 was dit al merkbaar met
een stijging van 6%.
Krachtig herstel bij hotels DegemiddeldekamerprijzeninNederlandstijgensnel.Deze
prijsstijgingen zijn mogelijk door de toegenomen vraag naar
hotelovernachtingen, waardoor ook de bezettingsgraden
sterk zijn gestegen. Hierdoor is de opbrengst per kamer
wederomgestegen.MetnamedehotelsindeRandstad
dedengoedezaken,metalsuitschieterderegioAmsterdam
/Schiphol.Ketenhotelsdoenhetaanzienlijkbeterdan
onafhankelijke hotels. Hotels die eigendom zijn van een
keten behalen hogere bezettingsgraden en gemiddelde
kamerprijzen dan zelfstandige hotels. De opbrengst per
kamerzalookditjaarnaarverwachtingstijgen.Tevensneemt
het gemiddelde aantal kamers en bedden per hotel toe wat
duidt op schaalvergroting.
Internet wordt steeds belangrijker Het gebruik van het internet bij hotelboekingen stijgt tot
boven de 40%. Het aandeel reserveringen via de eigen
website ligt rond de 13%. Het ‘laagste prijs garantie’-beleid
op de eigen websites van hotels werkt goed als instrument
om een deel van de totale stroom aan internetreserveringen
testurennaardehotelsites.Tochblijvenernoggrote
prijsverschillen bestaan tussen boekingssites. Het loont als
consument zeker om boekingssites te vergelijken met elkaar.
Prijsstelling en kleinschaligheid belangrijke succesfactoren voor B&BDetoenemendepopulariteitvanBed&Breakfastsisvoor
eendeeltedankenaandeaantrekkelijkeprijsstelling.Kost
eenovernachtingineenNederlandshotelalsnelruim100
euro,ineenB&Bisdegastgemiddeld69eurokwijt.Dezeprijs
is gebaseerd op een bezetting van twee personen inclusief
toeristenbelastingenontbijt.Verderkiezenveelgasten
bewust voor de kleinschaligheid van de accommodatie en het
persoonlijk contact met de eigenaar.
Rabobank Cijfers & Trends
Rabobank Cijfers & Trends, 32e jaargang, juli 2008 3
Achtergrondinformatie
VakbladenHorecaEntrée
HospitalityManagement
Misset Hotel
Misset Horeca
HorecaNederland
LeisureManagement
NRITMagazine
OrganisatiesNaam Plaats Telefoonnummer URL
KoninklijkHorecaNederland Woerden (0348)489489 www.horeca.org
BedrijfschapHorecaenCatering Zoetermeer (079)3680707 www.
kenniscentrumhoreca.nl
Horeca en recreatie
Rabobank Cijfers & Trends
Rabobank Cijfers & Trends, 32e jaargang, juli 2008 1
Vakantiecentra
Vakantiecentra hebben als hoofdactiviteit het verstrekken
van verblijfsaccommodaties voor één of meerdere
overnachtingen. Het gaat hierbij om een recreatief verblijf.
Tot deze groep behoren de campings, kampeerterreinen,
bungalowparken, vakantiehuizen, groepsaccommodaties en
combinaties van deze vormen (ook wel gemengde bedrijven
genoemd).
Trends • Hetzoekenenboekenviainternetvan
verblijfsaccommodaties neemt jaarlijks toe.
• Binnendegroepvakantiegangersstijgthetaandeel
senioren. Vooral de senioren gaan steeds vaker en langer
op vakantie.
• Toenemendebehoefteaancomfortenluxe
kampeervakanties in een aantrekkelijke omgeving.
• Devraagnaareencompleetvakantiearrangementgroeit.
• Groeiendebelangstellingvoorhetnatuurkamperen.
• Steedsmeermensenkiezenvooreeneigentweedeen
derde (vakantie) woning, vaak ook in het buitenland.
Kansen en bedreigingen • Groeiendebewustwordingbijlokaleoverhedendat
toerisme en recreatie het gebied veel te bieden heeft.
• Toenamevanhetaantalkapitaalkrachtigeouderenmet
veel vrije tijd en behoefte aan comfort.
• Toenemendebehoefteaanzorgverleningbuitende
regulierezorgcentra.Behoefteaanvakantiesmet
zorgelementen.
• Demarktvoorverblijfsrecreatieblijftsterkweersafhankelijk,
ondanksveleextraal-weervoorzieningen.
• Eenverblijfopeenvakantieparkinhetbuitenlandwintaan
populariteit.
• Doordelagedollarkoerswordenvakantiesinhet
buitenland relatief goedkoper.
• Doordetoegenomenwelvaartgroeithetaantalmensen
met een tweede en derde (vakantiewoning).
• DenatuurrichtlijnenvastgelegdinNatura2000zorgenvoor
veel onduidelijkheid en onrust in de recreatiesector.
Perspectief
Nederlanders meer op vakantie en recordaantal buitenlandse toeristen In2007gingzo’n81%vandeNederlanderséénofmeerdere
kerenopvakantie.Samenbrachtenzijruim35miljoen
vakantiesdoor,eenstijgingvan2%tenopzichtevan2006.De
stijging deed zich alleen voor bij de buitenlandse vakanties
(+5%);hetaantalbinnenlandsevakantiesdaaldelichtmet
1%naar17,6miljoenvakanties.Dedalingvanhetaantal
binnenlandsevakantieskwaminz’ngeheelvoorrekening
van een lager aantal kampeervakanties en vakanties op
vaste standplaatsen. In hotels en bungalows werden wel
meervakantiesdoorgebracht,respectievelijk+8%en+5%.
Nederlandheeftin2007eenrecordaantalvanzo’n11miljoen
buitenlandsetoeristenontvangen;eenstijgingvan3%in
vergelijking met het jaar ervoor.
Ook het aantal overnachtingen dat deze gasten realiseerde
groeidemet3%.Duitsland,Groot-BrittanniëenBelgiëzijn
debelangrijksteherkomstlanden.Buitenlandsetoeristen
blijven vooral overnachten bij hotels en in mindere mate bij
bungalowparken en kampeerterreinen.
Lange termijn visie DeNederlandsevakantiemarktgaatdekomendejaren
groeien,zosteltNBTC-NIPOResearch.Devakantiedeelname
stijgtvan81%nunaar84%in2015.Ookhetaantalvakanties
pervakantiegangergroeitvan2,8in2007naar3in2015.
Ditresulteertinzo’n40miljoenvakantiesin2015meteen
gemiddeldejaarlijksegroeivan1,5%.Tochzaldezegroei
vooral zitten bij de intercontinentale vakanties, de stedentrips
Rabobank Cijfers & Trends
Rabobank Cijfers & Trends, 32e jaargang, juli 2008 2
endekortehotelvakanties(inEuropa).Debungalowvakanties
zullen gelijk blijven en de kampeervakanties zullen licht
dalen.Devakantiecentrazullendusnietechtprofiterenvan
deze groei.
Doelgroepen Degrootstedoelgroepvoorvakantiecentrazijnde
Nederlandsetoeristenendanmetnamedegezinnen.
Geziendedemografischeontwikkelingzijnerookandere
interessante doelgroepen voor vakantiecentra.
Hetgaathierbijbijvoorbeeldomdesenioren.Dezegroepis
bijvoorbeeldnietopzoeknaarspectaculairder,exotischeren
luxer,maarjuistnaarsfeer,ontspanningenechtheid.
Het is voor een vakantiecentra raadzaam om te kiezen voor
eenbepaaldeproduct-marktcombinatie.Eenvakantiecentra
kan zich hierbij gaan specialiseren of kiezen voor een breed
aanbod.
Toenemend gebruik van internet In toenemende mate zoekt en boekt de consument via
internet een verblijfsaccommodatie. Meer dan de helft
van alle bungalowvakanties worden via internet geboekt.
Voor kampeerterreinen ligt dit aandeel lager, maar is ook
groeiende. Het is een must voor vakantiecentra om aanwezig
teophetinternet.Goedecommunicatieenduidelijkheidover
het aanbod en de beschikbare voorzieningen is belangrijker
danooit.Doorhetinzichtgevenvanbeschikbareplaatsen
worden boekingen wel steeds later gedaan.
Achtergrondinformatie
VakbladenRecreactie
Recreatieentoerisme
NRIT-actueel
RekreaVakkrant
Leisure Management
OrganisatiesNaam Plaats Telefoonnummer URL
VerenigingvanRecreatie-Ondernemers Driebergen (0343)524700 www.recron.nl
Nederland(RECRON)
NederlandsResearchInstituutvoor Breda (076)5420600 www.nrit.nl
RecreatieenToerisme(NRIT)
NederlandsBureauvoorToerisme(NBT) Leidschendam (070)3705705 www.nbt.nl
Horeca en recreatie
Rabobank Cijfers & Trends
Rabobank Cijfers & Trends, 32e jaargang, juli 2008 1
Restaurants
Restaurants richten zich op de bereiding en verkoop van
maaltijden. De branche kent een grote verscheidenheid aan
typen bedrijven. Naast restaurants worden bistro’s, café-
restaurants en wegrestaurants tot deze maaltijdverstrekkers
gerekend. Tevens kan onderscheid gemaakt worden in type
keukens. Voorbeelden hiervan zijn de Nederlands / Franse,
Chinees / Indische en Zuid Europese keuken. Een restaurant
kan beschikken over meerdere typen keukens.
Trends • Toenamevandebuitenshuisconsumptie,ondermeerdoor
stijging van de eenpersoonshuishoudens.
• Opsteedsmeerplaatsenwordtdemogelijkheidtot
consumeren geboden, steeds meer buiten de traditionale
verkoopplaatsen.
• Meerconsumentenhebbenbelangstellingvoorhun
lichamelijke gezondheid, waarbij behoefte is aan gezonde
voeding en minder vet.
• Consumentenwillenintoenemendematedemogelijkheid
hebben om alles te weten van het eten en drinken dat ze
consumeren. Restaurants zullen meer openheid moeten
geven over hun inkopen en de manier van bereiden.
De open keuken in het restaurant wint hierdoor aan
populariteit.
• Gebruikvanstreekproducteningerechtenraaktsteeds
meer in trek. De afgelopen vijf jaar is het aantal nationaal
erkende streekproducten gestegen met 50%.
De toenemende globalisering heeft als tegenwerking dat
de consument behoefte heeft aan producten die dichtbij
staan.
• Kleinerehapjes(meervariatie)vervangensteedsvakerhet
traditioneledriegangenmenu.Metkleine,tapas-achtige
gerechten kan men de consument meer variatie bieden
binneneenmaaltijd(bijvoorbeeldzowelvleesalsvis).Deze
trend is ook te herkennen aan de opkomst van dim sum en
sushi restaurants in met name de grote steden.
• Detraditioneleeetmomentenzijnaanhetverschuivennaar
meerdere eetmomenten op een dag.
• DeJapansekeukenwintaanpopulairiteit.
Kansen en bedreigingen • Toenamevanhetaantalkapitaalkrachtigeouderenmet
veel vrije tijd die een belangrijke doelgroep zijn voor
restaurants.
• Consumentenhebbenintoenemendematebehoefte
aan luxe en service. Ze willen graag in de watten gelegd
worden en betalen daar graag wat meer voor.
• Methetaankomenderookverbodzalhetgebruikvan
terrassengaantoenemen.Ookwordtdeinrichtingvanhet
terras steeds belangrijker. Het terras wordt meer en meer
gezien als een uithangbord van het restaurant. Hip en
trendy zijn worden hierbij belangrijke trends.
• Toenemendaantalfoodconceptendiezichpositioneren
tussen de traditionele supermarkt en de horeca. Deze
concepten spelen vaak in op de behoefte aan snelheid in
een aantrekkelijke omgeving.
• Hetaanbodvankwalitatiefgoedgemaksvoedseldoor
branchevreemdeaanbiedersgroeit(zoalswarenhuizen,
tankstationsensupermarkten).
• VergrijzingvandeeerstegeneratieChineseondernemers
waarbij de tweede en derde generatie minder interesse
blijken te hebben in de opvolging. Een deel van deze
ondernemers heeft de ‘overgestapt’ gemaakt naar een
cafetaria.
• Toenemendtekortaanvakkundigkeukenpersoneel.
Perspectief Net als in 2006 behaalden restaurants ook in 2007 een meer
dan gemiddelde groei. Echter werd deze groei vooral in de
eerste helft van 2007 gerealiseerd. In het laatste kwartaal was
zelfs een volumedaling te zien. Voor 2008 wordt weer een
omzetgroei verwacht, maar of deze boven de gemiddelde
Rabobank Cijfers & Trends
Rabobank Cijfers & Trends, 32e jaargang, juli 2008 2
groei zal liggen is zeer de vraag. Door de toenemende
concurrentie van zowel bedrijven binnen als buiten de sector,
blijfthetrendementonderdrukstaan.Omvoldoendemarge
te behouden zullen ondernemers kritisch op hun kosten
moeten letten. Anderzijds dient men in te spelen op de
behoefte van de snel veranderende consument.
Ookhetvindenvangeschiktpersoneelzaleensteedsgrotere
uitdaging worden.
Groei voor de Foodservicemarkt De Nederlandse consument eet steeds vaker buiten de
deur,endatlevertde‘foodservice’sector(waaronderde
restaurants)dekomendetijdeenflinkeomzetstijgingop,zo
blijktuitonderzoekvanhetEFMI/Rabobank(2007).Devraag
‘wat eten we vandaag’ wordt steeds vaker vervangen door
‘waar eten we vandaag’. De Nederlandse voedselconsumptie
buitenshuis, de zogenaamde foodservicemarkt, breekt binnen
tien jaar door de omzetgrens van 30 miljard euro. In 2007
bedroeg die omzet nog iets minder dan 19 miljard euro.
De belangrijkste aanjager voor die marktgroei is de
Nederlandse consument, die steeds vaker buiten de
deureet.Oorzakenzijnondermeerhetgroeiend
aantal eenpersoonshuishoudens, de toename van het
aantal vrouwen in het arbeidsproces, de vergrijzing en
professionalisering van de sector. De Nederlanders krijgen het
steeds drukker en zijn op zoek naar tijdbesparing. Sinds 1985
besteden consumenten wekelijks ongeveer 3 uur minder aan
huishoudelijke taken, waaronder koken en boodschappen
doen.
Nieuwe formules Elke dag eten circa 4 miljoen Nederlandse consumenten
één of meer hoofdmaaltijden buiten de deur. Dit aantal
gaat de komende jaren toenemen. Vooral onderweg
eten tijdens het reizen of winkelen vormt een belangrijk
groeisegment. Buiten de deur eten wordt de komende jaren
vanzelfsprekender.Geentijdofgeenzinomtekokenvormt
daarbijdebelangrijkstedrijfveervoordeconsument.Maar
ook de veranderingen in de sector zorgen voor omzetgroei.
Restaurants, cateraars, pompshops, koffiebars, fastfoodketens
en andere foodservice-concepten kiezen steeds vaker
voor een vast concept. Die formule is vervolgens snel te
reproduceren, waardoor een keten zich snel kan uitbreiden.
De komende jaren zullen er tientallen nieuwe formules
bij komen in Nederland. Verwachte groeisegmenten zijn
werkrestaurants, restaurants op high traffic locations en front
cookingconcepten(zelfingredientenkiezenwelkevoorje
neuswordenklaargemaakt).
Achtergrondinformatie
VakbladenMissetHoreca
Horeca Nederland
NRITMagazine
OrganisatiesNaam Plaats Telefoonnummer URL
KoninklijkHorecaNederland Woerden (0348)489489 www.horeca.org
BedrijfschapHorecaenCatering Zoetermeer (079)3680707 www.
kenniscentrumhoreca.nl
Horeca en recreatie
Rabobank Cijfers & Trends
Rabobank Cijfers & Trends, 32e jaargang, juli 2008 1
Cafés en discotheken
Cafés en discotheken richten zich in hoofdzaak op het
verstrekken van alcoholhoudende dranken in een vaste
horeca-inrichting. Daarnaast worden onder andere
alcoholvrije dranken en kleine hapjes verkocht. De branche
kenmerkt zich door een grote verscheidenheid aan typen
bedrijven. De differentiatie komt tot uiting in het interieur, de
muziek of locatie.
Trends • OpmarsvankoffiewinkelsinNederland.
• Deverkoopoppervlakteperdrankverstrekkerneemttoe.
• Gezelligheidiseentermdieweerinis.Nostalgie,warmte
en geborgenheid zijn de waarden waar veel mensen naar
op zoek zijn. Bij cafés zien we deze trend terug door een
huiselijke sfeer te creëren.
• Nieuwecaféconceptenontwikkelenzichtenkostevanhet
aantal traditionele cafés en een toenemende ketenvorming
vindt plaats binnen de branche.
• Opkomstvanformules.
• Veelpandenzijnineigendomof(tussen)huur
bij brouwerijen, drankengroothandels of andere
eigendomsvormen(80%).
• Deaandachtvandeoverheidvoorveiligheidresulteertin
sterke regulering.
Kansen en bedreigingen • Verbeteringvandeefficiencyindeondernemingbiedtnog
veel mogelijkheden om kosten te reduceren en risico’s te
beperken.
• ErzijninNederlandcirca17,2miljoenmobieletelefoons.
Eénvandenieuwsteontwikkelingishetbetalenmet
het mobieltje. Hierbij liggen kansen voor de branche,
want zowel voor het bedrijf als voor de gast betekent dit
voordelen.Geengedoemeermetmuntjes,hetgeldstaat
direct op de rekening en er is minder geld in het pand
aanwezig.
• Hetinspelenopgezondheidstendensenkanhetdraagvlak
van het café verbreden.
• Dehuidigeseniorheeftveelvrijetijd,iskritisch,islanger
actief en wil bij voorkeur zijn zelfstandigheid zo lang
mogelijk bewaren. Service en persoonlijke aandacht
vormen belangrijke aspecten van een mogelijk cafébezoek.
• Consumentenbekijkensteedsvakerdesitevaneen
onderneming voordat ze er daadwerkelijk naar toe gaan.
Ondernemersbedenkensteedscreatieveremogelijkheden
om(potentiële)bezoekersnaarhunsite(enuiteindelijk
naardelocatie)telokkenaandehandvanbijvoorbeeld
foto’s van de bezoekers en chatmogelijkheden.
• Hetaantalconcurrerendedrankverstrekkendebedrijven
buitendehorecaistoegenomen(bijvoorbeeldtuincentra,
bankenenwinkels).Daarnaastblijvenmeerbezoekers
eerst thuis iets drinken voordat de horeca bezocht
wordt(opkomstbeertender),watvaakresulteertinhet
uiteindelijk niet meer gaan.
• Alcohol-endrugsgebruikonderjongerenkrijgtveel
aandacht.
• Hetaantaldans-enmuziekevenementenisdelaatstejaren
sterktoegenomen.Vooralindezomeriserelkweekend
wel ergens iets te doen. De evenementen worden steeds
grootschaliger.
Perspectief
Cafés profiteren onvoldoende De cafes zagen de omzet in het vierde kwartaal maar heel
lichtstijgenmetzo’n1%.Deomzetgroeivancafésoverhet
helejaar2007bleefachteropdeanderehorecabranches.
Dat komt vooral doordat de cafés als enige te maken hadden
meteenkrimpendeafzet.Omdatdeprijzenmeerstegen,
realiseerden de cafés toch een bescheiden omzetgroei
van1,8%.Eendeelvandeomzetvancafesverdwijntnaar
‘nieuwe’ horeca aanbieders zoals supermarkten, warenhuizen
Rabobank Cijfers & Trends
Rabobank Cijfers & Trends, 32e jaargang, juli 2008 2
ensportaccommodaties.Ookblijvenconsumentenin
toenemende mate thuis drinken. Bovendien hebben
discussies over de drankprijzen de horeca een duur imago
bezorgd. Het spontane cafébezoek heeft de aflopen jaren ook
geleden onder de populariteit van aanbiedingen uit andere
sectoren(muziekevenementen,theaterarrangementenetc.)
en het aanbod van alternatieve vrijetijdsbesteding thuis
(internet,DVD,gamesetc.).Hetaantalcafésishetafgelopen
jaar weer verder gedaald. Deze jaarlijkse afname is vooral
te wijten aan oneerlijke concurrentie door sportkantines
endrinkketen.Verderwordthetervoorondernemersniet
makkelijker op door nieuwe wet- en regelgeving en de hoge
kosten en beperkingen die lokale overheden opleggen.
Het aantal ondernemingen blijft naar verwachting een
dalende lijn vertonen, terwijl de totale oppervlakte licht zal
stijgen.
Ontwikkelingen in discothekenland In de afgelopen tien jaar is het aanbod van discotheken
steeds verder afgenomen. Daar is vorig jaar verandering
ingekomen.In2007zijnerweereenaantaldiscotheken
bijgekoment.o.v.2006.Ondanksdeafnamevanhet
discotheekaanbod in de afgelopen tien jaar nam de
schaalvergroting wel jaarlijks toe. Creativiteit is een zeer
belangrijke eigenschap voor een discotheek. Het publiek
isverwend,‘eist’vernieuwingenwilverrastworden.Een
beleving creëren die de verwachting overtreft is dus
essentieel.Ookzoekennaarnieuwedoelgroepenvoor
anderemomentenbiedtkansen.Eendiscotheekmoethet
namelijk verdienen in steeds minder uur in het weekend.
Doordeweeks staat het bedrijf vaak leeg. De toekomst
ligt open voor discotheken die hun zalen inzetten voor
bijvoorbeeld productpresentaties, kinderopvang, modeshows
of vergaderingen. Bepaal de doelgroep niet meer op leeftijd,
maar op gedrag. Leeftijdsgrenzen vervagen en bezoekers zijn
niettevangeninalleendegroepvan22-28jaar.Zorgdanook
voor de organisatie van diverse ‘communities’ avonden.
Verschillende doelgroepen DeveranderendesamenstellingvandeNederlandse
bevolking biedt voor de branche verschillende
mogelijkheden. Het aantal jeugdigen stabiliseert de komende
jaren, waarbinnen het aandeel allochtonen stijgt. Daarnaast
blijft de groep senioren groeien door de vergrijzing. Tevens
is er een jaarlijkse toename van eenpersoonshuishoudens
en wordt de groep dertigers en veertigers steeds
kapitaalkrachtiger.Aldezewijzigingenindesamenstelling
van de bevolking bieden nieuwe mogelijkheden voor de café
branche.Zokaneencaféinspelenopdespecifiekewensenen
voorkeuren van een bepaalde doelgroep.
Achtergrondinformatie
VakbladenMisset Horeca
HorecaNederland
NRITMagazine
De Café Krant
OrganisatiesNaam Plaats Telefoonnummer URL
KoninklijkHorecaNederland Woerden (0348)489489 www.horeca.org
BedrijfschapHorecaenCatering Zoetermeer (079)3680707 www.
kenniscentrumhoreca.nl
Horeca en recreatie
Rabobank Cijfers & Trends
Rabobank Cijfers & Trends, 32e jaargang, juli 2008 1
Cafetaria’s en kleine eetwarenverstrekkers
Cafetaria’s en kleine eetwarenverstrekkers behoren tot de
spijsverstrekkende bedrijven. Zij richten zich op de bereiding
en verkoop van gemaksvoedsel vanuit een relatief eenvoudig
ingerichte zaak. Een breed scala aan ondernemingen valt in
deze categorie zoals snackbars, shoarmazaken, lunchrooms,
fastfoodrestaurants, pannenkoekenhuizen en ijssalons.
Trends • Toenamevandebuitenshuisconsumptie,ondermeerdoor
stijging van de eenpersoonshuishoudens.
• Consumentheeftintoenemendematebelangstelling
voor de lichamelijke gezondheid, waarbij behoefte is aan
gezonde voeding en minder vet.
• Toenamevanhetgebruikvandiepvriesproductenen
convienence producten bij de bereiding van voedsel in
eetgelegenheden.
• ToenamevanhetaantalChineseondernemersbinnende
cafetariabranche.
• Deconsumentisprijsgevoeligenkwaliteitsbewust.
• Toenamevanhetaantalkoffiewinkels,lunchrooms
en ijssalons in Nederland.
Kansen en bedreigingen • Deconsumentheeftvaakweinigtijdenwilopmomenten
en plaatsen kunnen eten en drinken dat het hem uitkomt.
• Nieuwebereidingswijzenenproductendie
tegemoetkomen aan de behoefte aan gezond en goed
gedrag, zoals verantwoord frituren. Ook de introductie van
de snackwijzer biedt de cafetaria kansen om aan te sluiten
bij de gezondheidsbehoefte van de consument.
• Hettoenemendeaantaleetmomentenperdag.
• Stimulerenvandeconsumptievanfrisdrankkandeomzet
verhogen. Bij fastfood restaurants wordt dit al goed benut,
maar bij cafetaria’s kan dit beter.
• Erkomensteedsmeeraanbiedersdievergelijkbare
gemaksproducten als cafetaria’s aanbieden, zoals
tankstationsensupermarkten.Doorverruimingvan
openingstijden bij deze ‘nieuwe’ aanbieders neemt
concurrentie toe.
Perspectief
Omzetontwikkeling Decafetariabrancheheeftin2007eenmooiomzetstijging
van5,8%gerealiseerd.Vooralindeeerstehelftvan2007
steegdeomzetfors,metzo’n11%.Terwijlindetweedehelft
degroeibeperktbleeftmetgemiddeld1%.Deomzetstijging
werd wel grotendeelds gerealiseerd door het stijgen
vandeprijzen.Ditkwammetnamedoordeingevoerde
verpakkingsbelasting, stijgende energiekosten en duurdere
oliën en vetten. Er wordt steeds vaker op willekeurige
tijdstippengegeten.Dehuidigeconsumentheeftweinigtijd
en wil snel en gemakkelijk kunnen consumeren.
Hetzijnvooraldesupermarktenentankstationsdiemet
een uitgebreid assortiment aan gemaksproducten hiervan
profiteren.Delunchroomsenijssalonslateneengunstigere
omzetontwikkeling zien wat zich ook vertaald in gemiddeld
beterebedrijfsresultatendancafetaria’s.Deomzetvande
totale branche zal het komende jaar een aardige groei kennen
doordeopkomstvandefoodservicemarkt.Tochblijfthet
rendement onder druk staan.
Groei voor de Foodservicemarkt DeNederlandseconsumenteetsteedsvakerbuitendedeur,
en dat levert de ‘foodservice’ sector (waaronder de cafetaria’s)
dekomendetijdeenflinkeomzetstijgingop.Devraag‘wat
eten we vandaag’ wordt steeds vaker vervangen door ‘waar
etenwevandaag’.DeNederlandsevoedselconsumptie
buitenshuis, de zogenaamde foodservicemarkt, breekt binnen
tienjaardoordeomzetgrensvan30miljardeuro.In2007
Rabobank Cijfers & Trends
Rabobank Cijfers & Trends, 32e jaargang, juli 2008 2
bedroegdieomzetnogietsminderdan19miljardeuro.De
belangrijkste aanjager voor die marktgroei is de Nederlandse
consument, die steeds vaker buiten de deur eet. Oorzaken zijn
onder meer het groeiend aantal eenpersoonshuishoudens,
de toename van het aantal vrouwen in het arbeidsproces,
devergrijzingenprofessionaliseringvandesector.De
Nederlanders krijgen het steeds drukker en zijn op zoek naar
tijdbesparing.Sinds1985bestedenconsumentenwekelijks
ongeveer 3 uur minder aan huishoudelijke taken, waaronder
koken en boodschappen doen.
Nieuwe formules Elke dag eten circa 4 miljoen Nederlandse consumenten
éénofmeerhoofdmaaltijdenbuitendedeur.Ditaantal
gaat de komende jaren toenemen. Vooral onderweg
eten tijdens het reizen of winkelen vormt een belangrijk
groeisegment. Buiten de deur eten wordt de komende jaren
vanzelfsprekender. Geen tijd of geen zin om te koken vormt
daarbij de belangrijkste drijfveer voor de consument. Maar
ook de veranderingen in de sector zorgen voor omzetgroei.
Restaurants,cateraars,pompshops,koffiebars,fastfoodketens
en andere foodservice-concepten kiezen steeds vaker
Achtergrondinformatie
VakbladenMissetHoreca
SnackKoerier
Lunchroom
HorecaNederland
HorecaEntrée
OrganisatiesNaam Plaats Telefoonnummer URL
KoninklijkHorecaNederland Woerden (0348)489489 www.horeca.org
BedrijfschapHorecaenCatering Zoetermeer (079)3680707 www.
kenniscentrumhoreca.nl
vooreenvastconcept.Dieformuleisvervolgenssnelte
reproduceren, waardoor een keten zich snel kan uitbreiden.
Dekomendejarenzullenertientallennieuweformulesbij
komen in Nederland.
Inspelen op de behoefte Decafetariaheeftverschillendemogelijkhedenomde
concurrentietegentegaan.Inspelenopdebehoeftevan
deconsumentishierbijbelangrijk.Dooreengevarieerder
assortiment met meer gezonde en verse producten
en verantwoord frituren kan ingespeeld worden op de
groeiende belangstelling voor gezond leven. Ook kan
door het verbeteren van de toegang en het bieden van
zitmogelijkheden de klantvriendelijkheid naar de groeiende
groepouderenverbeterdworden.Deopkomstvandeluxe
cafetariabiedtextrakansenvoordemarktvaneetcafés.
Er worden menu’s geserveerd en de inrichting is comfortabel
engezellig.Doordatdeklantlangerblijftzittengaande
gemiddelde bestedingen omhoog. Een andere mogelijkheid
is de shop-in-shop formule, zoals bijvoorbeeld een
pizzavestigingineencafetaria.Ditleidttoteenverbreding
van het assortiment, waarmee meer klanten bedient kunnen
worden.
Horeca en recreatie
Rabobank Cijfers & Trends
Rabobank Cijfers & Trends, 32e jaargang, juli 2008 1
Jachthavens
Jachthavens verhuren ligplaatsen voor pleziervaartuigen.
Er zijn drie typen jachthavens te onderscheiden, namelijk:
commerciële havens, verenigingshavens en gemeentelijke
havens. Ruim driekwart van de havens heeft ook inkomsten
uit verwante diensten, zoals reparatie en onderhoud van
schepen, jachtverhuur, jachtbemiddeling en het bieden
van (overdekte) winterstalling, kampeermogelijkheden en
horecadiensten.
Trends • Verlengingvanhetvaarseizoen.
• Delengtevandeaaneengeslotenbootvakantieswordt
korter.
• Toenemendebehoefteaanluxeengemakvande
faciliteiten.
• Toenemendeconcurrentievangoedkopezon-,zee-en
strandvakanties in het buitenland, zoals zeilvakanties in
GriekenlandenTurkije.
• Toenameaantalbuitenlandsewatersporters,vooral
Duitsers.
• Vergrijzingbijdebezittersvanmotorboten.
• Doordeprijsstijgingvanjachthavensgroeitde
verhouding tussen geïnvesteerd vermogen en
exploitatiemogelijkhedenscheef.
Kansen en bedreigingen • Watersportvakantieszijnintrek,waarbijvooralde
Noordzeebadplaatsen druk bezocht worden.
• Hetvergrijzendebevolkingsdeelheeftveelvrijetijd,
een relatief hoog besteedbaar inkomen en besteedt
het onderhoud van de boten veelal uit. Zowel de kleine
waterrecreatie als de toervaart kent een toenemende
participatie van de groep vitale ouderen.
• Aansluitingvanuitdejachthavensnaarhetrecreatieve
aanbod in de omgeving van de jachthavens versterkt het
eigen aanbod.
• Doorhetaanleggenvanextravoorzieningenenhet
biedenvanmeerluxeengemakkunnenjachthavens
zich onderscheiden. Uiteraard is dit voor alle jachthavens
belangrijk, maar het speelt vooral bij jachthavens in
gebieden waar de wachtlijsten teruglopen.
• Toenamevanderegelgeving,waarondermilieuwetgeving
enmetnamenatuur-enwaterwetgeving.Bijvoorbeeld
vanaf 2009 is een lozingsverbod voor toiletwater van
kracht.
• DenatuurrichtlijnenvastgelegdinNatura2000zorgenvoor
veel onduidelijkheid en onrust in de recreatiesector.
• Hetbeveiligingsniveauvanpleziervaartuigenis
onvoldoende. Een middelgrote auto is vele malen beter
beveiligd dan een klein jacht, wat gemiddeld twee keer zo
duur is.
Perspectief
Stemming is goedDeteneurindemarktwasin2007goed.Ondankshetslechte
zomerweer, hebben de meeste bedrijven toch een mooi
seizoengedraaid.Ook2008beloofteengoedjaarteworden.
Debranchekanopnieuwmeeliftenopdesterkeconjunctuur.
Er is veel belangstelling voor de watersport en vooral de
groeiende groep koopkrachtige vijftigplussers geeft de omzet
vandebrancheeenimpuls.Bijdemeestebedrijvenligtde
bezettingsgraadopeenhoogniveau.Delocatievandehaven
en de kwaliteit van de faciliteiten bepalen in grote mate de
hoogte van de tarieven.
Behoefte aan extra voorzieningenDaarbijmoetweldenuanceringwordengemaaktdathetniet
bijallejachthavensgoedgaat.Omdekritische,veeleisende
consument te bedienen zijn namelijk investeringen vereist
inextravoorzieningeneningemakenluxe.Commerciële
havens met weinig voorzieningen hebben een minder goed
Rabobank Cijfers & Trends
Rabobank Cijfers & Trends, 32e jaargang, juli 2008 2
toekomstperspectief dan gemoderniseerde jachthavens met
extrafaciliteiten.Ditwordtnuduidelijkeromdatopsteeds
meerplaatsendewachtlijstenverdwijnen.Ondernemers
indebranchebeseffenditookmeerenmeer.Omhet
toekomstperspectief veilig te stellen is er de afgelopen jaren
flinkgeïnvesteerd,ookinnieuwehavens.Degemiddelde
kwaliteitvanjachthavensneemthierdoortoe.Ditzalzich
dan wel moeten vertalen in hogere tarieven. Er zijn echter
ook jachthavens die deze investeringen bewust niet meer
maken.VooralindeRandstadgebeurthetdaarbijsteeds
vaker dat jachthavens verdwijnen om plaatst te maken voor
bijvoorbeeld 2e woningen aan het water.
Achtergrondinformatie
VakbladenHISWAMagazine
RecreatieenToerisme
Nautique
Waterkampioen
OrganisatiesNaam Plaats Telefoon URL
HISWAVereniging Driebergen (0343)524724 www.hiswa.nl
Horeca en recreatie
Rabobank Cijfers & Trends
Rabobank Cijfers & Trends, 32e jaargang, juli 2008 1
Golfbanen
Bij golfbanen is een onderscheid te maken naar
verenigingsbanen (niet commercieel), commerciële banen en
openbare banen. Verenigingsbanen hebben niet het oogmerk
om winst te maken. Commerciële banen hebben deze
doelstelling wel. Openbare banen zijn verplicht de baan voor
een deel open te stellen voor het publiek.
Trends • Professionaliteitindebrancheneemttoe.
• Toenamevanhetaantaltweeverdienersenhetaantal
vijftigplussers met veel vrije tijd.
• Deconsumentheefteentoenemendebehoefteaan
ontspanning en beleving. Ontwikkeling naar golfbanen in
een ruimere setting en met mogelijkheden voor recreatief
medegebruik (wandelen, fietsen et cetera). Nu beslaan
18 holes golfbanen rond de 50 - 60 hectare, in de ruimere
setting beslaan 18 holes banen 100 of meer hectare.
• Hetaantalspelersmethetgolfvaardigheidsbewijsdie
geen lid worden van een vereniging (‘vrije golfers’), groeit
snellerdanhetaantalclubgebondengolfers.Deze‘vrije
golfers’ kiezen voor de banen met een goede prijs-kwaliteit
verhouding.
Kansen en bedreigingen • Golfiseennogsteedsgroeiendesport.
• Golfheeftookeensocialefunctieenfungeertalszakelijk
netwerk.Degolfbaaniseenuitermategeschikteplaats
voor lokale ondernemers om elkaar te treffen.
• Golfbanenkunneneengoedebijdrageleverenaannatuur-
en landschapsontwikkeling.
• Banendiewatbetreftonderhoudachterblijvenkrijgenin
de toekomst problemen met hun exploitatie.
• InsommigedelenvanNederland(vooralinmeer
dunbevolkte gebieden buiten de Randstad) begint
verzadiging in het aanbod te ontstaan.
Perspectief
Groei van golfers en banen DegolfsportisonverminderdpopulairinNederland.Golfis
de afgelopen jaren één van de snelst groeiende sporten in
Nederland en deze groei zet ook in 2008 door. Jaarlijks neemt
het aantal mensen dat golft met circa 8% toe en inmiddels
zijn er bijna 300.000 Nederlanders actief op de golfbaan.
Hierdooriserookruimtevoornieuwegolfbanen.Jaarlijks
komen er dan ook zo’n 5 à 6 golfbanen bij in ons land. Vooral
het aantal commerciële banen neemt toe en hiermee ook de
professionaliseringvandebranche.Inhetalgemeenishet
toekomstperspectief voor deze ondernemingen gunstig, mits
gevestigdinhetjuisteverzorgingsgebied.Ditgeldtmetname
voor de 18 holes banen. Wel wordt het belang van een goede
‘positionering’ van deze banen steeds belangrijker.
Degroeiendegroepvrijegolfersisimmersvrijinhaarkeuze
van een baan.
Overcapaciteit dreigt Doordeaanlegvannieuwebanen,isinsommigeregio’s
(vooral in de dunner bevolkte gebieden buiten de Randstad)
al een verdringingsmarkt aan het ontstaan.
Ditheefteennegatieveuitwerkingopdebezettingsgraad
enwinstgevendheidvanbestaandebanen.Hetperspectief
voor golfbanen is dan ook niet overal even gunstig. Bij het
plannen van een nieuwe baan dient goed onderzocht te
worden of er in het betreffende gebied nog wel voldoende
marktmogelijkheden zijn. Om winstgevend te zijn is
namelijk een goede bezettingsgraad vereist. Vooral omdat
dekapitaalslastendoorgaanshoogzijn.Deaanlegvaneen
nieuwe baan vergt immers al snel een investering van 5 tot 10
miljoeneuro.Deinvesteringsniveauszijndaarmeehoogten
opzichtevandeexploitatiemogelijkheden.Ditmaaktookde
financierbaarheidvaaklastig.Deinbrengvanrisicodragend
kapitaal moet soms wel 40% tot 50% bedragen
Rabobank Cijfers & Trends
Rabobank Cijfers & Trends, 32e jaargang, juli 2008 2
Achtergrondinformatie
VakbladenGOLFjournaal(NGF);voordegolferdielidisbijeenclub
GolfersMagazine;vooriedereendieingolfgeïnteresseerdis
Golfnieuws(NGF);voordevrijegolfer
Golfbusiness(NVG);voorexploitantenengolfclubsdielidzijnvandeNVG
LeisureManagement
OrganisatiesNaam Plaats Telefoonnummer URL
Nederlandse Vereniging van Exploi- Amsterdam (020) 330 61 03 www.nvg-golf.nl
tantenvanGolfaccommodaties(NVG)
NederlandseGolfFederatie(NGF) DeMeern (030)2426370 www.ngf.nl
GolfConsultancyGroup(GCG) Breda (076)5245080 www.
golfbaanadviseurs.nl
GolfCourseManagementEurope Amsterdam (020)6845964 www.gcme.nl
(GCME)
Horeca en recreatie
Rabobank Cijfers & Trends
Rabobank Cijfers & Trends, 32e jaargang, juli 2008 1
Fitnesscentra
De fitnesscentra ontwikkelen zich meer en meer tot
multifunctionele bewegingscentra waarbij naast fitness
ook andere sporten beoefend kunnen worden (health &
racketclubs). Fitness is opgeklommen tot de eerste sport
van Nederland. De branche heeft zich de afgelopen jaren
in snel tempo geprofessionaliseerd. De kwaliteit van de
dienstverlening is gericht op de leden van de club. Moderne
trainingsapparatuur geeft informatie over de conditie van de
gebruiker. Traditionele sportscholen maken een steeds kleiner
deel uit van de fitnessbranche.
Trends • Fitnesscentrawordengroterenbiedensteedsmeer
voorzieningen. De traditionele sportschool is grotendeels
verdwenen.
• DeFitnessbrancheiszichaanhetdiversifiëren.Opkomst
vanformulesvariërendvanluxeketenstotlowbudget
clubs.
• Deconsumenthechtsteedsmeerwaardeaangezondheid
en vitaliteit. De maatschappelijke druk om iets aan
gezondheid te doen is hoog.
• Hetaccentbijfitnessligtop‘sportenbewegen’enop
‘life-style’,waarbijookdesocialecontactenbelangrijker
zijn geworden. In de praktijk betekent dit een intensieve
begeleiding door gekwalificeerde trainers op elk gewenst
tijdstip.
• Doordemedischezorgwordtsteedsvakergebruik
gemaaktvandefitnessfaciliteiten.Fysiotherapeuten
richten soms healthcentra op of huren een ruimte in een
fitnesscentrum. Clubleden stellen deze dienstverlening
opprijs,omdatzijvindendatdaarmeedekwaliteitvande
dienstverlening toeneemt.
• Erisveelaandachtvoorbedrijfsfitnessmaarhetanimo
hiervoor is nog beperkt.
Kansen en bedreigingen • Hetanimovoorfitnessneemtnogjaarlijkstoe.
• Erisveelaandachtvoorovergewichtengezonde
voeding,ookvanuitdeoverheid.Eriseentoenemende
eigen verantwoordelijkheid waarneembaar wat betreft
gezondheid.
• Doordevergrijzingvandebevolkingzalhetaantalmensen
dat gaat fitnessen vanwege ziektepreventie toenemen.
• Persoonlijkebegeleidingheeftkansenindefitnessbranche.
De vraag naar persoonlijke begeleiding neemt toe.
10 tot 30% van de fitnessers heeft belangstelling voor een
personal trainer.
• Hetaantalvestigingenneemtjaarlijksflinktoe,zodaterin
steeds meer gebieden sprake is van een verdringingsmarkt.
• Gekwalificeerdpersoneelisschaars.
• Deretentiebijdemeestefitnesscentraishoog,gemiddeld
is dit circa 35%. Actieve ledenwerving is nodig om het
aantal leden op pijl te houden.
Perspectief
Professionalisering noodzakelijkDe fitnessbranche is in 2007 gegroeid en ook dit jaar zet
die groei door. Toch is de positieve stemming in de markt
wat omgeslagen. Want weliswaar groeit de vraag naar
fitnessnogsteeds,hetaanbodvannieuwecentraneemt
nog sneller toe. Bovendien wordt de concurrentie heviger.
Verschillende ketens openen in een rap tempo nieuwe
vestigingen. Bovendien zijn lowbudgetbedrijven sterk in
opkomst. Dit betekent dat in steeds meer gebieden sprake
isvaneenverdringingsmarkt.Hetaantalgrotebedrijven
met veel voorzieningen neemt toe en in een groot aantal
gevallen kan dit uiteindelijk ten koste gaan van de kleinere
Rabobank Cijfers & Trends
Rabobank Cijfers & Trends, 32e jaargang, juli 2008 2
bedrijven. De noodzaak voor bestaande fitnessbedrijven om
te professionaliseren neemt dan ook toe. Voor professionele
ondernemers die op de juiste locatie starten met een
onderscheidendconcept,liggenerechternogvolopkansen
in de markt.
Service en persoonlijke aandacht Bedrijven kunnen zich bijvoorbeeld onderscheiden met
locatie,kwaliteitvanvoorzieningenenprijs.Datzijnnamelijk
factoren die voor consumenten van belang zijn bij de
keuzevooreenfitnesscentrum.Omsuccesvoltezijnzullen
fitnessondernemers dus moeten inspelen op de wensen van
de klanten. Dit kan leiden tot fitnesscentra voor specifieke
doelgroepen. Bedrijven met een duidelijke positionering in de
marktzullenereerderinslagenklantenaanzichtebinden.En
klantenbindingiswaarhetomdraait,nudeconcurrentiein
de branche toeneemt.
Achtergrondinformatie
VakbladenBodyBiz
Fitness Update
Fit!Magazine
Leisure Management
OrganisatiesNaam Plaats Telefoonnummer URL
VerenigingFit!Vak Oosterbeek (026)3390730 www.fitvak.com
EuropeanAssociationforFitness Weert (0495)533229 www.efaa.nl
Professionals(EFAA)
VerenigingvanExclusieveSportcentra Vlaardingen (010)4742658 www.ves.nl
(VES)Wellnessplatform Woerden (0348)489489 www.
wellnessplatform.nl
Horeca en recreatie
Rabobank Cijfers & Trends
Rabobank Cijfers & Trends, 32e jaargang, juli 2008 1
Wellnesscentra en sauna’s
Een wellnesscentrum of sauna beschikt veelal over binnen-
en buitensauna, binnen- en buitenzwembad, dompelbad,
stoombad, whirlpools, voetenbad, kruidenruimte,
zonnebanken, relaxruimte, bar / kantine en restaurant.
Tevens is er vaak plaats voor een massagesalon en
schoonheidsinstituut of fitnessruimte. Synergie-effecten
ontstaan door het aanbod van een volledig dienstenpakket
bestaande uit sauna, beautycentrum, massagefaciliteiten,
zonnebanken en arrangementen.
Trends • Wellnescentraensauna’swordengroterenbiedensteeds
meer voorzieningen.
• Fitnessbedrijvenbiedensteedsvakersaunafaciliteitenaan.
• Deconsumenthechtsteedsmeerwaardeaangezondheid
enuiterlijk.
• Consumentheefteentoenemendebehoefteaan
ontspanning.
• Alleswattemakenheeftmetontspanning,genoteneen
goedgevoel,metanderewoordenWellness,wintsterkaan
populariteit.
• Opkomstvanwellness-vakanties;dereisbrancheziet
dergelijkevakantiesalseenblijvendetrend.
• Hetaanbodendiversiteitvancomplete(beauty)
arrangementen groeit.
• Nadeopkomstvanherencosmeticaen
gezondheidsmagazines voor mannen wordt het ook steeds
gewoner voor mannen om een bezoek aan de sauna te
brengen.
Kansen en bedreigingen • Consumentheeftmeeroogvooreengoedeverzorgingvan
lichaam en geest.
• Devegrijzingendeverslechterendegezondheiddoor
drukkelevensstijlenhebbenbaatbijdoelgerichte
preventie-behandelingen.
• Detoetredingsdrempelvoornieuweaanbiedersishoog.
• Hetverzorgingsgebiedvaneensaunakanheelgrootzijn,
zelfslandelijk.
• Gekwalificeerdpersoneelissteedsmoeilijkertekrijgen.
• Demarktgroeiisbeperktendeconcurrentieneemttoe.
Perspectief
WellnessEen druk leven met stress en irritaties, slechte eetgewoonten,
te weinig beweging en als gevolg hiervan -op latere
leeftijd-allerleiwelvaartziektes.Datisvooreengroeiende
groep mensen de realiteit van dit moment. Steeds meer
mensen erkennen hun behoefte aan een prettige en
evenwichtigeleefstijl.Ditbetekentbehoefteaanontspanning
/onthaastingenaandachtvoorgezondheidenuiterlijk.
Een bezoek aan een wellnesscentrum of sauna kan deze
behoeftengoedinvullen.Erzijntweevormenvanwellness
teonderscheiden,namelijkwellnessdoorinspanningen
wellnessdoorontspanning.Deinspannings-wellnesslegt
denadrukophetlichamelijkewelzijnvanmensen.Hetgaat
hierbijomsportcentrametuitgebreidesportvoorzieningen
enadditionelefaciliteitenendienstenwaarondersauna’s
enbaden.Deontspannings-wellnesslegtdenadrukop
ontspanning,rustengeestelijkwelzijn.Bijdezevormishet
aanbodvanfaciliteitenzoalssauna’senspa’sveelbredervan
opzet.
Personeel belangrijke succesfactorGoedopgeleidpersoneelwordtalleenmaarbelangrijker,
maarookschaarser.Deconsumentverwachtnietanders
dan dat de technische instrumenten en faciliteiten van
uitstekendekwaliteitzijn.Bedrijvenmetservicegericht
personeel met een hoog niveau van sociale omvang zullen
dewinstmaken.Degroeidiedemarktdekomendejaren
doormaaktzalhetkafvandekorenscheiden.Bedrijven
Rabobank Cijfers & Trends
Rabobank Cijfers & Trends, 32e jaargang, juli 2008 2
moeten zichzelf goed profileren en hierin keuzes maken.
Zodatdeconsumentmetdejuisteverwachtingennaarhet
bedrijfkomt.
Diversiteit in marktDeopkomstvannieuwebedrijvenindebranchewordt
geremddoorallebureaucratie.Hetverkrijgenvanalle
vergunningkostmeertijddanhetbouwenzelf.Daarnaast
wordt de markt steeds breder. Zo zien we een sportschool die
spafaciliteiten biedt, maar ook een spa die sportfaciliteiten
biedt.Erontstaateenenormemozaikvanbedrijvendieeerst
inanderemarktenopereerden.Demultifunctionaliteitzal
alleenmaarverdertoenemen.Deverwachtingisdatovertien
totvijftienjaarallegrotefitnesscentraookeenuitgebreide
saunacultuurbiedenalsextrafaciliteit.Ditbetekent
toenemendeconcurrentievoorhetsaunabedrijf.
Toenemende schaalvergrotingSchaalvergroting zet door zodat de toetredingsdrempel
voor nieuwe aanbieders hoog is vanwege het forse
investeringsniveau.Waarmogelijkbreidensauna’sde
voorzieningen buiten uit zodat men ook in de zomer
verzekerdisvaneenacceptabelomzetniveau.Dekleinere
sauna’skrijgenhetsteedsmoeilijkeromdatzijonvoldoende
in kunnen spelen op trends en behoeften in de markt.
Omhettoekomstperspectieftewaarborgenzullenzijzich
moeten richten op de doelgroepen die behoefte hebben aan
eenkleinschaligesaunametveelkwaliteitenpersoonlijke
aandacht.
Achtergrondinformatie
VakbladenSauna & Spa
Wellnesslife
Massage Zaken
Leisure Management
OrganisatiesNaam Plaats Telefoonnummer URL
Dutch Spa Association Wageningen www.dutchspa.nl
Nederlandse Saunavereniging (NSV) Zwolle (038) 460 23 10 www.nsv.nl
Thermen & Beauty Group Nederland Zoetermeer (0900) 235 23 28 www.thermenenbeauty-
group.nl
RECRON, bedrijfsgroep Sauna en Thermen Driebergen (0343) 52 47 00 www.recron.nl
Wellnessplatform Woerden (0348) 48 94 89 www.
wellnessplatform.nl
Top Related