ZEE WOORDENEen speurtocht naar de naamsverklaring van zandbanken, geulen en andere ‘zee-begrippen’

H e b je je w e l e e n s a fg e v ra a g d w a a ro m d e z a n d b a n k ‘T ra p e g e e r ’ zo h e e t, o f h o e d e ‘ k a b e l ja u w ’ aa n z ijn n a a m g e k o m e n is?O f b e n je v e e le e r b e n ie u w d n a a r d e p e rs o o n a c h te r d e ‘T h o rn to n b a n k ’ o f n a a r d e o n ts ta a n s g e s c h ie d e n is v a n d e m a r i t ie m e te rm ‘ k ra a ie n n e s t ’ ? G een n o o d , w i j z o c h te n d e b e te k e n is v a n d e m e e s t in t r ig e re n d e z e e w o o rd e n v o o r je o p en p re s e n te re n h ie r u it

p e r e d it ie v a n De G ro te R ede tw e e te rm e n : te lk e n s één n a a m v a n e e n z a n d b a n k o f g e u l o p z e e , en één n ie t - to p o n ie m .M e t d e h u lp v a n ee n e x p e r te n - te a m w a a g t De G ro te R ede z ic h o p h e t g la d d e ijs v a n d e h is to r is c h e en e ty m o lo g is c h e w o o r d ­v e r k la r in g en la a t je m e e g e n ie te n v a n d e ‘ b e s t p ro fe s s io n a l ju d g m e n t ’ v a n d e z e z e e w o o rd e n a a rs .

Magda Devos, Roland Desnerck, Nancy Fockedey, Jan Haspeslagh, Willem Lanszweert, Jan Parmentier, Johan Termote, Tomas Termote, Dries Tys, Carlos Van Cauwenberghe, Arnout Zwaenepoel, Jan Seys

WESTDIEPHet W e s td ie p is een la n g g e re k te g e u l,

d ie n a g e n o e g e v e n w ijd ig lo o p t m e t de k u s t l i jn van M id d e lk e rk e to t b ijn a in D u in ke rke . De g e u l is 2 4 km la n g en m a x im a a l 2 km b re e d . Ze z it in g e k le m d

tu s s e n tw e e n o o rd o o s t/z u id w e s t-g e r ic h te

z a n d b a n k c o m p le x e n : een la n g w e rp ig g e h e e l van k u s tb a n k e n te n z u id e n (H ills b a n k , T rapegeer, B ro e rs b a n k en Den O ever) en de z e e w a a rts g e le g e n N ie u w p o o rtb a n k en S m a lb a n k te n n o o rd e n . Ten z u id e n van de

la a ts tg e n o e m d e b a n k is de g e u l op ha a r d ie p s t, to t ru im a c h ttie n m e te r b e n e d e n he t n u ln iv e a u van h e t L A T -re fe ren tiesys tee m

(z ie P oppe 2 0 0 7 ).

E e n v e il ig w a c h t g e b ie d v o o r s c h e p e n

Het W e s td ie p is d ire c t b e re ik b a a r v a n u it N ie u w p o o rt en to e g a n k e li jk lang s v ie r v a a rro u te s . V ia de Z u id k o te p a s (g e lege n tu s s e n de H ills b a n k en de T rapegeer)

ku n n e n sch e p e n k o m e n d e van D u in ke rke , d it “ d ie p ” b e re ik e n . V ia de N o o rd p a s , een e b g e u l tu s s e n h e t d u o S m a lb a n k - N ie u w p o o rtb a n k en de N egenvaam ,

ku n n e n ze v e rv o lg e n s d o o rs to m e n na a r de d ie p e re s c h e e p v a a rtro u te W e s th in d e r-

S ch e ld e m o n d in g . V ia de N o o rd o o s tp a s is er to e g a n g to t de G ro te Rede, v ia de O os tp a s to t de K le ine Rede. B ove n d ie n v o rm d e he t W e s td ie p d o o r z ijn l ig g in g d ic h t b ij de ku s t

een g e s c h ik te w a c h tp la a ts v o o r sch e p e n op w e g na a r de haven van N ie u w p o o rt. Die

fu n c tie is m e e b e n o e m d in één van de o u d e re n a m en v o o r de g e u l, d ie v e rd e ro p te r sp ra ke

k o m t.

Een d o o r z ic h t ig e n a a m ...

De e ty m o lo g is c h e v e rk la r in g van

W e std ie p h e e ft n ie t ve e l v o e te n in de aa rde . H et W e s td ie p is im m e rs een d ie p te o f g e u l, g e le g e n in h e t w e s te li jk B e lg isch d e e l van de N oo rdzee . Tai van n a m en v o o r g e u le n op zee

o f in r iv ie rm o n d in g e n d ra g e n een naam m e t

he t g ro n d w o o rd d ie p . Zo b e v in d t e r z ich in he t B e lg isch d e e l van de N oo rdzee o o k n o g een U itd ie p (een g e u l tu s s e n de M id d e lk e rk e B ank en de O o s te n d e b a n k ), v in d e n w e

in de N e d e rla n d se V o o rd e lta na m en a is S te e n d ie p , M id d e td ie p en S c h o u w e n d ie p , en

is he t W a d d e n e ila n d Texel van h e t va s te la n d g e sch e id e n d o o r h e t M a rs d ie p . Onze n o o rd e rb u re n ke n n e n o o k een H o lla n d s D iep , een g ro te r iv ie ra rm d ie R ijn en M aas v ia he t

H a rin g v lie t m e t de N oo rdzee v e rb in d t.H et s u b s ta n t ie f d ie p is de v e rz e lfs ta n d ig d e

vo rm van he t b ijv o e g li jk n a a m w o o rd d ie p , en b e te k e n t in w ezen h e tz e lfd e a is de a f le id in g d ie p te . B e ide w o o rd v o rm e n k w a m e n a l n a as t e lk a a r v o o r in h e t O u d n e d e rla n d s , m a a r d ie p

w o rd t va n o u d s b e p a a ld e li jk to e g e p a s t op p la a tse n w a a r h e t w a te r d ie p is.

O ok in E n g e ls ta lig e m a r it ie m e to p o n y m ie z ijn he e l w a t “ D eeps” te tra c e re n , m e t v o o ro p he t C h a lle n g e r Deep. Deze lo c a tie is , m e t z ijn 10.911m d ie p te , he t a lle rd ie p s te p u n t in de

oceaan . S le ch ts d r ie le ve n d e z ie le n s la a g d e n

e r o o it in om deze o n h e rb e rg z a m e p le k m e t een b e zo e k te v e re re n : de A m e rik a a n s e m a r in ie r Don W a lsh en de Z w its e rs e g e le e rd e Jacques P iccard in i9 6 0 aan b o o rd van he t d u ik tu ig T r ie s te , en Jam es C am eron ,

de C anadese m a k e r van de ka sk ra ke rs A va ta r en T ita n ic , op 26 m a a rt 2012 m e t he t

o n d e rw a te r tu ig D eepsea C ha lle nge r.

I Op deze zeekaart van de Franse hydro- graaf Beautemps-Beaupré uit 1820 is er nog sprake van de "Rade de N ieuport" (Rede van Nieuwpoort) ter aanduiding van het diepe vaarwater tussen De Panne en Nieuwpoort. Vanaf de kaart van Stessels (1866) verander­de dit naar Westdiep. (Beautemps-Beaupré, 1802)

M"

K /' /1-' X '

--------3 \ -----------

K \

i t

|t I l i Jl hJ V / i P

3 0v u z IDE GROTE REDE] 2 0 1 3 • 35

. . .V a n r e c e n t e v o o r s p r o n g

K e n n e lijk is he t to p o n ie m W e std ie p b e tre k k e li jk re ce n t o n ts ta a n . De o u d s te

ze e k a a rt w a a ro p h e t ve rm e ld s ta a t, is de e e rs te ve rs ie van de k a a rt d e r “ V la a m se B a n ke n ” , sa m e n g e s te ld d o o r A ugu s te -Jo se p h

S te sse ls (1 826-1875). Van dan a f v e rs c h ijn t W e std ie p op a lle m o d e rn e ze e k a a rte n . Op o u d e re ka a rte n d ra a g t de g e u l v e e la l geen na am , a l z ijn e r tw e e w a a r d a t w é l h e t geva l is . In de N ie u w e L ic h te n d e Z e e -F akke l van

Johannes van K eu len en C laes Ja n szV o o g h t

(1681-84) is e r s p ra k e van “ h e t N ie u la k ” .Deze b ro n v e rm e ld t w o o rd e lijk : “ Tussen d e B ro e rs -b a n k , e n K a a m s [D e Cam s], de N o o rd e r-k a a m s e n S m a lb a n k , lo o p t een

k a n a e l g e n a e m t ’ t N ie u la k , is n ie t w e y d e r a is 2 k a b e l le n g te is in ’ t m id d e n in d e C uyt

d ie p 13 a 14 v a d e m /m a e r d ro o g t a e n d e K aam s s te y i o p /e n o o k a e n d e S m a lb a n k de s g e ly k s ” . O n te g e n s p re k e lijk g a a t h e t h ie r om he t W e s td ie p . V e rd e r b e n o e m t o o k C harles -

F ranco is B e a u te m p s -B e a u p ré (1776-1854),

de Franse h y d ro g ra a f en m a rin e o ffic ie r, deze g e u l. Op z ijn k a a rt u it 1802 g e w a a g t h ij van de “ Rade de N ie u p o r t” , w a a r in ra d e de Franse v o rm is van h e t w o o rd rede .

H et W e s td ie p w o rd t h ie r du s b e n o e m d a is een re d e , d .i. een v e il ig e lig p la a ts v o o r

sch e p e n op k o r te a fs ta n d van de ku s t.Z oa ls o o k de g e u le n K le ine Rede en G ro te Rede v o o r O o s te n d e , h e e ft he t W e s td ie p d o o r de e e uw en heen de ro l g e s p e e ld van

w a c h tp le k v o o r sch e p e n op w e g n a a r de haven van N ie u w p o o rt.

s , m n n ú G R A V H H f í t M

lïB I .A r ÔTK M >H U I )E F K AN F Ep i a i r p

F .l j r a 'R r iü r plu" i ' ij .H J É T ■ i U U J IL FP *

SI l i l ia ta * iLr La IL iil UW I I rilp * ( ‘ n J lfH irP

t A» ■ ¿4 ¿ n /.fa. \ rA . 4' | k j j s u v f i. K i a ^ i «TaÁ-1* jñ i A prPá

— -t-jl 4 na-. . - J ^ J“ I L .1 1 lA ia in Jp / aa¿aa

P I ■ J J - I h t k u i J r JL r. ■ ■ J Pi Has.Tr a

p h i j i i n ■ ira u jwpiniulh■Pb Pg-J- X «T SI

VLIZ IDE GROTE REDE] 2 0 1 3 • 3531

SAS

Een sas o f s c h u ts lu is is een w a te r ­b o u w k u n d ig k u n s tw e rk om sch e p e n van he t ene w a te rp e il n a a r h e t a n d e re te b re n g e n . Het b e s ta a t u it een w a te rb a s s in m e t

re g e lb a a r p e il, in he t AN s c h u t- o f s tu is k o tk g e n o e m d , aan b e id e z ijd e n a fg e s lo te n d o o r

s lu is d e u re n o f s a sd e u re n . Een s ch ip d o o r h e t sas heen le id e n h e e t s c h u tte n o f, in he t B e lg isch N e d e rla n d s , versassen .

De s lu is w a c h te r d ie de s c h u ts lu is b e d ie n t,

w o rd t o o k s a s m e e s te r g e n o e m d en d ie n s h u is is h e t s a sh u is .

E e n ‘z e e f ’ v o o r s c h e p e n

H et w o o rd sa s is van Franse o r ig in e , a l lig g e n de w o r te ls van he t h u id ig e

Franse sa s in de b e te k e n is ‘s c h u ts lu is ’ in de z u id e li jk e N e d e rla n d e n . M e e r b e p a a ld in he t G ra a fscha p V la a n d e re n e n /o f he t H e rto g d o m B ra b a n t, tw e e

v o rs te n d o m m e n d ie in ho ge m a te tw e e ta lig w a re n . A an de L a a tm id d e ln e d e rla n d s e o f

V ro e g n ie u w n e d e rla n d s e o o rs p ro n g van zo w e l h e t Franse a is he t N e d e rla n d se sas ‘s c h u ts lu is ’ l ig t h e t Franse w o o rd sas, in he t O u d fra n s o o k s a a z en saz. Dat g a a t te ru g

op m id d e le e u w s L a tijn s e ta c iu m ‘z e e f van d ie re n h a a r ’, een a f le id in g van K la ss ie k L a tijn

s (a )e ta , d a t ‘s tu g , b o rs te l ig d ie re n h a a r ’ b e te k e n t. In de o u d s te Franse b ro n n e n h e e ft sa s s p e c if ie k b e tre k k in g op een z e e f van p a a rd e n h a a r, la te r v e r ru im d e de to e p a s s in g

n a a r a lle rh a n d e z ifte n en te e m se n .De o v e rd ra c h t van de z e e f-b e n a m in g op een

b e p a a ld ty p e s lu is , n l. een sas, g e b e u rd e d o o r v e rg e li jk in g . M en za g h e t sas a is een s o o r t van z e e f w a a rd o o r m en sch e p e n la a t passe ren .

S a s in d e b e t e k e n is ‘s c h u t s l u is ’ e e r s t in h e t NEDERLANDS?

De v ra a g d a a rb ij is in w e lk e ta a l d ie o v e rd ra c h t he t e e rs t is g e b e u rd : in he t

N e d e rla n d s o f in he t Frans? N a u w k e u rig b ro n n e n o n d e rz o e k d o o r De T o lle n a e re en B a ld in g e r (1992) b ra c h t aan h e t l ic h t d a t he t w o o rd in z ijn w a te rb o u w k u n d ig e b e te k e n is

in h e t N e d e rla n d s v ro e g e r is ve rm e ld

dan in he t Frans. De o u d s te c o n tro le e rb a re b e w ijs p la a ts d u ik t op in 1551. In een N e d e rla n d s ta lig e te k s t is s p ra ke van een s c h u ts lu is o f za s op de z o g e n a a m d e N ieuw e V a a rt o f S a sse va a rt, een tu s s e n 1547 en 1549

g e d o lv e n v e rb in d in g s k a n a a l tu s s e n G en t en

de B ra a km a n , to e n te r t i jd een b re d e arm van de W e s te rs c h e ld e . N aar d it sas is h e t s ta d je g e n o e m d d a t d a a r t i jd e n s he t g raven van h e t ka n a a l o n ts to n d : Sas van G en t o f - in

■ Een mooi voorbeeld van een reeks opeenvolgende sassen via dewelke schepen een hoogteverschil kunnen overbruggen, is te vinden ten westen van de Zuid-Franse stad Béziers.Het Fonserannes complex van 8 sluiskamers werd er tussen 1673 en 1680 gebouwd op het Canai du M id i en laat bootjes toe over nauwelijks driehonderd meter afstand, een hoogteverschil van 21 ,5 m te slechten (Wikimediaj

32 VLIZ DE GROTE REDEI 2 0 1 3 • 35

de v o lk s m o n d - k o r tw e g Sas. Het d o c u m e n t

in k w e s tie is een te B ru sse l u itg e v a a rd ig d e k e iz e r li jk e o rd o n n a n t ie van K are l V o ve r de s c h e e p v a a rtre c h te n van de s ta d G ent op de N ieuw e V a a rt. De p a ssage , in e x te n so

a a n g e h a a ld d o o r De T o lle n a e re en B a ld in g e r, s t ip u le e r t o n d e r m e e r:

"... d a t n y e m a n t... g h e b ru y c k e n d e ... d e n ye w e v a e r t. . . e n s a l m o g e n s ta p e le n , ve rc o o p e n o f t o n t la d e n e e n ig h e g o e d e n ...

ta n cx d e rz e lv e r v a e r t van d e n la n td i jc k a f t b y d e r s lu y s e g h e n a e m t Joos H a m e rtyn cx

S tu ys m i t e n d e d a e r in n e b e g re p e n Zas o f t re c e p ta c le ... v o e rd e n s e tve n la n d td i jc k g h e m a e c t m its g a d e rs d e w e rcke n o ic k b y h e n g h e d a e n le g g e n u p tz e lfv e Zas

z o o d ie je g h e w o ird e t i jc k z y n g h e n a e m t s c h y n c k e td y c k e n e n d e ry s e rn h o o fd e n ,... ”

U it d i t u it t re k s e l b l i jk t d a t m e t s lu y s e en z a s v e rs c h ille n d e zake n w o rd e n b e d o e ld . De s lu is van Joos H a m e rlyn cx w a s k e n n e lijk geen

“ s a s ” , m a a r w e ll ic h t een kee r- o f s p u is lu is .B ij z a s s ta a t he t s y n o n ie m re c e p ta b le , een

Frans w o o rd v o o r ‘ re c ip ië n t ’ . O f w e d a a ru it m o e te n b e s lu ite n , zo a ls h e t EWN d o e t, da t sa s a a n v a n k e lijk a lle e n de s c h u tk o lk , du s he t w a te rb a s s in van he t sas b e n o e m d e , is w e in ig w a a rs c h ijn li jk . B ij de n a a m so ve rd ra ch t

m o e t m en de h e le s lu is c o n s tru c t ie , m e t

d e u re n en a l, v o o r og en h e b b e n ge h a d , w a n t a lle e n d a t g e h e e l la a t z ich v e rg e lijk e n m e t een zee f. V e e le e r d ie n t re c e p ta b le h ie r om te v e rd u id e lijk e n d a t h e t n ie t om een g e w o n e s lu is g a a t, m a a r om een in s ta lla t ie

m e t een w a te rb e k k e n , d ie d a a rd o o r een

s o o r t van re c ip ië n t v o rm t. Tussen h a a k je s z ij ve rm e ld d a t he t Van D ale E tym o lo g isch W o o rd e n b o e k de v ro e g s te v in d p la a ts van N e d e rla n d s sas , n l. in de s a m e n s te ll in g

s a sd e u re , a n d e rh a lv e e e u w e e rd e r d a te e r t dan De T o lle n a e re en B a ld in g e r, n l. in 1403.

D ie d a te r in g v a lt e ve n w e l n ie t te v e r if ië re n w a n t Van D ale v e rm e ld t z ijn b ro n n e n n ie t.In he t M id d e ln e d e r la n d s c h W o o rd e n b o e k , w a a ro p d o o rg a a n s de d a te r in g e n in Van Dale s te u n e n , s ta m t de o u d s te a tte s ta t ie van sas en s a s d e u re u it 1563:

“ Tsetve w a te r in d e v i jv e r a ls o o g e h o u d e n w e ze n d e m e tte o p p e rs te s a s d e u re to t th ie n v o e te n h o o c h b o v e n d e n g r o n d t

a td ae r, s o s a l m e n d a e r van so m e rs d a e ch s c o n n e n e m p to y e re n to t s p yse n

v a n t v o o rn , sa s d e v i j f o p p e rs te v o e te n w a te rs , in h o u d e n d e d e n o m b e r van X X X IIII d u s e n t s c a c h te n w a te rs . ”

De e e rs te Franse v e rm e ld in g van sas in d ie z e lfd e w a te rb o u w k u n d ig e b e te k e n is d a te e r t van ru im een ha lve e e u w la te r.In 1610 w o rd t d o o r de a a rts h e rto g e n A lb re c h t en Is a b e lla een b e s c h ik k in g u itg e v a a rd ig d , d ie een v e r ta l in g be va t

van de boven a a n g e h a a ld e te k s t u it de o rd o n n a n t ie van 1551. D aarin is s p ra ke van “p rè s d e ie s c lu s e d ic te e n th io ls jo o s

H a m e rtin c x s tu ys , ave cg e t y c o m p r in s le S as o u re c e p ta b le fa ic t a u d e v a n t I e d ic t

L a n td y c k .. .” . De o n d e r lin g e c h ro n o lo g ie van de o u d s te v e rm e ld in g e n - e e rs t in

he t N e d e rla n d s , d a a rn a pas in he t Frans - s u g g e re e rt d a t de n a a m s o v e rd ra c h t van de z e e f op de s c h u ts lu is in he t N e d e rla n d s is

g e b e u rd . V ra a g is e c h te r o f d ie c h ro n o lo g ie w e l de ju is te h is to r is c h e to e d ra c h t o n th u lt .In he t N e d e rla n d s is e r im m e rs geen s p o o r

te b e ke n n e n van een Frans o f M id d e lla t i jn s le e n w o o rd van de g e d a a n te sa s o f een d a a rm e e te v e rb in d e n w is s e lv o rm , d a t een o f an d e re z e e f zou h e b b e n a a n g e d u id . A is

zo ’ n w o o rd n ie t b e s to n d in onze ta a l, dan m o e t de b e te k e n is o v e rg a n g z ich in he t

Frans h e b b e n v o lt ro k k e n , en is he t lo u te r to e v a l d a t he t w o o rd m e t z ijn n ie u w e b e te k e n is n ie t e e rd e r in een Frans g e s c h rift is n e e rg e s la g e n . M is s c h ie n c irc u le e rd e he t w o o rd a l o n d e r F ra n s ta lig e w a te rb o u w e rs , en h e b b e n de - tw e e ta lig e - a m b te n a re n

van de k e iz e r li jk e k a n s e la r ij h e t a is v re e m d w o o rd g e ïn tro d u c e e rd to e n ze in 1551 de te k s t o p s te ld e n van de o rd o n n a n t ie o ve r de s c h u ts lu is op de N ieuw e V a a rt. Een in d ic a tie d a a rv o o r is m is s c h ie n d a t de s te lle rs he t n u t t ig o o rd e e ld e n om sa s te r v e rd u id e li jk in g

van een s y n o n ie m te v o o rz ie n , n l. re c e p ta b le . O ok een Frans w o o rd , w a a rva n geen o u d e e q u iv a le n te n te v in d e n z ijn in de

N e d e rla n d se w o o rd e n s c h a t.

’t s p r in g s a s , ’t s a s EN SAS-SLIJKENS

Hoe dan o o k , he t l i jd t geen tw i j fe l d a t de b e te k e n is e v o lu t ie van sa s een V la a m s / B ra b a n ts v e rh a a l is . Dat z ie je o o k aan de

g e o g ra fis c h e s p re id in g van he t w o o rd in de h e d e n d a a g se d ia le c te n : h e t k o m t e n ke l in V la a n d e re n , B ra b a n t en Z e e land voo r.In de N e d e rla n d se s ta n d a a rd ta a l h e e ft he t

w o o rd a l v ro e g b u rg e rre c h t v e rw o rv e n , in de Franse d a a re n te g e n b le e f h e t e e u w e n la n g

b e p e rk t to t he t n o o rd e li jk - re g io n a le , zeg m a a r B e lg isch e Frans. Pas in de tw e e d e h e lf t van de i 9 de e e u w w o rd t sa s ‘s c h u ts lu is ’

g e h o n o re e rd in de g e za g h e b b e n d e Franse w o o rd e n b o e k e n .

N e d e rla n d s sa s w e rd in h e t Engels

a is sa sse o n tle e n d en v e rs c h ijn t e r v o o r he t e e rs t in he t m id d e n van de i 7 de eeuw . W a a rs c h ijn li jk w e rd he t w o o rd e r g e ïn tro d u c e e rd d o o r de Z eeuw se in p o ld e ra a r C o rn e liu s V e rm u ijd e n u it T h o le n , d ie in N o o rd -E n g e la n d a c t ie f w as

b ij de d ro o g le g g in g van de m o e ra sse n ro nd D oncaste r. In z ijn v e rs la g d a a ro ve r u it 1642, te ve n s de o u d s t b e k e n d e E n g e ls ta lig e v in d p la a ts van sasse , h e e ft h ij h e t o ve r “ A

S asse to b e s e t to le t w a te r in to o ld W e tlan d to p re s e rv e N a v ig a t io n ” (OED i.v. sasse ).

W el b l i jk t sa sse h ie r n ie t te v e rw ijz e n na a r een s c h u ts lu is , m a a r n a a r een s p u is lu is .Dat w ijs t e r k la a rb li jk e l i jk op d a t h e t w o o rd in V e rm u ijd e n s N e d e rla n d se m o e d e r ta a l

a l v o o r v e rs c h ille n d e s o o rte n s lu iz e n w e rd

g e b ru ik t , een to e p a s s in g s v e rru im in g d ie w e o o k a a n tre ffe n in de d ia le c te n van w e s te li jk V la a n d e re n (z ie W VD I, 8 : 505 en 5 0 8 , De Bo

en T e ir lin c k i.v. sas). D aar w o rd e n kee r- en

s p u is lu iz e n op k le in e w a te r lo p e n o o k som s sa s g e n o e m d . De s lu iz e n in s ta lla t ie aan de z e e z ijd e van de s p u ik o m in O o s te n d e - en b ij u itb re id in g de h e le s p u ik o m - h e e t in

de v o lk s m o n d n o g s te e d s ’ t S p rin g sa s , een naam d ie e e r t i jd s o o k g e b ru ik t w e rd

v o o r de s p u is lu is aan de m o n d in g v a n de O ude Ijz e r in N ie u w p o o rt . De naam van he t B red ense d o rp ‘ tS a s , th a n s o ff ic ie e l Sas- S tijk e n s , g a a t dan w e l w e e r op een ‘e c h t’

- in tu s s e n v e rd w e n e n - sas te ru g . Het w e rd op 12 fe b ru a r i 1676 p le c h t ig in g e va re n d o o r

h e r to g K are i V illa h e rm o s a , la n d v o o g d van de H a b sb u rg se N e d e rla n d e n en tu s s e n 1675 en 16 80 h ie r de n o g m in d e r ja r ig e S paanse k o n in g K are l II v e r te g e n w o o rd ig e n d . Ter

g e le g e n h e id van de p le c h tig e in h u ld ig in g van h e t sas w e rd v o lg e n d ja a rs c h r if t g e m a a k t

(G a illa rd 18 59 : 2 7 9 -8 0 ):

a is C onY nC k K areL C onY nC k Was s o o Was g e M a e C k t h e t sLYcke sas

e n h e r to g ka reL g o U V e rn e U r D an V o e r h e t e e rs te s C h lp D a e r D eU r

En w a t m e t s p u ie n , v e r l a t e n ,OVERTOMEN, SLUIZEN...?

Tot s lo t la a t ons so s -v e rh a a l n o g een v ra a g

o n b e a n tw o o rd : hoe w e rd e n s c h u ts lu iz e n g e n o e m d v o o r he t w o o rd sa s z ijn in tre d e m a a k te in de N e d e rla n d se w o o rd e n s c h a t? A l in de m id d e le e u w e n im m e rs b e s to n d e n er

w a te rb o u w k u n d ig e c o n s tru c t ie s om b o te n van h e t ene n a a r he t a n d e re w a te rp e il ove r

te b re n g e n , w a a ro n d e r o o k s c h u ts lu iz e n . Die la a ts te n o e m d e m en s p u i o f v e r la a t, w o o rd e n w a a r w e in een v o lg e n d n u m m e r van De G ro te Rede u itg e b re id e r op te ru g k o m e n .

Bronnen• Beautemps-Beaupré C.-F. (1802). Reconnaissance

Hydrographique de la Cote Nord de France, Gravelines, Ostende. Fait par ordre du Contre-Amiral Decres Ministre de la Marine et des Colonies (dans les Campagnes de l’An IX et de l’An X.). Dépot de la Marine: Paris. 1 map.

• De Bo L.L. (1892). Westvlaamsch Idioticon. Gent.• De Flou K. (1914-1938, Woordenboek der Toponymie

van Westelijk Vlaanderen, Vlaamsch Artesië, het Land van den Hoek, de graafschappen Guiñes en Boulogne, en een gedeelte van het graafschap Ponthieu, 18 delen. Brugge.

• Poppe H. (2007). Waar ligt het nulniveau op zee?De Grote Rede nr. 20 (november 2007): 24.

• De Tollenaere F. & K. Baldinger (1992), “ Wie verhält sich fr. sas ‘Schleusenkammer’ zu ndl. sas ‘Schleuse’?” ,in: Zeitschrift für Romanische Philologie 108, 254-263

• EWN = Philippa M., Debrabandere F. & Quak A. (2003- 2009), Etymologisch woordenboek van het Nederlands, 4 delen. Amsterdam, Amsterdam University Press.

• Gailliard B.J. (1849). Kronyk o f Tydrekenkundige beschryving der stad Brugge sedert derzelver oorsprong to t op heden. Brugge.

• MNW = Verwijs E. & Verdam J. (1885-1925): Middelnederlandsch Woordenboek. ‘s-Gravenhage, 9 delen.

• OED = Oxford English Dictionary. Oxford 1933, reprinted 1961 (www.oed.com) .

• Teirlinck I. (1908-1922). Zuid-Oostvlaandersch Idioticon, 3 delen. Gent.

• Van Cauwenberge C. (1971). Hydrografische analyse van de Vlaamse Banken langs de Belgisch-Franse kust.Het Ingenieursblad 40 (19).

• Van Veen P.A.F. & N. van der Sijs (1997). Van Dale Etymologisch woordenboek. Van Dale Lexicografie: Utrecht/Antwerpen.

VUZ IDE GROTE REDE] 2013 • 3533