Er zijn koekoekswijfjes die inmei hun ei al kwijt willen. Na-tuurlijk in andermans nest,want de schuwe dames gaan tewerk volgens een gewiekst pleegouderplan. Het klusje moe-ten ze in een seconde of tien ziente klaren.

Gewoonlijk keren eind aprileerst de koekoeksmannetjes teruguit Afrika, de vrouwtjes een weeklater. De heren bakenen luid-ruchtig territoria af en nemenelke gelegenheid waar om metverschillende wijfjes te paren.Flierefluiters zijn het, maar dedames werken zich ondertussenuit de naad om voor hun kroosteen goed opvangadres te vinden.

„Ze leggen de eieren beslist nietin het wilde weg”, zegt amateur-ornitholoog A. W. Hellebrekers.„Het zoeken van de juiste waard-vogels en geschikte nesten is eeninspannende en tijdrovende be-zigheid.”

De 80-jarige weet waarover hijspreekt. Hij kan bogen op eenhalve eeuw veldervaring met deCuculus canorus in Nederland.Zijn bevindingen noteerde hijbovendien uitvoerig in een boek-je –in eigen beheer uitgebracht–dat met enige aanpassingen eenproefschrift had kunnen zijn.

Wellicht moet het koekoeks-wijfje dit jaar haar legschemavanwege de koude lente aanpas-sen, maar gewoonlijk trekt zedaar drie tot vier weken voor uit.Bij vroegbroedende gastouderskan ze niet eerder dan 10 meihaar ei kwijt. Bij late broederseindigt de legtijd begin juli. Haar‘ouderlijk’ nest bepaalt uiteinde-lijk de waardvogelsoort die zejaar in, jaar uit met eieren op-

zadelt. „Een koekoek die dooreen rietzanger is uitgebroed, legthaar eieren ook weer in het nestvan een rietzanger. Zo ontstaankoekoeksstammen die afhanke-lijk zijn van hun waardvogels.”

VingerafdrukDagen achtereen bespiedt het

wijfje vanaf een uitkijkpost deomgeving om nestbouwendewaardvogels op te sporen. Blijk-baar weet het vrouwtje waar zeop moet letten. Hoewel hij datniet kan bewijzen, denkt Helle-brekers dat de zang van haar ei-gen gastouders, hun gedrag en destand van het nest –in riet of laagin struiken, in bomen of holtes–is ingeprent.

De koekoek volgt vervolgens devorderingen ín het nest, want zogauw daarin enkele onbebroedeeitjes liggen, wacht ze op het mo-ment dat de eigenaars het evenverlaten. Vliegensvlug komt zijdan in actie, pikt een eitje uit hetnest (slikt het vaak in) en depo-neert het hare erin. Een wissel-truc van enkele seconden.

In totaal flikt ze dit kunstje zo’ntwaalf tot vijftien keer, aldus Hel-lebrekers. Hij ontzenuwt daar-mee hardnekkige verhalen dat dekoekoek per seizoen minstenstwintig eieren legt.

Ook over de kleur van het legseldoen allerlei bakerpraatjes deronde. „De koekoek heeft we-reldwijd een enorme variëteit aaneieren. De Britse ornitholoog Ed-ward Charles Stuart Baker publi-ceerde daarover een standaard-werk. Zijn conclusie dat allekoekoekseieren geleidelijk zijnaangepast aan de legsels vanwaardvogels, maakte mij achter-dochtig. Van aanpassing is alleen

sprake als pleegouders heel into-lerant zijn.”

De kleur van haar eieren –inNederland meestal grijsachtig engevlekt– verandert het koekoeks-wijfje gedurende haar leven niet.„Dat is haar vingerafdruk.” Wis-selt zij haar favoriete gastoudersin, bij gebrek aan nesten of perabuis, dan heeft er evenminkleuraanpassing plaats.

Dwars door Europa signaleertHellebrekers wat dat betreft eenopmerkelijke scheidslijn. „Ooste-lijk van de Rijn en de Wezer vindje dikwijls aangepaste eieren bijkritische waardvogels, aan dewestkant veelal onaangepastekoekoekseieren bij tolerantewaardvogels. De betreffendewaardvogelsoort is dan van natu-re niet al te kritisch en accepteertvreemde eieren zonder bezwa-ren.”

Een andere keuzevoorwaarde isdat het aangedragen voedsel ver-teerbare kost voor het jong moetzijn. Dat maakt zaadeters als op-voeders ongeschikt.

DoodvonnisIn Nederland accepteren vooral

kleine karekiet, heggenmus, gras-pieper, gele kwikstaart en riet-zanger een koekoeksei. Na twaalfdagen broeden komt de lelijkeindringer tevoorschijn. Net ietsvroeger dan zijn stiefbroertjes en-zusjes. Zijn nestgenoten-in-de-dop krijgen de kans niet om uithet ei te kruipen. Ook al is hijkaal en blind, hij beschikt overeen aangeboren gedragspatroonom ze een voor een uit het nestte knikkeren.

Het koekoekje blijkt daarvoorperfect toegerust, ontdekte deEngelsman Edward Jenner. De

uitvinder van de koepokken-vaccinatie beschreef in 1788 degevoeligheid van de vleugeluit-einden, maar attendeerde ook opeen speciale holte tussen deschouderbladen. Het jong wiebeltnet zo lang tot het ei in die richelrolt. Daarna strekt hij zijn potenen vleugelstompjes en wipt hetvrachtje over de nestrand.

Luidruchtig leidt de nestpara-siet de bedotte gastouders vervol-gens nog eens om de tuin. Nor-maliter stemt het paar dehoeveelheid voedsel af op hetaantal vragende snavels, maar dekoekoek schreeuwt gewoon watharder en vaker. Zijn gepiepklinkt als het gebedel van eenheel nest jongen.

Op de elfde dag is de schrokopal groter dan vier zangvogelkin-dertjes bij elkaar en op de twin-

tigste dag zelfs dubbel zo zwaar.Bij de geboorte woog hij 3,2gram en vlak voor het uitvliegen,drie weken later, het dertigvoudi-ge! Het volproppen van dit‘monster’ is dan ook een enormeopgave voor de zwoegendewaardvogels. Het doordringende”chisz chisz chisz” spoort depleegouders aan continu hapjesaan te dragen. Het komt zelfsvoor dat toevallig passerendezangvogels het voer voor hunkroost aan de schreeuwlelijk af-staan.

Het geblèr klinkt een hermelijn,wezel of kraai overigens als mu-ziek in de oren, maar als die eenbezoek brengen is het voor hetkoekoeksjong over en uit.

KwetsbaarHellebrekers vraagt zich onder-

tussen af hoelang de typerende

roep van de koekoeksman in Ne-derland nog gehoord zal worden.Enkele jaren geleden gooide hijde knuppel in het hoenderhokdoor te beweren dat vogeltellersstelselmatig de aantallen over-schatten. „Men richtte zich oproepende mannetjes, maar diezwerven veel rond. Bovendienzijn ze in het veld moeilijk vanvrouwtjes te onderscheiden. Hetaantal dubbeltellingen was nietvan de lucht.”

Zijn oproep om tijdens inventa-risaties juist op waardvogelsoor-ten en geparasiteerde nesten teletten, kreeg uiteindelijk gehoor.De ”methode Hellebrekers”bracht een „ontstellende” achter-uitgang aan het licht. „Dankzijmijn boek staat de koekoek op deRode Lijst van bedreigde broed-vogels. Naar schatting komen erin Nederland nog nauwelijks3000 wijfjes voor. De stand isverontrustend laag en holt ach-teruit.

Dat geldt ook voor de waard-vogels. Als die in aantallen ach-teruitgaan, krijgen bepaalde koe-koeksstammen het moeilijk. Infeite zou je elke stam als eenaparte vogelsoort moeten be-schouwen. Daarvoor geldt: weg isweg, want herstel is meestal uit-gesloten.”

Het 220 pagina’s tellende boek

”Heeft de koekoek overlevingskan-

sen?” kan worden besteld door

€ 19,50 te storten op rekeningnum-

mer 43.54.66.313 t.n.v. van A. W.

Hellebrekers te Voorburg (o.v.v.

naam en volledig adres). Een uitge-

breide versie van dit artikel is te le-

zen op www.refdag.nl.

Willem H. Smith

GROTE PANDA – De vier jaar oude Xiang Xiang (”Veelbelovend”) is

de eerste gefokte grote panda die in China in de vrije natuur is vrijgela-

ten. De bamboebeer, geboren en opgegroeid in het Wolong Giant Pan-

da Protection and Research Center, in de provincie Sichuan in het zuid-

westen van China,

leerde in gevangen-

schap een schuil-

plaats bouwen en

voedsel zoeken. Zijn

verzorger (zie foto)

bracht het jonge

mannetje ook bij hoe

het dier zich al krij-

send en bijtend kan

verdedigen. Xiang Xiang wordt in bergachtige Wolongbamboereservaat

via een gps-zender gevolgd. Op deze manier willen de onderzoekers er-

achter komen of door mensen gefokte panda’s in het wild kunnen over-

leven. SPIRIT BEAR – De kermodebeer (”spirit bear”), een witte beer

die leeft in de gematigde regenwouden van de West-Canadese provin-

cie British Columbia, heeft de officiële status van ”zoogdier van de pro-

vincie” gekregen. Premier Gordon Campbell lost daarmee een belofte

in, gedaan tijdens de jaarlijkse troonrede. Hij opende onlangs eveneens

een nieuwe tentoonstelling over deze zeldzame ondersoort in het Royal

B. C. Museum te Victoria. Bezoekers zien onder andere drie opgezette

exemplaren die Francis Kermode, de voormalige directeur naar wie het

dier vernoemd is, een eeuw geleden verwierf. De witte vacht van de

beer is het gevolg van een genetische afwijking die voorkomt bij zwar-

te beren in het gebied. De officiële status ondersteunt de in februari af-

gekondigde bescherming van 200.000 hectare aan leefgebied van de

spirit bear. Verder is de jacht op deze beer verboden.

dinsdag 9 mei 2006 PAGINA 16Reformatorisch Dagblad

Korhoenders of nijlganzen?Het was een opmerkelijk bericht eind vorige maand. In ge-vangenschap gefokte korhoenders mogen niet worden uitge-zet in Het Nationale Park De Hoge Veluwe. Dit bepaalde derechtbank in Amsterdam in een zaak van Stichting De Fau-nabescherming tegen het ministerie van Landbouw. Tweeargumenten leken daarbij van groot belang. In de eersteplaats de verwachting dat de herintroductie vruchteloos zouzijn omdat de milieuomstandigheden voor korhoenders der-mate ongunstig zijn dat een uitzetpoging tot mislukken ge-doemd is. In het verlengde daarvan werd de vrees uitgespro-ken voor eventuele schade aan de weinige nog resterendeNederlandse korhoenders. Deze vogels komen nog maar opéén plaats –in Salland– in het wild voor. De kleine en kwets-bare populatie heeft een unieke genetische samenstelling enis optimaal aangepast aan het leven in het West-Europeselaagland, zo beweren tegenstanders van de uitzetting. Derechtbank is het eens met de stelling dat het risico van ver-menging van de Sallandse vogels met de uitgezette exempla-ren niet denkbeeldig is, waardoor de unieke Sallandse kor-hoen zou verzwakken en op den duur verdwijnen.

In theorie hebben de bezwaarmakers gelijk. Uit het zomaar(her)introduceren van planten of dieren is zelden iets goedsvoortgekomen. En korhoenders dreigen uit Nederland teverdwijnen omdat er iets fundamenteel mis is met hun leef-milieu. Zolang daarin geen verandering optreedt, heeft hetloslaten van gefokte vogels niet zo veel zin.

Het argument van verzwakking door vermenging is theore-tisch niet aanvechtbaar. Of het in de praktijk zo’n vaart zallopen, is echter zeer de vraag. Zou de bastaardering slagen,dan zou ook de herintroductie tot op zekere hoogte succes-vol zijn en valt het fundament onder de belangrijkste bezwa-ren weg.

Veel erger dan een goedbedoelde herintroductiepoging omeen vrijwel verdwenen soort nieuwe kansen te bieden, is hetinburgeren van exotische diersoorten. De uitheemse mus-kusrat, de Canadese gans en de Amerikaanse hondsvis zor-gen in Nederland voor fikse problemen. Veelal veroorzakenze ook een behoorlijke verstoring van het natuurlijk even-wicht, onder meer doordat ze hier nauwelijks natuurlijke vij-anden hebben. Zo gedijt de nijlgans ten koste van onze in-heemse bergeenden en vormt de hondsvis een bedreigingvoor zeldzame inheemse amfibieën. Vaak blijkt dus dat al ofniet opzettelijk geïntroduceerde nieuwelingen schadelijk zijnvoor de inheemse soorten.

Het lijkt heel wat urgenter om de steeds uitdijende popula-ties van exoten een halt toe te roepen dan om een herintro-ductie van een inheemse soort te blokkeren. Het laatste zoumogelijk schadelijk kunnen zijn voor onze natuur, maar vanhet eerste staat het schadelijk effect zonder meer vast.

Hiet de Zwerver

Hilversum heeft sinds vori-ge week een unicum binnenhaar gemeentegrenzen: een natuurbrug die de lang-ste ter wereld is en waardieren én mensen kunnenoversteken. De vraag is ofdat wel werkt. „Reeën zijnsnel verdwenen als ze deparfumlucht ruiken vanvoorbijfietsende Gooise dames.”

Wie vanaf Bussum naar hetMediapark in Hilversumrijdt, komt halverwege eenecoduct tegen. Rechts liggende bossen van het Spanders-woud, links loopt het meters-hoge talud van de wildpassa-ge nog even door. Verderopligt namelijk nog een eco-duct, over een spoorlijn eneen bedrijventerrein. Daarnaweer een zandmassa, nudwars door een sportpark.Het geheel overbrugt zo vierbarrières tussen het Span-derswoud en de Bussummer-heide.

Het enorme bouwwerk, datkoningin Beatrix vorige weekin gebruik nam, is maar eenklein puzzelstukje in het gro-te plan om Veluwe, UtrechtseHeuvelrug en het Gooi met

elkaar te verbinden.De provincie Utrecht

bouwde vorig jaar al een eco-duct over de A28 bij de Leus-derheide. In Utrecht moetener nog negentien volgen. Denatuurbrug bij ZanderijCrailoo is de eerste in een se-rie van zes in Noord-Hol-land. De provincie begint in2007 aan een ecoduct over deA27 ten zuiden van Hilver-sum en een passage over deA1 ter hoogte van Laren.

De natuurbrug bij Hilver-sum is de eerste waar mensén dier gebruik van kunnenmaken. Naast de 50 meterbrede zandweg voor het wildliggen een ruiterpad en eenverhard pad voor fietsers envoetgangers. Een laag hek-werk met wat struiken erom-heen moet mens en dier van

elkaar gescheiden houden.Kenners betwijfelen of dit

in de praktijk echt zal wer-ken. Voorzitter Ph. Salm vande Vereniging tot Behoudvan het Veluws Hert heeft zozijn vragen. „Grofwild entoeristen zijn nu eenmaalgeen vrienden van elkaar.Reeën en edelherten kunnenontzettend goed ruiken. Alser dames met parfum langs-fietsen, is het wild snel verd-wenen.” De vereniging heeftveel ervaring met het ontwik-kelen van ecoducten op deVeluwe.

Rentmeester-directeur H.Korten van het Gooisch Na-tuurreservaat, initiatiefnemervan de Hilversumse natuur-brug, koos echter bewustvoor het duogebruik. „Hetzorgt voor veel draagvlak on-

der politiek en bevolking.Zonder een fiets-, wandel- enruiterpad was de natuurbruger waarschijnlijk niet geko-men. Zo kwam staatssecreta-ris Faber van Natuur destijdsmet 2,4 miljoen euro over debrug omdat dit initiatief pri-ma paste in het plan ”Natuurvoor mensen, mensen voornatuur”.

Volgens de rentmeestermaken dieren vooral ’s nachtgebruik van de passage en re-creanten vooral overdag.„Bovendien lijkt het wildhier in het Gooi minder bangvoor mensen dan bijvoor-beeld op de Veluwe.” Op debrug geldt wel een verbodvoor honden. „Zij doenoveral een plasje en die luchtschrikt ’s nachts de dierenaf.”

Een wandeling over hetecoduct leert dat het wild deoversteekplaats al gebruikt.Naast de sporen van schapenstaan ook duidelijk de pren-ten van een ree in het zand.Waarschijnlijk geldt daar-voor ook: als er één schaapover de dam is, volgen ermeer.

Gerco Verdouw

● De koekoek wordt door sommi-gen beschouwd als de voorbode vande lente en door anderen, heel watminder poëtisch, als een valse eier-fraudeur.

● Het volproppen van de onverza-digbare schrokop is een enorme op-gave voor de zwoegende karekiet.

Foto’s KINA Stock

● Een koekoeksjong werkt een karekieteitje uit het nest. Foto Sesam

Eén koekoeksjong blèrt als een heel nest zangvogelkindertjes

Wisseltruc van enkele seconden

mei: � 11: 19.00 uur, fotoworkshop (gratis) met

IVN-natuurfotografen in Kasteelpark Renswoude.

Start: P-plaats Grebbelinie tegenover kasteel.

Informatie: 0318-573489. � 12, 19: 19.30 uur,

zoogdierontdektocht in Nationaal Park Veluwezoom.

Adres: Heuvenseweg 5a te Rheden. Aanmelden: 026-4979100.

� 12: 20.00 uur, wandeling Wekeromse Zand. Start: P-plaats oostzijde

van natuurgebied tussen Ede en Harskamp. Informatie: 06-53777594

(wo t/m za van 9.30-10.00 uur). � 13: 12.00, 14.00 en 16.00 uur,

excursie eendenkooi Batenburg. Adres: Bergharensestraat. Informatie:

www.mooigelderland.nl. � 13, 20: 13.00 uur, excursie aalscholver-

kolonie Lepelaarplassen. Start: Bezoekerscentrum de Trekvogel aan

Oostvaardersdijk in Almere. Aanmelden (tussen 12.00 en 17.00 uur):

0320-286130. � 13: 10.00 uur, excursie naar het geologische P. van

der Lijnreservaat. Start: beheerschuur in Urkerbos, ten noorden van

Urk. Aanmelden (tussen 12.00 en 17.00 uur): 0320-286130. � 15:

20.00 uur, cursus libellen tellen door Jaap Bouwman. Plaats: Natuur-

museum, Spoorlaan 434 te Tilburg. Aanmelden: www.telmee.nl. � 18:

safarivaart met de Blauwe Bever naar Amerongse Bovenpolder en Wijk

bij Duurstede. Start: P-plaats aan de rivier tegenover industrieterrein

Remmerden, gelegen aan de N225 tussen Elst en Rhenen. Reserveren

(di t/m do van 14.00–16.00 uur): 0317-621212. Informatie:

www.utrechtslandschap.nl. � 19: 19.30 uur, zoogdierontdektocht

op Planken Wambuis. Start: P-plaats Oud Reemst aan de Oud Reem-

sterlaan, bij afslag vanaf Hardewijkerweg (N310) te Ede. Aanmelden:

026-4979100. � 19, 20: 19.30 uur, zoogdierontdektocht in Leuve-

numse Bossen bij Ermelo. Aanmelden: 026-4979100. � 20: 6.00 uur,

vogelwandeling op landgoed Warnsborn. Start: P-plaats tegenover

camping Warnsborn in Arnhem-Noord, einde Bakenbergseweg.

Informatie: www.mooigelderland.nl. � 20, 27: 8.00 uur, fotoworkshop

in Natuurpark Lelystad. Aanmelden (tussen 12.00 en 17.00 uur):

0320-286130. � t/m

27 mei: tentoon-

stelling ”Van hier

tot aan de einder”

(foto’s van Jan Bui-

tendijk) in Biesbosch-

centrum Dordrecht,

Baanhoekweg 53.

Informatie:

078-6305353.

Ree kán parfum snuiven op ’s werelds langste wildbrug

Natuurbrug Crailoo■ Lengte: 800 meter■ Hoogte: 8,5 meter tot 14,5 meter■ Benodigde grond: 684.365 kubieke meter■ Kosten: 14,75 miljoen■ Bouwperiode: oktober 2002-mei 2006■ Overspant: provinciale Naarderweg, spoorlijn

Bussum-Hilversum, bedrijventerrein Railpro en sport-park Crailoo

A1

A27

A27

A6

G o o i m e e r

Bussum

Naarder-meer

Blaricum

Laren

Baarn

Hilversum

Huizen

Bussemerheide

Zanderi j Crai loo

Westerheide

Utrechtse Heuvelrug

Spanderswoud

Ecologische verbindingszones in het Gooi