5-11-2012
1
Mariët van der Molen, VU, Ontwikkelingspsychologie /
Landelijk Kenniscentrum LVG
Begeleiderscongres
Vrijdag 2 november 2012
Het werkgeheugen
van mensen met een LVB
Werken aan het geheugen: Een kwestie
van vasthouden!
Een verstandelijke beperking?
DSM IV zegt (DSM V zegt)
IQ – score lager dan 70 (en cognitieve beperkingen)
Tekorten in aanpassingsgedrag (meetbaar)
Voor 18e jaar (tijdens ontwikkeling)
Classificatie intelligentie
Lichte verstandelijke beperking
IQ 50/55 - 70
Matige verstandelijk beperking
IQ 35/40 - 50/55
Ernstige verstandelijke beperking
IQ 20/25 – 35/40
Diep verstandelijke beperking
IQ < 20/25
Plus:
Zwakbegaafd/ Minder begaafden
IQ 70 – 85
Onderscheid tussen minder
begaafden en LVB moeilijk wanneer
Tekorten sociale redzaamheid
Co-morbiditeit (Gedragsproblemen, PDD, etc.)
“Ik ben moeilijk opvoedbaar en ik kan moeilijk leren, daar
maken zij LVG van, maar dat ben ik niet”
Janira
Een hoofdpersoon uit de documentaire ‘Lastig: Opgroeien
met een licht verstandelijke beperking’, www.lvgnet.nl
5
Daan Pellini:
Moeilijk lerend-zijn, ik weet niet wat dat is. Ik ging naar een school die bij de
instelling was. Met rekenen had ik moeite, dan moet je alles
begrijpen en onthouden en zo. En met procenten
gaan rekenen. Dan wordt het zo irritant dat ik het niet weet en dan
geef ik het op. Was ook op school toen. Als ik vroeger op school dat allemaal
geleerd had was het geen probleem geweest. Je deed meer niks op school
dan dat je iets leerde. Vroeger kon ik wel rekenen. Optellen
en aftrekken. Vermenigvuldigen en delen hebben ze me nooit geleerd.
Engels, Frans en Duits heb ik ook nooit gehad, misschien een beetje Engels.
Ik kán wel een hoop leren maar het duurt alleen wat langer. En het is wel een
probleem als je iets voor school moet onthouden en het dan die zelfde avond
weer vergeten bent. Maar ik was druk op school, maar op die school was het
zelf ook heel druk, met al die andere drukke kinderen.
Uit: Een kind met mogelijkheden: Een andere kijk op LVG kinderen. Door
Albert Ponsioen in samenwerking met Daan Pellini
Werkgeheugen
Training
Wat is het werkgeheugen?
Tijdelijke opslag informatie tijdens uitvoeren
cognitieve taken
‘hot topic’
Beschouwd als één van de belangrijkste cognitieve
vaardigheden
5-11-2012
2
Central Executive Visuo-spatial
sketchpad
Phonological loop
Baddeley’s werkgeheugen model (1986, 2000)
= Verbaal KTG = Centraal
besturingssysteem = Visueel KTG
WERKGEHEUGEN! Verbaal kortetermijngeheugen
Bv. Cijferreeksen (WMTB-C; Pickering & Gathercole, 2001)
CE Visu KTG
Verb KTG
Centraal besturingssysteem
Benoem de kleur waarin het woord gedrukt is:
CE Visu KTG
Verb KTG
Bv. Inhibitie: Stroop
Rood Geel Blauw Blauw Groen Geel Blauw
Inhibitie bij kinderen
Marshmallow test
Wat zegt die informatie?
Voor de langere termijn?
Visueel kortetermijngeheugen
Bv. Visuele patronen test (Della Salla et al., 1997)
CE Visu KTG
Verb KTG
Kwadrant, 15 maart 2010
Visuele Patronen Test
5-11-2012
3
Kwadrant, 15 maart 2010 Kwadrant, 15 maart 2010
Visueel werkgeheugen
Bv. Spatial span (AWMA; Alloway, Gathercole, & Pickering, 2005)
CE Visu KTG
Verb KTG
Spatial Span
Verbaal werkgeheugen
Bv. Luisteren en Herhalen (WMTB-C; Pickering & Gathercole, 2001)
CE Visu KTG
Verb KTG
Verbaal KTG van invloed op:
Vroege taal-verwerving en tweede taal verwerving (zie
voor een overzicht Gathercole & Pickering, 2000)
Cognitieve beperkingen? (Kanno en Ikeda, 2002)
5-11-2012
4
Visueel KTG van invloed op
Het leren van ruimtelijke routes (kaartlezen!) en
herinneren van gezichten (Hanley, Young, & Pearson, 1991).
Het werkgeheugen van invloed op:
Aandacht Geheugen in dagelijks leven
Intelligentie
Schoolse vaardigheden: taalbegrip, lezen en rekenen
Reguleren van gedrag
Gedragsproblemen, angst
Verslavingen: chocolade, drank, drugs
Sociale vaardigheden
Huidige inzichten
Met een sterk werkgeheugen kan je compenseren
Kwetsbaarheden voor Zwak werkgeheugen Problemen
ontwikkelen angst,
agressie, verslaving Sterk werkgeheugen Minder kans
Ontwikkeling van werkgeheugen
Vrijwel alle werkgeheugen aspecten ontwikkelen zich nog
tot in de adolescentie bij niet-lvb
Werkgeheugen zwak bij
O.a. kinderen met
ADHD
Autism
Dyslexie
Dyscalculie
…
Maar, niet bij iedereen! Geen kernsymptoom.
Gemiddelde bevolking
10% van de Britse reguliere basisschoolleerlingen heeft
een werkgeheugenprobleem, d.w.z., normaal begaafd,
maar een specifiek (belemmerend) cognitief tekort.
5-11-2012
5
Waarom onderzoek bij mensen met een lichte verstandelijke beperking?
Weinig bekend
Grens gemiddelde en beperkte
ontwikkeling: wat zwak / sterk?
Zwakke vaardigheden effectief te trainen?
Het kortetermijngeheugen en het
werkgeheugen van mensen met een LVB
LVB versus CA, bijna altijd minder goed
LVB versus MA: Verbale kortetermijngeheugen: gemiddeld tot
zwak
Visuele kortetermijngeheugen: gemiddeld tot sterk
Werkgeheugen: zwak
(Van der Molen, Van Luit, Jongmans & Van der Molen, 2007; 2009; Van der Molen, Van Luit, Van der Molen, & Jongmans, in druk, maar ook Henry, 2001; Maehler e.a., 2007)
Een zwak werkgeheugen?
Het is moeilijk te begrijpen wat gezegd wordt
en wat gelezen wordt
Waardoor minder wordt geleerd
Wat kan leiden tot schoolse achterstanden
Daar zijn hypothesen over te maken ->
Constructie van hypothesen is slechts mogelijk
indien de werkelijkheid gezien wordt als een
vervulde hypothese, als de verhouding ‘werkelijk -
mogelijk’ in zekere zin wordt omgedraaid en het
werkelijke opgevat wordt als de éne realisatie van
meerdere mogelijkheden. Het deductieve bestaat
dan nu ook niet meer in de gevolgtrekkingen die
naar aanleiding van de concreet opgedane ervaring
gemaakt worden, maar heeft betrekking op de
hypothetische uitspraken óver die realiteit. Deze
uitspraken worden met elkaar in verband gebracht
en zo uitgeprobeerd dat er conclusies beredeneerd
kunnen worden.
(Uit Dumont: Het formele denken in de puberteit)
Kunt u mij vertellen
Waarom het deductieve nu dan niet meer
bestaat in de gevolgtrekkingen die naar
aanleiding van de concreet opgedane ervaring
gemaakt worden?
Te moeilijk? Waarom?
Te lang
Te veel moeilijke woorden
Te weinig structuur (vanwaar uit is dit geschreven en
waar gaat het naar toe?)
(en ik ga te snel)
5-11-2012
6
In de klas / op de groep
(observatie, Gathercole e.a. 2006)
Instructie wordt vergeten (m.n. bij nieuwe opdrachten)
De draad kwijtraken tijdens complexe taken (bv. dictée of uit het hoofd rekenen)
Groepsgesprekken en discussies zijn moeilijk te volgen
Moeite met naar een verhaal luisteren (en de clou onthouden)
Wat kunnen we met die
wetenschap? Liever ‘errorless learning’ en niet ‘errorfull learning’ (bij
mensen met niet- aangeboren hersenletsel; bv. Baddeley & Wilson, 1994)
Ga dus voor succeservaringen.
Dat betekent voor ons?
Zorg voor structuur in tekst
(schriftelijk en mondeling)
Korte zinnen
Herhaal
Check
Gevaar daarvan is Instructie / verhalen te makkelijk maken,
waardoor het werkgeheugen niet gestimuleerd wordt.
Lastig, maar mooist is als je op maat instructie geeft: zo
dat het kind/de volwassene het kan vatten, maar wel ook
zijn best moet doen het te begrijpen
Het lijkt zo voor de hand liggend
Maar, uit observatie onderzoek (Gathercole, Lamont, Alloway, 2006)
blijkt dat docenten moeite hebben deze adviezen in
praktijk te brengen.
En zij niet alleen!
Pas deze tekst aan voor kinderen met
een beperkt werkgeheugen (Volkskrant.nl, 22/11/11)
Een politieagent in de familie heeft een groep Drentse verdachten van overvallen op de hoogte gebracht van een op handen zijnde arrestatie. De schoonvader van een van de verdachten is politieman en wist van de aanhouding. Met die kennis hebben de verdachten hun verhaal op elkaar afgestemd.
De politie wilde verdachten van een overval oppakken.
Een van de politiemannen kende de verdachten.
Hij heeft de verdachten van te voren gewaarschuwd.
De verdachten konden toen met elkaar afspreken wat ze zouden zeggen.
5-11-2012
7
Veel gemaakte vergissingen
(bij gemiddeld begaafde kinderen)
De ouder/begeleider/docent/ denkt:
Onwil / motivatie probleem
Passief-agressief
Concentratieprobleem
Ontwikkeling van het werkgeheugen bij LVB
Conclusie ontwikkeling
Verbaal kortetermijngeheugen lijkt na het 10e jaar niet
meer te ontwikkelen (i.t.t. normaal begaafde populatie). Is
ook een zwak aspect!
Visueel kortetermijngeheugen en werkgeheugen
ontwikkelen nog wel tot het 15e jaar, waarbij het lijkt te
stabiliseren (vergelijkbaar aan CA, behalve dat visueel
KTG rond 10e jaar tot stilstand komt)
Eigenlijk zijn longitudinale data nodig
Training van het werkgeheugen?
Al is het maar een beetje (Minear & Shah, 2006)!
Werkgeheugen trainbaar?
Bejaarde mensen (Craik e.a., 2007)
Volwassenen met schizofrenie (Kurtz, Seltzer, Shagan,
Thime, & Wexler, 2007)
Kinderen met niet aangeboren hersenletsel (Van ‘t
Hooft e.a., 2007)
Kinderen met ADHD (Klingberg e.a., 2005)
Gemiddeld begaafde kinderen met beperkt werkgeheugen (Holmes, Gathercole, & Dunning, 2009)
Veel verschillende trainingen
BrainTwister (Buschkuehl e.a., 2006)
N-back taak (Jaeggi e.a., 2009)
Digit Recall training (o.a. Broadley & MacDonald, 1993)
Keep-track task (Miyake e.a., 2000)
Raar maar Waar (Van der Molen e.a., 2009)
Cogmed© werkgeheugen training (Klingberg e.a., 2005)
Braingame Brian© (Dovis e.a., 2006, Prins e.a. 2007)
5-11-2012
8
BV Cogmed© van Torkel Klingberg
Nlse versie uitgegeven bij BeterBrein.nl
Evidence based…
Op school of thuis
15-30 minuten per keer, elke werkdag, vijf weken
Kind, jeugd en volwassenen
Demonstratie (zie youtube: cogmed)
Onderzoek Cogmed
Effecten op:
Visueel en verbaal werkgeheugen (of kortetermijngeheugen; shavelson!?),
Storend gedrag volgens ouders, niet volgens docent (Klingberg, 2005).
Rekenen (Holmes e.a., 2009)
Nu ook reviews en meta-regressie analyses verschenen:
Des te meer minuten training, des te meer effect!
Braingame Brian (Prins e.a., waaronder Albert Ponsioen, 2007)
Traint werkgeheugen,
inhibitie en flexibiliteit
Verpakt in een game.
Braingame Brian demonstratie
LVB trainbaar?
Tot nu toe1onderzoek:
Elektronische training Raar maar Waar bij 68 jongeren met een lichte verstandelijke beperking en controle groep (27 kinderen)
95 jongeren uit 7 praktijkscholen
5 weken, 3 keer per week, 6 minuten per sessie
voor- en nameting en follow-up (na 10 weken)
Ja Werkgeheugen trainbaar!
effecten (ook bij follow-up) op
werkgeheugen,
kortetermijngeheugen,
onthouden verhaal,
rekenen.
Deze kinderen zijn leerbaar!
De werkgeheugentraining heeft een generaliserend
effect
Het effect is na 10 weken pas zichtbaar (raar?)
Over een cognitieve drempel heen geholpen?
En hoe nu verder?
5-11-2012
9
Op dit moment:
Onderzoek naar Braingame Brian (Prins e.a., 2007) en de
Cogmed (Klingberg e.a., 2005) bij zwakbegaafde kinderen (IQ
score 70-85) en ADHD / PDD
Samenwerking UvA, Karakter en Lucertis
(Albert Ponsioen, Sammy Roording, Dorine Slaats en Mariët van
der Molen)
Afsluitende woorden
We zijn er nog (lang) niet
Meer (fundamentele) kennis nodig (bv door longitudinaal
onderzoek en observatie onderzoek), ook bij jongere
kinderen
Meer trainingsstudies
Inmiddels in het Nederlands beschikbaar:
Automated Working Memory Assessment (Alloway, 2007)
BRIEF (Smidts & Huizinga, 2009)
Samenvatting
Het werkgeheugen is heel belangrijk voor zowel
schoolse- als gedragsvaardigheden
Werkgeheugen zwak bij LVB
Je kan ‘gemiddeld’ en intelligent zijn én ook een zwak
werkgeheugen hebben
Bij een zwak werkgeheugen word je snel overvraagd
De omgeving (begeleiders, docenten, ouders, etc.) kan
zich aanpassen
Het werkgeheugen is te trainen, zelfs met relatief
eenvoudige training
DANK VOOR DE AANDACHT
Mariët van der Molen
Zelf testjes doen
http://memory.uva.nl/geheugentest/
Top Related