De politieke filosofie van Spinoza in relatie tot de staatsopvatting van Johan de Witt
Kees Schuyt, Rijnsburg 22 maart 2014
Indeling
• 1. Johan de Witt (1625 – 1672) en Spinoza (1632 – 1677) als tijdgenoten; grote sociale verschillen
• 2. Invloeden over en weer? • 3. Overeenkomsten: wiskunde; voorbeeldig leven;
“Ware Vrijheid”;• 4. Verschillen: religie, metafysica, staatsopvatting
in Politiek Traktaat;• 5. Conclusie: Spinoza reageert op “roerige tijden”.
Tijdgenoten
• Grote sociale verschillen: • J. de Witt uit een groot stedelijk
regentengeslacht in concurrentie met Oranjevorsten ( Jacob de Witt)
versus• Immigrantenzoon, van Joodse afkomst,
religiekritiek in TTP.• Van Voorburg naar den Haag?
Invloeden over en weer?
• Een merkwaardig toneelstuk: Spinoza und De Witt (Helene Askanasy, 1931)
• Naschrift: brief aan Oldenburg, contacten met de kring rond De Witt (van Beuningen e.a.)
• Spinoza reageert op roerige gebeurtenissen (brief van mei 1665; echter niet 1672 – 1675)
Invloeden over en weer ? (vervolg)
• Spinoza adviseur van de Witt? Grote twijfel• De Staatkunde van Johan de Witt (proefschrift
UvA door J.C. Naber 1882: • Kenmerken: • a) Zelforganisatie der Staten versus autocratie
van Oranjevorsten (is niet: volkssoevereiniteit)• b) Buitenlandse politiek (vrije zee)• c) Vrede, veiligheid, voorspoed
Invloeden over en weer? (vervolg)
• Invloed van de Witt’s politiek op Spinoza’ s ideeën?
• Enigszins te zien in TTP: eredienst van staatswege; vrij denken en vrij spreken over godsdienst; anti-predikanten, aanhangers van Oranje; (TTP, H 19; brief van L. van Velthuijsen, 1671);
• Politiek Traktaat (1676, laatste brief van Spinoza 1676): Monarchie, Aristocratie, Democratie
Overeenkomsten
• Wiskunde• Voorbeeldig leven: een volmaakt Hollander,
sober, practice what you preach• “Ware Vrijheid”(1650 – 1672)
Verschillen
• Religie ( De Witt, vroom christen; Spinoza “philosopheren” (natuurfilosofie)
• Metafysica, Ethica Boek 1 t/m 5• Spinoza: 3 typen van bestuur; de Witt: duaal
Spinoza’s politieke filosofie
• Politiek Traktaat : een realistisch boek• Zes moeilijke vragen• Drie lagen in de TP: metafysica, aard van de
mensen, hoe mensen met elkaar omgaan;• Typering van Spinoza’s staatsopvatting: een
machtsstaat (Hobbes), (nog) geen rechtsstaat; • Een sterke staat met absolute
gehoorzaamheid
Spinoza’s politieke filosofie ( vervolg)
• Doel van de staat: een veilig en voorspoedig leven (rechtvaardiging van De Witt’s politiek?)
• Hoe het doel van de staat bereikt kan worden:• Niet door recht alleen, wel door wetenschap,
voorspoed en welvaart, tolerantie, vrije meningsuiting en verbetering van politieke inrichting;
• Spinoza’s staatsopvatting is melioristsich, geen utopie
Ik dank U voor Uw aandacht
Top Related