8

4. Watishetverschiltussenzaadvasterassenenhybriderassen?

Devraagdieveelgesteldwordtindebio-sectoris:‘Watishetverschiltusseneenhybrideofzaadvastras,enwatzijndevoor–ennadelen?Enwatpasthetbestebijdebiologischelandbouw?

Watiseen‘zaadvast’ras?Eenzaadvastrasontstaatdoordeklassiekemaniervankruisenendaarnainmeerderegeneratiesteselecterenindenakomelingen(uitgangspopulatie),zieFiguur1.Naeenaantaljaren(meestalna5tot6generaties)systematischselecterenwordthetrasstabielensplitsendeeigenschappennauwelijksmeeruit.Datwilzeggendatallenakomelingennagenoeghetzelfdezijn,vandaardetermzaad‘vast’.Uitzaadvanzaadvasterassenkomendusplantenvoortmetvrijweldezelfdeeigenschappenalshetgekochteras.

Watiseen(F1-)hybrideras?F1-hybridebetekentletterlijk‘eerstenakomelingschapnaeenkruising’.BijF1-hybridenishetveredelingsprocesopgedeeldintweefasen:inteeltencombinatiesvankruisingen.Hetprocesisdusingewikkelderenvraagtmeeringrijpendoordemensdanbijeenzaadvastras.Deeerstestapishetontwikkelenvanouderlijnen.Dezeouderlijnen(demoederendevader)moetenelkzouniformmogelijkzijn,entevensmoetendeouderlijnenvooreenkruisingheelverschillendzijn.Uniformeouderlijnenontstaandoorinteelt.Bijzelfbestuivers(tomaat,paprika)isditvrijeenvoudig:zelfbestuivingisnatuurlijkeinteelt.Maarbijkruisbestuivers(zoalswitlofenkool)zijnallerleitechniekennodigom(handmatige)inteelttotstandtebrengen.DetweedestapishettestenwelkeingeteeldelijnenbijkruisingeengoedeF1-hybrideopleveren.

Figuur1.Schematischeweergavevanhetmakenvaneenzaadvastras(links)eneenF1-hybrideras(rechts)(naarM.Haring)

F1-hybride

IngeteeldeouderlijnA

IngeteeldeouderlijnB

nakomelingen vaneenF1-Hybride(=F2–zaad)

F1-hybridezaad

X

Kruising

9

Alsjeeenmaaldiverseingeteeldeouderlijnenhebtkunjesnelnieuwecombinaties(rassen)maken.Ditlaatsteiseenvandedrijfverenvoorveredelaarsgeweestomvan‘zaadvaste’rassennaar‘hybride’rassentegaan.Immers,hetveredelenvaneennieuwrasduurtalgauw10jaar.Daaromhebbenveredelaarsaltijdalgezochtnaarsnelleremanierenvanveredelen.Hybridisatieisdaarineenbelangrijkestapgeweest.

VoordelenvanzaadvasterassenEeneerstevoordeelvanzaadvasterassenisdateraltijdenigevormvangenetischevariatieistussendeplantenophetveldendatziekteszichmindersnelverspreidendanbijdegenetischidentiekeplantenvaneenhybride-ras.Eenandervoordeelisdattelersdierassenzelfkunnenvermeerderen,dussteedsweereigenzaaizaadvankunnenwinnenenopnieuwuitzaaien,zieFiguur2.Dezaadproductiecycluskanduseindelooswordenvoortgezet,vangeneratieopgeneratie.Omdateraltijdwelongemerkteenbeetjevariatieineenzaadvastraszitmoetjebijdezezaadproductiewelenigeselectietoepassenomnietalteveelongewenstevariatietekrijgen.Eenraskananders‘degenereren’enteveelgaanafwijkenvandeoorspronkelijkegewenstekenmerken.

Figuur2.Eenbiologischetelerdiezelfineenkoolveldvaneenzaadvastraskolenselecteert(links)enerzaadvanwint(rechts)

NadeelvanzaadvasterassenDenateeltvanzaadvasterassendoortelersiseennadeelvoordeveredelaars.Zemisseninkomstenomhunveredelingvannieuwerassentebekostigen.Alsdebiologischesectorveredelingvannieuwezaadvasterassenwilstimulerenmoetendekostenvanveredelingandersbelegdworden.LeeshieroverinHoofdstuk10.

VoordelenvaneenF1-hybriderasEeneerstevoordeelvanhybridezaadvoordetelerisdegrotematevanuniformiteit:alleplantenzijnbijvoorbeeldtegelijkoogstrijpenzijndaaromgeschiktvooreeneenmalige,machinaleoogst.Zezienerhetzelfdeuitenlevereneenuniformesorteringop.Eentweedevoordeelisdaterinsommigegevallenextragroeikracht(‘heterosis’)optreedt,waardoordeplantsnellergroeitofmeeroogstoplevert.

NadelenvaneenF1-hybriderasHetnadeelvoordetelerishetfeitdateigenzaaizaadgeenbruikbaarzaadoplevert.Hybriderassenkunneninprincipewelzaadvoortbrengen,maarindeF2splitsendeeigenschappenweeruitenkrijgje

Zaadvast ras

10

eenvoordemarktongewenstevariatie.Opdiemanierbeschermenzaadbedrijvenzichtegennateelt.Ditmaaktdetelerafhankelijkvandezaadfirma’sdiesteedsopnieuwdeingeteeldeouderlijnenmoetkruisenomnieuwF1-zaadopdemarkttekunnenbrengen.MededaaromisF1zaadduurderdanvaneenzaadvastras.Maarvoorsommigetelerswegendevoordelentegendenadelenop.Ookdebio-teeltzijnhybriderassentoegestaanenwordendiegebruiktinbepaaldeteelten.

Waaromisinteeltnodigbijeenhybrideras?Doorinteeltvanouderlijnenwordengewensteras-eigenschappensneller‘vastgelegd’waardoordeouderlijneniedervoorzichheelhomogeenworden.VervolgenswordentweeonderscheidendeouderlijnengekruisthetgeenhetzogenaamdeF1-hybridezaadoplevert.DeplantenuitF1-zaadnakomelingenhebbendeeigenschappenvande2ouderlijnengecombineerdenalleplantenzijnidentiek,engevenduseenuniformveld.Bijeenzaadvastraszijnermeerafwijkingenmogelijk.

Figuur 3. Veredeling voor een hybride ras bij kool: handmatig intelen en kruisingen maken (Foto: J. Myers, Oregon State University)

Zijnhybriderassentoegestaanindebiologischelandbouw?Zolanghetzaadonderbiologischeteeltomstandighedengeproduceerdwordt,zijnhybriderassentoegestaanindebio-teelt.Erzijnenkelehybriderassenwaarvandeouderlijnenteverzwaktzijndoordeinteeltenalleenmetbestrijdingsmiddelengoedzaadkunnenleveren;dergelijkrassenzijndusnietgewenstindebio-sector.

Biologisch-dynamischelandbouwenhybriderassenBiologisch-dynamischelandbouwiseenspecifiekestromingbinnendebiologischelandbouwmeteigenvisieenaanvullenderegelsbovenopdievandebiologischelandbouw.Voordebiologisch-dynamische(BD-)landbouwishetontwikkelenvaneenzaadvastrasdemeestnatuurlijkemaniervanveredelen.Jegebruiktnamelijkgeenkunstgrepen,zoalsintelenbijplantensoortendievannaturekruisbestuiverszijn.VanuitdespecifiekeBD-gedachtesluithetvermeerderenvaneigenzaaizaadbijhetontwikkelenvande‘eigen’bedrijfsindividualiteit.Immers,doorherhaaldzaadteproducerenkaneentelereenrasaanpassenaanheteigenbedrijf.Hijdoetdatdoorindenakomelingenvanhetzaadsteedsbepaaldeplanttypenteselecterendiehetbestepassenbijhetbedrijfendelokaleomstandigheden.OokhetfeitdateenzaadvastrassteedsinstaatiseenvitalevolgendegeneratievoorttebrengensluitaanbijdeBD-visie.HybriderassenpassendaarommindergoedbijdeBD-landbouw.